Fluorin

Ensampel a	Elven gymyk, lithophile
Klass	dialkan diatomek, dialkan, bagas 17
Furvell gymyk	F
Dydhyas diskudhans	1810
Niver atomek	9
Aray an elektrons	1s² 2s² 2p⁵, [He] 2s² 2p⁵
Elektronegedhegedh	3.98
Studh oksidyans	−1
Rann a	kesstoff perfluorinhes, period 2, bagas 17
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gymyk yw fluorin, niver 9 y'n Vosen Beriodek. Y furvell yw F. An hanow a dheu dhyworth an ger Latin fluere, ow styrya resek. Peryllus ha dasoberus yw fluorin. An elven hag a eksist avel molekulen F₂, mes sad ha salow yw fluorid, atom a fluorin hag a geworras elektron, skrifys F^-.

Essensek yw fluorid dhe daklow byw, mes yn dognow fest byghan. 5g via merwel dhe gorf denel. An moyha rann a'n fluorid y'n korf a greun y'n eskern ha dens. Fluorid a wra krefhe an re ma, gans treylya kalciom fosfat dhe fluoroapatit, kesstoff kreffa. Dhe'n acheson ma, keworrys yw dhe dhowr ha dehen dans. Pur beryllus yw gass fluorin. Merwel yw anella le es 0.1% anedha. Fest flerys yw.

Tus a gyv fluorin dhyworth dowr tapp ha boos, puskes yn arbennek. Usys yw fluorin yn medhegieth, droggow kepar ha ofloxacin a wellha hasliv ha fluconazone a wellha klevesow fongow kepar ha kan (thrush), ha'n isotop fluorin-18 yn arhwilellow PET.

Yn istori, usys o fluorspar (kalciom fluorid, CaF₂) dhe weres teudhi alkenyow ha trenkravya gweder. An kynsa dhe enyshe an gass fluorin veu Henri Moissan (1852-1907) yn Paris yn 1886. Ev a gavas an Pewas Nobel rag kymygieth yn 1906 rag henna. An Kernow, Syr Humphrey Davy, o an kynsa dhe dhevnydhya an hanow fluorin. Hanow Sowsnek an eghen a fluorspar kevys yn Derbyshire, Blue John, a dheu dhyworth Kernewek, hemm yw, bleujen.

Askorrys yw 4 milvil tonnas a fluorspar pub bledhen. An moyha rann a dhe'n diwysyans teudhi ha purhe alkenyow. Askorrys yw 400,000 tonnas a drenken hidrofluorik pub bledhen, devnydhys y'n diwysyans gweder. Usys yw ynwedh dhe wul uraniom heksafluorid dhe'n diwysyans nuklerek, sulfur heksafluorid dhe'n diwysyans tredan ha klorin trifluorid dhe'n diwysyans kymyk.

Usys yw fluorokarbonow yn lies fordh. Linyow yeynhe, urasow, glanheoryon ha poly(tetrafluoroethen), aswonnys avel teflon, posek dhe wul padellow dorn, kotys glaw hag eskisyow (avel Goretex), snod plommer, hag enysegans kapel. Lettys yw devnydh an gassys klorofluorokarbonow (CFCs) lemmyn awos damach dhe'n Nivel Ozon.

Gass melyn pur dhasoberus yw fluorin (F₂).