کابل
| کابل Kabul | |
|---|---|
| شہر | |
       کابل وچ کچھ قابل ذکر سی نواں | |
| ملک |  افغانستان |
| صوبہ | کابل |
| ضلعے دی تعداد | 18 |
| حکومت | |
| • میئر | محمد یونس |
| رقبہ | |
| • شہر | ۲۷۵ مربع کلومیٹر (۱۱۰ مربع میل) |
| • میٹرو | ۴۲۵ مربع کلومیٹر (۱۶۰ مربع میل) |
| بلندی | ۱,۷۹۱ میٹر (۵,۸۷۶ فٹ) |
| آبادی (2012) | |
| • میٹرو | ۳,۲۸۹,۰۰۰ |
| • ناں آبادی | کابلی |
| منطقۂ وقت | افغانستان معیاری وقت (UTC+4:30) |
| ویب سائٹ | http://www.kabul.gov.af |
کابل افغانستان دا دار الحکومت تے سب توں وڈا شہر اے جس دی آبادی 20 توں 30 لکھ دے درمیان اے۔ دریائے کابل دے نال تنگ وادی وچ قائم ایہ شہر معاشی و ثقافتی مرکز اے۔ کابل اک طویل شاہراہ دے ذریعے غزنی، قندھار، ہرات تے مزار شریف توں منسلک اے۔ ایہ جنوب مشرق وچ پاکستان تے شمال وچ تاجکستان توں وی بذریعہ شاہراہ جڑا ہويا اے۔ ایہ سطح سمندر توں 18ہزار میٹر (5 ہزار900فٹ)بلنداے۔ کابل دی اہم مصنوعات اسلحہ، فرنیچر تے گڑ نيں لیکن 1979ء توں جاری جنگ تے خانہ جنگی دے باعث پیداوار تے معیشت نوں شدید نقصان پہنچیا اے۔ کابل کثیر الثقافتی و کثیر النسلی شہ رہے جتھے افغانستان بھر توں مختلف نسل دے لوک رہائش پزیر نيں۔ انہاں وچ پشتون، تاجک، ازبک، ہزارہ تے ہور شامل نيں۔ کئی دہائیاں دی جنگ، خانہ جنگی اورتباہی دے بعداب کابل تعمیرنو دے مراحل توں گزر رہیا اے۔
تریخ
[سودھو]تریخ وچ کابل دا پہلا حوالہ 1200 قبل مسیح وچ کوبھا نامی شہر نال ملدا اے جو موجودہ کابل دی جگہ قائم سی ۔ پہلی صدی پہلے مسیح وچ شہر موریائاں دے قبضے وچ آیا۔ پہلی صدی عیسوی وچ کوشان اوربعدازاں ہندو اس دے حکمران بنے۔ 664ء وچ عرباں نے کابل فتح کرکے اسنوں اسلامی حکومت وچ شامل کے لیا۔ اگلے 600سالاں تک شہر سامانی، ہندو شاہی، غزنوی، غوری تے تیموری حکمراناں دے تحت رہیا۔
674ء وچ جدوں اسلامی فتوحات خراسان تک پہنچ گئی سن اس وقت کابلستان وچ کابل شاہان دے ناں توں اک آزاد مملکت قائم سی۔ انہاں نے عرباں دے حملےآں توں بچنے دے لئی شہرکے گرد اک دفاعی فصیل قائم کيتی سی۔ اج کل ایہ فصیل شہر دی قدیم یادگار سمجھی جاندی اے لیکن اس کااکثرحصہ تباہ ہوچکيا اے۔ 13واں صدی وچ وحشی منگول ایتھے توں گزرے۔ 14 واں وچ تیمور لنگ دی سلطنت دے شہر دی حیثیت توں کابل اک مرتبہ فیر تجارتی مرکز بن گیا جس نے کابل دے فرمانروا دی بہن نال شادی کيتی لیکن تیموری طاقت دے کمزور پڑنے دے بعد ظہیر الدین بابر نے 1504ء وچ کابل پرقبضہ کردے ہوئے اسنوں اپنا دار الحکومت بنالیا اوربعد وچ ایہ 1738ء تک مغل حکمراناں دے زیر نگيں رہیا۔
1738ء وچ فارس دے حکمران نادر شاہ نے کابل اُتے قبضہ کر ليا لیکن 1747ء وچ اوہدی وفات دے بعد احمد شاہ درانی تخت اُتے بیٹھا تے پشتون حکومت دا اعلان کردے ہوئے افغان سلطنت نوں ہور وسیع کیتا۔ 1772ء وچ اس دے بیٹے تیمور شاہ درانی نے کابل نوں اپنا دار الحکومت بنایا۔ اوہ 1793ء وچ انتقال کرگیا تے زمان شاہ درانی تخت پربیٹھا۔
1826ء وچ دوست محمد حکمرانی دا دعویداربنا لیکن 1839ء وچ برطانوی افواج نے کابل اُتے قبضہ کرلیا تے شاہ شجاع دی کٹھ پتلی حکومت تشکیل دی۔1841ء وچ مقامی ”بغاوت“ دے نتیجے وچ برطانوی افواج نوں عظیم جانی نقصان توں دوچار ہونا پيا تے جلال آباد وچ 16ہزاربرطانوی فوجیاں نوں تہ تیغ کیتا۔ 1842ء وچ برطانیہ نے اس قتل عام کابدلہ لینے دے لئی جوابی حملہ کیتا لیکن بالاحصار نوں نقصان پہنچیا کر بھج کھڑا ہويا۔ اس دے بعدتاج و تخت دوست محمد نوں ملا۔
برطانیہ نے 1878ء وچ اک مرتبہ فیر کوشش کيتی جدوں شہر اُتے شیر علی خان دی حکومت سی۔ شہری آبادی دے قتل عام دے بعد 1879ء وچ فیر جنرل رابرٹس دی زیرقیادت برطانوی افواج کابل پہنچیاں تے بالا حصار نوں نقصان پہنچانے دے بعدفرارہوگئياں۔
20واں صدی دے اوائل وچ شاہ امان اللہ خان نے زمام اقتدار سنبھالیا۔ انہاں دے کارنامےآں وچ شہر کوبجلی دی فراہمی تے لڑکیوں دے لئی تعلیم دی فراہمی شامل نيں۔ اوہ شہر دے معروف دارالامان محل وچ رہندے نيں۔ 1919ء وچ مشہور تیسری افغان جنگ وچ امان اللہ نے عید گاہ مسجدماں بیرونی مداخلت توں افغانستان دی آزادی دا اعلان کیا۔1929ء وچ حبیب اللہ تاجک دے بغاوت دے باعث شاہ امان کابل چھڈ گئے تے حبیب اللہ نے اقتدار سنبھالیا۔ 1933ء وچ نادر شاہ دے قتل دے بعدان دے بھائی ظاہر شاہ زیر اقتدار آئے۔ اس وقت انہاں دی عمر صرف18 سال سی۔
1930ء دی دہائی دے اوائل وچ کابل یونیورسٹی نوں کلاساں دے لئی کھول دیاگیا تے 1940ء دی دہائی وچ شہرصنعتی مرکز دی حیثیت توں ابھرنے لگیا۔ 1950ء دی دہائی وچ شہر وچ سڑکاں بچھائی گئياں۔
1960ء دی دہائی وچ شہر ہور وسعت اختیار کرگیا تے وسط ایشیا کاپہلامارکس اینڈاسپنسر اسٹور ایتھے کھولیا گیا۔ کابل چڑیا گھر دا افتتاح 1967ء وچ ہويا۔
1969ء وچ افغانستان دی سیاست اُتے سوویت یونین دے ودھدے ہوئے اثرات دے خلاف پل خشتی مسجدکے باہرمذہبی عناصر نے مظاہرہ کیتا جس دے دوران معروف اسلامی اسکالر مولانا فیضانی سمیت کئی مذہبی رہنما گرفتار ہوئے ۔
1975ء وچ چیکوسلواکیہ دے تعاون توں شہر وچ برقی ٹرالی بس نظام رائج ہويا جس توں عوام نوں سفری سہولیات میسر ہوئیاں۔
سوویت جارحیت دے بعد 23دسمبر 1979ء نوں سرخ افواج نے کابل اُتے قبضہ کرلیاتے مجاہدین تے سوویت افواج دے درمیان اگلے 10سالاں تک ایہ سوویت یونین کاکمانڈ سینٹر رہیا۔ کابل وچ افغان سفارت خانہ 30 جنوری1989ء نوں بند کر دتاگیا۔ 1992ء وچ محمد نجیب اللہ دی کمیونسٹ نواز حکومت دے خاتمے نال شہر مقامی ملیشیائاں دے رحم و کرم اُتے آگیا۔ اس خانہ جنگی دے نتیجے وچ شہر نوں زبردست نقصان پہنچیا تے دسمبر وچ شہر دی 86ٹرالی بساں وچوں آخری وی بند کردتی گئی اُتے 800 بساں شہر دی آبادی کوآوا جائی دی سہولیات فراہم کردیاں رہیاں۔ 1993ء تک شہر نوں بجلی و پانی دی فراہمی مکمل طورپر ختم ہوچکی سی۔ برہان الدین ربانی دی ملیشیا جمعیت اسلامی، گلبدین حکمت یار دی حزب اسلامی، عبدالرشید دوستم تے حزب وحدت دے درمیان خانہ جنگی وچ لکھاں شہر ہلاک تے لکھاں گھربدر ہو گئے ۔
ستمبر1996ء وچ طالبان نے کابل اُتے قبضہ کر ليا تے سابق صدر نجیب اللہ اوران دے بھائی نوں گرفتار کرکے سرعام پھانسی دے دی۔ طالبان دے قبضے دے نال ہی ہور تمام ملیشیاواں دے درمیان جنگ بندہوگئی تے برہان الدین ربانی، گلبدین حکمت یار،عبد الرشید دوستم، احمد شاہ مسعود تے ہور سارے شہر توں فرار ہو گئے ۔
تقریباً 5 سال بعد اکتوبر2001ء وچ امریکا نے افغانستان پرجارحیت کردے ہوئے طالبان دی حکومت کاخاتمہ کر ليا۔ جس دے بعد امریکا نواز حامد کرزئی افغانستان دے نويں صدر قرارپائے ۔
سیاحت
[سودھو]کابل افغانستان دا راجگھر تے سب تاں وڈا شہر اے ،جسدی آبادی 20 توں 30 لکھ دے وچکار اے ۔ دریاۓ کابل دے نال تنگ وادی چ قائم ایہہ شہر افغانستان دا سیاسی ، معاشی تے ثقافتی مرکز اے ۔ کابل اک طویل شاہراہ دے زریعے غزنی ، قندہار ، ہرات تے مزار شریف نال جڑیا ہوئیا اے ، ایہہ جنوب مشرق چ پاکستان تے شمال چ تاجکستان نال وی سڑک راہاں جڑیا ہوئیا اے ۔ ایہہ سطح سمندر تاں 18سو میٹر دتی بلندی تے آباد اے ۔ کابل دتا ں اہم مصنوعات اسلحہ سازی ، فرنیجر تے گڑ ناں اُتے 1979ء تاں جاری خانہ جنگی دتی وجہ تون پیداوار تے معیشت ناں شدید نقصان پہنچئیا اے ۔ کابل کثیر النسل تے کثیر السبھیاچار شہر اے ،جتھے پورے افغانستان دے مختلف علاقیاں تے نسلاں دے لوک آباد ناں ۔ اینہاں چ پشتون ، تاجک ہزارہ ، ازبک تے دوجی نسلاں دے لوک شامل ناں ۔ کئی دہائیاں دتی خانہ جنگی دے بعد ہن کابل تعمیر نو دے مرحلیاں تاں گزر رہیا اے ۔
شہر دے ثقافتی مراکز وچ افغان قومی عجائب گھر، بابر دا مزار، نادر شاہ دا مزار، تیسری افغان جنگ دے بعد 1919ء وچ تعمیر کیتا جانے والا مینار استقلال، تیمور شاہ دا مزار تے 1893ء وچ قائم ہونے والی عید گاہ مسجد شامل نيں۔ 1879ء وچ برطانوی جارحیت دے دوران تباہ ہونے والا قلعہ بالاحصار ہن عسکری کالج وچ تبدیل کر دتا گیا اے ۔
ہور دلچسپ سی نواں وچ کابل شہر دا مرکز شامل اے جتھے افغانستان دا پہلا شاپنگ مال قائم اے، وزیر اکبر خان دا علاقہ، کابل چڑیا گھر، بابر باغ، شاہ دو شمشیرا تے ہور معروف مسیتاں، افغان قومی گیلری، افغان نیشنل آرکائیو، افعان شاہی خاندان دا قبرستا، بی بی مہرو پہاڑی، کابل دا مسیحی قبرستان تے پغمان باغ وی ہور دلچسپ سی نواں نيں۔
ٹپے مرنجان قریبی پہاڑی اے جتھے توں بدھ مجسمے تے دو سری پہلے مسیح دے سکے برآمد ہوئے نيں۔ شہر دے شمال تے مشرق دی جانب پغمان تے جلال آباد دی وادیاں نيں۔
عوامی تھاں
[سودھو]- فلتے اسٹریٹ
- چکن اسٹریٹ
- چیلسی سپر مارکیٹ
پرکشش تھاں
[سودھو]- کابل شہر دا مرکز
- باغات
- باغ بابر
- باغ بالا
- باغ بابر
-
-
-
-
-
مسجد
مسیتاں
[سودھو]- جامع مسجد (زیر تعمیر)
- عید گاہ مسجد
- پل خشتی مسجد
- شاہ دو شمشیرا مسجد
مزارات
[سودھو]
- شہنشاہ بابر دا مزار
- تیمور شاہ دا مزار
- محمد نادر شاہ دا مزاد
- امیر عبد الرحمن دا مزار
- تمیم انصار دا مزار
عجائب گھر
- افغان قومی عجائب گھر
ہوٹل
- سرینا ہوٹل
- صفی لینڈ مارک ہوٹل
- انٹر کانٹی نینٹل ہوٹل
- ہیٹل پلازہ ہوٹل
- حیات ریجنسی (2007ء)
بینک
اے آئی بی بینک
- کابل بینک
- عزیزی بینک
- حبیب بینک
- پنجاب نیشنل بینک
- ویسٹرن یونین
ذرائع آوا جائی
[سودھو]کابل انٹرنیشنل ایئرپورٹ شہر نوں دنیا بھر توں منسلک کیتے ہوئے اے۔ کابل دی سرکاری بساں ملی بس کہلاندی نيں جو شہر بھر وچ مسافراں نوں اک جگہ توں دوسری جگہ پہنچاندی نيں۔ اس وقت ملی بس دے زیر انتظام تقریباً 200 بساں سڑکاں اُتے دوڑ رہی نيں جدوں کہ ایہ نظام تیزی توں فروغ پا رہیا اے۔ جدید برقی بساں متعارف کرانے دا منصوبہ وی زیر غور اے۔ انہاں بساں دے علاوہ پیلے رنگ دی ٹیکسیاں وی شہر دے ذرائع آمدورفت دا اہم حصہ نيں۔
تعلیم
[سودھو]کابل دی یونیورسٹیاں
- امریکن یونیورسٹی آف افغانستان
- یونیورسٹی کابل
- کابل انسٹی ٹیوٹ آف میڈیسن
- کابل پولی ٹیکنک
- کابل انٹرنیشنل اسکول
شہری ڈھانچا
[سودھو]اکتوبر 2005ء دے مطابق کابل شہر وچ 13 لائسنس یافتہ بینک نيں جنہاں وچ ہالینڈ دے آئی این جی بینک دے زیر انتظام افغانستان انٹرنیشنل بینک، اسٹینڈرڈ چارٹرڈ بینک، کابل بینک، پنجاب نیشنل بینک تے پاکستان دا حبیب بینک وی شامل نيں۔
2005ء مرکز شہر وچ اک بلند عمارت صفی لینڈ مارک وچ جدید شاپنگ مال دے نال اُتے دی 6 منزلاں اُتے 4 ستارہ قائم کیتا گیا اے۔ 5 ستارہ سرینا ہوٹل 2005ء وچ کھولیا گیا۔ اک ہور 5 ستارہ ہوٹل حیات ریجنسی زیر تعمیر اے جس دی تعمیر 2007ء وچ مکمل ہوئے گی۔ انٹرکانٹی نینٹل ہوٹل دی وی تزئین و آرائش کيتی گئی اے۔
کابل توں 4 میل دور بگرامی دے علاقے وچ 22 ایکڑ عرض اُتے پھیلا ہويا صنعتی کمپلیکس تعمیر کیتا گیا اے جس وچ جدید تنصیبات قائم کيتی گئیاں نيں تاکہ مختلف ادارے اپنا کاروبار کرسکن۔
ستمبر 2006ء وچ کابل وچ 25 ملین امریکی ڈالرز دی لاگت کوکا کولا دا کارخانہ کھولیا گیا۔ اس کارخانے دے لئی سرمایہ کاری دبئی وچ قیام پزیر اک افغان خاندان نے دی اے۔ اس کارخانے دا باقاعدہ افتتاح صدر حامد کرزئی نے کیا۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]افغان صدر دی آفیشل ویب سائٹ Archived 2010-06-21 at the وے بیک مشین
آئین افغانستان Archived 2019-07-22 at the وے بیک مشین
9 ارب ڈالرز دے روشنیاں دے شہر دی تعمیر دا منصوبہ Archived 2006-10-16 at the وے بیک مشین