Republica Chèca
| Republica Chèca | |
|---|---|
Bandièra de la Republica Chèca
Escut de la Republica Chèca | |
 | |
Capitala e ciutat mai granda | |
Forma de govèrn | |
Data 1 de genièr de 1993 | |
• Totala 78 870 km² | |
• Aiga 2 % | |
• Totala (2017) 10 578 820 ab. | |
• Densitat 130 ab./km² | |
Corona chèca ( CZK) | |
CZ | |
La Republica Chèca (var. Republica Checa[1]) o simplament Chequia (en chèc Česká Republika, /ˈt͡ʃɛskaː ˈrɛpublɪka/ ; Česko, /ˈt͡ʃɛskɔ/ ) es un estat sens accès a la mar d'Euròpa Centrala. Confronta Àustria al sud, Alemanha al nòrd-oèst, Polonha al nòrd e Eslovaquia al sud-èst.
Sa capitala es Praga e lo gentilici es chèc -a (var. checa -a).
Geografia
[modificar | Modificar lo còdi]Clima
[modificar | Modificar lo còdi]
Lo clima chèc es de tipe continentau amb quauqueis influéncias oceanicas. Leis ivèrns son fregs e umides e leis estius son cauds. Lei geladas e lei tombadas de nèu son frequentas d'ivèrn. Dins lei regions d'altitud, lo clima es de tipe montanhòl.
Istòria
[modificar | Modificar lo còdi]Preïstòria e Antiquitat
[modificar | Modificar lo còdi]La preséncia umana sus lo territòri chèc data d'au mens 750 000 ans. Vèrs 3 000 av. JC, èra poblat per de Protocèltas que formèron pauc a pauc diferentei tribüs. Aquela dei Bois, que son territòri èra dicha « Boiohaemum » en latin, foguèt a l'origena dau nom Boèmia. De pòbles germanics s'installèron tanben dins la region dins lo corrent dau millenari I av. JC e de contactes se formèron amb lei Romans.
Au sègle V ap. JC, lei Grandeis Invasions entraïnèron de transformacions importantas dau poblament de la region. De populacions eslavas i arribèron e divèrsei documents mencionan l'existéncia d'una union de tribüs eslavas entre 623 e 659. Son cap èra un marchand franc dich Samo. Foguèt a l'origena d'un estat permanent que se formèt pauc a pauc dins lo corrent dei sègles VIII e IX.
Boèmia avans lo periòde Habsborg
[modificar | Modificar lo còdi]La dinastia Premíslida
[modificar | Modificar lo còdi]Segon lei legendas, Boèmia foguèt dirigida per un linhatge de ducs e de duquessas eissit de Cech, fondator mitic dau pòble chèc. Lo premier sobeiran non legendari foguèt lo duc Borivoj Ièr de la dinastia Premíslida, ostau que dirigiguèt la region de 872 a 1306.
Aquela dinastia foguèt a l'origena de l'evangelizacion dau país que comencèt en 883 quand Borivoj Ièr (872-890) foguèt batejat per Metòde. Pasmens, la difusion dau cristianisme foguèt malaisada car après la mòrt de Vratislav Ièr (905-921), de combats opausèron crestians e pagans. La situacion demorèt trebolat fins au rèine de Boleslav Ièr lo Crudèu (935-967) que s'apielèt sus lei pagans per assassinar son fraire Venceslas Ièr (921-935) avans de raliar lei crestians. Aquò li permetèt d'estabilizar la situacion intèrna en Boèmia e entraïnèt la disparicion dau paganisme.
A la creacion dau Sant Empèri Roman Germanic en 962, Boèmia i foguèt integrada. En 973, Boleslav II lo Piós (967-999) obtenguèt la creacion d'un evescat installat a Praga. En 1085, lo duc Vratislav II (1061-1092) obtenguèt lo títol de rèi a títol personau. Pasmens, Boèmia venguèt pas un reiaume avans 1198 e lo rèine d'Ottokar Ièr lo Victoriós (1192-1230) que capitèt d'annexar Moràvia en 1222.
Son felen Ottokar II (1253-1278) apondèt la màger part d'Àustria a sei domenis e poguèt pretendre a la corona imperiala. Pasmens, sa poissança inquietava lei senhors dau Sant Empèri que li preferiguèron Rodòuf Ièr de Habsborg. Una guèrra acomencèt entre Boèmia e l'Ostau Habsborg. S'acabèt en 1278 a la batalha de Marchfeld, la mòrt d'Ottokar II e la pèrda dei territòris austrians.
Après aquela desfacha, la dinastia Premíslida conoguèt un redreiçament espectaclós durant lo rèine de Venceslav II (1278-1305) que venguèt princeps puei rèi de Polonha. Pasmens, aquò durèt pas e la dinastia dispareguèt amb l'assassinat de Venceslav II (1305-1306) qu'aviá ges d'eiretier masculin.
L'apogèu dau Reiaume de Boèmia
[modificar | Modificar lo còdi]Après la fin de la dinastia Premíslida, lo Reiaume de Boèmia conoguèt son apogèu dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle XIV. D'efèct, l'emperaire Enric VII de Luxemborg (1308-1313) obtenguèt lo tròne de Boèmia per son fiu Joan (1310-1346) gràcias a un maridatge amb la sòrre de Venceslav III. Subretot preocupat de cavalariá, Joan laissèt sa frema dirigir leis afaires boèmis e moriguèt a la batalha de Crécy.
Son fiu Carles (1346-1378) li succediguèt e foguèt elegit emperaire en 1346. Durant son rèine, Praga, venguda lo sèti d'un arquevescat en 1344, foguèt la capitala dau Sant Empèri e un centre politic, economic e intellectuau major dau continent europèu. En 1348, fondèt l'Universitat de Praga qu'es la pus anciana universitat d'Euròpa Centrala. Protegiguèt tanben divèrseis artistas coma Jan de Troppau ò Nicolas Wurmser. Enfin, aumentèt la talha dau reiaume amb l'annexion de Silèsia, de Lusàcia e de Brandeborg.
Lo rèine de Venceslas IV e lo procès de Jan Hus
[modificar | Modificar lo còdi]Après lo decès de Carles, son fiu Venceslav IV (1378-1419) li succediguèt. Son rèine foguèt marcat per lei crisis religiosas. Aquò afebliguèt grèvament Boèmia e preparèt son intrada au sen dau domeni de l'Ostau Habsborg au començament dau sègle XVI.
La premiera crisi foguèt liada au Grand Esquisma d'Occident qu'opausèt Avinhon e Roma. Venceslav IV mau capitèt de prendre una decision clara e d'impausar son autoritat. S'alienèt rapidament la Glèisa e la noblesa boèmia. En 1400, leis electors dau Sant Empèri li retirèron son títol imperiau. Aquò agravèt lei tensions entre lo clergat superior, proprietari dau tèrç dei tèrras e sostengut per l'aristocracia auta, a la pichona noblesa e a la borgesiá chèca. L'origena germanica de la màger part de la Glèisa Boèmia melhorava pas la situacion.
Lei tèsis defendudas per lo teologian Jan Hus, rector de l'Universitat de Praga, precipitèron una segonda crisi religiosa. Inspiradas per la pensada de John Wycliffe, sei posicions èran una critica virulenta de l'opuléncia de la Glèisa e de sei mors. En despiech de son excomunicacion en 1411, Hus contunièt sa predicacion. Convidat au concili de Constança per leis autoritats eclesiasticas, i foguèt arrestat en 1414. Puei, condamnat a mòrt, foguèt cremat viu lo 6 de julhet de 1415. Son amic Jiròni de Praga conoguèt un sòrt similar l'annada seguenta.
Lei Guèrras Hussitas
[modificar | Modificar lo còdi]La condamnacion e l'execucion de Jan Hus entraïnèron una reaccion de sei partisans que formèron una liga defensiva per s'aparar còntra lei projèctes de repression de l'emperaire Sigismond. En 1419, la decision de la Glèisa de privar de comunion lei hussitas entraïnèt la premiera defenestracion de Praga. Leis escabins catolics de la vila foguèron bandits d'una fenèstra entraïnant l'organizacion de cinc crosadas còntra lei partisans de Hus de 1420 a 1434.
Lei hussitas capitèron de resistir ais armadas catolicas mai se devesiguèron entre utraquistas, de moderats liats ais elèits e la borgesiá, e taboritas, fraccion pus radicala liada au pòble. Lei premiers revendiquèron la secularizacion dei bens de la Glèisa e una primautat dei Chècs au sen de l'Estat. Lei segonds demandavan de reformas socialas fòrça importantas coma la supression dau servatge, l'egalitat entre leis èssers umans e de mesuras prefigurant lo comunisme (abolicion de l'Estat, distribucion egala dei bens... etc.).
Fins a 1422, utraquistas e taboritas demorèron aliats e infligiguèron una desfacha ai Crosats a la batalha de Vitkov. La meteissa annada, lei hussitas adoptèron lei « Quatre Articles », basa comuna de seis aspiracions religiosas. Demandavan lo drech de liura predicacion, lo drech de menar la comunion segon lei practicas hussitas, lo retorn a una Glèisa paura e lo castig public e egau dei pecats mortaus. En 1421, confisquèron lei bens dau clergat e de la corona.
Pasmens, a partir de 1424, leis oposicions entre lei doas tendàncias dau movement hussita venguèron inconciliablas entraïnant una guèrra civila. Lei catolics aprofichèron la situacion per organizar de crosadas novèlas que mau capitèron totalament. Deguèron finalament se contentar d'una aliança amb leis utraquistas per desfaire lei taboritas a la batalha de Lipany en 1434. Lo cap principau dei taboritas, Prokop Veliky, i foguèt tuat.
En 1436, de negociacions entre leis utraquistas e Sigismond permetèron d'acabar la guèrra amb la promulgacion dei Compactata que reconoissián l'utraquisme en Boèmia e en Moràvia. Per quant ai taboritas, mau capitèron de remplaçar sei pèrdas e perdiguèron son importància dins leis annadas 1440-1450. Totei lei camps avián agotat sei ressorsas.
La presa de contraròtle de Boèmia per l'Ostau Habsborg
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo corrent de la segonda mitat dau sègle XV, la reconóissença d'una religion diferenta dau catolicisme en Boèmia e en Moràvia se turtèt a l'ostilitat continua de la papautat e de la noblesa catolica locala. Ansin, aquò entraïnèt de guèrras novèlas qu'empachèron lo redreiçament boèmi après lei Guèrras Hussitas.
D'efèct, Jòrge de Podebrady, governador, regent puei rèi de Boèmia de 1451 a 1471, deguèt faciar la denonciacion dei Compactata per lo papa Pau II que comencèt la predicacion d'una crosada novèla en 1466. Son comandament foguèt fisat en 1468 a Mathias Hunyadi, rèi d'Ongria, que foguèt proclamat rèi de Boèmia per lei senhors catolics dau reiaume. Capitèt d'ocupar Moràvia, Lusàcia e Silèsia. En 1478-1479, Vladislau, lo fiu de Jòrge de Podebrady, capitèt de negociar la patz amb leis Ongrés. Mathias Hunyadi poguèt gardar sei conquistas mai deguèt renonciar a sei pretencions sus Boèmia. Pasmens, en 1490, a la mòrt de Mathias Hunyadi, son ancian adversari foguèt elegit rèi d'Ongria e aquò li permetèt de reconstituir lo territòri boèmi.
En 1516, son fiu Loís li succediguèt coma rèi de Boèmia e d'Ongria. Sobeiran feble, moriguèt sensa eiretier masculin a la batalha de Mohács. Ferrand de Habsborg li succediguèt coma rèi de Boèmia e d'Ongria[2]. Boèmia passèt ansin dins lo domeni Habsborg e lo demorèt fins a 1918.
Lo periòde Habsborg
[modificar | Modificar lo còdi]La Reforma Protestanta en Boèmia
[modificar | Modificar lo còdi]La politica religiosa de Ferrand de Habsborg foguèt favorabla ai catolics (sostèn ai jesuistas, creacion d'una collègi catolic en Praga, etc.) mai demorèt pasmens relativament prudenta. D'efèct, Boèmia representava alora mai de la mitat dei revenguts de la dinastia Habsborg e èra la basa de sa poissança. De garantidas foguèron donadas ais utraquitas. En particular, lei Compactata venguèron una lèi organica dau reiaume.
Pasmens, la libertat religiosa èra solament assegurada per lo catolicisme e l'utraquisme. Ansin, a partir deis annadas 1520, la difusion de la Reforma en Boèmia anava entraïnar de tensions novèlas car i trobèt rapidament un nombre important de fidèus. Causèt una scission deis utraquistas entre « vièlhs calixtins », pròches dei catolics, e « neoutraquistas », pròches dei luterians. Contuniant la politica prudenta de son paire, l'emperaire Maximilian II (1562-1576) tolerèt una Confession Bohemica qu'èra una confession de fe protestanta realizada a partir de la sintèsi de divèrsei corrents religiós boèmis. Aquò favorizèt un raprochament entre neoutraquitas e luterians.
Son successor Rodòuf II (1576-1612) — après un refús en 1585 — acceptèt de donar un estatut legau a la Confession en 1609 amb l'adopcion de la Letra de Majestat qu'autrejava la libertat religiosa a sei subjèctes boèmis. Sobeiran protector deis arts e dei sciéncias, atirèt mai d'un artista ò d'un sabent a Praga. Pasmens, politic e generau de pauc de valor, perdiguèt lo poder entre 1609 e 1612 au profiech de son fraire Matiàs.
De la defenestracion de Praga a la batalha de la Montanha Blanca
[modificar | Modificar lo còdi]Au contrari de sei predecessors, l'emperaire Matiàs II (1611-1619) èra gaire tolerant e lei relacions entre catolics e protestants s'enverinèron. Lo 23 de mai de 1618, una entrevista au castèu de Praga entre protestants e representants dau rèi degenerèt amb la segonda defenestracion de Praga. Lo conflicte religiós èra agravat per la designacion coma successor de Ferrand d'Estíria, un catolic fòrça ostil a la Reforma Protestanta.
La defenestracion de Praga entraïnèt una revòuta generala de Boèmia que marquèt l'acomençament de la Guèrra de Trenta Ans. En 1619, a la mòrt de Matiàs II, una dieta boèmia se reüniguèt per lo deschaire de son títol de rèi de Boèmia. En plaça, elegiguèt Frederic V de Palatinat, un prince calvinista. Pasmens, lo rèi novèu èra pas un cap militar competent e leis Imperiaus destruguèron l'armada boèmia a la batalha de la Montanha Blanca lo 8 de novembre de 1620.
« Lei Tenèbras »
[modificar | Modificar lo còdi]La victòria catolica de la batalha de la Montanha Blanca permetèt ai fòrças imperialas d'ocupar Praga e Boèmia. La repression i foguèt vigorosa e lo país foguèt plaçat sota contraròtle estricte fins ais annadas 1740. En particular, divèrsei mesuras foguèron presas per annular lei consequéncias religiosas e politicas dei predicacions de Jan Hus. Ansin, lo periòde 1620-1740 foguèt dich « Lei Tenèbras » per lei nacionalistas chècs dau sègle XIX.
Tre la presa de Praga, lei predicaires protestants foguèron expulsats e mai d'un cap protestant foguèt arrestat. 27 foguèron decapitats en 1621. L'Universitat passèt sota lo contraròtle dei jesuistas. En 1627, la libertat religiosa foguèt abollida e lo catolicisme venguèt tornarmai l'unic culte autorizat. Dotats de mejans importants, lei jesuistas e la Glèisa Catolica acomencèron una lònga campanha per luchar còntra lo protestantisme. Aperaquí 30 000 familhas, principalament eissidas de la borgesiá e de la pichona noblesa, refusèron de se convertir e deguèron s'exilar. Aquelei pèrdas umanas foguèron agravadas per la perseguida de la Guèrra de Trenta Ans que se debanèt sus lo territòri chèc au començament deis annadas 1630 e a la fin deis annadas 1640. Ansin, entre 1618 e 1648, la populacion demeniguèt de 2,6 milions a 1,5 milions d'abitants.
De la Guèrra de Succession d'Àustria ai reformas de Josèp II
[modificar | Modificar lo còdi]Dins lo corrent dau sègle XVIII, l'emergéncia de Prússia menacèt la poissança austriana e Boèmia, situada entre lei dos estats, veguèt son importància aumentar. Aquò foguèt confirmat en 1741-1742 amb l'acuèlh favorable donat per la populacion de Praga ai tropas prussianas qu'ocupèron la vila[3]. Aquò revelèt lo besonh de reformas que comencèron tre la fin de la Guèrra de Succession d'Àustria (1740-1748).
Durant lo rèine de Maria Terèsa (1740-1780), regardèron subretot l'administracion de Boèmia. En revènge, pendent lo rèine de son fiu, Josèp II (1780-1790), una politica de modernizacion activa foguèt menada per lo govèrn. La libertat religiosa foguèt restablida, lei restriccions impausadas ai judieus suprimidas, l'admnistracion centralizada e modernizada, lei privilègis de la noblesa e dau clergat reduchs e lo servatge abolit. Aquò li vauguèt l'ostilitat de l'aristocracia e de la ierarquia catolica. Pasmens, permetèt d'establir una libertat de circulacion inedita en Boèmia. Anava permetre de mutacions socialas importantas e favorizar l'aparicion d'un movement nacionalista chèc.
L'aparicion dau nacionalisme chèc
[modificar | Modificar lo còdi]Lo nacionalisme chèc apareguèt dins lo corrent deis annadas 1770-1780. Foguèt la consequéncia dei reformas de Josèp II que permetèt ai païsans, que parlavan generalament lo chèc, de venir s'installar dins lei vilas, onte se parlava generalament alemand. Aquò donèt una visibilitat novèla au chèc e lo bilingüisme venguèt rapidament la nòrma.
En parallèl, la disparicion de la Companhiá de Jèsus en 1773 liberèt lo mond intellectuau boèmi de la dominacion jesuista. Aquò permetèt au chèc, aperavans lenga de l'eresia hussita, de retrobar un reng prestigiós e una literatura chèca se formèt a partir de la fin dau sègle XVIII. L'istorian Frantisek Palacky (1798-1876) i aguèt un ròtle primordiau amb la publicacion, de 1836 a 1867, de son « Istòria dei Chècs de Boèmia e de Moràvia » e amb son implicacion dins la vida politica a a partir de 1848.
En 1848, Boèmia foguèt tocada per la Prima dei pòbles tant en causa que son apartenéncia a la Confederacion Germanica qu'en causa de son sostèn ai revolucionaris austrians. D'efèct, lei populacions alemandas participèron ais eleccions alemandas de 1848 e se formulèt per lo premier còp l'idèa d'un restacament dei regions alemandas de Boèmia a una Alemanha unida.
De son caire, lei Chècs refusèron de participar ai revolucions alemandas. Frantisek Palacky preferiguèt reünir un congrès eslau que gropèt de delegats chècs, eslovacs e polonés en Praga. Plusors deputats eslaus participèron a Viena a l'Assemblada dei pòbles de l'Empèri Habsborg. I foguèron votadas divèrsei reformas liberalas coma la supression dei darriereis institucions feodalas. Dins aquò, l'Assemblada deguèt rapidament se desplaçar en Moràvia en causa dei trèbols tocant Viena. I assaièt de redigir una constitucion respectant lei drechs de cada nacionalitat mai se turtèt a l'oposicion de l'emperaire Francés Josèp. En març de 1849, l'assemblada foguèt dispersada per fòrça.
De la Prima de 1848 a la Premiera Guèrra Mondiala
[modificar | Modificar lo còdi]Un regime autoritari e repressiu succediguèt a la parentèsi liberala de 1848-1849. Pasmens, lo declin de l'Empèri Habsborg èra vengut visible e lei desfachas austrianas còntra França en 1859 e Prússia en 1866 entraïnèron l'establiment dau compromés austro-ongrés de 1867.
Aquel acòrd mau contentèt lei nacionalistas chècs car Boèmia, que fasiá partida de Cisleitània, aviá ges d'autonòmia. Òr, segon elei, lo Reiaume de Boèmia, qu'èra dirigit per lei Habsborg en union personala coma lo Reiaume d'Ongria, podiá pretendre a un estatut a aqueu deis Ongrés. En 1871, Palacky trobèt un compromés. En cambi d'un coronament en Praga afirmant sei drechs sus Boèmia, l'emperaire Francés Josèp confirmariá lei libertats boèmias. Pasmens, aqueu projècte mau capitèt en causa de l'oposicion deis Ongrés e deis Alemands de Boèmia.
En consequéncia, lo movement nacionalista chèc venguèt pus radicau amb la fondacion en 1878 dau Partit Nacionau Liure. Dins lo corrent deis annadas 1880, foguèt a l'origena de manifestacions importantas e lei tensions entre Chècs e Alemands venguèron pron importantas per justificar la creacion de dos sistèmas d'ensenhament separats. Pasmens, dins lo corrent deis annadas seguentas, lo desvolopament economica de Boèmia permetèt d'amaisar una partida dei problemas entre lei doas comunautats.
D'efèct, durant la segonda mitat dau sègle XIX, la Revolucion industriala agantèt Boèmia entraïnant una aumentacion dau nivèu d'instruccion, de la productivitat agricòla e lo desvolopament industriau de la region. Au començament dau sègle XX, Boèmia fasiá partida dei regions pus avançadas d'Euròpa e èra lo còr industriau d'Àustria-Ongria. De mai, en despiech de l'abséncia d'autonòmia politica, lei Chècs avián restaurat son autonòmia culturala e la màger part dei foncionaris (95% en 1914) èran chècs. Ansin, la fin dau periòde austrian en Boèmia foguèt l'emergéncia d'artistas majors coma Jaroslav Hasek ò Franz Kafka.
La naissença de Checoslovaquia
[modificar | Modificar lo còdi]En 1914, la mobilizacion dei Chècs e deis Eslovacs en Àustria-Ongria se debanèt sensa problema e la màger part dei caps demorèron fidèus a l'Empèri. Pasmens, una pichona minoritat, coma Karel Kramaf, Tomás Masaryk ò Edvard Benes, preferiguèron s'engatjar amb l'Entenduda. En 1916, un Conseu Nacionau dei País Chècs foguèt creat per Masaryk e Benes. Un an pus tard, venguèt « checoslovac » quand l'Eslovac Milan Stefánik lo jonhèt. Aqueu conseu capitèt de formar d'unitats militaras checoslovacas, compres una Legion Checoslovaca de 50 000 òmes en Russia, que participèron ai combats dins lo camp aliat.
Aquela ajuda permetèt a la causa dei Chècs e deis Eslovacs d'obtenir lo sostèn de França. En revènge, lo Reiaume Unit e leis Estats Units gardèron una posicion pus mesurada. Pasmens, après la revirada de negociacions secrètas entre leis Aliats e Àustria-Ongria, l'Entenduda reconoguèt la representativitat dau Conseu Nacionau Checoslovac. Puei, leis eveniments d'accelèron amb la desfacha deis Empèris Centraus. Lo 18 d'octòbre, lo Conseu proclamèt la Republica Checoslovaca e un govèrn provisòri se formèt lo 31 d'octòbre.
Lo periòde checoslovac
[modificar | Modificar lo còdi]La question frontaliera
[modificar | Modificar lo còdi]
A l'eissida de la Premiera Guèrra Mondiala, Chècs e Eslovacs foguèron gropats au sen dau meteis estat en causa de sa participacion comuna a la guèrra e de la proximitat culturala fòrta entre lei dos pòbles. Lo premier problema foguèt la definicion dei frontieras qu'èra de natura diferenta per lei Chècs e leis Eslovacs.
Per lei Chècs, lo Reiaume de Boèmia èra la referéncia territòriala de son estat e ne'n revendiquèron donc lei frontieras. Sostenguts per leis Aliats, que refusèron lei demandas deis Alemands d'èsser integrats a Alemanha, obtenguèron Boèmia, Moràvia e la Silèsia austriana. Pasmens, una partida d'aquela darriera region, lo territòri de Teschen, èra revendicada per Polonha. Aquò entraïnèt una crisi internacionala que foguèt reglada en 1920 amb lo partiment dau territòri contestat.
Per leis Eslovacs, pòble marginau en Àustria-Ongria, lei referéncias istoricas èran quasi inexistentas e foguèt necessari de lei remplaçar per d'arguments etnics, economics e militars. Ansin, lo Tractat de Trianon signat en 1920 li donèt un limit fòrça meridionala que passava dins de regions ongresas. Li donèt tanben a l'èst la Rutènia Subcarpatica qu'èra poblada d'Ucraïnés. Aquelei frontieras anavan venir una fònt de tensions dins lo corrent deis annadas 1920-1930.
La Premiera Republica Checoslovaca
[modificar | Modificar lo còdi]En 1920, foguèt adoptada una constitucion democratica e parlamentària que fondèt la Ia Republica Checoslovaca. Durèt fins a 1938. Tomás Masaryk ne'n foguèt lo president fins a 1935 avans d'èsser remplaçat per Edvard Benes. Lei dos òmes aguèron un ròtle fòrça important durant aqueu periòde e capitèron de formar en 1921 una aliança amb Romania e Iogoslavia per protegir lo sistèma de Versalhas. Tres ans pus tard, una aliança foguèt signada amb França per s'aparar còntra Alemanha. Enfin, en 1935, un tractat d'assisténcia mutuala foguèt conclut amb l'Union Sovietica.
Regardant leis afaires intèrnes, la question dei minoritats etnicas foguèt un pensament major dau govèrn. En particular, de tensions apareguèron entre Chècs e Eslovacs en causa d'incomprensions entre lei dos pòbles. D'efèct, d'un caire, lei Chècs mau acceptavan lo particularisme culturau eslovac e, d'autre caire, leis Eslovacs èran irritats per lo nombre important de foncionaris chècs mandats en Eslovaquia. Aquò favorizèt l'emergéncia d'un movement autonòmista radicau dominat per de figuras coma Andrej Hlinka e Josef Tiso. La question de la minoritat alemand èra tanben fòrça inquietanta en causa dei progrès dau nazisme au sen de son electorat (dos tèrç dei sufragis exprimits en 1935).
L'espeçatge de Checoslovaquia
[modificar | Modificar lo còdi]
A la fin deis annadas 1930, la question de la minoritat trobèt una importància quand Adolf Hitler acomencèt sa politica d'annexion dei territòris poblats de minoritats alemandas. D'efèct, après la capitada de l'Anschluss qu'aviá demostrat la feblessa de França e dau Reiaume Unit, decidèt d'annexar lo territòri checoslovac dei Sudets qu'assostava lei principalei populacions alemandas de Checoslovaquia.
Aquò entraïnèt una grèva crisi internacionala e França mobilizèt en partida sei fòrças per defendre Checoslovaquia. Pasmens, lo Premier Ministre britanic Neville Chamberlain preferiguèt negociar amb Adolf Hitler. Sensa lo sostèn de Londres, París deguèt calhar e leis acòrds de Munich dau 30 de setembre organizèron lo restacament dei territòris checoslovacs poblats per d'Alemands au IIIen Reich.
Abandonada per seis aliats, Checoslovaquia foguèt rapidament espeçada per sei vesins. Polonha annexèt la partida checoslovac dau territòri de Teschen lo 30 de setembre. Benes demissionèt lo 5 d'octòbre e s'exilèt. Lo 2 de novembre seguent, lo sud d'Eslovaquia e Rutènia foguèron atribuits a Ongria per un arbitrage alemand. Puei, Eslovaquia, ont un regime faissista aviá pres lo poder, proclamèt son independéncia lo 14 de març de 1939 e se placèt sota la proteccion alemanda. Enfin, dins la nuech dau 14 au 15, lo president Emil Hácha foguèt convocat a Berlin onte foguèt obligat de signar la disparicion de Checoslovaquia. Sei darrierei territòris venguèron lo protectorat de Boèmia-Moràvia que foguèt incorporat au Reich fins a la fin de la Segonda Guèrra Mondiala.
La Segonda Guèrra Mondiala
[modificar | Modificar lo còdi]Durant la Segonda Guèrra Mondiala, lei territòris checoslovacs foguèron tengudas per Alemanha fins a 1945 e conoguèron una ocupacion dura. En Eslovaquia, un regime collaborator dirigit per Josef Tiso sostenguèt activament la politica d'Adolf Hitler. Ansin, participèt a la liquidacion dei judieus d'Euròpa Centrala, formèt d'unitats militars per combatre en Union Sovietica e mandèt un nombre important de trabalhaires en Alemanha. Pasmens, maugrat lo desvolopament de movements de resisténcia, capitèt de mantenir lo país sota son contraròtle fins a aost de 1944. Lo país foguèt finalament liberat en 1945 per l'URSS e Romania que prenguèron Bratislava lo 4 d'abriu.
En Boèmia e Moràvia, la situacion foguèt diferenta car lei requisicions alemandas i foguèron pus importantas. De mai, a partir de setembre de 1941, lo « protector » dau país èra Reinhard Heydrich, adjonch de Heinrich Himmler. Aquò entraïnèt una multiplicacion dei movements de resisténcia que foguèron despietadosament reprimits. Ansin, per exemple, après l'assassinat de Heydrich en mai de 1942, aperaquí un milier d'abitants foguèron tuats e plusors vilatges cremats per lei SS. La liberacion dau país foguèt organizada a partir de 1940 per un govèrn en exili presidit per Edvard Benes e per lei Sovietics. Se debanèt a la fin de la guèrra e Praga foguèt liberada lo 11 de mai de 1945 siá tres jorns après la fin oficiala de la guèrra en Euròpa.
Checoslovaquia perdiguèt 325 000 tuats durant la guèrra siá 2,2% de sa populacion. La màger part dei victimas èran de judieus (277 000 mòrts) e de civius assassinats en represalhas ais accions de la resisténcia (26 500 mòrts). Lo país retrobèt sei frontieras de 1937 mai deguèt cedir la Rutènia Subcarpatica a l'URSS. Pasmens, Praga obtenguèt lo drech d'expulsar la màger part de sa minoritat germanofòna entraïnant la disparicion d'un problema qu'èra estada aperavans fòrça espinós per l'estabilitat intèrna dau país.
Dau Còp de Praga a la Prima de Praga
[modificar | Modificar lo còdi]Après sa liberacion, Checoslovaquia, ocupada per l'armada sovietica, foguèt dirigida per un govèrn format de sociaus democratas, de socialistas e de comunistas. Un programa comun, adoptat en abriu de 1945, prevesiá una aliança amb l'Union Sovietica, una reforma agrària e de nacionalizacions. D'eleccions liuras foguèron tanben organizadas en mai de 1946. Foguèron ganhadas per lei comunistas que son cap, Klement Gottwald, foguèt cargat per lo president Benes de constituir lo govèrn.
Pasmens, en 1947, acomencèt una crisi grèva que s'acabèt per l'intrada dau país dins lo blòt sovietic. Premier, Checoslovaquia deguèt renonciar au Plan Marshall après una injonccion d'Estalin. Puei, leis accions dau ministre de l'Interior — comunista — còntra lei partits de drecha ò lei collaborators reaus ò imaginaris entraïnèron la demission de dotze ministres non comunistas dau govèrn en febrier de 1948. Una grèva insureccionala deis obriers de Praga sostenguèt lo govèrn que veguèt sa posicion renfòrçada. En març, lo ministre deis Afaires Estrangiers Jan Masaryk, darrier ministre non comunista d'importància, se suicidiguèt e en mai, una constitucion creèt una « democracia populara ». Lo mes seguent, Benes moriguèt e foguèt remplaçat per Gottwald. Nomèt Antonín Zápotocky, l'organizator dei grèvas de febrier, coma cap dau govèrn marcant la fin de l'instauracion dau regime comunista.
En 1951, per de rasons mau conegudas, lo PC subiguèt una purga qu'eliminèt plusors caps istorics coma Rudolf Slansky (secretari dau Partit dempuei 1945), Vladimir Clementis (ministre deis Afaires Estrangiers en 1948-1950), Gustav Husák (ancian cap dau PC d'Eslovaquia) ò Artur London. Gottwald moriguèt en 1953 e Zápotocky en 1957. Foguèron remplaçats per Antonín Novotny. Durant aqueu periòde, lo regime demorèt d'inspiracion estaliana mai lei progrès economics li permetèron de se mantenir en plaça.
Aquò cambièt dins leis annadas 1960 quand l'economica checoslovaca conoguèt un periòde d'estanhacion. En 1963, Novotny foguèt obligat d'adoptar una politica pus duberta (reabilitacion de Slansky, liberacion de l'arquevesque de Praga, condamnacion dau culte de la personalitat... etc.). A la fin dau decenni, la situacion economica se melhorèt tornarmai e lo nivèu de vida checoslovac èra entre lei pus importants dau blòt de l'Èst. Dins aquò, de criticas duras emergiguèron au sen dau Partit còntra Novotny que deguèt laissar lo poder en genier de 1968.
Foguèt remplaçat per Alexander Dubcek, premier secretari dau PC eslovac, qu'adoptèt un programa fòrça reformator. En particular, voliá adoptar un « camin checoslovac vèrs lo socialisme ». Tre sa formulacion, aquelei decisions se turtèron ai criticas puei ai pressions de l'URSS e deis autrei país dau blòt orientau. Dubcek i resistiguèt entraïnant l'invasion de Checoslovaquia per lei tropas dau Pacte de Varsòvia lo 20 de julhet. Impausèron una « normalizacion » e cridèron Gustav Husák per dirigir lo país e purgar lo Partit.
La fin dau periòde comunista
[modificar | Modificar lo còdi]Gustav Husák dominèt la vida politica checoslovaca fins a la fin deis annadas 1980. Aqueu periòde foguèt caracterizat per una estanhacion economica — mai Checoslovaquia gardèt lo segond nivèu de vida au sen dau blòt sovietic après la RDA — e un regime policier repressiu. Se turtèt a una agitacion quasi permanenta d'intellectuaus organizats a l'entorn de la « Carta 77 » que demandava la fin deis arrestacions arbitràrias e la restauracion dei libertats de pensada, d'expression... etc. Figura principala d'aqueu movement, Václav Havel foguèt arrestat en 1977, en 1979-1983 e en 1989.
A la fin deis annadas 1980, la perestroika de Mikhaïl Gorbachov aguèt pas de traduccions concrètas en Checoslovaquia. Lo regime i demorèt fòrça autoritari mai aquò empachèt lo desvolopament dei manifestacions d'ostilitat de la populacion. Afeblidas per lo declin sovietic, leis autoritats acceptèron finalament de durbir de negocacions en novembre de 1989 amb un Forum Civic organizat per Havel. Durèron gaire car lo regime comunista s'afondrèt rapidament. Tre la fin de novembre, lo PC abandonèt son ròtle au sen de la societat e Václav Havel èra elegit president lo mes seguent.
Lo partiment de Checoslovaquia
[modificar | Modificar lo còdi]Après la transicion de novembre-decembre de 1989, Checoslovaquia venguèt una « republica federativa chèca e eslovaca » en abriu de 1990. Sa vida politica se devesiguèt entre lo Partit Democratic Civic (ODS) de Václav Klaus, partisan d'una politica liberala, e lo Movement per una Eslovaquia Democratica (HZDS) de Vladimir Meciar, defensor de l'autonòmia eslovaca. En mai de 1992, lei dos partits ganhèron leis eleccions respectivament en Chequia e en Eslovaquia. En julhet, leis autoritats eslovacas proclamèron sa sobeiranetat entraïnant la demission de Václav Havel qu'èra favorable au mantenement de l'union. Puei, Václav Klaus e Vladimir Meciar negocièron lo partiment qu'intrèt en vigor lo 1èr de genier de 1993.
La Republica Chèca dempuei 1993
[modificar | Modificar lo còdi]
Après son independéncia, la Republica Chèca adoptèt una politica de liberalizacion economica e de raprochament amb l'Occident. Václav Klaus perseguiguèt sa politica de reformas acceleradas entraïnant l'afondrament de l'economia chèca. En 1997, foguèt fòrçat de demissionar. Pasmens, lo Partit Socialista Democrata (CSSD) obtenguèt solament una majoritat relativa ais eleccions seguentas e deguèt formar una coalicion ambé l'ODS. L'economia se redreiçèt pas avans 1999 e la crisi deis annadas laissèt un sovenir prefond au sen de la populacion venguda ostila au liberalisme desbridat. Cas unic dins l'ancian blòt sovietic, lo PC Checoslovac, vengut Partit Comunista de Boèmia e Moràvia (KSCM) e que se revendica totjorn dau comunisme, contunia ansin de jogar un ròtle important dins la vida politica chèca.
En parallèl, la Republica Chèca integrèt l'OTAN en 1999 e l'Union Europèa en 2004. L'ODS, lo CSSD e lo KSCM dominan la vida politica. Pasmens, un fòrt corrent eurosceptic limita l'integracion au sen de l'UE au minimom. En particular, la Republica Chèca participa pas au mecanisme de taus de cambi europèu e l'adopcion eventuala de l'èuro es regularament repossada. De 2000 a 2008, l'economia chèca conoguèt de taus de creissença importants (superiors a + 6%/an) avans de conóisser un afondrament brutau en 2008-2010. Dempuei aquela data, conoís un periòde d'estanhacion.
Politica
[modificar | Modificar lo còdi]Chequia es una republica parlamentària. Lo president es lo cap d'Estat, es elegit per un periòde de cinc ans, amb solament una possibilitat de reeleccion. L'executiu es dirigit pel primièr ministre, Bohuslav Sobotka dempuèi lo 17 de genièr de 2014.
Lo Parlament a doas cambras: la Cambra dels Deputats (amb 200 membres) e lo Senat (Senát), amb 81 membres.
Regions
[modificar | Modificar lo còdi]Las tres grandas regions istoricas de Chequia son Boèmia a l'oèst, Moràvia a l'èst e Silèsia al nòrd-èst.
Chequia es devesida en 13 regions administrativas (kraje, al singular kraj) e una ciutat capitala (hlavní město - marcada per *) :
| Region | Capitala | |
|---|---|---|
| Praga* (Hlavní město Praha) | ||
| region de Boèmia Centrala (Středočeský kraj) | burèus a Praga (Praha) | |
| region de Boèmia del Sud (Jihočeský kraj) | České Budějovice | |
| region de Plzeň (Plzeňský kraj) | Plzeň | |
| region de Karlovy Vary (Karlovarský kraj) | Karlovy Vary (Carlsbad) | |
| region d'Ústí nad Labem (Ústecký kraj) | Ústí nad Labem | |
| region de Liberec (Liberecký kraj) | Liberec | |
| region de Hradec Králové (Královéhradecký kraj) | Hradec Králové | |
| region de Pardubice (Pardubický kraj) | Pardubice | |
| region d'Olomouc (Olomoucký kraj) | Olomouc | |
| region de Moràvia e Silèsia (Moravskoslezský kraj) | Ostrava | |
| region de Moràvia del Sud (Jihomoravský kraj) | Brno | |
| region de Zlín (Zlínský kraj) | Zlín | |
| region de Vysočina (kraj Vysočina) | Jihlava |
Economia
[modificar | Modificar lo còdi]Cultura
[modificar | Modificar lo còdi]Aquel país, malgrat la siá mesura relativament pichona, a vist nàisser d'importants escrivans coma Milan Kundera, Franz Kafka (qu'escriviá en alemand), Jaroslav Hašek, Karel Čapek, Václav Havel, Bohumil Hrabal o Jaroslav Velinský, e de compositors coma Bedřich Smetana, Antonín Dvořák, Gustav Mahler, Leóš Janáček o Bohuslav Martinů.
Lo tèrme Nòu Onda Checoslovaca es estat emplegat per se far referéncia a las innovadoras primièras òbras de directors coma Miloš Forman, amb una estetica opausada a la Nòva Onda Francesa, una tematica e una filosofia fòrça ligadas a la literatura nacionala dels ans 60 e amb los faches de la Prima de Praga, qu'acabèron en impausant una fòrta censura sus las òbras d'aqueles realizadors.
Pendent l'èra comunista, e l'existéncia de l'Estat checoslovac doas pelliculas fachas dins aquel país ganhèron l'Oscar a la melhora pellicula de parlar pas anglés: La botiga de la carrièra granda (Obchod la korze) de Ján Kadár e Elmar Klos, e de Trens rigorosament susvelhats (Ostře sledované vlaky, basat en lo roman omonim de l'escrivan Bohumil Hrabal) de Jiří Menzel. En los darrièrs ans, una autra pellicula a obtengut lo prèmi, Kolya del director Jan Svěrák.
