Subduksie
Subduksie is 'n geologiese proses waarin die oseaniese litosfeer by konvergente grense in die aardmantel herwin word. Wanneer die oseaniese litosfeer van 'n tektoniese plaat bots teen die minder digte litosfeer van 'n tweede plaat, soos 'n kontinentale plaat of ligter oseaanplaat, word die swaarder plaat onder die ander een ingedruk en sink dit tot in die mantel. Die streek waar dit gebeur, staan bekend as 'n subduksiesone. Die subduksieproses het die grootste deel van die Aarde se kontinentale kors geskep.[1]
Die tempo van subduksie word gewoonlik bereken teen sentimeters per jaar, terwyl plate teen 'n gemiddelde tempo van sowat 2 tot 8 cm per jaar konvergeer (na mekaar beweeg).[2] Subduksie is moontlik omdat die koue, rigiede oseaniese litosfeer effens digter is as die astenosfeer, die warm, vervormbare laag in die bomantel wat net onder die litosfeer lê. Die digtheidsverskil bepaal in watter mate subduksie plaasvind.
Aardbewings kom algemeen by subduksiesones voor, en vloeistowwe wat deur die wegsakkende plaat vrygestel word, is 'n sneller vir vulkanisme in die boonste plaat.
Subduksie en plaattektoniek
[wysig | wysig bron]Volgens die teorie van plaattektoniek is die Aarde se litosfeer, sy harde buitenste laag, verdeel in 16 groot tektoniese plate en verskeie kleiner plate. Hulle beweeg stadig vanweë konveksie in die onderliggende, vervormbare mantel. Dié proses van konveksie laat hitte wat deur radioaktiewe verval opgewek is, toe om uit die binnekant van die Aarde te ontsnap.[3]
Die litosfeer bestaan uit die buitenste kors plus die rigiede boonste deel van die mantel. Oseaniese litosfeer wissel in dikte van 'n paar kilometer vir jong litosfeer wat by mid-oseaanriwwe geskep word tot sowat 100 km vir die oudste oseaniese litosfeer.[4] Kontinentale litosfeer is tot 200 km dik.[5] Die litosfeer is relatief koud en rigied in vergelyking met die astenosfeer, en tektoniese plate beweeg dus as solied voorwerpe bo-op die vloeibaarder astenosfeer. Individuele plate sluit dikwels streke van beide oseaniese en kontinentale litosfeer in.
Subduksiesones kom voor waar die koue oseaniese litosfeer in die mantel terugsak en herwin word.[6][7] Hulle word by konvergente plaatgrense aangetref, dus waar die oseaniese litosfeer van een plaat bymekaarkom by die minder digte litosfeer van 'n ander plaat. Die swaarder oseaniese litosfeer word deur die ander plaat afgedruk.[4] Die swaarder plaat sak weg teen 'n hoek van tussen 25 en 75 grade tot die Aarde se oppervlak.[8] Dié wegsakking word aangedryf deur die temperatuurverskil tussen die wegsakkende plaat en die omliggende astenosfeer, aangesien die kouer oseaniese litosfeer gemiddeld 'n groter digtheid het.[4] Sediment en water word deur die wegsakkende plaat afgetrek en in die diep mantel hersikleer.[9]
Die Aarde is sover bekend die enigste planeet waar subduksie voorkom. Dit is een van die belangrikste eienskappe van plaattektoniek, wat daarsonder nie sou kon plaasvind nie.[10] Oseaniese subduksiesones kom voor aan 55 000 km van konvergente plaatgrense,[11] amper net soveel as die gesamentlike 60 000 km van mid-oseaanriwwe.[12]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Stern, Robert J. (2002), "Subduction zones", Reviews of Geophysics 40 (4): 1012, doi:10.1029/2001RG000108, Bibcode: 2002RvGeo..40.1012S
- ↑ Defant, M. J. (1998). Voyage of Discovery: From the Big Bang to the Ice Age. Mancorp. p. 325. ISBN 978-0-931541-61-2.
- ↑ Schmincke, Hans-Ulrich (2003). Volcanism. Berlin: Springer. pp. 13–20. ISBN 9783540436508.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Stern 2002, p. 5.
- ↑ Rudnick, Roberta L.; McDonough, William F.; O'Connell, Richard J. (April 1998). "Thermal structure, thickness and composition of continental lithosphere". Chemical Geology. 145 (3–4): 395–411. Bibcode:1998ChGeo.145..395R. doi:10.1016/S0009-2541(97)00151-4.
- ↑ Stern 2002.
- ↑ Zheng, YF; Chen, YX (2016). "Continental versus oceanic subduction zones". National Science Review. 3 (4): 495–519. doi:10.1093/nsr/nww049.
- ↑ Tovish, Aaron; Schubert, Gerald; Luyendyk, Bruce P. (10 Desember 1978). "Mantle flow pressure and the angle of subduction: Non-Newtonian corner flows". Journal of Geophysical Research: Solid Earth. 83 (B12): 5892–5898. Bibcode:1978JGR....83.5892T. doi:10.1029/JB083iB12p05892.
- ↑ Stern 2002, p. 15.
- ↑ Stern 2002, pp. 1-4.
- ↑ Lallemand, S (1999). La Subduction Oceanique (in Frans). Newark, New Jersey: Gordon and Breach.
- ↑ Stern 2002, p. 4.
Skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Subduksie.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
