Belsj
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Keuninkriek Belsj | |||
| |||
|
| |||
| Basisgegaevens | |||
| Officieel taal | Nederlands, Frans, Duits | ||
| Huidsjtad | Breusel | ||
| Sjtaotsvörm | Federaal parlemintair constitutioneel monarchie | ||
| Sjtaotshoof (lies) | Filip | ||
| Premier | Alexander De Croo (lies) | ||
| [[{{{titelhoofregering1}}}]] | {{{naomhoofregering1}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering2}}}]] | {{{naomhoofregering2}}} | ||
| [[{{{titelhoofregering3}}}]] | {{{naomhoofregering3}}} | ||
| Religie | Katheliek | ||
| Opperflaakde – % water |
30.689,17 [1] km² 0,635% | ||
| Inwoeners – Deechde: |
11.763.650 (2024)[2] 383/km² | ||
| Biekómmende gegaeves | |||
| Munteinheid | Euro (EUR of €)
| ||
| Tiedzaone | UTC +1 | ||
| Nationale fiesdaag | 21 juli | ||
| Vouksleed | Brabançonne | ||
| Web | Code | Tel. | .be | BEL | +32 | ||
't Belsj, ouch wel Belzjiek, is e federaol land in Wes-Europa en 'ne lidstaot vaan de Europese Unie (EU). De officieel naome zien Koninkrijk België, Royaume de Belgique en Königreich Belgien. 't Land heet daan ouch drei officieel taole, zuug oonder. 't Belsj weurt begrens door Nederland, Duitsland, Luxemburg, Fraankriek en de Noordzie. De hoofstad is Breusel.
De inwoeners vaan Belsj heite Belzje.
De ikkenemie vaan Belsj is vaan aajdsher ein vaan industrie, wie de mienbouw - boevaan de lèste mien evels in 1991 sleet. Allewijl is Belsj, zjus wie 't euvergroete deil vaan de EU, 'n deenste-ikkenemie.
Bestuurleke indeiling
[bewirk | brón bewèrke]In 1993 is beslote vaan 't Belsj 'ne fidderaole staot te make: 't land woort opgedeild in stökker die väöl zelf regele. 't Gief twie parallel indeilinge: de ierste in geweste en de twiede in gemeinsjappe. De geweste zien Vlaondere, Wallonië en Breusel en drage veur praktische dinger zörg. Ze höbbe 'n eige parlemint en eige ministers. De gemeinsjappe zien de Nederlandstaolege, de Franstaolege en de Duitstaolege gemeinsjap, die veural cultureel dinger regele. Dinger es wie o.m. sociale zekerheid, justitie, taalwètgeving, defensie, Boetelandse Zake weure op nationaal ("federaal") niveau beslis. 't Gief gein nationale partije mie, allein partije die of in Vlaandere of in Wallonië opkoume. Verkoze in 't federaal parlemint deent 'ne mandataris 't nationaal belang te dene.
De gewèste zien weier in provincies ingedeild, en wel zoe (oficieel naome tösse häökskes):
| Gewes / Provincie | Hoofstad | Inwoeners (2024) [2] |
Opperflaakde (km²) [3] |
Deechde inw./km² |
Arron- disse- minte |
Gemein- tes |
|---|---|---|---|---|---|---|
| VLG - Wes-Vlaondere (West-Vlaanderen) | Brugge | 1.226.000 | 3197 | 384 | 8 | 64 |
| VLG - Oos-Vlaondere (Oost-Vlaanderen) | Gent | 1.572.000 | 3007 | 523 | 6 | 60 |
| VLG - Antwerpe (Antwerpen) | Antwerpe | 1.927.000 | 2876 | 670 | 3 | 69 |
| VLG - Vlaoms-Braobant (Vlaams-Brabant) | Leuve | 1.197.000 | 2118 | 565 | 2 | 65 |
| VLG - Limburg (Limburg) | Hasselt | 900.000 | 2427 | 371 | 3 | 42 |
| WAL - Henegouwe (Hainaut) | Berge | 1.360.000 | 3813 | 357 | 7 | 69 |
| WAL - Name (Namur) | Name | 504.000 | 3675 | 137 | 3 | 38 |
| WAL - Waols-Braobant (Brabant wallon) | Waver | 414.000 | 1097 | 377 | 1 | 27 |
| WAL - Luuk (Liège / Lüttich) | Luuk | 1.119.000 | 3857 | 290 | 4 | 84 |
| WAL - Luxemburg (Luxembourg) | Aarle | 295.000 | 4459 | 66 | 5 | 44 |
| VLG - Vlaondere (Vlaanderen) | Brussel | 6.822.000 | 13.626 | 501 | 22 | 300 |
| WAL - Wallonië (Wallonie) | Name | 3.692.000 | 16.901 | 218 | 20 | 262 |
| Totaal provincies | 10.514.000 | 30.527 | 344 | 42 | 562 | |
| BRU - Breuselse Gewes (Région de Bruxelles / Brusselse Gewest) |
Brussel | 1.250.000 | 162 | 7694 | 1 | 19 |
| Totaal Belsj | Brussel | 11.764.000 | 30.689 | 383 | 43 | 581 |
Taole
[bewirk | brón bewèrke]'t Belsj kint drei officieel taole: Nederlands, Frans en Duits. Veur 59% vaan de bevolking is Nederlands de ierste taol, veur 40% Frans en veur 1% Duits. De indeiling in geweste is groetendeils op de taolsituatie gebaseerd, de indeiling in gemeinsjappe zelfs gaans.
Op lokaal niveau is de situatie gecompliceerder. In Vlaandere weure hiel väöl oonderein dèks neet verstaonbaar dialekte gesproke, soms nog door de mierderheid vaan de bevolking. Veural in Wes-Vlaandere, boe nog 90% vaan de inwoeners dialek zouw spreke, is dat 't geval. In 'n groet deil vaan de provincie Limburg weurt Limburgs gesproke.
In de aafgelope 20 jaor is in Vlaandere 't Verkavelingsvlaams oontsjtande.
In Wallonië weure naeëve 't Fraans ouch sjtreektale gesjproke: 't Waals, 't Picardisch, 't Champenois en roond Aarle nog Luxemburgs. Vernujende kunstenaers haant de dialekte oontdikt es 'n oorsjpreunkeleke vorm um zich in oet te drukke. De Waalse regiering erkint dees tale saer 1990 waal es binnenlandse regionaal tale.
Wijer weure in 't Belsj väöl immigrantetaole gesproke, wie Lingala, Arabisch, Törks en Italiaans.
't Belsj in internationaal verband
[bewirk | brón bewèrke]'t Belsj is vaanaof de opriechting lid vaan de Europese Unie, de Raod vaan Europa, de Vereinegde Naties en de NATO.
In Breusel zien de Europese Commissie en de NATO gevesteg.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]In de prehistorie woort 't Belsj door aofwisselende volker bewoend, meh in 't ierste millennium veur Christus vestegde ziech de Kelte dao. In d'n tied vaan Caesar woorte de dao levende stamme al Belgae geneump; in zie verslaag vaan zien oorloge in Gallië zeet Caesar tot de Belgae vaan alle Galliërs de sterkste of dapperste zien ("horum omnium fortissimi sunt Belgae"). Nao 't oetereinvalle vaan 't Roemeins Riek woort 't Belsj door Germaanse stamme bezat en kaom 't in 't Frankisch Riek te ligke. Mèt de conversie vaan Clovis I woort 't Belsj Christelek. Nao 't Verdraag vaan Verdun en 't verdeile vaan 't middelste riek kaom 't Belsj veur 't groetste deil in 't Duits Riek te ligke; Vlaandere evels woort veur 't groetste deil Frans.
In de vieftiende iew kaom 't Belsj door opeinvolgende verstandshouweleke in Bourgondische hen. Dees gebeeje woorte later door Sjarel V, dee euverigens gebore is in Gent, ge-orve. Oonder zien regering begós 't Calvinisme ziech door de Nederlen (ouch de zuideleke!) te verspreie. In 1568 begós d'n opstand, dee later Tachtegjaoregen Oorlog geneump zouw weure. In versjeie fases vaan deen oorlog waore groete deile vaan de zuideleke Nederlen in han vaan de opstandelinge; oetindelek bleef 't in 1648 bij de noordeleke, neet in de lèste plaots umtot nao 1600 de meiste calviniste in 't noorde te vinde waore en 't zuie gooddiels katheliek gebleve waor.
De Zuideleke Nederlen bleve Spaons, later Oosterieks. In de jaore '80 vaan de achtiende iew veurde Roems-keizer, eertshertog vaan Oosteriek en ouch hier in alle Belzje geweste, radicaal hervörminge door, die 'n ind móste make aon de door Middelieuwse tradities inefficiënte bestuursvörm en veural aon privilezjes vaan edele en kloesters. In 1794 woort 't gebeed door Fraankriek vereuverd en ingelijf. Aanders es Nederland bleef 't Belsj tot 1815 Frans.
In 1815 woort 't gebeed 't zuidelek deil vaan Nederland, oonder keuning Wöllem I. Umtot 't Belsj evels katheliek waor, zien elite Frans spraok en de industrie al väöl wijer oontwikkeld waor, voolte väöl Belzje dao wieneg veur en greujde 't oonbehage, tot 't gebeed in 1830 in opstand kaom. Aonvenkelek had me de bedoeling 't gebeed weer bij Fraankriek te veuge, meh dat verboje de mechtege staote Groet-Brittannië en Pruse, die Fraankriek neet gere zoe mechteg trökzaoge. Keuning woort de Duitse voors Leopold. In 1839 erkinde ouch de Nederlandse regering 't Belsj.
In de twiede hèlf vaan de negentiende iew leet keuning Leopold II 't binneland vaan Middel-Afrika explorere; in 1885 riechde heer de Vrijstaot Kongo op, wat zie persoenelek bezit woort. Heer leet veural hiel väöl rubber oet de binnelen koume, wat häöm groete winste opleverde, meh veur massasterfde oonder de negerbevolking zörgde. In 1908 woort heer door 't parlemint gedwonge zien kolonie aof te stoon.
In de Ierste Wereldoorlog woort 't Belsj bekans gans bezat; de stad Ieper woort daobij gans verweus. Es compensatie kraog 't Belsj e struukse land vaan Duitsland, roond de stei Eupe en St.-Vith (de zoegeneumde Ooskantons), en 'n kolonie vaan 't Duits Tanzania: Roeanda-Oeroendi. In d'n Twiede Wereldoorlog woort 't Belsj vaan 1940 tot 1944 bezat; aanders es in Nederland bleef de Belzje keuning Leopold III in 't Belsj. Nao d'n oorlog mós heer aoftrejje, umtot heer vaan collaboratie besjöldeg woort. In 1960 woort Belsj Kongo oonaofhenkelek, in 1962 Roeanda-Oeroendi ouch (es twie staote: Rwanda en Burundi).
Vaanaof de jaore zesteg kaome de twie taolgróppe, Nederlands- en Franstaolege, ummer mie tegeneuverein te stoon. Angs veur verfransing bij de Vlaominge leide in 1962 tot 't vaslègke vaan de taolgrens, boebij sommege plaotse en gemeintes vaan de ein nao de aander provincie woorte euvergebrach. In 1970 woorte de gemeinsjappe gestiech, boemèt de drei taolgróppe (neve Nederlands- en Franstaolege ouch Duitstaolege) cultureel otonomie kraoge; dit woort geregeld in de ierste staotshervörming. Nog vief staotshervörminge volgde in 1980 (stiechting vaan de geweste), 1989 (opstèlling financieringswèt), 1993 (officiëlen euvergaank nao 'ne federaole staot), 2001 en 2011 (splitsing vaan 't keesdistrik Breusel-Halle-Vilvoorde). De lèste staotshervörming, boe-aon 'n oetzunderlek lang (oonderhaaf jaor) regeringsvörming veuraofgóng, maakde de tegestèllinge in 't land dudeleker es oets. Veural in Vlaondere zuut me e greujend separatistisch sentimint, wat evels ummertouw nog mer door 'n minderheid weurt gedrage.
Zuug ouch
[bewirk | brón bewèrke]Note
[bewirk | brón bewèrke]- ↑ Bodemgebruik - Statbel
- ↑ 2,0 2,1 Structuur van de Bevolking - Statbel
- ↑ Bodembezetting volgens het Kadasterregister - Statbel
Externe link
[bewirk | brón bewèrke]
| |
|---|---|
| Geweste:
Brusselse Gewes
| |
| Gemiensjappe: Duutsjtaolege Gemiensjap • Franse Gemiensjap • Vlaomse Gemiensjap |
| Lidsjtaote van de Benelux |
|---|
| Belsj · Luxemburg · Nederlandj |
| Lidsjtaote van de NAVO |
|---|
| Albanië · Belsj · Bulgarieë · Canada · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Griekelandj · Hongarieë · Ieslandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Litouwe · Luxemburg · Montenegro · Nederlandj · Noord-Macedonië · Noorwege · Pole · Portugal · Roemenië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Turkieë · Vereineg Keuninkriek · Vereinegde Sjtaote van Amerika · Zjwaede |
| Lidsjtaote van de Europese Unie |
|---|
| Belsj · Bulgarieë · Cyprus · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Griekelandj · Hongarieë · Ierlandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Litouwe · Luxemburg · Malta · Nederlandj · Oesteriek · Pole · Portugal · Roemenië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Zjwaede |
| Lenj in Europa |
|---|
| Albanië · Andorra · Armenië¹ · Azerbeidzjan¹ · Belsj · Bosnië en Herzegovina · Bulgarieë · Cyprus¹ · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Georgië¹ · Griekelandj · Hongarieë · Ierlandj · Ieslandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Liechtenstein · Litouwe · Luxemburg · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederlandj · Noord-Macedonië · Noorwege · Oekraïne · Oesteriek · Pole · Portugal · Roemenië · Ruslandj¹ · San Marino · Servië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Turkieë¹ · Vaticaansjtad · Vereineg Keuninkriek · Wit-Ruslandj · Zjwaede · Zjwitserland |
| Betwis of neet-erkèndj: Abchazië¹ · Hoeg-Karabach¹ · Kosovo · Naord-Cyprus¹ · Transnistrië · Zuud-Ossetië¹ |
| 1. Dit landj lik gedeiltelik of gans in Azië meh weurt óm cultureel en historische raejes ouch bie Europa ingedeild. |