Фтор

Фтор
Масса	18,998403162 ± 5,0E−9 массаның атом берәмеге
Кем хөрмәтенә аталған	плавиковая кислота[d]
Грозящая опасность	отравление фтором[d]
Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе	Неон
Асыусы йәки уйлап табыусы	Анри Муассан[d] һәм Андре-Мари Ампер
Асыу датаһы	1810
Табылыу урыны	Франция
Элемент символы	F
Химик формула	F
Атом һаны	9
Электронная конфигурация	1s² 2s² 2p⁵ һәм [He] 2s² 2p⁵
Электр кирелеге	3,98
Ионный радиус	1,33 ангстрем һәм 0,08 ангстрем
Энергия ионизации	15,7 ± 0,1 электронвольт
Әселәнеү дәрәжәһе	−1
Иреү температураһы	−363 ± 1 ℉
Ҡайнау нөктәһе	−307 ± 1 ℉
Давление пара	1 ± 1 атмосфера
PGCH коды	0289
Временное среднее значение предела допустимого воздействия	0,2 ± 0,1 mg/m³
IDLH	38,75 ± 0,01 mg/m³
Фтор Викимилектә

Фтор (лат. Fluorum), F — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се төп төркөмөндә, 9-сы һан аҫтында тороусы химик элемент. Фтор һарғылт төҫтәге газ, галогендарға инә.

Фтор исеме (грекса phthoros — үлем, емереклек) урыҫ телендә генә ҡулланыла, уны 1810 йылда А.Ампер тәҡдим итә. Күп телдәрҙә «флюор» һүҙе таралған.

Тарихи белешмә

Фторҙың беренсе атамаһы — флюорит CaF₂ — XV быуат аҙағында «флюор» (латинса fluo — ағам) исеме аҫтында яҙылған. Ирекле фторҙы 1986 йылда калий гидрофториды KHF ₂ булған, шыйыҡ фторлы водородтың электролизы юлы менән А.Муассен таба.

Фтор химияһы 1930-сы йылдарҙан башлана, уны атом сәнәғәтендә ҡулланалар.

Тәбиғәттә таралышы

Ер ҡабығындағы уртаса 6,25 * 10⁻²% (масса буйынса) таралған. Фтор вулкан газдарында һәм термаль һыуҙарҙа бар.

Физик һәм химик үҙенсәлектәре

Газ хәлендәге фторҙың тығыҙлығы 1,693 г/л, шыйыҡтыҡы — 1,5127 г/см³. Иреү температураһы −219,61⁰ С, ҡайнау — −188,13⁰ С. Фторҙың тышҡы электрон конфигурацияһы 2s ² 2р ⁵. Ҡушылмаларында оксидлашыу кимәле-1.

Фтор металдарҙың күпселеге менән бик актив тәьҫир итешә. Һелтеле һәм һелтеле-ер металдары менән һалҡында ла, Bi, Sn, Ti, Мо, W менән әҙ генә йылытҡанда, Hg, Pb, U, V менән бүлмә температураһында ялҡынланып барыусан. Ҡайһы бер металдар (Fe, Си, Al, Ni, Mg, Zn) менән тәьҫир итешкәндә һаҡлаусы яры хасил була, һәм реакция туҡтай.

Металдарҙың йәки металл булмағандарҙың галогенидтары фтор менән һалҡында ла тәьҫир итешә, фтор галогендарҙы алмаштыра.

Металдарҙың гидроксидтары менән тәьҫир итешкәндә, шул металдың фториды һәм кислород хасил була.

Фтор органик матдәләр менән бик актив реакцияға инә.

Ҡулланылышы

Газ хәлендәге өс-фторлы хлорҙы СlF ₃ (фторлаштырыусы агент), алты фторлы көкөрттө SF ₆ (электротехник сәнәғәттә газлы изолятор) алыу өсөн ҡулланалар. Шыйыҡ фтор — ракета яғыулығы оксидлаштырғысы.

Шулай уҡ фосфорлы ашламалар етештергәндә ҡулланыла.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• ru:Соединения фтора в ракетной технике

Әҙәбиәт

• Фтор// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 28-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• Рысс И. Г. Химия фтора и его неорганических соединений. М. Госхимиздат, 1966 г. — 718 с.
• Некрасов Б. В. Основы общей химии. (издание третье, том 1) М. Химия, 1973 г. — 656 с.

Һылтанмалар

• Информация о Перфторане
• Кровезаменитель Перфторан // Вестник РАН, 1997, том 67, N 11, с. 998—1013.