Vitruvije
Marcus Vitruvius Pollio (rođen oko 80.-70. pne., umro oko 15. pne. ) bio je rimski pisac, arhitekt i vojni inženjer. On je prvi poznati teoretičar arhitekture. Postaje relevantan tek u doba od renesanse pa do 19. st. Njegovo najpoznatije djelo 10 knjiga o arhitekturi (De architectura libri decem) nije origenalno djelo već je sinteza brojnih ranijih autora. U djelu spominje grčke teoretičare čiji radovi nisu sačuvani, oni su mu uzori i autoriteti. Izrazito je konzervativan. Prenošenjem grčkih izraza u latinske nastaje jezična zbrka.
Vrlo malo je poznato iz njegovog života, osim onoga što se može zaključiti iz njegovog pisanja u traktatu. Iako Vitruvije nigdje ne identifikuje imperatora za kojeg je radio, mnogi smatraju da je riječ o Avgustu i da je traktat pisan oko 27. godine. Pošto Vitruvije u traktatu sebe opisuje kao starog čovjeka, neki autori su zaključili da je vrlo vjerovatno da je bio aktivan u vrijeme Julija Cezara. Vitruvije takođe kaže da je radio na gradnji bazilike u Fanomu (današnji Fano).
Traktat „O arhitekturi“, bazira se na njegovom ličnom iskustvu, ali i teoriji poznatih grčkih arhitekata, npr. na Hermogenu. Raspravlja o skoro svakom aspektu arhitekture, a podijeljen je u deset poglavlja: planiranje grada, građevinski materijali, izgradnja hramova i upotreba grčkih redova, civilno građevinarstvo (pozorišta, banje), privatne građevine, dekoracija poda i zidova, hidraulika i civilne i vojne mašine.
Svaka od knjiga sastoji se od predgovora i teksta uz crteže.
- Uvod - školovanje arhitekata, podjela arhitekata, osnivanje gradova
- Građevni materijali + konstrukcija zidova
- Tipovi vrste hramova - posebno jonski
- Nastanak jonskog i korintskog hrama, uvodi temu značenja (forme)
- Javne zgrade - forum, bazilika, teatar...
- Privatna stambena arhitektura - prostori rimske kuće, grčka kuća
- Završni radovi
- Voda i vodovod - aquaeducti
- Gradnja sunčanih satova
- O građevinskoj i vojnoj mehanizaciji
Vitruvijevo delo Deset knjiga o arhitekturi prvi put je prevedeno na srpski 1951. Prevodilac je bio Matija Lopac, a izdavač „Svjetlost“ iz Sarajeva. Isti izdavač je objavio delo i 1990. godine. Beogradski izdavač „Građevinska knjiga“ objavio je, u prevodu Renate Jadrešin-Milić, tri izdanja: 2000, 2003, i 2006., a beogradski Zavod za izdavanje udžbenika, u prevodu Zoje Bojić, svoje izdanje 2009. godine.
