India
u India (印度) sa i labu nu Asia, itiza i 20 00 N, 77 00 E
u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 3,287,263 km2
u ahebal nu lalaay sa izaw ku 2,973,193 km2, u ahebal nu nanumay sa izaw ku 314,070 km2
hamin nu tademawan sa 1,266,883,598.
kakalukan umah sa 60.50%, kilakilangan umah sa 23.10%, zumaay henay umah sa 16.40%
wama nu kanatal sa ci Kandi.
caay kau cabayay a kanatal nu Taywan.
tapang tusu nu kanatal (首都)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tapang tusu nu kanatal sa u New Delhi(新德里).
kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]kakining nu kanatal demiad sa 26 bulad 1 demiad.
tabakiay a tapang nu kanatal (總統)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Ram Nath Kovind (Lamu．Nate．Kewende 拉姆·納特·科溫德), 1945 a mihca 10 a bulad 1 a demiad nalecuhan. u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) nu India (印度) ayza, micakat a demiad sa i 2017 a mihca 7 bulad 25 demiad.
cunli (總理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]u cunli nu India (印度) ayza sa ci Narendra Modi, micakat a demiad sa i 2014 a mihcaan 5 bulad 26 demiad.
India( 印度)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度共和國（印地語：भारत गणराज्य，Bhārat Gaṇarājya；英語：Republic of India），通稱印度，是位於南亞印度次大陸上的國家，面積位列世界第七，是亞洲面積第二大的國家，無爭議領土面積298萬平方公里。印度人口眾多，截至2020年11月印度擁有13.6億，位列世界第二，僅次中國的14億人口，按國內生產總值計算，印度現為世界第五大經濟體。
India masakaputay kapulungan a kanatal “India a kamu भारत गणराज्य，Bhārat Gaṇarājya, Ing a kamu, Republic of India”, ngangan India, tini i nanya India cacay tukus a kanatal, u hekal nipasiluc i kitakit u sakapitu, Asia a hekal u sakatusa tabakiay nu kanatal, caay kacaculi hekal a alala’ 298 a mang pinbang kungli. katuud ku tademaw nu India, katukuh i 2020 a mihcaan sabaw cacay a bulad India izaw 13.6 a yi’ ku tademaw, nipasiluc i katakit u sakatusa, uyni dada’ China 14 a yi’ ku tademaw, kilul pulung niasipan nu kantal tu nilecuhan, zayza India a sakikalisiw i kitakit saka lima nu tabakiay.
印度並非單一民族及文化的國家，民族和種族繁多，印度人中的印度斯坦族占印度總人口的大約一半，各族群都擁有各自的語言文字，僅憲法承認的官方語言就有22種之多，其中印地語和英語被定為印度共和國的聯邦官方語言，
India cayay kau cacayay a binacadan a lalangawan nu kanatal, katuud ku binacadan atu kasasisuma a binacadan, India a tademawan u India s-tan a binacadan macalap pakala tu pangkiw nu pulung nu India a tademaw, paybinacadan izaw amin ku nu uzipay a kamun u sulit, uynu dada’ hulic katinengan nu kakatalay a kamu a izaw ku tusa a bataan izaw ku tusa a lamangan ka yadeh, uynian u In-ti a kamu (印地語) atu English (英語) a kamu mapanutek mala u India masakaputay kapulungan kanatal a lyen-pang kanatalay a kamu.
laylay (歷史)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度存在過舊石器時代和新石器時代。古印度在印度河的印度文明是世界上最早的古文明之一，最遲在公元前2500年，印度河流域就有古代印度人創造的文明，由於最早發現該文明遺址的地方位於現在巴基斯坦境內的哈拉帕和摩亨佐-達羅，所以這個文明也被稱為印度河文明或者哈拉帕文明。
India masupet tu ku malumanay ba’tu a ziday atu baluhay ba’tu a ziday. kasumamadan a India i India a sauwac sakacakatay a India i kitakit u saayaway cacay kasumamada u sacakatay, sautangay i celah ayaw nu 2500 a mihcaan, India a sauwac kalikidan nu nanum izaw tu ku kasumamadan India a tademaw misanga’ tu sacakatay, nasaayaway maazih kuynian sacakatay a nazipaan nisubelidan a tuud kakitizaan tini i ayzaay a Bangladesh (巴基斯坦) labu nu kanatal tu Harappa ( 哈拉帕) atu mu-hen-cuw-ta-luw (摩亨佐-達羅), sisa kuynian sacakatay pangangan han India a sauwac sacakatay atu Harappa ( 哈拉帕) a sacakatay.
古印度人建立了嚴密的社會等級制度，不過該文明在公元前2000年左右的時候突然衰落，印度河流域文明崩解，其文化的載體語言和文字也衰亡，無人能懂。導致古印度文明衰落中斷的原因至今在考古界則莫衷一是。
kasumamadan a India a tademaw patizeng tu misaedesay a syakay a lekec, nika uynian sacakatay i celah ayaw nu 2000 a mihcaan katenes hawsa bahal sa malawpes, India a sauwac kalikidan nu nanum mapesa ku sacakatay, uzuma a lalangawan nu uzipay a kamu atu sulit malawpes tuway, nai' ku matinengay nu tademaw. malilid ku kasumamadan a India sacakatay malawpes maketun u lalekalan katukuh ayza i micekuway tu kasumamadan a tuud nai’ ku laheci a icuwa ku malucekay asaan.
近代基因研究顯示印度人彼此的基因差異較小，可能是在古代遭遇過大天災使人口大幅減少的緣故。另有一些專家認為主因是印度河流域的大洪水或發生乾枯。
ayzaay a ziday cicilitan nicekiway tahkal tu ku nu India a tademaw masa cicilitan adidi' ku masasumaay, hakay u i kasumamadan namadaceb nu tabakiay lalayanay a satebuc mawada’ tu ku tademaw. zuma izaw ku mitesekay hicasa u angangan u India a sauwac kalikida nu nanum namabalat atu makedal.
公元前1500年左右，自印度西北部的雅利安人族群入侵印度西北部的印度河流域和北部的恆河流域，在之後的數世紀中，雅利安人逐漸定居並從事農業活動。雅利安人帶來的外來語言取代了當地語言，在文化上並與當地人結合，創造了經典的吠陀文化。
celah ayaw nu 1500 a mihcaan naytu, makay India satipan nuwamisan a Aryan a tademaw (雅利安人) binacadan midebung tu India satipan nuwamisan nu India a sauwac kalikidan nu nanum atu nuwamisan a Heng a sauwac kalikidan nu nanum, i zikuzan pinaay tu nu kasumamadan a mihcaan, Aryan a tademaw (雅利安人) haymaw satu mananel u kaluk ku kawaw. Aryan a tademaw (雅利安人) mikelid tu nu tauay a kamu mikutay tu tiniay a kamu, i lalangawan matatungus tu tiniay a tademaw, misanga' tu siacaay salunganay a lalangawan nu Veda (吠陀文化).
而這一文明相對於印度河流域的印度河文明而言晚了幾個世紀，故與之相對地，一般稱之為恆河文明。雅利安人入侵後，為了區別本地土著和雅利安人，種姓制度慢慢開始在印度盛行。
uynian sacakatay palalecad i India sauwac kalikidan nu nanum India sauwac sacakatay mautang tu pinaay a kasumamadan a mihcaan, caay tu ka hapinang, zuma nipangangan Hen sauwac sacakatay. Aryan a tademaw (雅利安人) namidebung hawsa, sakay pasazuma tu tiniay a binacadan atu Aryan a tademaw (雅利安人), pasazuma tu tademawan a lekec haymaw sa malingatu i India mabangbang.
hekal a lala' (地理)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度地處北半球，位於北緯6度44分至35度30分、東經68度7分至97度25分之間。印度是世界第七大國，總面積317萬平方公里。印度從北到南全長3,214公里，從東到西全長2,993公里，印度半島亦是南亞的主體。
India a kakitizaan nuwamisan pela hakal a lala’, tini i amisbalat enem pasintu sepat a bataan izaw ku sepat a saculil katukuh tulu a bataan izaw ku lima pasintu tulu bataan a saculil, wali telek enem bataan izaw ku walu a pasintu pitu a saculil katukuh siwa a bataan izaw ku pitu a pasintu tusa a bataan izaw ku lima a saculil a laed. India i kitakit sakapitu tabakiay a kanatal, pulung nu hekal 317 a mang km2. India namakay nuwamisan katukuh nutimulan hamin a katanaya’ 3,214 km, makay nuwalian katukuh satipan hamin a katanaya’ 2,993 km, India pela' a subal nu timulan a Asia (南亞) a angangan.
sakikalisiw (經濟)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度是世界上發展最快的國家之一，經濟增長速度引人矚目。2017年國際貨幣基金組織評估印度經濟國內生產總值為2.611兆美金，是世界第六大經濟體，和英國與法國相差無幾；2017年世界銀行評估 印度經濟國內生產毛額為2.59兆美金，印度同樣評比為世界第六大經濟體。
India i kitakit u sakalamkamay malahad a kanatal, sakikalisiw a kacakat kalamkam mililid ka hemekan nu tademaw. 2017 a mihcaan kitakit a kalisiw cicin a sakaput piazih tu India a sakikalisiw kanatalay u nilaculan pulung nu aca 2,611 ecaw nu Amilikaay a kalisiw, i kitakit saka enem tabakiay a sakikalisiw, atu UK (英國) atu France (法國) caay ka hacica ku kasazuma, 2017 a mihcaan kitakit a gingku piazih tu India a sakikalisiw nilaculan nu kanatal a kalisiw 2,59 ecaw nu Amilikaay a kalisiw, malecad ku papilecad nu India tu sakaenemay a tabakiay sakikalisiw nu kitakit.
tademaw (人口)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]2011年3月31日，印度人口普查委員會對印度全國的人口進行了普查，結果顯示印度的人口達到1,210,193,422人，是世界上僅次於中國的人口第二大國，於2001年至2011年間的年均人口增長率為1.76%，較前一個十年（1991年至2001年）的2.13%為低。
2011 a mihcaan tulu a bulad tulu bataan izaw ku cacay a demiad, India a tademaw mikinsaay a wiyehuy sakay India hamin kanatalay a tademaw mikawaw mikinsa, masaheci tahkal India a tademaw katukuh 1,210,193,422 ku tademaw, i kitakit uyni cacay i China a tademaw sakatusa tabakiay nu kanatal, i 2001 a mihcaan katukuh 2011 a mihcaan a mihcaan u tademaw macakat tu 1,76 %, palecad ayaw cacayay cacay bataan a mihcaan “1991 a mihcaan katukuh 2001 a mihcaan” tu 2,13 ka i sasa.
binacadan (民族)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度的主要族群包括了72%的印度-雅利安人和25%的達羅毗荼人。印度還有一群非定居的族群，如以打鐵聞名的加督利亞洛哈爾人，以遊牧為生的拉巴里人；也有以採集和狩獵維生，或是從事鹽商、算命師、法術師、阿育吠陀治療師、變戲法者、石磨工、刺青師傅等行業。人類學家已辨識出印度約有500個非定居的流浪團體，人數可能高達8000萬人。
India angangan a binacadan pasu tu 72% nu India Aryan a tademaw (印度-雅利安人) atu 25% nu Dravidian a tademaw (達羅毗荼人). India izaw henay ku cayay ka nanelay a binacadan, mahiniay u singanganay misamukinay nu Cya-tu-li-ya-luw-ha-al a tademaw (加督利亞洛哈爾人), u sakauzip pahabayay tu a adupan nu Labari a tademaw (拉巴里人), izaw henay u mialaay misupeday atu miadup ku sakauzip, atu mikawaway misiwbayay tu cikah, miecaway saydan, mitimaay, Ayurveda (阿育吠陀) mingaayay tu imelang a saydan, mitizimaay, mimulicay tu ba’tu a kuli, mikulitay tu uzip a sayhu a kawaw amin, mitesekay micekiway a tademaw mahapinang tahkal India pakala izaw ku lima a lasubu cayay ku minanelay u milakalakay a sakapu, tademaw hakay katukuh walu malebut a mang ku tademaw.
singku (宗教)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度也是一個宗教色彩非常濃厚的國家，是眾多宗教的發源地，幾乎能在印度找到世界上所有的宗教，被稱為「宗教博物館」。
India u satesekay a singku nu kanatal, u lalekalan nu katuuday a singku, India mahamin makilim ku kitakitay mahicahicaay a singku, mapangangan tu "singtu puw-u-kuwn".
全印度約有80.5%的人口信仰印度教，其他的主要宗教團體還有伊斯蘭教（15%）、錫克教（1.9%）、耆那教（0.4%），又因早期敘利亞基督教的傳入和近現代受到英國殖民統治，也存在基督教（2.3%)。
hamin u India izaw ku 80,5% ku tademaw misingkuay tu India a kiwkay, uzuma angangan u singku a sakaput izaw henay nu Islam kiwkay (伊斯蘭教) “15%”, Si-kek ciyaw “1,9%”, Sikhism kiwkay “0,4”, zayhan kasumamadan Syriac kiwkay (敘利亞基督教) a padutusay a tademaw atu ayzaay tu a ziday makuwan nu midebungay nu UK(英國), masupet i Christian(基督教) “2,3%”
佛教起源於印度，如今在印度的影響力比較小，占總人口的0.8%，但佛教的傳播對印度周邊的國家卻有相當大的影響。十四世達賴喇嘛流亡印度後，每年都有眾多佛教徒前往朝聖。
u lalekalan nu mipaypayay i India, imahini i India maliliday caay katabaki, macalap ku pulung nu tademaw 0,8%, nika mipaypayay patiyakay sakay India tapiingay a kanatal sika tabaki ku kalilid, sabaw sepat kasumamadanay a ziday Dalai Lama (達賴喇嘛) namilakalak i India hawsa, paymihcaan katuud ku mipaypayay a tademaw tayza mibaung.
lalangawan (文化)
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]印度是一個多語言的國家。雖然英語仍是官方語言之一，不同語言的族群對母語的電影有很殷切的需求，造就了電影業的發展，尤以孟買為基地的印地語電影業發展最為成熟，被譽為寶萊塢（取自Bombay與好萊塢Hollywood）。所以印地語的電影產量和票房數字均最大。很多在印度其他地區成名的電影工作者都會到寶萊塢尋找機會。不同地區的電影會互相模仿，所以同一套電影可能會有不同語言的版本。
India u yadahay kamu a kanatal. kanahatu u Ing ku kamu nu kanatalay tu ku kamu,, cayay kalecad a kamu nu binacadan sakay binacadan kamu a iga mutesek ku nikaydih, masanga’ mapalahad ku iga a kusi, uyza u Mumbai malu angangan a In-ti a kamu iga a kawaw mazuhem tu ku nipalahad, sipangangan tu Bollywood (寶萊塢) “pakay Bombay atu Hollywood”. sisa In-ti a kamu (印地語) nipaigan a kayadah atu niaziay a payay u nisulitan palalecad u satabakiay. katuud i India nu zumaay a kakitizaan singanganay a iga mikawaway tayza amin i Paw-lay-u mikilim tu ngala'. cayay ka lecad a kakitizaan u paigaay masasutudung , sisa malecaday a iga hakay caay ka lecad ku kamu cudad.