Gnu

Gnu
	Connochaetes
	H. Lichtenstein, 1812
	; Przedstawiciel rodzaju – gnu pręgowane (Connochaetes taurinus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	przeżuwacze
Infrarząd	Pecora
Rodzina	wołowate
Podrodzina	antylopy
Plemię	bawolce
Rodzaj	gnu
	Typ nomenklatoryczny
	Antilope gnu J.F. Gmelin, 1788 (= Antilope gnou A.E.W. Zimmermann, 1780)
Synonimy
	Cemas Oken, 1816; Catablepas J.E. Gray, 1821; Catoblepas J.E. Gray, 1825; Gorgon J.E. Gray, 1850; Butragus J.E. Gray, 1872; Oreonagor Pomel, 1895; Pultiphagonides Hopwood, 1934;
	Cemas Oken, 1816; Catablepas J.E. Gray, 1821; Catoblepas J.E. Gray, 1825; Gorgon J.E. Gray, 1850; Butragus J.E. Gray, 1872; Oreonagor Pomel, 1895; Pultiphagonides Hopwood, 1934;
Gatunki
	7 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	7 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Gnu^[10] (Connochaetes) – rodzaj ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[11]^[12]^[13].

Morfologia

Długość ciała 170–280, długość ogona 80–100 cm, wysokość w kłębie samic 106–144 cm, samców 100–156 cm; masa ciała samic 110–216 kg, samców 126–295 kg^[12]^[14].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1812 roku niemiecki lekarz, podróżnik, botanik i zoolog Martin Hinrich Carl Lichtenstein w artykule poświęconym gatunkom antylop, opublikowanym na łamach Der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde^[1]. Na gatunek typowy Lichtenstein wyznaczył (oznaczenie monotypowe) gnu brunatne (C. gnou).

Etymologia

Connochaetes: gr. κοννος konnos ‘zarost, broda’; χαίτη khaitē ‘grzywa’^[15].
Cemas: gr. κεμας kemas ‘młody jeleń’^[16]. Gatunek typowy (późniejsze oznaczenie): Antilope gnu J.F. Gmelin, 1788 (= Antilope gnou A.E.W. Zimmermann, 1780).
Catablepas: gr. κατωβλεπων katōblepōn ‘legendarne stworzenie z Etiopii’ wspomniane przez Pliniusza, najprawdopodobniej gnu, od κατωβλεπω katōblepō ‘patrzący w dół’^[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Antilope gnu J.F. Gmelin, 1788 (= Antilope gnou A.E.W. Zimmermann, 1780).
Gorgon: gr. γοργος gorgos ‘groźny, straszny’^[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Antilope gorgon C.H. Smith, 1827 (= Antilope taurina Burchell, 1823).
Butragus: gr. βουτραγος boutragos ‘byk-kozioł‘, od βους bous, βοος boos ‘byk, wół’; τραγος tragos ‘kozioł’^[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Butragus corniculatus J.E. Gray, 1872 (= Antilope taurina Burchell, 1823).
Oreonagor: gr. ορος oros, ορεος oreos ‘góra’^[20]; rodzaj Nagor Laurillard, 1841 (ridbok). Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Antilope tournoueri P. Thomas, 1884.
Pultiphagonides: łac. pultiphagonides ‘papkożerca’, od puls, pultis ‘papka’; gr. -φαγος -phagos ‘jedzący’, od φαγειν phagein ‘jeść’^[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Pultiphagonides africanus Hopwood, 1934.

Podział systematyczny

W zależności od ujęcia systematycznego do rodzaju zalicza się 2 (C. gnou i C. taurinus)^[13]^[22]^[14] lub 5 (C. gnou, C. taurinus, C. johnstoni, C. albojubatus i C. mearnsi)^[12]^[11] występujących współcześnie gatunków; tutaj klasyfikacja za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)^[22]^[14]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[10]	Podgatunki^[12]^[11]^[14]	Rozmieszczenie geograficzne^[12]^[11]^[14]	Podstawowe wymiary^[12]^[14]^[c]	Status IUCN^[23]
	Connochaetes gnou	(A.E.W. Zimmermann, 1780)	gnu brunatne	gatunek monotypowy	umiarkowane tereny trawiaste w Południowej Afryce, Lesotho i Eswatini	DC: 170–220 cm DO: 80–100 cm MC: 110–161 kg	LC
	Connochaetes taurinus	(Burchell, 1823)	gnu pręgowane	4 podgatunki	południowa Kenia, północna i wschodnia Tanzania, Zambia, południowa Angola, Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambik, północna i wschodnia Południowa Afryka oraz Eswatini; introdukowany do regionów poza dawnym zasięgiem	DC: 172–203 cm DO: 55–73 cm MC: 141–271 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również kilka gatunków wymarłych:

Connochaetes africanus (Hopwood, 1934)^[9] (Tanzania; środkowy plejstocen)
Connochaetes gentryi Harris, 1991^[24] (Kenia; późny pliocen–wczesny plejstocen)
Connochaetes grandis Cooke & Wells, 1951^[25] (Zimbabwe; plejstocen)
Connochaetes laticornutus (van Hoepen, 1932)^[26] (Kenia; środkowy plejstocen)
Connochaetes tournoueri (P. Thomas, 1884)^[27] (Algieria; późny pliocen)

Uwagi

↑ Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkunastoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego na mocy uprawnień ICZN^[2].
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Catablepas J.E. Gray, 1821.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b M.H.C. Lichtenstein. Die Gattung Antilope. „Der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde”. 6, s. 152, 1814. (niem.).
↑ F. Hemming (red.). Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.).
↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 727. (niem.).
↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).
↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 342, 1825. (ang.).
↑ J.E. Gray: Gleanings from the menagerie and aviary at Knowsley Hall. Cz. 2. Knowsley: Printed for private distribution, 1850, s. 20, ryc. xix, rys. 2. (ang.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of ruminant Mammalia (Pecora, Linnaeus) in the British Museum. London: British Museum, 1872, s. 43. (ang.).
↑ A.N. Pomel: Paléontologie. Monographies. Les Antilopes Pallas. Algiers: Carte Géologique de l’Algérie, 1895, s. 45. (fr.).
↑ ^a ^b A.T. Hopwood. New fossil mammals from Olduvai, Tanganyika Territory. „The Annals and Magazine of Natural History”. Tenth series. 14 (83), s. 549, 1934. DOI: 10.1080/00222933408654928. (ang.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 177. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 356. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, Pe. Jarman, W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 707–708. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
↑ ^a ^b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Connochaetes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 617. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 199.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 167.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 163.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 299.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 148.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 176.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 213.
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
↑ J.M. Harris: Family Bovidae. W: J.M. Harris (red.): Koobi fora research project. Cz. 3: The Fossil Ungulates: Geology, Fossil Artiodactyls, and Palaeoenvironments. Oxford: Clarendon Press, 1991, s. 192. ISBN 0-19-857399-5. (ang.).
↑ H.B.S. Cooke & L.H. Wells. Fossil remains from Chelmer, near Bulawayo, Southern Rhodesia. „South African Journal of Science”. 47 (7), s. 206, 1951. (ang.).
↑ E.C.N. van Hoepen. Voorlopige beskrywing van Vrystaatse soogdiere. „Paleontologiese Navorsing van die Nasionale Museum, Bloemfontein”. 2 (5), s. 65, 1932. (ang.).
↑ P. Thomas. Recherches stratigraphiques et paléontologiques sur quelques formations d’eau douce de l’Algérie. „Mémoires de la Société géologique de France”. Troisieme série. 3, s. 15, 1884. (fr.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[3] Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkunastoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego na mocy uprawnień ICZN^[2].

[uwaga1-6] Niepoprawna późniejsza pisownia Catablepas J.E. Gray, 1821.

[25] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Lichtenstein-1] M.H.C. Lichtenstein. Die Gattung Antilope. „Der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin Magazin für die neuesten Entdeckungen in der gesammten Naturkunde”. 6, s. 152, 1814. (niem.).

[ICZN-2] F. Hemming (red.). Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.).

[Oken-4] L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 727. (niem.).

[Gray1821-5] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 307, 1821. (ang.).

[Gray1825-7] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 342, 1825. (ang.).

[Gray1850-8] J.E. Gray: Gleanings from the menagerie and aviary at Knowsley Hall. Cz. 2. Knowsley: Printed for private distribution, 1850, s. 20, ryc. xix, rys. 2. (ang.).

[Gray1872-9] J.E. Gray: Catalogue of ruminant Mammalia (Pecora, Linnaeus) in the British Museum. London: British Museum, 1872, s. 43. (ang.).

[pom-10] A.N. Pomel: Paléontologie. Monographies. Les Antilopes Pallas. Algiers: Carte Géologique de l’Algérie, 1895, s. 45. (fr.).

[hop-11] A.T. Hopwood. New fossil mammals from Olduvai, Tanganyika Territory. „The Annals and Magazine of Natural History”. Tenth series. 14 (83), s. 549, 1934. DOI: 10.1080/00222933408654928. (ang.).

[miiz-12] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 177. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-13] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 356. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[hmw-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, Pe. Jarman, W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 707–708. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-15] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Connochaetes. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).

[amw-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 617. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655355_199]-17] Palmer 1904 ↓, s. 199.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655323_167]-18] Palmer 1904 ↓, s. 167.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655319_163]-19] Palmer 1904 ↓, s. 163.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655455_299]-20] Palmer 1904 ↓, s. 299.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655304_148]-21] Palmer 1904 ↓, s. 148.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=216_176]-22] Jaeger 1959 ↓, s. 176.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=253_213]-23] Jaeger 1959 ↓, s. 213.

[mdd-24] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

[26] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

[har-27] J.M. Harris: Family Bovidae. W: J.M. Harris (red.): Koobi fora research project. Cz. 3: The Fossil Ungulates: Geology, Fossil Artiodactyls, and Palaeoenvironments. Oxford: Clarendon Press, 1991, s. 192. ISBN 0-19-857399-5. (ang.).

[coo&wel-28] H.B.S. Cooke & L.H. Wells. Fossil remains from Chelmer, near Bulawayo, Southern Rhodesia. „South African Journal of Science”. 47 (7), s. 206, 1951. (ang.).

[hoe-29] E.C.N. van Hoepen. Voorlopige beskrywing van Vrystaatse soogdiere. „Paleontologiese Navorsing van die Nasionale Museum, Bloemfontein”. 2 (5), s. 65, 1932. (ang.).

[tho-30] P. Thomas. Recherches stratigraphiques et paléontologiques sur quelques formations d’eau douce de l’Algérie. „Mémoires de la Société géologique de France”. Troisieme série. 3, s. 15, 1884. (fr.).

[1]

[a]

[3]

[4]

[b]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[c]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[2]