Слух
Слух — едно од петте сетила. Со него, организмите можат да ги слушнат звуците што ги опкружуваат, со помош на увото. Тоа служи како инка за собирање звучни бранови од воздухот околу копнените организми и од водата за животните кои живеат во водни средини.[1][2] Брановите минуваат низ ушниот канал и удираат во тапанчето. Вибрациите поминуваат долж три ситни коски, чеканче, наковална и стремен. Стременот испраќа вибрации до делот од увото кој е исполнет со течност и се нарекува полжав. Вибрациите се пренесуваат во бранови низ течноста и ги тресат микроскопски малите влакненца кои излегуваат од нервните клетки. Како што се движат влакненцата, клетките произведуваат нервни сигнали, кои патуваат долж слушниот нерв до мозокот.
Слухот е едно од петте сетила на ’рбетниците, вклучувајќи ги и луѓето. Кај нив, слушниот систем собира механички вибрации, кои предизвикуваат звучни бранови. Звукот се слуша бидејќи нервите во ушите ги претвораат вибрациите во сигнали, кои одат во мозокот.[3] Слушниот систем се состои од уво, слушен нерв и делови од централниот нервен систем кои се вклучени во сетилото за слух. Неможноста на слушните органи да примаат дразби се нарекува глувост.
Сетилото за слух е многу осетлив рецептор на надворешните дразби, кое има високо развиена способност механичката енергија на звучните бранови да ги претвора во биоелектрични импулси и да ги упатува на соодветните мозочни центри.[4][5] Механорецепторите на ова стило се сместени во т.н. Кортиев орган на внатрешното уво, главниот функционален дел на полжавот. До него звукот доаѓа преку надворешното и средното уво. Звучните бранови предизвикуваат треперење на ушното тапанче, кое се пренесува на слушните ковчиња: чекан, наковална и стремен. Бидејќи меѓусебно се поврзани со лигаменти, тие имаат постојана положба, но и особено значајна способност да делуваат како своевидна пружина, која јачината на примените треперења ги зголемува за повеќе од 20 пати. Од стременот овие вибрации (преку „овалното окно“) стигаат до полжавот.
Полжавот е 2,5 пати спирално свиткана цевка, чија внатрешност, со базната мембрана, е надолжно поделена на две шуплини. Тој е исполнет со слушна течност, преку која звучните вибрации се пренесуваат до базната мембрана, а од таму до сетилните клетки на Кортиевиот орган. Базната мембрана е потесна во основата отколку на врвот на полжавот, што овозможува да се слушнат високи тонови на почетокот и длабоки тонови на крајот на цевката од полжавот. Со ова се постигнува просторна анализа на звукот по висина. Механорецепторите на Кортиевиот орган опфаќаат три надворешни и еден внатрешен ред на цилијарни клетки. Крајните надворешни ќелии ги регистрираат најтивките звуци, на границата на чујност. Кон внатрешноста се распознаваат сè посилни тонови, што овозможува звукот да се разликува по јачина. Создадените биоелектрични импулси на сетилните клетки, преку слушниот нерв, стигнуваат до слепоочниот дел на кората на големиот мозок, каде што се врши не само изострување на звукот, туку и психоакустична анализа, особено кога станува збор за говорните елементи.
Својства на звукот и тестирање на функцијата
[уреди | уреди извор]Интензитетот (јачината) и честотата (честотата) на звучните вибрации се основните својства на звучните бранови, од кои зависи количината и квалитетот на звучните информации. Звукот е воздушно треперење со одредена амплитуда (бранова должина) и честота (број на треперење во секунда). Основната единица мерка е децибел (dB), а честотата е херц (Hz). Силните звучни дразби имаат висока амплитуда, а честотата се зголемува со висината на гласот. Нормалните човечки сетила ги чувствуваат звучните бранови со честота од 20 до 20.000. Инфразвукот е треперење под 16 Hz, а ултразвукот е треперење над 20.000 Hz.
Функционалните способности на сетилото за слух се одредуваат со минималната количина на звучни информации врз основа на кои прецизно се препознаваат најмалите промени во интензитетот и честотата на звучните вибрации. Овие диференцијални прагови (дистинкции) се особено важни во областа на тивки, едвај звучни и многу силни тонови.
Апсолутниот праг на слухот е степенот на неговата чувствителност при кој одреден звук тешко може да се препознае од апсолутна тишина. Диференцијалниот праг на две честоти или два интензитета на звук ја претставува најмалата разлика што може да се почувствува во одредена област на длабочината на слушното поле. Нема константна вредност и зависи од честотата на звучните вибрации. Прагот на непријатност и прагот на болка се во областа на високи интензитети, кога звукот ги губи своите суштински својства и предизвикува чувство на непријатност и болка. Прагот на слухот е различен за поединечни честоти и се означува со 0 (нула), додека прагот на болка е приближно константен и нормално се движи од 110 до 130.
Физиолошкото дејство на бучавата врз сетилото за слух и на организмот во целина најмногу се постигнува со зголемување на стимулацијата на симпатичкиот дел од нервниот систем, кој делува без влијание на нашата волја. Огромното мнозинство на човековите активности се одвиваат во услови на одреден звучен систем на работниот простор, а организмот е прилагоден на одредени „нормални“ тоналитети на бучава. Неговиот оптимум во голема мера зависи од видот на работата, расположението, индивидуалните преференции и други фактори. Затоа апсолутната тишина, во која телесните звуци, пулсот, дишењето, протокот на крв и звучните знаци на други витални функции стануваат многу гласни, предизвикува непријатни чувства, вознемиреност и ментални нарушувања кои не можат да траат долго. Но, при интензитет на бучава над 60, а особено над 80, се појавуваат различни симптоми на зголемена иритација на симпатиите, кои на поголема будност стануваат уште поизразени и доведуваат до бурни реакции на организмот и оштетување на сетилото за слух.
- Можни нарушувања во човечкото тело поради прекумерна бучава
| Нарушена функција | Последица |
|---|---|
| Циркулација | Стегање на крвните садови:
|
| Дишење | Нарушувања на ритамот и размената на гасови |
| Варење | Нарушувања на мускулната активност (перисталтика) на органите за варење |
| Метаболизам |
|
| Функција на централниот нервен систем | Замор, раздразливост и несоница |
| Ендокрина активност |
|
Во полжавот, особено во горниот дел, циркулацијата на крвта се намалува, особено на звучни честоти околу 4000 Hz. Во исто време, се зголемува оптоварувањето на Кортиевиот орган и базната мембрана, каде што обично се јавуваат првите органски оштетувања на внатрешното уво.
Испитувањето на функцијата на сетилото за слух вклучува проучување на неговите квалитативни (квалитативни) и квантитативни (квантитативни, мерни) својства. Квалитативните способности се одредуваат приближно, за да се процени општата состојба на острината на слухот, а квантитативните одлики се однесуваат на можноста за диференцирање на јачината и честотата на звукот, односно степенот на оштетување на рецепторот за опсегот на честота што ненормално се слуша. Во оваа област сè уште може да се применат тестови за слух со шепоти и говор со различен волумен. Шепотот обично се слуша од далечина од 6. Ако неговата чујност е под 4, тоа е благо оштетување, под 1 - умерено, а способноста да се слуша само викање со самото уво, е придружена со сериозно оштетување на оваа функција. Современите квантитативни методи за тестирање на функцијата на слухот се: акуметрија - со помош на звучни виљушки и аудиометрија - со помош на електронски аудиометар.
Во двата случаи, се мери спроводливоста на звучните вибрации низ ушниот канал и мастоидниот (млечен) дел од темпоралната коска зад ушната ресичка. Првиот се нарекува спроводливост на воздухот, а вториот како спроводливост на коските. Аудиометријата е научно најсигурен и точен метод за тестирање на сите својства на функцијата на слухот и може да биде тонски, користејќи чист и говорен генератор на звук - врз основа на бројот на препознаени и правилно повторени емитувани зборови. Доколку од која било причина испитаникот не може или не сака да соработува субјективно, се применува објективна аудиометрија при тестирањето на оваа функција, според природата на соодветните мозочни и рефлексни реакции.
Механизам на слухот
[уреди | уреди извор]
Постојат три главни компоненти на човечкиот слушен систем: надворешното уво, средното уво и внатрешното уво.
Надворешно уво
[уреди | уреди извор]Надворешното уво ја опфаќа ушната школка, видливиот дел од увото, како и надворешниот слушен канал, кој завршува со тапанчето. Ушната школка служи за фокусирање на звучните бранови низ ушниот канал кон тапанчето. Поради асиметричниот карактер на надворешното уво на повеќето цицачи, звукот различно се филтрира на својот пат до увото, во зависност од местото на неговото потекло. Ова им дава на овие животни способност да го локализираат звукот вертикално. Ушното тапанче е херметички затворена мембрана и кога звучните бранови ќе стигнат таму, предизвикуваат вибрирање, следејќи го брановиот облик на звукот. Церуменот (ушниот восок) се произведува од церуминозните и лојните жлезди во кожата на човечкиот ушен канал, заштитувајќи го ушниот канал и ушните тапанчиња од физичко оштетување и инвазија на микроби.[6]
Средно уво
[уреди | уреди извор]Средното уво се состои од мала комора исполнета со воздух која се наоѓа медијално од тапанчето. Внатре во оваа комора се наоѓаат трите најмали коски во телото, колективно познати како слушни ковчиња, (познати и како чеканче, наковална и стремен). Тие помагаат да се пренесат вибрациите од тапанчето до внатрешното уво, полжавот. Целта на слушните ковчиња на средното уво е да се надмине несовпаѓањето на импедансата помеѓу воздушните и брановите на полжавот, обезбедувајќи ускладување на импедансата.
Во средното уво, исто така, се наоѓа мускулот на стременот и мускулот затегнувач на тапанчето, кои го штитат слушниот механизам преку рефлексот на вкочанување. Стременот пренесува звучни бранови до внатрешното уво низ овалниот прозорец, флексибилна мембрана што го одделува средното уво исполнето со воздух од внатрешното уво исполнето со течност. Кружниот прозорец, уште една флексибилна мембрана, овозможува мазно движење на течноста од внатрешното уво предизвикано од влезните звучни бранови.
Внатрешно уво
[уреди | уреди извор]
Внатрешното уво се состои од полжав, кој е спирално обликувано цевче исполнета со течност. Надолжно се дели со Кортиевиот орган, кој е главниот орган на преминот од механичка во нервна трансдукција. Во Кортиевиот орган се наоѓа базиларна мембрана, структура која вибрира кога брановите од средното уво се шират низ течноста на полжавот - ендолимфата. Базиларната мембрана е тонотопска, така што секоја честота има карактеристично место на резонанца по неа. Карактеристичните честоти се високи на базалниот влез на полжавот, а ниски на врвот. Базиларното движење на мембраната предизвикува деполаризација на клетките на влакната, специјализирани слушни рецептори сместени во Кортиевиот орган.[7] Иако самите влакнести клетки не произведуваат акциони потенцијали, тие ослободуваат невротрансмитер во синапсите со влакната на слушниот нервн, што создава акциони потенцијали. На овој начин, обрасците на осцилациите на базиларната мембрана се трансформираат во просторно-временски обрасци на сигнали кои пренесуваат информации за звукот во мозочното стебло.[8]
Тестови на слухот
[уреди | уреди извор]Слухот може да се мери со тестови за однесување со помош на аудиометар . Електрофизиолошките тестови на слухот можат да обезбедат точни мерења на праговите на слухот дури и кај субјекти во несвест. Таквите тестови вклучуваат акустички евоцирани потенцијали на мозочното стебло англиски: auditory brainstem response, ABR) англиски: otoacoustic emissions, OAE отоакустични емисии) и електрокохлеографија (). Техничкиот напредок на овие тестови овозможил да се прошири тестирањето на слухот кај новороденчињата.
Слухот може да се мери со помош и на мобилни апликации кои вклучуваат функција на аудиолошко испитување на слухот или апликација за слушен апарат. Овие апликации му овозможуваат на корисникот да ги мери праговите на чујност на различни честоти (аудиограм). И покрај можните грешки во мерењата, може да се детектира оштетување на слухот.[9][10]
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Plack, C. J. (2014). The Sense of Hearing. Psychology Press Ltd. ISBN 978-1848725157.
- ↑ Jan Schnupp; Israel Nelken; Andrew King (2011). Auditory Neuroscience. MIT Press. ISBN 978-0-262-11318-2. Архивирано од изворникот на 2011-01-29. Посетено на 2011-04-13.
- ↑ Craig A., Rosney C. (1990): Dječja enciklopedija znanosti, Svjetlost Sarajevo.
- ↑ Kung C. (2005-08-04). „A possible unifying principle for mechanosensation“. Nature. 436 (7051): 647–654. doi:10.1038/nature03896. PMID 16079835.
- ↑ Peng, AW.; Salles, FT.; Pan, B.; Ricci, AJ. (2011). „Integrating the biophysical and molecular mechanisms of auditory hair cell mechanotransduction“. Nat Commun. 2: 523. doi:10.1038/ncomms1533. PMC 3418221. PMID 22045002.
- ↑ Gelfand, Stanley A. (2009). Essentials of audiology (3. изд.). New York: Thieme. ISBN 978-1-60406-044-7. OCLC 276814877.
- ↑ Daniel Schacter; Daniel Gilbert; Daniel Wegner (2011). „Sensation and Perception“. Во Charles Linsmeiser (уред.). Psychology. Worth Publishers. стр. 158–159. ISBN 978-1-4292-3719-2.
- ↑ William Yost (2003). „Audition“. Во Alice F. Healy; Robert W. Proctor (уред.). Handbook of Psychology: Experimental psychology. John Wiley and Sons. стр. 130. ISBN 978-0-471-39262-0.
- ↑ Shojaeemend, Hassan; Ayatollahi, Haleh (2018). „Automated Audiometry: A Review of the Implementation and Evaluation Methods“. Healthcare Informatics Research. 24 (4): 263–275. doi:10.4258/hir.2018.24.4.263. ISSN 2093-3681. PMC 6230538. PMID 30443414.
- ↑ Keidser, Gitte; Convery, Elizabeth (2016-04-12). „Self-Fitting Hearing Aids“. Trends in Hearing. 20: 233121651664328. doi:10.1177/2331216516643284. ISSN 2331-2165. PMC 4871211. PMID 27072929.
Литература
[уреди | уреди извор]- Lopez-Poveda, Enrique A.; Palmer, A. R. (Alan R.); Meddis, Ray. (2010). The neurophysiological bases of auditory perception. New York: Springer. ISBN 978-1-4419-5685-9. OCLC 471801201.