Torii

Torii kapsulas

90	2 10 18 32 18 8 2
Th 232,0377
Torii

Torijan spektr

Torii (Th — thorium latinan kelel) om 90nz' himine element himižiden elementoiden periodižes tabludes, aktinoidoiden gruppaspäi (koumanz' grupp, seičemenz' period), vanhtunuden klassifikacijan mödhe sijazihe koumanden gruppan laptalagruppas (IIIB).

Ühthine ümbrikirjutand

Element om harv Man kores, 8..13 grammad tonnas.

Ročine Jöns Bercelius-himik sai torijad ezmäižen kerdan vl 1828. Metall om nimitadud skandinavižen Tor-jumalan oiktastuseks.

Fizižed ičendad

Torii om jüžmak pehmed tagokaz notked vähäradioaktivine hahk metall. Kristalline segluz om kubine tahkoncentriruidud. Kändase üläveimeks 1,4 K lämudel.

Atommass — 232,0377. Ninevuz (normaližiš arvoimižiš) — 11,78 g/sm³. Suladandlämuz — 2023 K (1750 C°). Kehundlämuz — 5061 K (4788 C°).

Vl 2012 tetas necen elementan 31 izotopad 208..238 atommassanke, mugažo koume izomärad. Kaikiš hätkemban eläjan torii-232-izotopan pol'čihodamižen pord om 14,05 milliardad vozid, läz kaik londuseline torii kogoneb sišpäi (99,98 %), völ 0,02 % — ²³⁰Th (T_½=75400 vozid). Koumanz' elon hätkte izotop om ²²⁹Th 7340 vozid pol'čihodamižen pordonke, nellänz' — ²²⁸Th (T_½=1,91 vot). Kaikiš hätkemb eläi izomär om ^229mTh (čihodase poleks pol'časus). Izotopad hajetas α-čihodamižen (nomerad 208, 209, 214, 215, 217, 218, 221, 223, 226, 227 i 229), α- i β-čihodamižen kal't (izotopad 210..213, 216, 219, 220, 222, 225), torii-224 — α-, kaksitadud β- i klasterčihodamižen kal't, torii-228 — α- i klasterčihodamižen kal't, torii-230 — α-, klasterčihodamižen i südäitukun spontanižen jagamižen kal't, torii-232 — α-, kaksitadud β-čihodamižen kal't i harvoin klasterčihodamižen da südäitukun spontanižen jagamižen kal't, izotopad 233..238 — β-čihodamižen kal't. Izotopad nomer 208, 209, 214, 215, 217, 218, 221, 223, 226, 227, 229, 231 kändasoiš radijaks (231 — kahteks izotopaks), izotopad nomer 210..213, 216, 219, 220, 222, 225 — radijaks i aktnijaks, izotop 224 — radijaks (kaks' izotopad) i erasti hahktinaks-208 da hapanikaks-16, izotop 228 — radijaks i harvoin lujas hahktinaks-208 da hapanikaks-20, izotop 230 — radijaks i harvoin lujas erazvuiččikš elementoikš, torii-232 — radijaks-228, uranaks-232 i harvoin lujas erazvuiččikš elementoikš, izotopad 233..238 — protaktinijaks.

Himižed ičendad

Metall reagiuib huldutamižes nenidenke substancijoidenke: vezinik i galogenad, rik, azot, ola, alüminii. Muigotandmärad voidas olda +4 (tobjimalaz), +3, +2 i +1. Ei ole reakcijoid sapižidenke muglidenke. Voib segoitada koncentriruidud sol- i azotmuiktusihe ftoran ionan olemiženke.

Kävutand

Torii kävutase atomenergetikas tobjimalaz, mugažo elektronikas i metallurgijas. Ezmäine atomreaktor torijan ciklanke radaškanzi AÜV:oiš vl 1962, Nju Jorkan pohjoižes ezilidnas.

Om torijad 12 mineralas, niiden löudmižsijad sijadasoiš neniš valdkundoiš (enamba 100 tuhad tonnoid vl 2014): Indii, Brazilii, Avstralii, AÜV, Egipt, Turkanma, Venesuel, Kanad, Venäma, SAT, Kitai, Pohjoižen Evropan valdkundad. Sadas mametalloidenke mugažo. Vl 2014 torijan kivendon (monacit) koncentratan mail'man samine oli 2700 tonnad. Vn 2012 sügüz'kul metall maksoi 68 US$ kilogrammas AÜV:oiš i 153 US$ kilogrammas Francijas.

Irdkosketused

• Torii webelements.com-saital. (angl.)
• Kirjutuz torijas Himižiden elementoiden populärižes n-t.ru-kirjištos. (ven.)