Monholië

Монгол Улс Mongol Uls
Vlagge [[Image:|100px]] Waepen
Baosisgegevens
Officiële landstaele:	Monhoôls
Oôdstad:	Ulaanbaatar
Regeriengsvurm:	Rippebliek
Staetsoôd:	{{{staetsoôd}}}
Regeriengsleider:	{{{regeriengsleider}}}
Religie:	Boeddhisme 90%, Sjaomanisme, Islam
Oppervlakte:	1.564.116 km² (hin% waeter)
Inweuners:	2.951.786 (2007) (1,9 inw. / km²)
Aore gegevens
Volkslied:	Bügd Nairamdakh Mongol
Munte:	Tugrik (MNT)
UTC:	UTC+7 en UTC+8 (zeumertied: ni)
Nationaole feêstdag:	11 juli
Web | Code | Tel.	.mn | MNG | +976

Monholië (Monhoôls:Монгол Улс) is een land in Centraol- en Oôst-Azië en 't land hrens in 't noôrn an de autonome rippebliek Tuva in Rusland en in 't zuden an de autonome provincie Binn'n-Monholië, lihhend in China. Sins 1990 is Monholië een democraotie.

Heschiedenisse

Binn'n-Monholië verklaern zen eihen op 1 december 1911 autonoom van China, mè China erkenn'n dit nie. Mè toen a een Monhoôlse delehaotie in 1912 der voe zurhen da 't onder beschermieng van Rusland kwam te staene, viel China Monholië toch nie binn'n. Nae de onafankelijkeid wier de Bogd Haan, de hereïncarneerde lama-'eerser, jabzandamba koetoektoe (priester-konieng) van Monholië. In den Eêste Waereldoôrlog wier deur de Chinese generaol Soe eprobeerd Monholië te verovern, mè die wier verdreven deur een hroep Monhoôln onder leidieng van Chorloin Tsjoibalsan.

Op 4 feberwari 1921 viel Monholië in an'n van baron Roman von Ungern-Sternberg, die a de koetoektoe verdreef en 't land een dictatuur maeken. As reactie ierop wier de Monhoôlse Volkspartij opericht, een partij die a streven ni de hereênihieng van aolle Monhoôlse hebieden. Mie d'ulpe van 't Roôie Leher wier in juli 1921 de dictaotor verdreven en de koetoektoe wee anesteld. Nationaole held van de Monhoôlse Volkspartij wier Soeche Bator. Revolusjonairn doôpn den oôdstad Urga in 1923 om in Ulaanbaatar, de Roôie Held.

Naeda op 20 meie 1924 de koetoektoe was esturven, wier de Volksrippebliek Monholië uuteropen. De naem Monhoôlse Volkspartij wier omedopt in Monhoôlse Revolusjonaire Volkspartij (MPRP) en de voôrzitter van 't parlement wier staetsoôd.

In 1935 waerschuwen Peljidiyn Gendoen, een oud-premier en MPRP-lid, da 't sovjetsysteem nie heschikt was voe Monholië, wirop a 't een in 1937 wier terechtesteld en de partij en staet wiern ezuverd. In deze tied kwam ok maerschalk Tsjoibalsan, dezelven die a generaol Soe verdreef, die a de lamaïstische kloôsters mie de hrond helieke maeken. De landbouw wier ecollectiveerd en de nomaeden 't zò moeilijk emikt dan ze nie mi rond konn'n trokkn. In de Twidde Waereldoôrlog vocht Monholië bie Rusland.

Op 9 auhustus 1945 erken China de onafankelijkeid van Binn'n-Monholië as autonome provincie binn'n China. Vanaf 1952, tiedens de reherieng van Tsedenbal, kom in Monholië langzaem een ènde an 't stalinisme en in 1980 kom der een meêrpartijenstelsel. Den udihen president is Nambaryn Enkhbayar.

Heografie

Monholië lig in Centraol- en Oôst-Azië, hrenzend in 't noôrn an Rusland en zudelijk an China. Vanwehe 't varof lihhen van de zeê ei Monholië een extreem landklimaot mie lange, kouwe winters en korte, eête zeumers.

't Land lig op de Monhoôlse oôgvlakte mie in 't noôrn de toendra's en de stepp'n, in 't min'n de bergkeet'n van de Altaj en in 't zuden de Gobi-woestijn. De oôgste berhen zien te vin'n in de Altaj. Op 't drielan'npunt van Monholië, China en Rusland lig de Tavan Bogd, mie 4374 den oôgsen bergtoppe van Monholië. De totaole lengte van de hrenzen bedraeg 8114 kilemeter, wivan 4673 km mie China en 3441 mie Rusland.

Steeën

Ienkele hroôte steeën in Monholië zien:

• Ulaanbaatar
• Erdenet
• Tsjoibalsan
• Darhan
• Olgij

Politiek

Monholië was tot 1990 een communistische eêpartijstaet en destieds eêtn 't et Volksrippebliek Monholië. De communistische partij (MPRP) was den eênihe toehestaene partij. 't Land was emodelleerd volhens 't sovjetsysteem. Nae een periode van instabiliteit wiran a onder aore de landbouw wier ecollectiveerd, wiern in 1990 een nieuwe hrondwet emikt en democraotische hervormiengen deurevoerd. Den udihe president is Nambaryn Enkhbayar.

Ienkele Monhoôlse politieke partijen zien:

• MPRP (Monhoôlse Revolusjonaire Volkspartij)
• MNDP (Monhoôlse Nasjonaole Democraotische Partij)
• MSDN (Monhoôlse Sociaol-Democraotische Partij)
• DU (Democraotischen Unie)

Bestierlijke indeêlieng

Monholië is onderverdeêld in 21 provincies (Monhoôls:ajmguud, enkelvoud:ajmag), wivan a den oôdstad Ulaanbaatar een hemeênte vurm die a buten elke provincie val. De provincies van Monholië zien:

Ajmag	Monhoôls	Oôdstad	Monhoôls
Arhangaj	Архангай	Tsetserleg	Цэцэрлэг
Bajan-Ölgi	Баян-Өлгий	Ölgi	Өлгий
Bajanhongor	Баянхонгор	Bajanhongor	Баянхонгор
Bulgan	Булган	Bulgan	Булган
Darhan-Uul	Дархан-Уул	Darhan	Дархан
Dornod	Дорнод	Tsjojbalsan	Чойбалсан
Dornogovĭ	Дорноговь	Sajnsjand	Сайншанд
Dundgovĭ	Дундговь	Mandalgovĭ	Мандал-Говь
Govĭ-Altaj	Говь-Алтай	Altaj	Алтай
Govĭsümber	Говь-Сүмбэр	Tsjojr	Чойр
Henti	Хэнтий	Öndörhaan	Өндөрхаан
Hovd	Ховд	Hovd	Ховд
Hövsgöl	Хөвсгөл	Mörön	Мөрөн
Ömnögovĭ	Өмнөговь	Dalanzadgad	Даланзадгад
Orhon	Орхон	Erdenet	Эрдэнэт
Övörhangaj	Өвөрхангай	Arvajheer	Арвайхээр
Selenge	Сэлэнгэ	Sühbaatar	Сүхбаатар
Sühbaatar	Сүхбаатар	Baruun-Urt	Баруун-Урт
Töv	Төв	Zuunmod	Зуунмод
Uvs	Увс	Ulaangom	Улаангом
Zavhan	Завхан	Uliastaj	Улиастай

Economie

De economie van Monholië berus vurral op lanbouw. In de jaeren '90 verdubbeln zelfs 't antal vee'ouwers en in 1998 was een derde van de Monhoôln lanbouwer. Iermie was Monholië 't eênigste land ter waereld dat a een sterke afnaeme in de industriêle sector en een sterke toenaeme in de ahroarische sector ken'n. De Monhoôlse bevolkieng werk in de volhende percentages in de volhende sectoor'n:

• Lanbouw/veeteêlt 42%
• Diensen 29%
• Andel 14%
• Nievereid 6%
• Overeid 5%
• Mijnbouw 4%

Belangrieke exportlan'n voe Monholië zien China, de VS en 't Vereênigd Konienkriek. Eëxporteerd worn vurral koper, textiel en kasjmierwol. Vadder voer Monholië produc'tn as petrolium, mesines en hereêdschapp'n in vanuut Rusland, China en Japan. 't BNP bedroog in 2003 514 Amerikaonse dollars.

Cultuur

Sins 1991 is 't beoefen'n van een relihie in Monholië wee toe'estaene. Ienkele boeddhistische en sjaomanistische kloôsters zien wee herbouwd. Den eêrbied voe de dalai lama is hroôt, wat a bliek uut de vele potrett'n.

De tradisjoneêle Monhoôlse drank is een lichen alcoholische drank, airag enoemd. Deze drank wor deur de Monhoôln in hroôte hoeveelheed'n edronkn. Biezonder is ok de zangkunst van de Monhoôln, de boventoônzang, die a khuumi wor enoemd. Deze zang wor beheleid deur een muzikante die a een paerdenikkeviool bespeel.