Palau
Palau | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
Slogan Rainbow’s End (Türkçe: Gökkuşağının Sonu) | |||||
 | |||||
 | |||||
| Başkent | Ngerulmud | ||||
| En büyük | Koror | ||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce, Palauca | ||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Japonca, Sonsorolca, Tobice | ||||
| Hükûmet | ABD ile Serbest Birlik Sözleşmesiyle bağlı Başkanlık Sistemi | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 459 km2 (180.) | ||||
| Nüfus | |||||
• 2018 tahminî | 17.907 (224..) | ||||
• 2022 sayımı | 18.233 | ||||
• Yoğunluk | 46,7/km2 | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 250 milyon $ (185.) | ||||
• Kişi başına | 14.159 $[1] (85..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 251 milyon $ (190.) | ||||
• Kişi başına | 14.233 $[1] (50.) | ||||
| İGE (2019) |  0.826[2]çok yüksek · 50. | ||||
| Para birimi | Amerikan doları (USD) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+9 (UTC) | ||||
| Telefon kodu | 680 | ||||
| İnternet alan adı | .pw | ||||
Palau (Palauca: Belau), resmî adı ile Palau Cumhuriyeti, Okyanusya'nın batısında bir ada ülkesidir. Mikronezya ile paylaştığı Caroline Adaları'nın batı zincirinde bulunan yaklaşık 340 adadan meydana gelir. Yüzölçümü 466 km²'dir.[3] Koror en kalabalık adadır. Başkent Ngerulmud Koror'un kuzeyinde, Babeldaob adasındaki Melekeok eyaletinde bulunur. Doğuda Mikronezya, güneyde Endonezya ve batıda Filipinler ile deniz sınırı bulunur.
Ülkenin ilk yerleşimcileri günümüzden 3000 yıl önce Güneydoğu Asya adalarından gelen göçmenlerdir.[4][5] 16. yüzyılda İspanya tarafından keşfedilen adalar, 1574 yılında İspanya Doğu Hint Adaları'na bağlanarak sömürgeleştirildi. 1898'deki İspanyol-Amerikan Savaşı'nın ardından bölgede etkisini yitiren İspanya, 1899 Alman-İspanyol Antlaşması ile adaları Alman İmparatorluğu'na sattı. Palau, I. Dünya Savaşı'na dek Alman Yeni Ginesi'ne bağlı olarak yönetildi. Savaşın ardından ülke Milletler Cemiyeti tarafından Japonya'ya verilerek Güney Pasifik Mandası'na bağlandı. ABD, II. Dünya Savaşı'nda Mariana ve Palau adaları seferiyle adaları Japon İmparatorluğu'nun elinden aldı. Bu seferdeki savaşların en büyüğü, II. Dünya Savaşı'ndaki en kanlı amfibik harekât olan Peleliu Muharebesi'dir.[6] Palau 1947'de diğer Pasifik Adaları'yla birlikte Birleşik Devletler'in yönetimindeki Pasifik Adaları Vesayet Toprakları'na bağlandı. 1979'da bağımsızlık ilan eden Mikronezya'ya katılmayı reddeden Palau 1982 yılında imzalanan Serbest Birlik Sözleşmesi uyarınca 1994'te bağımsızlığını kazandı.
Palau Birleşik Devletler'le serbest ilişki içerisinde olan ve başkanlık sistemi ile yönetilen bir cumhuriyettir. Birleşik Devletler adaları savunma, ekonomi ve sosyal hizmetler konularında desteklemektedir. Yasama gücü çift meclisli Palau Ulusal Kongresi'ndedir. Palau ekonomisi turizm, geçimlik tarım ve balıkçılık üzerine kuruludur. Adaların gayri safî milli gelirinin önemli bir kısmını dış yardımlar oluşturur. Ülke para birimi olarak Amerikan doları kullanmaktadır. Ada kültürü Mikronezya, Melanezya, Asya ve Batı kültürlerinin bir melezidir. Palau halkı Mikronezya, Melanezya ve Avustronezya halklarından köken alır. Ayrıca Japon kökenliler de bulunur. Ülkenin resmi dilleri Palauca (Avustronezya dillerindendir) ve İngilizcedir. Japonca, Sonsorolca ve Tobice bölgesel dil olarak tanınmaktadır.
Ayrıca Palau %55,30 oranla Dünyada obezite oranının en yüksek olduğu ikinci bağımsız ülkedir. Bunun en büyük sebebi fast food ve işlenmiş gıdaların aşırı tüketimi olarak gösterilebilir.
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzeyde Palau adlı adalar grubunu, güney batıda Sonsorol, Merir, Pulo Anna ve Tobi adlı küçük mercan adaları ile Helen Resifi'ni kapsar. Yaklaşık 350 adadan oluşmaktadır.
Palau'ya bağlı adalar Caroline Adalarının batı ucunu oluşturur. Yüksekliği 217 m'ye ulaşan Babelthuap Adası 143 km²'lik yüzölçümüyle en büyük adadır. Babelthuap'ın hemen güneyinde yer alan ve yaklaşık 628 m'ye yükselen Koror adası cumhuriyetin başkenti ve nüfusu en büyük yerleşim yeridir. 2007 ye kadar ülkeye başkentlik yapmış ve o yıl ise hükûmet başkenti Ngerulmud'a taşımıştır.
Palau'nun iklimi tropikaldir. Koror adasında yıllık ortalama sıcaklık 28 °C'dir. Yıllık yağış miktarı Koror adasında 3,800 mm, Angaur adasında ise 3,290 mm'dir. Toprağın verimli olduğu Palau adalar grubunun kıyı kesimlerinde Mangrov bataklıkları, iç kesimlerinde ise savanlar, hindistan cevizi ağaçları ve yağmur ormanlarıyla kaplı tepeler vardır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]1543'te İspanyol denizci Ruy López de Villalobos'un ulaştığı Palau, üç yüz yıldan fazla süreyle İspanyol egemenliğinde kaldı. Palau adalar grubu Mariana ve Caroline adaları ile birlikte 1899'da Almanya'ya satıldı. Japonlar 1914'te ele geçirdikleri Palau adalar grubunda madenciliği, plantasyon tarımını ve ticari balıkçılığı geliştirdiler. II. Dünya Savaşı'nda Japonya'nın önemli bir deniz üssü olan adalar grubu 1944'te ABD kuvvetlerinin eline geçti.
Palau 1947'de ABD denetiminde Birleşmiş Milletler Pasifik Adaları Vesayet Bölgesi'nin bir parçası oldu. Yapılan iki referandumun ardından (1979'da Palau'nun Mikronezya'ya katılması için yapılan referandum sonucunda dil ve kültür farklılıkları yüzünden hayır kararı çıktı.) 1981'de bir anayasa kabul edildi ve aynı yıl seçimler yapıldı. 1981'de iç işlerinde bağımsız bir cumhuriyet olan Palau 1982'de ABD ile Serbest Birlik Sözleşmesi imzaladı. Sözleşmeye göre ABD Palau'da askeri üsler bulundurma hakkına sahip olacak, karşılığında ülkenin güvenlik ve savunmasından sorumlu olacak ve mali yardımda bulunacaktı. 1982'den 1994'e kadar uzanan geçiş sürecinde adadaki küçük, ama güçlü bir azınlık adada sürekli ABD askerî gücü, özellikle nükleer güç bulundurulmasına karşı çıktı ve düzenlenen şiddet eylemlerinde 1985 ve 1988 yıllarında iki ada yöneticisi öldürüldü. 1994'te yapılan halk oylamasında ABD ile yapılan Serbest Birlik Sözleşmesi'nin devamı şartıyla bağımsızlık kararı alındı.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Palau'ya bağlı adaların Okyanusya'nın batı eşiğinde bulunması, çeşitli etnik toplulukların önemli ölçüde birbirine karışmasına yol açmıştır. Palau'nun yerli halkının % 70'ini Mikronezyalılar, Polinezyalılar ve Melanezyalı halklarının birbirlerine karışmasından oluşan Palau halkından oluşur. Adalar grubunda çeşitli Asyalı ve Avrupalı azınlıklar da yaşar. Halkın büyük çoğunluğu Hristiyandır.
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Endonezce ile akraba olan Palauca ve İngilizce resmi diller olup Sonsoral-Tobi dili ve Japonca da azınlık dilleri olarak kabul edilmiştir. Japoncanın Japonya dışında resmi olarak kabul edildiği tek yer Palau'dur.
2015 yılında yapılan araştırmaya göre ülkede Palauca %65.2, Mikronezya Dilleri %1.9, İngilizce %19.1, Filipince %9.9, Çince %1.2, Diğer %2.8 oranlarında konuşulmaktadır.
Yazı sistemi; 1970 yılında Hawaii Üniversitesi ile birlikte çalışan Palau İmla Komitesi, Latin alfabesi temelli bir Palau alfabesi oluşturdu. II. Dünya Savaşı sırasında Japon işgalinin etkisiyle bir süre Katakana da kullanılmıştır.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Palau'da Turizm ve balıkçılık yaygın ekonomik etkinliklerdir. Tarım ve hayvancılık faaliyetleri geçimlik olarak yapılır. Adalar arasındaki ulaşım büyük ölçüde hava ve deniz yolu ile yapılır. Koror Adası köprüyle Babelthuap'a, geçitlerle de Arakabesan ve Malakal adalarına bağlanır. Mikronezya, Guam, Filipinler ve Avustralya'ya hava yolu bağlantısı vardır.
Yönetsel koşullar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yürütme gücünün başında, 4 yıl için halk tarafından seçilen bir başkan bulunur. Başkan hem devlet hem hükûmet başkanı sayılır. Yasama organı olan Palau Ulusal Kongresi 16 üyeli Temsilciler Meclisi ve 9 üyeli senatodan oluşur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Statistical Yearbook 2015" 29 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Republic of Palau Bureau of Budget and Planning Ministry of Finance (2016-02-01). Retrieved on 2018-08-21.
- ^ Clark, Geoffrey; Anderson, Atholl; Wright, Duncan (2006). "Human Colonization of the Palau Islands, Western Micronesia". Journal of Island & Coastal Archaeology. 1 (2): 215-232. doi:10.1080/15564890600831705.
- ^ Smith, Alexander D. (2017). "The Western Malayo-Polynesian Problem". Oceanic Linguistics. 56 (2): 435-490. doi:10.1353/ol.2017.0021.
- ^ Gypton, Jeremy (2004). "Bloody Peleliu: Unavoidable Yet Unnecessary". Military History Online. Military History Online, LLC. 3 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2018.
Bağımlı topraklar eğik yazılmıştır. | ||
| Avustralasya |  | |
| Melanezya | ||
| Mikronezya | ||
| Polinezya | Amerikan Samoası • Cook Adaları • Fransız Polinezyası • Niue • Pitcairn Adaları • Samoa • Tokelau • Tonga • Tuvalu • Wallis ve Futuna | |
