Asterix
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Asterix (Frans: Astérix) is 'n stripserie roontelum de gelieknaomege stripfiguur. Oersprunkelek woorte die vaan 1959 aof geteikend door Albert Uderzo en gesjreve door René Goscinny; de verhaole versjene in 't stripblaad Pilote. Nao Goscinny zienen doed in 1977 heet Uderzo de serie allein voortgezat. Sinds 2013 zien Jean-Yves Ferri (scenario) en Didier Conrad (teikeninge) verantwäördelek veur de strip.
Asterix drejt um de avonture vaan d'n titelheld en zien dörpsgenoete, die leve in Gallië, miebepaold Armorica (Bretagne), kort naotot dat door de Romeine oonder Julius Caesar bezat is. 't Dörpke zelf evels is neet vereuverd, umtot de bewoeners mèt behölp vaan 'nen touverdraank de Romeinse armee kier op kier weite te versloon.
De strips zien veural populair en bekind gewore um de drin verwèrkde humor: väöl woordgrappe, väöl knipouge nao de modernen tied en e groet aontal running gags.
Veurnaomste personages
[bewirk | brón bewèrke]
Neve Asterix en ziene bèste vrund Obelix trejje nog diverse figure, gemeinelek dörpsgenoete, geregeld op. De ierste vijf weure aon 't begin vaan eder verhaol aon de lezer veurgestèld, meh door de verhaole heer liert me ouch aandere kinne.
Dörpsbewoeners
[bewirk | brón bewèrke]- Asterix, 'ne kleine soldaot mèt 'ne Keltischen helm op ziene kop. De hoofpersoen vaan de verhaole.
- Obelix, de bèste vrund vaan Asterix, menhirhouwer. Groet en hiel dik, es keend in de ketel mèt touverdraank gevalle en daodoor permanent oonder invlood. Heer geit in eder avontuur mèt Asterix mèt.
- Panoramix, d'n druïde, mèt 'ne lange baard, maak d'n touverdraank dee de Galliërs hun krach gief.
- Abraracourcix, in de nui Nederlandse vertaoling Heroïx, 't stamhoof, nogal dik en gruuts. Liet ziech ummer op e sjèld roonddraoge. Heer is getrojd mèt Bonnemine/Bellefleur, die häöm binneshoes ummer commandeert.
- Assurancetourix, in de nui Nederlandse vertaoling Kakofonix, de bard, dörpszenger en -diechter. Löp in e Keltisch geroet kleid en heet 't haor stief nao achter, woemèt zien versjijning e stök beter klop es die vaan beveurbeeld Obelix. Heer oondersjeit ziech veural doortot heer bezunder slech zingk. Later, in de albums vaan Uderzo, deit heer mèt zie gezaank zelfs bovenatuurlek rege valle.
- Ordralfabetix/Kostunrix, de vèsmaan, verköp rotte vèsse boe mie mèt gevochte es vaan gegete weurt.
- Cétautomatix/Hoefnix, de dörpssmeed, get agressief, sleit dèks Assurancetourix veur de kop en vech gere mèt Ordralfabetix/Kostunrix. Iezer bewèrk heer mèt de bloete voes.
- Nestorix, d'n dörpsajdste. Volgens ein album (A. aux jeux olympiques) neet minder es 93 jaor aajd. Op 'n oonverklaorbaar meneer is heer getrojd mèt 'n sjoen, jóng vrouw.
Aandere
[bewirk | brón bewèrke]- Julius Caesar. Häöm zuut me al in 't ierste book en heer kump regelmaoteg trök. Heer drejt ziech nogal op euver 't verzat in 't dörpke.
- De pirate. Op zie koume Asterix en Obelix dèks zieruivers tege. De vaste figure zien d'n hopmaan mèt roeje baard en ouglepke, 'ne zwarten Afrikaon mèt ewegvallende r en 'nen awwe maan mèt houte bein. Gemeinelek indeg hun treffe mèt 't tot zinke bringe vaan 't piratesjeep, get wat de pirate ederskier vergees perbere te veurkoume.
Karakter
[bewirk | brón bewèrke]Humor
[bewirk | brón bewèrke]Asterix drejt, in vergelieking mèt aander albumstrips (d.w.z. stripverhaole die e gans album kinne völle en dus gein gagstrips zien), veur e groet deil um zienen humor. D'n opvallendste en mies typische vörm vaan humor zien knipouge nao de modernen tied. Me zuut dèks karikature vaan de cultuur vaan aander len (nommers 8, 14, 16, 24) of stei/regio's vaan Fraankriek (nommers 2, 5, 9, 11, 20). In de Roemeinse sameleving kin me dèks aspekte vaan de moderne steieleke wereld herkinne, die de plattelandscultuur inkapselt (nommers 4, 17, 20, 23). Diverse bekinde persoene oet d'n twintegsten iew duke in de verhaole op (beveurbeeld de Beatles in deil 8 en Eddy Merckx in deil 24).
De serie kint diverse trökkierende grepkes. In bekaans alle albums weurt Assurancetourix/Kakofonix bij 't aofsletend fies-ete vasgeboonde en krijg 'r 'nen dook veur ziene moond, zoetot heer neet kint zinge en speule. Ouch Obelix dee 'n deur insleit es 'r drop geklop heet kump dèkser veur. Zie hunneke Idefix geit dèks jenke es Obelix 'ne boum oet de groond trèk. Minder opvallend meh zoeget constant in beeld zien de vleugele vaan Asterix zienen helm, die mèt zien stumming mètdrejje: es 'r gooj zin heet, stoon ze euverind; heet 'r de mismood in, daan haange ze.
Historische verwiezinge
[bewirk | brón bewèrke]'n Inspiratiebron veur de serie kin Alix (Alexis) zien gewees, 'n stripserie vaan Jacques Martin die ziech in de Romeinsen Tied aofspäölt. Dees serie is dèks gepreze um häör boetegewoen betrouwbaar scenario's en weergave. Ouch de wereld vaan Asterix klop euver 't algemein mèt wat me devaan wèt. Veural 't werk vaan Strabo is good in de verhaole te herkinne; me moot daan dinke aon de huiskes of 't fies-ete aon 't ind. Bekind zien ouch de diverse Latiense citaote die de Roemeine en d'n awwe zieruiver mèt 't houte bein in de moond weure gelag.
Albums
[bewirk | brón bewèrke]De Asterix-albums zien in tientalle taole vertaold, woe-oonder ouch al väöl streektaole. Tot noe touw gief 't twie albums in 't Limburgs. Die stoon hei-oonder mèt hunne Limbörgse naom aongegeve. Vaan de aandere zien d'n orzjinele Franse naom en de Nederlandse naom aongegeve; es in de nui vertaoling vaan 2002 'n album 'nen aandere naom gekrege heet stoon alletwie de naome in principe debij.
Goscinny en Uderzo
[bewirk | brón bewèrke]De oersprunkeleke twie oteurs höbbe same 24 albums gemaak. Die woorte oersprunkelek bij Pilote (allein de ierste paar) en Daugard oetgegeve, meh versjijne allewijl bij oetgeverij Hachette. Hachette heet ouch de rechte veur 't Nederlands taolgebeed, wie daoveur Daugard al. Ouch de Limbörgse versies zien bij Daugard versjene.
- 1961: Astérix le Gaulois/Asterix de Galliër
- 1962: La serpe d'or/Het gouden snoeimes
- 1963: Astérix chez les Goths/Asterix en de Gothen
- 1964: Astérix gladiateur/Asterix en de gladiatoren/als gladiator
- 1965: 'ne Gansen toer... (oerspunkeleken titel: La tour de Gaule)
- 1965: Astérix et Cléopâtre/Asterix en Cleopatra
- 1966: 't Titelgevech (oerspunkeleken titel: Le combat des chefs)
- 1966: Astérix chez les Bretons/Asterix en/bij de Britten
- 1966: Astérix et les normands/Asterix en de Noormannen
- 1967: Astérix légionnaire/Asterix en het 1e legioen/Asterix als legioensoldaat
- 1968: Le bouclier arverne/Het ijzeren schild
- 1968: Astérix aux Jeux Olympiques/Asterix en de Olympische Spelen
- 1969: Astérix et le chaudron/Asterix en de koperen ketel
- 1969: Astérix en Hispanie/Asterix in Hispania
- 1970: La Zizanie/De intrigant
- 1970: Astérix chez les Helvètes/Asterix en de Helvetiërs
- 1971: Le domaine de dieux/De Romeinse lusthof
- 1972: Les lauriers de César/De lauwerkrans van Caesar
- 1972: Le Devin/De ziener
- 1973: Astérix en Corse/Asterix op Corsica
- 1974: Le cadeau de César/Het geschenk van Caesar
- 1975: La grande traversée/De grote oversteek
- 1976: Obélix et Compagnie/Obelix en Co.
- 1979: Astérix chez les Belges/Asterix en de Belgen
Uderzo allein
[bewirk | brón bewèrke]Heinao zien nog 'n aontal albums door Uderzo allein gemaak. Ze weure euver 't algemein es minder beoordeild; in 't bezunder de lèste. Daobij zuut me ouch tot Uderzo, wie heer awwer woort, naovenant mie tied nudeg had um de albums aof te make. D'n doed vaan Goscinny veel same mèt de opriechting vaan de twie oteurs hun eige oetgeverij: Les Éditions Albert-René. Um die rei zien de albums vaan Uderzo allein neet mie bij dezelfden oetgever versjene wie de 24 canonieke.
- 1980: Le grand fossé/De broedertwist
- 1981: L'Odyssée d'Astérix/De odyssee van Asterix
- 1983: Le fils d'Astérix/De zoon van Asterix
- 1987: Astérix chez Rahazade/Asterix in Indus-land
- 1991: De roes en 't zjwaert (La rose et la glaive/De roos en het zwaard)
- 1996: La galère d'Obélix/De beproeving van Obelix
- 2001: Astérix et Latraviata/Asterix en Latraviata
- 2003: La rentrée gauloise/Het pretpakket (verzaomeleer korte verhaole en cartoons)
- 2005: Le ciel lui tombe sur la tête/Het geheime wapen
- 2009: L'anniversaire d'Astérix et Obélix/De verjaardag van Asterix en Obelix (gedinkbook bij 't vieftegjaoreg jubileum)
Opmerking: 't Limbörgs album De roes en 't zjwaert woort wel aongekundeg meh is noets versjene.[1]
Ferri en Conrad
[bewirk | brón bewèrke]Heinao gaof Uderzo de serie oet han aon Jean-Yves Ferri (scenario) en Didier Conrad (teikeninge). Ouch dees beuk versjijne bij Les Éditions.
- 2013: Astérix chez les Pictes/Asterix bij de Picten
- 2015: Le papyrus de César/De papyrus van Caesar
- 2017: Astérix et la Transitalique/Asterix en de race door de Laars
- 2019: La fille de Vercingétorix/De dochter van de veldheer
- 2021: Astérix et le griffon/Asterix en de griffioen
- 2023: L'iris blanc/De witte iris
Taolversies
[bewirk | brón bewèrke]De Asterix-albums zien al in mie es hoonderd taole en dialekte vertaold. In vergelieking mèt Kuifje vèlt evels op tot de belaankstèlling boete Wes-Europa beperk is. Hei en dao zien ambitieus projekte aofgebroke en väöl versies zien neet mie verkriegbaar. Opvallend is wijer 't groet aontal Duitse dialekte. De Mundart-serie vaan d'n Duitsen oetgever Ehapa löp sinds 1995 en heet anno 2017 al veur 74 titels in 29 (deils euverlappende) dialekte gezörg.[2]
De Greunlandse vertaoling is noets in albumvörm versjene, meh allein in de gezèt gepubliceerd.
Oonofficieel, en daomèt feitelek illegaol, meh wel commercieel oetgaves zien gedoon in 't
Ouch in 't Turks, Viëtnamees en Litouws versjene ein of miejer 'geisteredities' ietot dao de ierste officieel vertaolinge oetkaome. Nog aander bootlegvertaolinge zien in klein edities of allein in pdf-vörm gemaak; die zien dus noets commercieel verkriegbaar gewees.
Trivia
[bewirk | brón bewèrke]- Bij 't oetkoume vaan Le ciel lui tombe sur la tête brachte de Belzje gezètte Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg 'n editie oet mèt in plaots vaan foto's euveral pleetsjes oet de Asterix-strips.