Subdukcja
Subdukcja w teorii tektoniki płyt proces polegający na wciąganiu lub wpychaniu jednej płyty litosferycznej pod drugą (oceaniczną lub kontynentalną). Strefy subdukcji są jednym z rodzajów granic zbieżnych (konwergentnych, kolizyjnych) płyt litosfery. Na ogół zagłębia się (czyli ulega subdukcji) płyta oceaniczna, lecz w kilku przypadkach obserwuje się też subdukcję płyty kontynentalnej (np. pod Himalajami)[1].
Ponieważ w strefach spreadingu znajdujących się pod grzbietami oceanicznymi cały czas powstaje nowa skorupa ziemska, to zakładając stały promień Ziemi (a więc również jej powierzchnię), musiano przyjąć istnienie jakichś stref, w których jest ona niszczona[2]. Wyznaczono do tego celu znane wcześniej strefy Benioffa, wzdłuż których koncentrują się hipocentra trzęsień ziemi.
Wyróżnia się trzy typy stref subdukcji:
- typ andyjski – kra oceaniczna wciągana jest pod krę kontynentalną. Strefę kolizji wyznacza głębokomorski rów oceaniczny. W pewnej odległości od strefy powstaje orogen kolizyjny, w którym dochodzi do silnego sfałdowania osadów zdzieranych z płyty oceanicznej, występuje intensywny wulkanizm oraz liczne trzęsienia ziemi. Strefy subdukcji tego typu występują we wschodnim obramowaniu Oceanu Spokojnego, u wybrzeży Ameryki Południowej: Rów Atakamski, Andy.
- typ japoński – kra oceaniczna jest również wciągana pod krę kontynentalną, ale subdukcja związana jest z wytworzeniem się łuków wyspowych i basenu marginalnego (załukowego), posiadającego skorupę oceaniczną. Strefę kolizji podobnie jak w typie andyjskim wyznacza rów oceaniczny. Tak samo obszar ten charakteryzuje się dużą aktywnością wulkaniczną i sejsmiczną. Strefy tego typu występują w zachodnim obramowaniu Oceanu Spokojnego, wzdłuż wybrzeża Azji. Strefa kolizji jest oddalona od kontynentu – za łukiem wysp, który jest zbudowany wyłącznie ze skał wulkanicznych, lub jak w przypadku Japonii jest oderwanym fragmentem kontynentu azjatyckiego, znajduje się strefa rozciągania, zbudowana wyłącznie ze skorupy oceanicznej:
| Rów oceaniczny | Łuk wyspowy | Basen marginalny |
|---|---|---|
| Rów Filipiński | Filipiny | Morze Południowochińskie |
| Rów Riukiu | Wyspy Nansei (w tym wyspy Riukiu) | Morze Wschodniochińskie |
| Rów Japoński | Wyspy Japońskie | Morze Japońskie |
| Rów Kurylsko-Kamczacki | Wyspy Kurylskie | Morze Ochockie |
| Rów Aleucki | Aleuty | Morze Beringa |
- typ mariański – w tym przypadku kra oceaniczna wciągana jest pod inną krę oceaniczną, jednocześnie następuje kolizja dwóch łuków wyspowych, względnie łuku wyspowego i podmorskiego grzbietu. Strefy tego typu występują w zachodnim obramowaniu Oceanu Spokojnego: Rów Kermadec, Rów Tonga, Rów Mariański, Rów Izu-Ogasawara.
Zdarte z płyty dolnej osady gromadzące się na czole płyty górnej tworzą tzw. pryzmę akrecyjną.
Aktywne strefy subdukcji znajdują się wzdłuż zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej oraz wzdłuż wschodnich wybrzeży Azji. Historyczne strefy subdukcji wyznaczono wzdłuż łańcucha alpejsko-himalajskiego. Ponieważ obecnie sumaryczna długość stref subdukcji stanowi 1/3 stref spreadingu, w których powstaje nowa skorupa oceaniczna, a powierzczchnia oceanu światowego nie zmienia się, to prędkość pochłaniania tej skorupy w strefach subdukcji musi być trzy razy większa od prędkości spreadingu.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ L. Czechowski Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994. ISBN 83-01-11519-X. Str. 216.
- ↑ „The remarkable success of the ideas concerning sea floor creation required either expansion of the Earth or destruction of the ocean floor away from the ridges. The immediate difficulty all expansion hypotheses face is the rate required. The sea floor spreading velocities are an order of magnitude greater than had been expected, and therefore require catastrophic expansion starting in the Jurassic. This suggestion seems geologically unreasonable, and therefore oceanic crust and upper mantle must be destroyed somewhere” („Niezwykły sukces idei dotyczących kreacji litosfery oceanicznej wymaga albo ekspansji Ziemi albo niszczenia dna oceanicznego poza grzbietami. Natychmiastowa trudność, jaką napotykają wszystkie hipotezy ekspansji to wymagane tempo ekspansji. Tempa spredingu dna oceanicznego są o rząd wielkości większe od oczekiwanego, dlatego wymagają katastroficznej ekspansji zaczynającej się w jurze. Ta sugestia wydaje się geologicznie niedorzeczna i dlatego skorupa oceaniczna i górny płaszcz muszą być gdzieś niszczone”): D. McKenzie, Parker, 1974, Plate tectonics in omega space, Earth and Planetary Science Letters 22: 285-293.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Program NSF-MARGINS. margins.wustl.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-07)].
- Animacja strefy subdukcji