Pajais Bass

Pajais Bass Nederland (neerlandais)
Parola: Je Maintiendrai (franzos: Jau vegn a mantegnair)
Lingua uffiziala	neerlandais, frislandais (provinza Frislanda)
Chapitala	Amsterdam
Sedia da la regenza	Den Haag
Furma da stadi	monarchia parlamentara
Schef da stadi	retg Willem-Alexander
Schef da la regenza	primminister Mark Rutte
Surfatscha	41 848 km²
Abitants	16 900 725 (2015)
Spessezza	408 abitants per km²
Munaida	euro (€)
Independenza	proclamaziun ils 2 da fanadur 1581, renconuschida il 1648 (Pasch da Vestfalia)
Imni naziunal	Het Wilhelmus
Di da festa naziunala	27 d’avrigl (Di dal retg)
Zona d'urari	UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (da mars fin october)
Numer da l'auto	NL
TLD d'internet	.nl
Preselecziun	+31

Ils Pajais Bass (neerlandais Nederland, frislandais Nederlân) furman ina monarchia parlamentara ed ina da las quatter parts autonomas dal Reginavel dals Pajais Bass. Il pajais ch’è situà en l’Europa dal Vest vegn cunfinà en il nord e vest tras la Mar dal Nord, en il sid tras il Reginavel da la Belgia ed en l’ost tras la Republica Federala Tudestga.

Ensemen cun la Belgia ed il Luxemburg furman ils Pajais Bass ils Stadis dal Benelux. La chapitala dals Pajais Bass è Amsterdam; la sedia da la regenza sa chatta a Den Haag. Ils Pajais Bass èn in stadi fundatur da l’Uniun europeica e da la Communitad economica europeica.

Tar il territori dals Pajais Bass tutgan sper las dudesch provinzas dal territori europeic er las inslas caribicas Bonaire, Sint Eustatius e Saba che vegnan numnadas ensemen ‹las vischnancas particularas›. Questa construcziun exista dapi la dissoluziun da l’uniun naziunala da las Antillas Ollandaisas l’onn 2010.

Ulteriurs territoris caribics che na furman betg ina part integrala dals Pajais Bass, mabain che fan part dal Reginavel dals Pajais Bass sco parts dal pajais autonomas èn Aruba, Curaçao e Sint Maarten.

Num dal pajais

Nederland (singular) è il num uffizial dal pajais ed er la furma derasada en la lingua da mintgadi. En autras linguas è però usità il plural (‹Pajais Bass›, ‹Niederlande› etc.) ed en la lingua da mintgadi vegn il stadi savens er numnà ‹Ollanda›, ‹Holland› etc. Il num ‹Ollanda› sa referescha atgnamain be a la part situada en il nordvest dal pajais, vul dir a l’anteriura provinza Ollanda che furmava la pli impurtanta provinza entaifer la Republica dals Pajais Bass reunids. Dapi la mesadad dal 19avel tschientaner è questa provinza sutdividida en las duas provinzas Ollanda dal Nord (cun la chapitala Haarlem) ed Ollanda dal Sid (chapitala Den Haag). En la lingua neerlandaisa vegn l’expressiun ‹Ollanda› surtut duvrada per designar questas duas provinzas. Uschiglio è ‹Ollanda› plitost in’autodeterminaziun ironica. Ma er en il ballape vegn duvrà il term ‹Ollanda›, per exempel en il sbratg da battaglia Hup Holland Hup.

Ordaifer ils Pajais Bass vegnan ils ‹Neerlandais› per ordinari numnads Ollandais ed er l’industria da turissem e l’ulteriura industria commerzialiseschan il pajais tras a tras sco ‹Ollanda› (quai vala per l’englais, il tudestg etc.). Abitants dals Pajais Bass che na derivan betg da la regiun Ollanda han per ordinari ina tscherta antipatia envers l’adiever dals terms ‹Ollanda› per ils Pajais Bass ed ‹Ollandais› per ils abitants dal pajais.

Il num ‹Pajais Bass› (en il plural) resulta da l’istorgia. La fin dal temp medieval furmavan ils Pajais Bass ina part dal domini da la chasa da Burgogna. En il 15avel tschientaner, sut Carl il Temerari, sa dividevan las terras en ina part superiura u auta (il ducadi sco er il franc contadi Burgogna ed ils pajais laterals) ed en ina part inferiura u bassa (Flandra, Artois cun ina part da la Picardie, Brabant, Ollanda, Luxemburg e.a.). Il 1482 è la ierta burgognaisa passada en possess da la chasa da Habsburg. Ils territoris habsburgais cumpigliavan da quel temp gia l’Austria Bassa, l’Austria Interna e l’Austria Superiura (situads enturn ils lieus principals da Vienna, Graz e Puntina), ils territoris situads a la costa da l’Adria (numnads ‹Küstenlande›) ed ils territoris al Rain Superiur (numnads ‹Vorlande›). Ins ha pia cuntinuà cun questa tradiziun da nominar ils territoris betg austriacs cun il term ‹-lande›, numnond ils Pajais Bass ‹Niederlande›, ‹Burgundische Niederlande› resp. ‹Habsburgische Niederlande› (l’emprim ‹Spanische Niederlande›, dapi il 1714 ‹Österreichische Niederlande›). (La part sura da la Burgogna – il ducadi da Dijon ch’era gia adina situà ordaifer ils cunfins da l’Sontg Imperi roman, pia la regiun odierna Bourgogne – è passada il 1493 a la Frantscha; medemamain il 1678 il franc contadi enturn Besançon, la Franche-Comté odierna.) En la lingua neerlandaisa numnan ins las regiuns istoricas er de Lage Landen, pia ils pajais situads a bass u profund, damai ch’i na dat en ils Pajais Bass naginas muntognas e be paucas elevaziuns.

Ils 26 da fanadur 1581 èn las provinzas da la part settentriunala dals Pajais Bass ch’appartegnevan a l’Uniun dad Utrecht (Ollanda, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen e Frislanda) sa decleradas independentas da lur signur territorial Felipe II da la Spagna. En ils contracts da la Pasch da Vestfalia dal 1648 è l’independenza vegnida proclamada tras il Sontg Imperi roman; il territori correspundeva pli u main als Pajais Bass da pli tard. La part meridiunala dal territori, inclusiv la Flandra, è percunter restada tar l’Imperi; pli tard è sa furmà da quest territori il stadi da la Belgia. Ins discurriva sinaquai dals Pajais Bass dal nord e dal sid.

Il Congress da Vienna ha anc unì ina giada per curt temp il nord ed il sid sco stadi independent (Koninkrijk der Nederlanden). Ma gia il 1830 è la part meridiunala sa declerada independenta sut il num Belgia. (Belgica è il num d’ina veglia provinza romana; dapi la renaschientscha vegniva l’expressiun er duvrada sco num latin per ils Pajais Bass incl. las provinzas settentriunalas).

En il neerlandais mesaun designavan ils adjectivs duutsc u dietsc (analog a l’expressiun tudestga deutsch) ils dialects da la Germania dal Vest che vegnivan discurrids dal pievel. Il term vegniva duvrà per cunfinar quels dal latin che furmava la lingua da l’administraziun, da la scienza e da la baselgia. Or da quest term è sa furmada la denominaziun englaisa Dutch.

‹Batavia› è in num latin tempriv per ils Pajais Bass odierns; quel sa referescha a la stirpa germana dals Batavs ch’aveva colonisà il delta dal Rain. Durant il temp colonial han ils Ollandais medemamain numnà Jakarta, la chapitala da l’Indonesia odierna, Batavia.

Geografia

Ils mulins da Kinderdijk

Il rempar dad Oosterschelde

Radund la mesadad dal pajais è situà main ch’in meter sur ed in quart dal pajais schizunt sut il spievel da la mar. Ils territoris planivs vegnan per ordinari protegids tras rempars cunter la mar burascusa; la lunghezza totala da quels munta a radund 3000 km. Il punct il pli aut dals Pajais Bass è cun 877 m il Mount Scenery sin l’insla caribica Saba. Il punct il pli aut da la terra franca, il Vaalserberg, mesira 322,5 meters; el è situà en il sidost en la provinza Limburg, al cunfin cun la Germania e la Belgia.

Parts dals Pajais Bass, sco per exempel quasi l’entira provinza Flevoland, èn vegnidas creadas cun gudagnar terren or da la mar. Radund in terz da la surfatscha dal pajais è cuverta cun aua; la gronda part da quella tutga tar l’IJsselmeer che furmava fin il 1932 in golf e ch’è alura vegnì enserrà tras in rempar.

Ils pli gronds flums dals Pajais Bass furman il Rain, la Maas e la Schelde. Quels dividan il pajais en ina part meridiunala ed en ina settentriunala e sa scuntran puspè en il delta da Rain e Maas che furma la cuntrada centrala e pli vasta dal pajais. Il Rain sa divida l’emprima giada en vischinanza dal cunfin vers la regiun tudestga Rain dal Nord-Vestfalia. En il delta vegn il num ‹Rain› attribuì surprendentamain a bratschs dal flum main impurtants. Il flum principal sa numna l’emprim Waal, pli tard Merwede, alura Noord e la finala Nieuwe Maas.

Il vent sufla surtut nà dal sidvest. Da quai resulta in clima maritim moderà cun stads frestgas ed envierns miaivels. Spezialmain en il vest dal pajais, a la costa da la Mar dal Nord, è il clima influenzà pli ferm da l’Atlantic. Vers ost sa sminuescha l’influenza dal clima atlantic, da quai resultan envierns pli fraids e stads levamain pli chaudas.

Attracziuns da la natira

Sper ils parcs naziunals Hoge Veluwe e Veluwezoom en la regiun Veluwe existan divers territoris da protecziun da la natira (p.ex. Oostvaardersplassen u l’insla Texel) sco er terrens da flums e da palids (Hollandse Biesbosch). Menziun speziala meritan er las Ovras dal Delta: Igl èn quai rempars cunter la mar burascusa ch’èn vegnids erigids suenter las inundaziuns dal 1953.

Populaziun

Cun radund 400 abitants per kilometer quadrat surfatscha da terren tutgan ils Pajais Bass tar ils stadis da surfatscha abitads il pli spess (per cumparegliar: la media en tut il mund è 48; en Svizra giascha il dumber tar 201 ed en Germania tar 231). Dals stgars 17 milliuns abitants viva radund la mesadad en la Randstad che furma la part occidentala dal pajais populada il pli spess.

La lingua uffiziala en l’entir pajais furma il neerlandais. En la provinza Frislanda è ultra da quai renconuschì sco lingua administrativa il frislandais u fris ch’è parentà stretgamain cun il neerlandais.

En las parts dal Reginavel situadas en la Caribica è medemamain il neerlandais lingua uffiziala, sper il papiamento u l’englais. In rom dal neerlandais, ch’è sa sviluppà en il fratemp ad in’atgna lingua da standard, furma l’afrikaans en l’Africa dal Sid.

Statisticamain furman ils Ollandais il pievel cun ils pli gronds umans en tut il mund. En media cuntanschan ils umens ina grondezza corporala da 1,83 m e las dunnas da 1,72 m. L’aspectativa da vita munta en media a 77 onns tar ils umens resp. a 82 onns tar las dunnas (situaziun dal 2005).

En ils Pajais Bass èn immigrads umans da tut il mund. Sper blers immigrads dals pajais vischins (t.a. Germania, Belgia ed Engalterra) vivan oz qua blers umans d’auters continents, sco t.a. dal Maroc e da la Tirchia, da las anteriuras colonias Indonesia e Surinam sco er da la Caribica.

En ils Pajais Bass vivan er tranter 6000 e 10 000 Sinti u Roma e radund 30 000 woonwagenbewoners. Quels vegnan numnads a moda depreziativa kampers, entant ch’els sezs sa considereschan sco reizigers. Oz vivan els a moda stabla sin spezialas plazzas per rulottas. Blers dad els vivan da lavurs ambulantas. Per gronda part derivan ils woonwagenbewoners da purs ollandais depauperisads, da lavurers agriculs e chavaturba dal 18avel e 19avel tschientaner. Dapi la fin da la Segunda Guerra mundiala è lur dumber creschì considerablamain, e quai en connex cun la migraziun da lavur ed ils custs per abitar creschents. Tranter els fan els diever da la lingua bargeons che deriva dal neerlandais e che furma ina lingua speziala cumparegliabla en il tudestg cun il rotwelsch u jenic.

Religiun

Baselgia refurmada da Dordrecht

La populaziun dals Pajais Bass vala en il fratemp en l’Europa sco ina da las pli pauc religiusas resp. liadas a las baselgias. Bundant la mesadad n’appartegna a nagina cuminanza religiusa e be 18 % inditgeschan da crair en in Dieu. Radund 23,3 % èn catolics e 15 % protestants; ultra da quai datti en il pajais radund 5,7 % muslims, 1,3 % hindus ed 1 % budists (situaziun dal 2005).

Tradiziunalmain appartegneva la gronda gruppa da la populaziun al protestantissem. Tar ils protestants dals Pajais Bass sa tracti surtut da calvinists, tenor il refurmatur Jean Calvin ch’ha operà en il 17avel tschientaner a Genevra. Durant la refurmaziun han ils Pajais Bass er furmà in dals centers dal moviment dals baptists. Instituziunalmain è il calvinissem unì oz ensemen cun ils luterans en la baselgia protestanta dals Pajais Bass.

Il nord ed il vest dal pajais eran tradiziunalmain regiuns protestantas, entant ch’ils catolics furmavan – e furman per part anc oz – la maioritad en il sid e l’ost (per exempel 68 % a Limburg).

Il retg sez è da confessiun refurmada. Pervi da l’organisaziun sinodala da las baselgias calvinisticas na cumpeta al monarc però nagina posiziun da manader religius.

Istorgia

Temp medieval e temp modern tempriv

Suenter ch’il Reginavel dals Francs è vegnì dividì l’onn 843, han ils «pajais bass» fatg part dal Reginavel ostrofrancon (Regnum Teutonicum) e silsuenter dal Sontg Imperi roman. Sut l’imperatur Karl V, ch’era a medem temp retg da la Spagna (sco Carlos I), era il territori dividì en deschset provinzas e cumpigliava er la Belgia odierna (cun excepziun dal prinzi-uvestgieu da Lüttich) sco er parts da la Frantscha dal Nord e da la Germania dal Vest.

Sut il successur da Carlos I, Felipe II, ha gì lieu a partir dal 1566 ina retscha da revoltas. Quellas avevan motivs religius, politics ed economics. Felipe II ha tramess il duca d’Alba en ils Pajais Bass cun l’intent da supprimer las sullevaziuns. Ma questa politica da violenza ha be effectuà il cuntrari: l’onn 1572 èn quasi tut las citads da la provinza Ollanda sa messas sin la vart da Guglielm d’Orange-Nassau (Willem van Oranje) che dirigiva la resistenza cunter Alba. En il decurs dals proxims onns èn er las ulteriuras provinzas dals Pajais Bass s’unidas cun ils sullevaturs.

Willem van Oranje – il fundatur dals Pajais Bass

L’ideal da Willem van Oranje areguard ina coexistenza paschaivla tranter las confessiuns è però ì svelt en stgaglias en vista a las realitads ordvart cumplexas. Il foss tranter ils catolics ch’eran fidaivels a la Spagna ed ils calvinists radicals era memia profund ed ha gì per consequenza che las provinzas calvinisticas Ollanda, Zeeland ed Utrecht èn s’unidas il 1579 ad in’allianza da defensiun, l’Uniun dad Utrecht. Quest contract dueva furmar il document da fundaziun d’in nov stadi, da la Republica dals Pajais Bass unids. L’onn 1581 han ils stadis generals – la radunanza dals stans generala – fatg l’ultim pass cun declerar l’independenza da la curuna spagnola. Quest’acta da renunzia furma l’emprima giada en l’istorgia ch’in retg ch’era vegnì ‹intronisà da Dieu› è vegnì declerà sco destituì. Pir suenter ina guerra dad otganta onns è l’independenza dals Pajais Bass vegnida renconuschida ils 15 da matg 1648 en rom da la Pasch da Vestfalia. Questa data vala sco di da naschientscha dals Pajais Bass odierns, ils quals èn extrads da l’Imperi ensemen cun la Confederaziun svizra. La part meridiunala dals Pajais Bass – la Belgia odierna – è percunter restada tar la Spagna, uschia ch’ils Pajais Bass èn stads dividids da qua davent.

Republica da las set provinzas unidas

Silsuenter èn ils Pajais Bass, sco Republica da las set provinzas unidas, sa sviluppads ad ina da las pli grondas pussanzas economicas e maritimas dal 17avel tschientaner. Da quel temp han ins installà en tut il mund posts da commerzi. Quai n’è però betg vegnì inizià dal stadi sez, mabain da las duas emprimas societads acziunaras da l’istorgia, la Cumpagnia ollandaisa da l’India da l’Ost e la Cumpagnia ollandaisa da l’India dal Vest.

Enconuschenta è er, en l’America dal Nord, la fundaziun da la citad Nieuw Amsterdam che dueva pli tard vegnir renumnada en New York. En l’Asia han ils Ollandais stgaffì lur imperi colonial da l’India Ollandaisa (Nederlands-Indië), l’Indonesia odierna ch’è daventada independenta il december 1949. Er en il nordost da l’America dal Sid han ils Pajais Bass gudagnà colonias. Surinam è daventà il 1975 in stadi independent. Tar il territori statal dals Pajais Bass èn silsuenter be anc restadas intginas inslas en la Caribica.

Temp napoleonic e 19avel tschientaner

L’onn 1795 han ins installà cun sustegn franzos la Republica batavica. Il 1806 ha l’imperatur franzos Napoleun I fatg londeror il Reginavel da l’Ollanda. Retg da quel è daventà Louis-Napoléon Bonaparte, in frar da l’imperatur.

L’imperatur Napoleun I n’era però betg cuntent co che ses frar dirigiva il nov reginavel. Il fanadur 1810 ha el perquai schlià il Reginavel da l’Ollanda, integrond ils Pajais Bass en la Frantscha napoleonica.

L’onn 1813, a la fin da l’èra napoloenica, han ils Pajais Bass reacquistà lur independenza. Willem I or da la chasa d’Oranje-Nassau è vegnì declerà prinzi suveran dals Pajais Bass; il 1815 è el daventà retg. Il Congress da Vienna dal 1815 ha agiuntà al Reginavel la part meridiunala dals Pajais Bass, la Belgia dad oz. La finamira era da cunfinar en avegnir la Frantscha en il nord cun in ferm stadi. La constituziun dals Pajais Bass ch’è vegnida relaschada da quel temp è restada en vigur fin oz, schebain cun numerusas midadas. La pli impurtanta da quellas, dal 1848, ha introducì la responsabladad dals ministers, quai ch’ha fullà via al sistem parlamentar.

Ultra da quai ha il Congress da Vienna transfurmà il ducadi da Luxemburg en in gronducadi ed ha attribuì quel a Willem I persunalmain, per cumpensar sias sperditas territorialas en Germania (Nassau-Dillenburg, Siegen, Hadamar e Diez). La part meridiunala dals Pajais Bass ha cuntanschì si’independenza suenter la revoluziun belgica; la renconuschientscha tras Willem I è però pir suandada il 1839.

Dapi il 1815 era il retg dals Pajais Bass er gronduca da Luxemburg, nua che la Lex Salica na lubiva nagin schef da stadi feminin. Laschond enavos Willem III tar sia mort il 1890 be ina figlia (regina Wilhelmina) – ses figls eran gia morts – è il tron luxemburgais vegnì transferì sin in’autra lingia da successiun ereditara entaifer la chasa da Nassau ed il cusrin da Willem, Adolf von Nassau, ha surpiglià la regenza.

20avel tschientaner

Durant l’Emprima Guerra mundiala èn ils Pajais Bass stads uffizialmain neutrals ed han pudì sa tegnair or da las acziuns da guerra. Il pajais ha però tegnì mobilisà las truppas fin la fin da la guerra ed è ultra da quai stà confruntà cun ina gronda unda da fugitivs nà da la Belgia ch’era vegnida occupada da la Germania. Suenter la fin da l’Emprima Guerra mundiala han ils Pajais Bass concedì exil a Wilhelm II, l’imperatur tudestg d’enfin qua.

Rotterdam suenter l’attatga or da l’aria tudestga, matg 1940

Er cura che la Segunda Guerra mundiala è prorutta, ha la regenza dals Pajais Bass empruvà l’emprim da sa cumportar a moda neutrala. Hitler però ha cumandà a sias truppas d’invader ils Pajais Bass, la Belgia ed il Luxemburg per pudair occupar la Frantscha guntgind la Lingia da Maginot vers nord. Suenter in cumbat da tschintg dis han las truppas tudestgas sfurzà ils Pajais Bass la saira dals 15 da matg 1940 da sa surdar. Il motiv decisiv per far quest pass è stà il bumbardament da Rotterdam. La famiglia roiala era gia fugida pli baud en l’Engalterra. A partir da quel mument fin l’avrigl 1945 è il pajais stà sut occupaziun tudestga. La Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) sut Anton Adriaan Mussert ha collavurà cun las truppas d’occupaziun, senza però cuntanscher in’influenza pli gronda ni entaifer la populaziun ni entaifer l’apparat d’occupaziun. Percunter han ils Pajais Bass tschentà entaifer la Waffen-SS in impurtant contingent da voluntaris da l’exteriur (var 60 000 umens). Suenter l’invasiun han gì lieu las persecuziuns da Gidieus tras ils occupants tudestgs. La chauma dal favrer 1941 cunter las deportaziuns è vegnida rebattida sanguinusamain. Dals radund 160 000 Gidieus dals Pajais Bass a l’entschatta da la guerra e 20 000 fugitivs gidieus vivevan a la fin da la guerra be pli radund 30 000. In dals simbols da la persecuziun dals Gidieus insumma è daventà il cas dad Anne Frank. Er blers Roma e Sinti sesents en ils Pajais Bass èn daventads unfrendas da las deportaziuns en il champ da concentraziun dad Auschwitz-Birkenau.

Ils 11 da schaner 1942 ha cumenzà l’invasiun giapunaisa en l’India ollandaisa. Il prim da mars 1942 han ils Ollandais capitulà. La part meridiunala dals Pajais Bass sezs han las truppas dals Alliads ch’avanzavan vers la Germania liberà durant la segunda mesadad da l’onn 1944; il nord percunter è restà occupà fin la fin da la guerra. Immediat suenter la fin da la guerra han ils naziunalists indonais proclamà ils 17 d’avust 1945 l’independenza. Pir suenter intervenziuns militaras, numnadas «acziuns da polizia», è l’Indonesia vegnida relaschada ils 27 da december 1949 formalmain en l’independenza. Fin il 1954 è anc sa mantegnida in’uniun lucca tranter ils Pajais Bass e l’Indonesia. Als Pajais Bass ha appartegnì fin il 1962 la part occidentala da l’insla Nova Guinea.

Dal 1949 fin il 1963 èn vischnancas da cunfin da la Germania dal Vest (en la regiun da Geilenkirchen-Heinsberg ed Emmerich) stadas sut administraziun ollandaisa. Quai è succedì en rom dals plans d’annexiun ch’ils Pajais Bass han sviluppà suenter la Segunda Guerra mundiala cun l’intent d’incorporar parts da la Saxonia Inferiura e da la part occidentala da la Renania e dal Münsterland. Ma questa finamira, l’uschenumnà plan da Bakker-Schut, n’ha betg sa laschà realisar.

Las experientschas dal temp d’occupaziun han manà ad ina reorientaziun entaifer la politica da l’exteriur dals Pajais Bass. Damai che la politica da neutralitad aveva fatg naufragi, è il stadi s’associà a la NATO ed ha fundà il 1952 ensemen cun la Germania, la Frantscha, la Belgia, il Luxemburg e l’Italia la Communitad europeica da charvun e d’atschal che dueva daventar l’organisaziun precursura da l’Uniun europeica dad oz. L’emprim avevan ils Pajais Bass però prendì en mira exclusivamain finamiras economicas. Per l’ina avevan ins tema ch’in stadi plitost pitschen entaifer in’uniun talmain gronda na possia betg cundecider suffizientamain en dumondas politicas; per l’autra considerav’ins in’Uniun europeica dominada memia ferm da la Frantscha e da la Germania sco smanatscha potenziala per las stretgas relaziuns da l’agen pajais cun ils Stadis Unids. Tradiziunalmain èn ils Pajais Bass numnadamain orientads pli ferm vers l’Atlantic che vers il continent. Ils Pajais Bass èn er sa participads sco stadi fundatur a l’uniun economica dal Benelux. Quella è vegnida planisada gia il 1944, fixada il 1958 e messa en vigur il 1960.

Ils emprims decennis dal suenterguerra èn stads segnads – sco en blers auters pajais da l’Europa dal Vest era – dal miracul economic. Gia il 1950 giaschevan las entradas naziunalas sur il nivel dal temp avant la Segunda Guerra mundiala. Ils Pajais Bass tutgavan da quel temp tar las diesch pli grondas pussanzas economicas dal mund, quai tranter auter grazia a concerns internaziunals sco Royal Dutch Shell, Unilever e Philips. Uschia èsi stà pussaivel, sut l’egida dal primminister Willem Drees, da sviluppar in stadi social segnà da vastas purschidas d’assistenza.

Il Palaz da la pasch a Den Haag, la sedia dal Tribunal internaziunal

Areguard la situaziun sociopolitica han surtut ils onns 1960 muntà ina profunda cesura. Las differentas ‹pitgas›, vul dir la separaziun stricta dals milieus dals protestants, catolics, liberals e socialists, han cumenzà a sa schliar. Entant che questa vieuta è stada colliada en Frantscha ed en Germania cun confruntaziuns violentas, è ella sa splegada en ils Pajais Bass quasi a la mitta. Uschia n’hai per exempel dà naginas revoltas da students – gia il 1970 ha il parlament a Den Haag deliberà ina lescha davart las scolas autas che concediva als represchentants dals students dretgs da cundecisiun fitg vasts. Il cabinet dal primminister socialdemocratic ha elegì per la perioda d’uffizi dal 1973 fin il 1977 il motto «La fantasia a la pussanza». L’istoriograf James C. Kennedy vegn a la conclusiun: «Analisond la moda e maniera co ch’ils represchentants da las autoritads han tractà las midadas culturalas pon ins be dir: tut respect!» Il pajais ch’era avant segnà d’in calvinissem moralmain rigurus, è uss daventà in propugnatur d’ina societad liberala e pluralistica. Ils Pajais Bass èn per exempel stads in dals emprims stadis ch’han legalisà il consum da pitschnas quantitads da ‹drogas flaivlas› sco haschisch. La relaziun tranter la regenza e l’opposiziun, ma er tranter ils patruns ed ils lavurants era segnada d’ina cultura da consens ch’è daventada enconuschenta sut il term ‹model da Polder›. Quel è vegnì considerà la fin dals onns 1990 sco varianta ollandaisa da la terza via ch’è vegnida propagada dal chancelier tudestg Gerhard Schröder e dal primminister britannic Tony Blair.

21avel tschientaner

Malgrà ils success economics è sa manifestà a l’entschatta dal 21avel tschientaner en la societad ollandaisa in «fluss da malcuntentientscha clandestin» (Christoph Driessen). Quai ha bain divers motivs, ma è tuttavia er d’attribuir ad ina cultura politica che s’orientava permanentamain al criteri da la correctadad politica. Blers burgais han gì l’impressiun che tscherts temas, sco la criminalitad da persunas estras u la mancanza d’integraziun, na vegnian betg discutads avertamain da las elitas politicas. Quant gronda che la malcuntentientscha era daventada, è sa mussà andetgamain la fin da l’onn 2001, sut l’impressiun da las attatgas da terror dals 11 da settember: cun il populist da dretga carismatic Pim Fortuyn è cumparì sin la tribuna politica in politicher da tut auter gener. Entaifer paucs mais è ses moviment sa transfurmà en la partida che cuntanscheva las pli autas cifras tar sondagis da l’opiniun publica. Ma il matg 2002, nov dis avant las elecziuns en il parlament, ha in protectur dals animals fanatic sajettà Fortuyn. Dus onns pli tard ha in ulteriur murdraretsch politic commovì il pajais: il november 2004 ha in giuven ollandais cun ragischs marocanas sajettà il reschissur Theo van Gogh ch’era s’exprimì a moda critica envers l’islam. Quests dus assassinats han manà a debattas fitg intensivas davart il maletg da sasez da la societad ollandaisa. Tut en tut ha l’entschatta dal 21avel tschientaner manà en il pajais ad in spustament a dretga, damai ch’ils temas da Fortuyn e da ses successur Geert Wilders èn er vegnids tractads en autras partidas.

Dapi l’avrigl 2001 èn admessas en ils Pajais Bass lètgs da medema schlattaina. Cun quai èn ils Pajais Bass stads l’emprim stadi en tut il mund ch’ha surpassà il status dal partenadi registrà da pèrs omosexuals stgaffind in urden da dretg per relaziuns omosexualas.

Cun ina maioritad da 61,6 % han ils Ollandais refusà il 2005 il contract davart ina constituziun per l’Europa.

Stadi

Constituziun e politica

Chasa da la regenza a Den Haag

Ils Pajais Bass furman ina monarchia parlamentara. Schef da stadi è tenor la constituziun il retg. El nominescha uffizialmain il primminister ed ils ministers che furman ensemen la regenza.

Il parlament, ils ‹stadis generals› (Staten-Generaal), consista da duas chombras. L’emprima sa cumpona dals deputads dals parlaments provinzials, la segunda elegian ils burgais ollandais tenor glistas. Tras quai è la segunda (Tweede Kamer) la chombra la pli impurtanta. Formalmain n’ha il parlament betg da decider davart la cumposiziun da la regenza; facticamain nominescha il retg però ils ministers suenter avair consultà las fracziuns.

Polizia

La polizia statala (Nationale Politie) è organisada a moda centrala ed occupa radund 63 000 emploiads. La schendarmaria (Koninklijke Marechaussee) dumbra radund 6800 collavuraturs. Organisatoricamain appartegna quest’ultima a las forzas armadas. Sias incumbensas cumpiglian tranter auter la protecziun dals cunfins e da las plazzas aviaticas sco er la protecziun persunala da la famiglia roiala.

Militar

Formalmain èn las forzas armadas dals Pajais Bass in’instituziun dal Reginavel dals Pajais Bass e betg be da la part dal pajais Pajais Bass. Damai che la constituziun attribuescha però a la regenza dals Pajais Bass il cumond suprem sur las forzas armadas, suttastattan quellas facticamain a questa part dal pajais. Il servetsch militar obligatoric han ins sistì ad interim il 1996. Tras quai possedan ils Pajais Bass in’armada professiunala. Las expensas per il militar muntan a radund 1,5 % dal PNB (per cumparegliar: Svizra 0,7 %, Germania 1,5 %, Stadis Unids bundant 4 %).

Relaziuns internaziunalas

Ils Pajais Bass èn stads in dals stadis ch’han stimulà l’onn 1999 l’introducziun da l’euro sco unitad monetara europeica (en rom dal Contract da Maastricht). Dapi il prim da schaner 2002 è l’euro la valuta uffiziala dal pajais.

En ils Pajais Bass han tranter auter las suandantas instituziuns lur sedia:

• Tribunal internaziunal
• Curt penala internaziunala
• Europol
• Center europeic per la perscrutaziun e la tecnologia astronautica

Provinzas e vischnancas

Ils Pajais Bass furman in stadi unitar decentralisà. Sutvart il nivel naziunal èn situadas las provinzas (neerlandais: provincies). Il 1579 hai dà l’emprim set provinzas. Pli tard èn vegnidas vitiers las provinzas Brabant dal Nord e Limburg. Drenthe è medemamain daventà in’atgna provinza e la provinza dominanta Ollanda è sa dividida il 1840 en Ollanda dal Nord ed Ollanda dal Sid. Il 1986 han ins furmà Flevoland sco la provinza la pli giuvna, uschia ch’igl èn actualmain dudesch provinzas.

Savens vegnan las provinzas unidas a quatter gruppas:

• Utrecht, Ollanda dal Nord e dal Sid en il vest

→ Artitgel principal: Ollanda

• Zeeland, Brabant dal Nord e Limburg en il sid
• Flevoland, Gelderland ed Overijssel en l’ost
• Drente, Groningen e Frislanda en il nord

Las provinzas sa dividan en stgars 400 vischnancas (gemeenten). In nivel da districts u circuls tranter las provinzas e las vischnancas n’enconuschan ils Pajais Bass percunter betg.

Las provinzas disponan mintgamai d’in parlament (Provinciale Staten) e d’ina regenza (College van Gedeputeerde Staten). Il College sa cumpona dal cummissari dal retg e da represchentants dal parlament da la regenza. En medema moda datti en las vischnancas in cussegl da vischnanca ed ina suprastanza da vischnanca; quest’ultima sa cumpona dal burgamester e da represchentants dal cussegl da vischnanca.

Ils cumissaris dal retg ed ils burgamesters vegnan designads da la regenza ed elegids tras decret roial, e quai per ordinari a basa da propostas dals parlaments provinzials resp. communals. Blers burgamesters fan carriera en lur mastergn cun far servetsch en pliras vischnancas (mintgamai per ina perioda da sis onns che po vegnir renovada). Tar in burgamester na sa tracti pia betg d’in represchentant dal cussegl da vischnanca u da la populaziun locala. Gia dapi onns datti iniziativas da laschar participar ils abitants da la vischnanca a l’elecziun dal burgamester.

Territoris caribics

Dapi il 1986 consistiva il Reginavel dals Pajais Bass da trais pajais: dals Pajais Bass, da las Antillas Ollandaisas e d’Aruba. Aruba aveva survegnì quel onn il status d’in agen pajais. Ils 10 d’october 2010 èn las inslas danovamain vegnidas partidas en da nov:

• Aruba, Curaçao e Sint Maarten furman singuls pajais entaifer il Reginavel.
• Bonaire, Sint Eustatius e Saba figureschan entaifer il Reginavel sco ‹vischnancas particularas› che n’appartegnan a nagina provinza ollandaisa.

Economia

En general

Il port da Rotterdam

Ils Pajais Bass disponan d’in sistem economic plitost liberal. Dapi ils onn 1980 ha la regenza reducì tant sco pussaivel sias intervenziuns economicas. La quota da dischoccupaziun giascha sut la media europeica (6,8 % il 2014).

Entaifer l’industria domineschan la branscha da victualias (Unilever, Heineken), l’industria chemica (AkzoNobel, DSM), las raffinarias da petroli (Shell) sco er la producziun d’apparats electronics (Philips, TomTom, Océ) e da camiuns (DAF). In’impurtanza extraordinaria cumpeta als servetschs. Las grondas interpresas da servetschs da finanzas (ING, Fortis, AEGON), ils ports mundials Rotterdam ed Amsterdam sco er la plazza d’aviaziun Schiphol (Amsterdam Airport) tutgan tar las pli grondas interpresas da servetschs da l’Europa.

L’agricultura è autamain tecnisada ed ordvart productiva. Sper la cultivaziun da granezza, da legums, da fritgs e da flurs da tagl – la cultivaziun da tulipanas dueva schizunt influenzar l’istorgia dal pajais – vegn er tgirada l’economia da latgiras en gronda dimensiun. Quest’ultima furma la basa per la producziun da chaschiel sco impurtant product d’export. L’agricultura occupa be 2 % dals lavurants, ma presta ina gronda contribuziun a l’export. Suenter ils Stadis Unids e la Frantscha furman ils Pajais Bass il terz grond exportader da products agriculs en tut il mund.

En congual cun il product naziunal brut dals ulteriurs pajais da l’Uniun europeica cuntanschan ils Pajais Bass in index da 126 (situaziun dal 2005).

Resursas natiralas

Ils Pajais Bass disponan da giaschaments da gas natiral che vegnan explotads vastamain en vischinanza da Groningen sco er en la part meridiunala da la Mar dal Nord. Suenter la Russia, ils Stadis Unids, il Canada e la Gronda Britannia èn ils Pajais Bass stads il 1996 il pajais cun la tschintgavel auta explotaziun da gas natiral dal mund (75,8 mrd. m³). Ultra da quai dispona il stadi da reservas da petroli pli pitschnas e da gronds giaschaments da sal. Abstrahà da turba na datti en ils Pajais Bass praticamain naginas ulteriuras ritgezzas natiralas.

Expensas publicas

Il 2009 ha il budget dal stadi cumpiglià expensas en l’autezza da 410 milliardas dollars ed entradas da 368 milliardas dollars. Da quai resulta in deficit dal budget en l’autezza da 5,3 % dal product naziunal brut.

Ils debits dal stadi muntavan il 2009 a 497 milliardas dollars u 62,2 % dal product naziunal brut.

Il 2006 èn vegnids impundids 9,4 % da las expensas statalas (en procent dal product naziunal brut) per il sectur da sanadad, 5,3 % per la furmaziun e 1,6 % per il militar.

Traffic

La rait da vias dals Pajais Bass mesira en tut 116 500 kilometers. Las viafiers han ina lunghezza da 2808 kilometers e furman la rait cun la pli auta frequenza en tut l’Europa. Radund 44 % da l’entir transport succeda sin via e 40,5 % sin la viafier.

Ils flums Rain, Maas e Schelde che curran nà da l’exteriur europeic tras ils Pajais Bass vers la Mar dal Nord fan dal pajais in punct central da la navigaziun interna europeica. Sur decennis ha il port da Rotterdam furmà il pli grond port dal mund; il 2004 ha el pers questa posiziun al port da Schanghai, è però restà il pli grond port da l’Europa. Ulteriuras impurtantas citads da port ollandaisas èn Amsterdam, Eemshaven e Vlissingen/Terneuzen.

En ils Pajais Bass sa chattan dus impurtants eroports: Schiphol e Rotterdam-Den Haag. Schiphol furma il pli grond eroport en ils Pajais Bass e gioga er in’impurtanta rolla a nivel internaziunal. El tutga tar ils gronds eroports europeics e sa chatta areguard il dumber da passagiers sin la tredeschavla plazza mundiala.

En l’entir pajais existan trais citads cun in sistem da metro, numnadamain Rotterdam, Den Haag ed Amsterdam.

Fitg derasà en tut il pajais è ultra da quai il velo. Als velocipedists stattan savens a disposiziun agens vials u in’atgna rait da vias. Cun en media 43 morts da traffic ad onn sin in milliun abitants è il traffic en ils Pajais Bass il pli segir da l’entir spazi da l’Uniun europeica.

Cultura

Dis da festa

En ils Pajais Bass na datti betg in di naziunal sco tal, ma persuenter il Koningsdag. Cuntrari a praticamain tut ils auters pajais europeics na furma il prim da matg nagin di da festa. La fin da la Segunda Guerra mundiala vegn commemorada ils 5 da matg (e betg ils 8 da matg), damai che l’armada tudestga ha capitulà separadamain en ils Pajais Bass. Daspera vegnan festivads ils firads religius usitads tenor il chalender cristian.

Pictura ed art

Las famusas flurs-sulegl da Van Gogh

Dals Pajais Bass derivan numerus picturs da renum mundial. In dals pli enconuschents artists da la fasa tempriva furma Hieronymus Bosch. Cun il temp da fluriziun da la republica en il 17avel tschientaner, l’uschenumnà temp dad aur, è alura collià in grond dumber d’artists sco Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer, Frans Hals, Carel Fabritius, Gerard Dou, Paulus Potter, Jacob Izaaksoon van Ruisdael u Jan Steen. Durant quest’epoca eran activs en ils Pajais Bass var 700 artists che producivan mintg’onn radund 70 000 maletgs. Ina tala producziun è singulara en tut l’istorgia d’art e n’è vegnida cuntanschida ni durant la renaschientscha en l’Italia ni durant il temp da l’impressiunissem en Frantscha. Enconuschents artists d’ulteriuras epocas furman Vincent van Gogh e Piet Mondrian. M.C. Escher ed Otto Heinrich Treumann èn stads enconuschents grafichers.

Architectura

Architects ollandais han surtut dà impurtants impuls a l’architectura dal 20avel tschientaner. Da menziunar èn Hendrik Petrus Berlage ed ils architects da la gruppa De-Stijl (Robert van ’t Hoff, Jacobus Johannes Pieter Oud, Gerrit Rietveld). Johannes Duiker è stà in represchentant dal moviment modern. Mart Stam è en emprima lingia stà activ en Germania e l’uschenumnada Scola dad Amsterdam (Michel de Klerk, Het Schip) ha contribuì decisivamain a l’architectura expressiunistica.

Er suenter la Segunda Guerra mundiala èn resortids architects innovativs. Aldo van Eyck e Herman Hertzberger han marcà il structuralissem. Piet Blom è enconuschent per sias ‹chasas sin plantas› singularas. Dals architects ch’appartegnan a las tendenzas architectonicas actualas èn da menziunar Rem Koolhaas ed ils biros MVRDV, Mecanoo, Erick van Egeraat e Neutelings-Riedijk.

Scienza e tecnologia

Scienziads da muntada internaziunala che derivan dals Pajais Bass èn tranter auter Erasmus von Rotterdam, Baruch Spinoza, Christiaan Huygens ed Antoni van Leeuwenhoek. Er René Descartes ha passentà la gronda part da sia perioda activa en ils Pajais Bass. Insumma han numerus scienziads persequitads chattà qua dapi il temp modern tempriv asil e pussaivladads d’activitad.

La sociologia moderna è vegnida fundada ed influenzada decididamain da S. Rudolf Steinmetz. Per la medischina dal temp modern tempriv ha la citad da Leiden furmà in impurtant center. Oz datti en ils Pajais Bass 14 universitads statalas e numerusas scolas autas. A Noordwijk è er staziunada l’Agenzia spaziala europeica (ASE/ESA).

Litteratura

Durant l’epoca d’aur (De Gouden Eeuw) dal 17avel tschientaner n’ha betg be flurì la pictura, mabain er la litteratura. Ils pli enconuschents represchentants da quella èn Joost van den Vondel e Pieter Corneliszoon Hooft.

Tranter il 1942 ed il 1944 ha Anne Frank scrit ses diari che dueva vegnir enconuschent en tut il mund. Durant l’occupaziun dal pajais tras la Germania naziunalsocialistica eran ella e sia famiglia sa zuppads per mitschar da la deportaziun en in champ da concentraziun – la finala adumbatten.

Sco ils trais auturs ils pli impurtants da la segunda mesadad dal 20avel tschientaner valan Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans e Gerard Reve. Medemamain enconuschents a l’exteriur èn Maarten ’t Hart, Cees Nooteboom, Jan Wolkers e Hella Haasse.

Musica

Entaifer l’epoca da la renaschientscha è er la Scola ollandaisa stada da grond’impurtanza. Quella è però surtut vegnida purtada da Flams, Franzos e d’abitants dal Contadi da Hainaut. La vita musicala ollandaisa sco tala n’ha ditg betg cuntanschì il nivel da l’ulteriura musica classica europeica. Pir vers la fin dal 19avel tschientaner ha gì lieu ina professiunalisaziun ed èn sa furmads orchesters e musicas da chombra. Il pli enconuschent violinist e directur d’orchester contemporan è André Rieu.

Impurtants cumponists ollandais dal temp enturn il 1800 èn per exempel stads Johann Wilhelm Wilms e Carol Anton Fodor ch’èn omadus s’orientads a la classica viennaisa. En il 19avel tschientaner ha surtut la romantica tudestga influenzà la vita musicala, sco che quai sa mussa per exempel tar Richard Hol. Bernard Zweers ha empruvà sco emprim da sviluppar ina musica naziunala specificamain ollandaisa. Ad el èn suandads Julius Röntgen ed Alphons Diepenbrock, cun agid dals quals la musica ollandaisa ha finalmain pudì tegnair pass cun ils svilups musicals internaziunals. Impurtants cumponists dal 20avel tschientaner èn Willem Pijper, Matthijs Vermeulen, Louis Andriessen, Otto Ketting, Ton de Leeuw, Theo Loevendie, Misha Mengelberg, Tristan Keuris e Klaas de Vries.

Golden Earring, bain la band da rock ollandaisa la pli enconuschenta, ha gì ils onns 1970 in grond success cun hits sco ‹Radar Love›. Enconuschentas internaziunalmain eran ils onns 1970 ultra da quai bands sco Ekseption (cun Rick van der Linden), Focus e Shocking Blue. Medemamain naschids en ils Pajais Bass èn Eddie ed Alex Van Halen da la band da hardrock americana Van Halen.

North Sea Jazz Festival

Musicists actuals ch’èn enconuschents a nivel internaziunal èn per exempel Herman van Veen, Robert Long, Nits, Candy Dulfer, Anouk Teeuwe, Ellen ten Damme e Tiësto. Il North Sea Jazz Festival ad Ahoy Rotterdam (pli baud a Den Haag) tutga tar ils pli impurtants festivals da ses gener.

Dapi intgins decennis è la musica en lingua ollandaisa (nederlandstalige muziek) fitg populara. Il nestor da quest gener è Peter Koelewijn ch’ha gia cumenzà avant 50 onns cun rock’n’roll en sia lingua materna. Pli tard è vegnì vitiers il chantautur Boudewijn de Groot. A l’entschatta dals onns 1980 hai dà in cult da la musica da pop ollandaisa cun Doe Maar, Het Goede Doel u Frank Boeijen. Suenter il 1984 è la popularitad da questa musica sa sminuida per radund diesch onns; alura è suandà in revival che perdura fin oz.

Las pli enconuschentas bands da rock e pop da l’èra pli nova èn Bløf ed il duo Acda en de Munnik ch’è sa fatg in num cun in program d’art pitschen. Anc pli autas cifras da vendita cuntanschan artists da schlagher sco Marco Borsato, Jan Smit e Frans Bauer. Impurtants rappers dals Pajais Bass èn Ali B e Lange Frans. Ultra da quai èn diversas furmas da metal fitg popularas. Enconuschentas bands da quest gener èn Heidevolk, Epica, Within Temptation, Delain, The Gathering u After Forever.

Dapi ils onns 1990 è sa sviluppà en ils Pajais Bass in nov stil da musica ch’è daventà adina pli popular en l’Europa ed en ils Stadis Unids: hardcore techno u gabber. Il trance è arrivà nà da la Germania en ils Pajais Bass ed ha cuntanschì là sia pli gronda popularitad en tut il mund. Dapi intgins onns èn er ils stils successurs jumpstyle, hardstyle e speedcore fitg populars.

Cabaret

Questa furma d’art è ordvart populara en ils Pajais Bass. Er en la conversaziun da mintgadi integrescha la populaziun gugent grapje (pitschnas sgnoccas u spass). Ils gronds maisters dal cabaret suenter la Segunda Guerra mundiala èn stads Wim Kan (cabaret politic), Wim Sonneveld e Toon Hermans sco er Rudi Carrell en Germania.

Gasettas e revistas

Las gasettas tradiziunalas las pli impurtantas dal pajais èn ‹De Telegraaf›, ‹AD›, ‹de Volkskrant›, ‹NRC Handelsblad› e ‹Trouw›. Dapi il 1999 vegnan quellas concurrenzadas da diversas gasettas gratuitas; quellas e l’internet han per part manà ad ina ferma diminuziun dals lecturs. Cun ‹De Groene Amsterdammer›, ‹Elsevier›, ‹HP/De Tijd›, ‹Vrij Nederland› cumparan quatter revistas emnilas da caracter politic.

Radio e televisiun

Sco en blers auters pajais europeics differenzieschan ins er en ils Pajais Bass tranter emetturs da dretg public e privats. Tar ils emetturs da dretg public tutgan NPO 1, NPO 2 e NPO 3 sco er BVN per ils Ollandais a l’exteriur. Entaifer ils emetturs privats dominescha la RTL Group. Ils emetturs da dretg public vegnan per gronda part finanziads sur daners da taglia, per part però er sur in sistem da commembranza: oriundamain eran quests emetturs numnadamain vegnids installads da purtaders d’orientaziun ideologica sco la baselgia catolica u organisaziuns da lavurants.

Producziuns americanas u englaisas na vegnan betg sincronisadas (cun excepziun d’emissiuns per uffants), mabain emessas directamain per englais.

Sport

Sco sport naziunal vala en ils Pajais Bass il ballape. L’organisaziun precursura da la federaziun da ballape naziunala è vegnida fundada gia l’onn 1889. La squadra da ballape naziunala, che vegn numnada Nederlands elftal u Oranje, tutga tar las pli fermas dal mund. Dapi il 1976 èn ils Ollandais sa participads nov giadas al campiunadi europeic ed han gudagnà l’onn 1988 il titel. Al campiunadi mundial èn els stads preschents dapi il 1934 diesch giadas. Il 1974, 1978 e 2010 èn els daventads segunds, il 2014 terzs.

En il sport motorisà èn surtut enconuschents ils trajects da campiunadi mundial da moto e da speedway sin glatsch ad Assen sco er l’anteriur cirquit da furmla1 a Zandvoort.

Cuschina

Kaasmarkt a Gouda (2004)

En la cuschina tradiziunala ollandaisa prevalan – sco en la cuschina tudestga – tartuffels, legums e liongias (per exempel en il stamppot). Il pli derasads èn frieten u patat, ollandais per pommes frites, cun diversas sosas. Ulteriuras spezialitads èn il gouda (chaschiel) e hollandse nieuwe, ina tratga da peschs.

Enconuschents sur ils cunfins èn er il vla (puding ollandais) e las frikandel (rollas da brassar), plinavant ils kibbeling (buccadinas da peschs che vegnan preparadas sco nuggets da pulaster).

Pervi da la tradiziun sco pussanza maritima èn er influenzas nà da surmar sa fatgas valair en la cuschina ollandaisa. Exempels èn nasibal u bamibal, variaziuns da nasi goreng resp. bami goreng.

Litteratura

• Friso Wielenga, Ilona Taute (ed.): Länderbericht Niederlande. Geschichte – Wirtschaft – Gesellschaft. Bundeszentrale für Politische Bildung, Bonn 2004, ISBN 3-89331-483-0.
• Christoph Meyer: Anpassung und Kontinuität. Die Außen- und Sicherheitspolitik der Niederlande von 1989 bis 1998. Waxmann, Münster 2007, ISBN 978-3-8309-1865-3.
• G. Moldenhauer, J. Vis (ed.): Die Niederlande und Deutschland. Einander kennen und verstehen. Münster e.a. 2001.
• Horst Lademacher: Die Niederlande. Politische Kultur zwischen Individualität und Anpassung. Francfurt a.M. / Berlin 1993.
• Dik Linthout: Frau Antje und Herr Mustermann. Niederlande für Deutsche. Ch. Links, Berlin 2002, ISBN 3-86153-268-9.
• Michael North: Geschichte der Niederlande. C.H. Beck Verlag, Minca 2008, ISBN 978-3-406-41878-5.
• Christoph Driessen: Geschichte der Niederlande. Verlag Friedrich Pustet, Regensburg 2009, ISBN 978-3-7917-2173-6.

Colliaziuns

 Commons: Pajais Bass – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

 Commons: Reginavel dals Pajais Bass – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio

• rijksoverheid.nl – pagina d’internet da la regenza dals Pajais Bass per la populaziun da lingua neerlandaisa
• government.nl – pagina d’internet da la regenza dals Pajais Bass per la populaziun d’autras linguas
• overheid.nl – pagina d’internet cun tut las infurmaziuns davart las autoritads
• koninklijkhuis.nl – pagina d’internet da la chasa roiala dals Pajais Bass
• holland.com – pagina d’internet da l’uffizi da turissem ollandais
• niederlandenet.de – il pli grond portal d’infurmaziun davart ils Pajais Bass en lingua tudestga
• Profil dal pajais da l’uffizi da statistica da la Germania
• CIA World Factbook – Netherlands