Klimat
Klimat (z gr. κλίμα lm. κλίματα - skłonność) – wolnozmienne cechy oddziaływań w systemie klimatycznym, obejmującym atmosferę, hydrosferę i powierzchnie lądów[1]. Ustalany jest na podstawie wieloletnich obserwacji różnorodnych składników, najczęściej pomiarów temperatury, opadów atmosferycznych i wiatru uśrednianych w skali miesiąca lub dłuższego okresu[1][2].
Klimat określany jest na podstawie wieloletnich obserwacji pogody dla danego regionu (przynajmniej 30 lat). Klimat na Ziemi kształtują trzy podstawowe procesy klimatotwórcze: obieg ciepła, obieg wody i krążenie powietrza, oraz czynniki geograficzne: układ lądów i oceanów, wysokość n.p.m. Klimat jest jednym z czynników ekologicznych ściśle powiązanych z występowaniem i życiem organizmów (zob. struktura ekosystemu).
Badaniem klimatu zajmuje się klimatologia.
Czynniki klimatotwórcze
[edytuj | edytuj kod]- Meteorologiczne
- radiacyjne
- układ ciśnień
- fronty atmosferyczne
- masy powietrza
- prędkość wiatru
- Niemeteorologiczne
- szerokość geograficzna
- rzeźba terenu
- odległość od morza
- prądy morskie
- pokrycie terenu
- antropogeniczne
- wysokość nad poziomem morza
- wielkość i rozmieszczenie lądów i oceanów
Skale klimatu
[edytuj | edytuj kod]Podział klimatyczny Ziemi
[edytuj | edytuj kod]- klimat okołobiegunowy
- klimat umiarkowany
- klimat podzwrotnikowy
- klimat zwrotnikowy
- klimat podrównikowy
- klimat równikowy
Badanie klimatu
[edytuj | edytuj kod]
Współczesne
[edytuj | edytuj kod]
Od kilku stuleci badanie klimatu i jego rejestrowanie możliwe jest dzięki pomiarom instrumentów badających pogodę, takich jak: termometry, barometry i anemometry. Instrumenty używane do badania pogody we współczesności a także ich znany błąd, bezpośrednie otoczenie i ich ekspozycja zmieniały się na przestrzeni lat, co należy brać pod uwagę przy analizowaniu klimatu minionych stuleci[3].
Paleoklimatologia
[edytuj | edytuj kod]Paleoklimatologia jest badaniem klimatu z historii Ziemi. Wykorzystuje dowody z pokrywy lodowej, pierścieni drzew, osadów, koralowców i skał w celu określenia przeszłego stanu klimatu. Pokazuje okresy stabilności i zmian, a także może wskazywać, czy obecne zmiany podążają za wzorcami, takimi jak regularne cykle[4].
Zmiany klimatu
[edytuj | edytuj kod]
Zmiana klimatu to zróżnicowanie globalnego lub regionalnego klimatu w czasie. Odzwierciedla zmiany w stanie atmosfery w skalach czasowych od dziesięcioleci do milionów lat. Zmiany te mogą być spowodowane procesami wewnętrznymi Ziemi, siłami zewnętrznymi (np. zmiany natężenia światła słonecznego) lub, ostatnio, działalnością człowieka[5][6].
W ostatnich latach, zwłaszcza w kontekście polityki ochrony środowiska, termin „zmiana klimatu” często odnosi się tylko do zmian we współczesnym klimacie, w tym do wzrostu średniej temperatury powierzchni określanej mianem globalnego ocieplenia. W niektórych przypadkach termin ten jest również używany z domniemaniem przyczynowości ludzkiej, jak w Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu[8].
W przeszłości Ziemia przechodziła okresowe zmiany klimatyczne, w tym cztery główne epoki lodowcowe. Składają się one z okresów lodowcowych, w których warunki są zimniejsze niż normalnie, rozdzielone okresami interglacjalnymi. Nagromadzenie śniegu i lodu w okresie lodowcowym zwiększa albedo powierzchni, odbijając więcej energii słonecznej w kosmos i utrzymując niższą temperaturę atmosfery. Zwiększenie emisji gazów cieplarnianych, m.in. poprzez aktywność wulkaniczną, może zwiększyć globalną temperaturę i spowodować okres interglacjalny. Do przyczyn epok lodowcowych zalicza się: pozycje kontynentów, zmiany orbity Ziemi, zmiany w produkcji energii słonecznej i wulkanizm[9][10][11][12].
Modele klimatyczne
[edytuj | edytuj kod]Modele klimatyczne wykorzystują metody ilościowe do symulacji interakcji atmosfery[13], oceanów, powierzchni lądu i lodu. Są wykorzystywane do różnych celów; od badania dynamiki pogody i systemu klimatycznego do prognoz przyszłego klimatu.
Modele mogą wahać się od stosunkowo prostych do dość złożonych:
- prosty model promieniowania cieplnego, który traktuje Ziemię jako pojedynczy punkt i uśrednia wychodzącą energię
- model rozszerzony w pionie (modele radiacyjno-konwekcyjne) lub w poziomie
- (sprzężone) globalne modele klimatyczne atmosfera-ocean-lód morski, które dyskretyzują i rozwiązują pełne równania dotyczące transferu masy i energii oraz wymiany promieniowania[14][15].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- rekordy klimatyczne
- strefy klimatyczne
- klimatoterapia
- Ziemia śnieżka
- paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne (PETM)
- klasyfikacja klimatów Köppena
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Climate - Glossary of Meteorology [online], glossary.ametsoc.org [dostęp 2020-10-08].
- ↑ Intergovernmental Panel on Climate Change: Appendix I: Glossary.
- ↑ The Modern Temperature Trend [online], web.archive.org, 26 czerwca 2017 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-26].
- ↑ Paleoclimatology Data | National Centers for Environmental Information (NCEI) formerly known as National Climatic Data Center (NCDC) [online], web.archive.org, 30 czerwca 2019 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-30].
- ↑ Climate Change (glossary definition) [online], web.archive.org, 18 stycznia 2010 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-18].
- ↑ Justin Gillis, Short Answers to Hard Questions About Climate Change, „The New York Times”, 28 listopada 2015, ISSN 0362-4331 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-01] (ang.).
- ↑ NASA, NOAA Analyses Reveal Record-Shattering Global Temperatures [online], web.archive.org, 3 marca 2016 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03].
- ↑ Climate Change 2001: The Scientific Basis [online], web.archive.org, 26 stycznia 2017 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-26].
- ↑ When have Ice Ages occurred? [online], web.archive.org, 8 lutego 2001 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2001-02-08].
- ↑ What are Ice Ages? [online], web.archive.org, 13 kwietnia 2001 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2001-04-13].
- ↑ Why do glaciations occur? [online], web.archive.org, 16 kwietnia 2001 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2001-04-16].
- ↑ Why are there Ice Ages [online], web.archive.org, 4 lutego 2001 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2001-02-04].
- ↑ Wayback Machine [online], web.archive.org, 10 czerwca 2008 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2008-06-10].
- ↑ ClimatePrediction.Net gateway [online], web.archive.org, 4 lutego 2009 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2009-02-04].
- ↑ Global Climate Models | climateprediction.net [online], web.archive.org, 8 sierpnia 2017 [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-08].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
Łukasz Lamża, seria „Wielka zmiana”, Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński (CKBI UJ), kanał „Copernicus” na YouTube [dostęp 2024-10-08]:
- Jak działa klimat Ziemi?, 27 grudnia 2021.
- Symulacje klimatyczne, 29 grudnia 2021.
- Ewolucja klimatu w 3 szybkich punktach, 3 stycznia 2022.
- Klimat w XXI wieku – Polska i świat, 5 stycznia 2022.