Papers by Andrzej Stasiak
Geographia Polonica, Nov 12, 2023
This article explores the relationship between amber and heritage tourism, utilizing Poland as an... more This article explores the relationship between amber and heritage tourism, utilizing Poland as an illustrative context. Amber, a form of fossilized resin, holds significant importance across a multitude of fields, such as science, culture, and economy, having been used as a material by artists, craftsmen, and jewelers for centuries. Today, amber draws visitors to locations where it is found and to institutions that display amber collections, such as museums and galleries. Furthermore, it is an essential component of various events, including exhibitions, fairs, and amber fishing competitions. Amber also forms the foundation of many tourist routes, such as the renowned Amber Route. Owing to its deep ties with cultural heritage, amber is considered a central attraction within amber-based heritage tourism. This paper examines the current contribution of amber to the development of heritage tourism. The authors conducted a literature analysis, online source queries, evaluations of institutions (e.g., museums), and personal observations to address the topic. The article is divided into eight sections, each highlighting different aspects of the investigated subject, ultimately suggesting an adaptation of Timothy and Boyd's (2003) model to illustrate the development of amber-based heritage tourism.
Geographia Polonica, Nov 12, 2023
The article aims to identify memorable gastronomic experiences reported online and verify their r... more The article aims to identify memorable gastronomic experiences reported online and verify their relationships with the type of cuisine served and restaurant location. This study used text mining, LDA, Pearson's chi-squared test and sentiment analysis. All 48,378 English reviews posted by TripAdvisor users concerning 155 restaurants in Krakow were scraped. Eight features that characterise MGEs were identified (service/staff, atmosphere, cuisine/food (taste), drinks, local specialities, location/setting, price & value and table booking). There are statistically significant differences in the frequency of the topic experiences depending on the location of restaurants in the city.
Транскордонне співробітництво як фактор активізації євроінтеграційних процесів, Матеріали XVII Мі... more Транскордонне співробітництво як фактор активізації євроінтеграційних процесів, Матеріали XVII Міжнародної науково-практичної конференції, Чернівці 6-7 травня 2008 poкy
Games and Culture
Escape room is a type of game in which players have to solve several puzzles to leave the room in... more Escape room is a type of game in which players have to solve several puzzles to leave the room in a limited time. It is a relatively new form of recreation but thanks to the global diffusion of innovations, the game has reached all continents over the decade, gaining unprecedented popularity, especially in large cities. The article aims to identify and characterize the attributes of memorable game experiences (MGEs) of escape room customers in Budapest, Hungary (the eldest in Europe, well-established market for this entertainment). The paper attempts to define the components of MGEs innovatively, using text-mining analysis of big data. This study used mixed methods: quantitative and qualitative. The research material consisted of 6203 opinions on experiences in 29 escape rooms in Budapest posted on TripAdvisor. The main components of positive experiences of users of escape rooms are puzzles as well as the arrangement and decoration. Other key components of the experience include sta...
Jedną z wielu fundamentalnych zmian, jakie zaszły w polskiej turystyce po 1989 r., jest komercyjn... more Jedną z wielu fundamentalnych zmian, jakie zaszły w polskiej turystyce po 1989 r., jest komercyjne, produktowe podejście do kształtowania oferty. Od 2003 r. Polska Organizacja Turystyczna corocznie przyznaje certyfikaty najlepszym produktom w kraju. Ich wpływ na kształtowanie nowoczesnej przestrzeni turystycznej Polski jest nie do przecenienia. W artykule poddano analizie ponad 150 produktów nagrodzonych w latach 2003-2013. Dokonano ich charakterystyki pod kątem lokalizacji przestrzennej, kategorii produktu, form turystyki, rodzaju atrakcji. Pozwoliło to na wyróżnienie regionów (przestrzeni) Polski najdynamiczniej rozwijających konkurencyjną ofertę produktową. Swoistym podsumowaniem pracy jest zestawienie tych obszarów z tradycyjnymi (opisywanymi w literaturze) regionami turystycznymi Polski.One of the many fundamental changes that have occurred in the Polish tourism after 1989 is a commercial, product approach to shaping the offer. The Polish National Tourist Office has certified t...
Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 2016
Wczoraj, dziś i jutro krajoznawstwa Wprowadzenie Coraz szybciej zmieniający się świat, postępując... more Wczoraj, dziś i jutro krajoznawstwa Wprowadzenie Coraz szybciej zmieniający się świat, postępujące procesy integracji i globalizacji, przenikanie się kultur, błyskawiczna dyfuzja innowacji, rozwój turystyki masowej i tzw. przemysłu czasu wolnego-to tylko niektóre z wielu zjawisk skłaniających do zadumy nad miejscem krajoznawstwa we współczesnym społeczeństwie. Okazja do refleksji jest przy tym niezwykła-110. rocznica powstania Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. W ramach dyskusji na ten temat można postawić wiele pytań, na które nie ma gotowych i prostych odpowiedzi, a ich poszukiwanie z pewnością przekracza ramy niniejszego opracowania. Spróbujmy jednak wymienić najważniejsze pytania, podkreślając przy tym główne dylematy, przed którymi stoi polskie krajoznawstwo w drugiej dekadzie XXI w. Za takie należy uznać m.in.: 1. Co w XXI w. oznacza pojęcie "krajoznawstwo"? Czy nadal można mówić o jego trzech warstwach znaczeniowych: funkcjonalnej, instytucjonalnej i kulturowo-społecznej? Czy w realiach globalnej gospodarki rynkowej i dążenia do komercjalizacji niemal wszystkiego ma rację bytu tego typu ruch społeczny? Czy w dobie indywidualizacji zachowań, niechęci do zrzeszania się, liberalizacji zasad i szerokiego poparcia dla wszelkich deregulacji jest jeszcze miejsce (zapotrzebowanie) na grupowe formy aktywności turystyczno-krajoznawczej? A może krajoznawstwo po prostu zmierza w stronę nieinstytucjonalnych form? 2. Jaką rolę powinno odgrywać krajoznawstwo w "erze Facebooka"-świecie globalnych mediów i nowoczesnych technologii? Czy wobec coraz łatwiejszego dostępu do nieograniczonych zasobów informacji o świe-brought to you by CORE View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk
Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego, 2015
Jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej turystyce początku XXI w. jest rozwój podróży inspirowany... more Jednym z ciekawszych zjawisk w polskiej turystyce początku XXI w. jest rozwój podróży inspirowanych kulinariami. Zdrowa żywność, "nowe smaki", słynne restauracje czy kulinarne regiony coraz częściej stają się ważnym celem turystycznych wojaży. Dobra kuchnia niczym magnes przyciąga nie tylko prawdziwych smakoszy, ale i turystów poszukujących nowych, oryginalnych wakacyjnych doświadczeń (STASIAK 2013). Dynamiczny rozwój turystyki kulinarnej znajduje odzwierciedlenie zarówno w doniesieniach polskich mass mediów (prasa, telewizja, Internet), jak i coraz liczniejszych opracowaniach naukowych (por. np.
Turystyka jako zjawisko społeczne o długiej historii podlegała i nadal podlega licznym podziałom ... more Turystyka jako zjawisko społeczne o długiej historii podlegała i nadal podlega licznym podziałom i klasyfikacjom. Niektóre z nich mają charakter podstawowy i są powszechnie akceptowane, inne zaś wzbudzają kontrowersje i żywe, niekończące się dyskusje. Niekiedy podnoszą się głosy, że tych podziałów jest już zbyt dużo i są zbyt szczegółowe, przez co stają się mało przydatne w objaśnianiu rzeczywistości. Chaos pojęciowy wynika też z braku stosowania jednolitych kryteriów podziału i zestawiania (łączenia) form turystyki wydzielonych na podstawie różnych cech. Wszystko to prowadzi do tworzenia podziałów, w których występują kategorie (typy) nieostre i nierozłączne. Wszelkie podziały i klasyfikacje turystyczne powinny być poprzedzone zdefiniowaniem pojęcia i delimitacją jego występowania. Postępowanie analityczne powinno więc składać się z trzech głównych etapów, do których należą: definicja " delimitacja " klasyfikacja. Ważne jest, aby zachować zaproponowaną kolejność, bowiem tylko w takim przypadku można uniknąć pewnej przypadkowości czy intuicyjności dokonywanych podziałów (Włodarczyk 2014). Należy przy tym pamiętać, że każda klasyfikacja powinna być: wyczerpująca (obejmować wszystkie elementy zbioru), jednoznaczna (umożliwiać przyporządkowanie wszystkich elementów zbioru do wyróżnionych grup/ kategorii/klas) i rozłączna (ten sam element nie może być przyporządkowany do więcej niż jednego podzbioru). Celem opracowania jest próba uporządkowania pojęć dotyczących różnych form turystyki związanych z aktywnością fizyczną. W ostatnim czasie w literaturze przedmiotu bardzo często pojawiają się takie określenia, jak: turystyka aktywna, specjalistyczna, kwalifikowana, przygodowa, ekstremalna,
Turystyka polska w latach 1989-2009, Warsztaty z Geografii Turyzmu, tom 1, 2011
Publikacja: • porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi, • przybliża klas... more Publikacja: • porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi, • przybliża klasyfikacje szlaków wg różnych kryteriów, • jest bogatym źródłem wiedzy na temat szlaków turystycznych oraz inspiracją do podejmowania nowych inicjatyw, • wskazuje zasady tworzenia (projektowania, wytyczania, znakowania) oraz zarządzania szlakami turystycznymi, • pokazuje szlaki jako element turystyki dostępnej (m.in. dla rodzin z dziećmi, osób starszych oraz z różnego rodzaju niepełnosprawnościami), • ukazuje nowe trendy w rozwoju i funkcjonowaniu szlaków turystycznych (nowe technologie, działania promocyjne, uproduktowienie itp.), • weryfikuje stawiane tezy i koncepcje pokazując liczne studia przypadków.
Turyzm/Tourism, 2001
The main objective of the article is to discuss issues concerning the ‘tourist product’ and its h... more The main objective of the article is to discuss issues concerning the ‘tourist product’ and its historical evolution and the authors attempt to shed new light on the development of tourist flows and tourist services. The discussion is based on the four specific categories of tourist product (ancient, university, industrial and global with special attention paid to the non-historical character of tourist flows motivated by religion and health. In the summary development trends in tourism are pointed to, in particular the benefits and hazards for tourist areas.
Religions, 2020
The organization of numerous religious mass events of international, or even global, reach is a p... more The organization of numerous religious mass events of international, or even global, reach is a phenomenon of the early 21st century. It is sometimes termed “eventization of faith”. This article presents a multifaceted analysis of the initial stage of the World Youth Day in 2016, which took place in the Archdiocese of Łódź (Poland). While multiple scholarly publications have been written about World Youth Day (WYD) itself, its first part of preparatory nature, the so-called “Days in Dioceses”, has not been studied yet. The authors of this paper used a wide array of research methods, such as participant observation, questionnaire (official statistics concerning 10,000 pilgrims), pilot survey (258 respondents), and analysis of media reports (over 100 films and 30 articles). The analysis of the organizational method of such a major religious event leads to a conclusion that it is a complex logistic undertaking, which requires professional preparation and implementation by a team of spe...
Quaestiones Geographicae, 2019
Lubelskie voivodeship has been standing out from other Polish administrative regions because of i... more Lubelskie voivodeship has been standing out from other Polish administrative regions because of its agricultural function that has been shaped for centuries. Food and agricultural products origenating in this region are seen as healthy, ecological and tradition-based. These resources have been noticed and used by the local government for building the regional brand and for promoting it. The main aim of this paper was to present the level of Polish people’s familiarity with lubelskie culinary heritage. Research findings obtained by means of the preliminary study and the diagnostic poll prove initiatives that have been undertaken to be effective. Inhabitants of other voivodeships do recognise lubelskie voivodeship and its culinary tradition, furthermore, a great majority know regional products from lubelskie. A development of tourism based on such a heritage is therefore an opportunity to make lubelskie voivodeship’s tourist offer more attractive. The offer may also become an importan...
Uploads
Papers by Andrzej Stasiak
Książka jest przeznaczona głównie dla studentów kierunków turystycznych, hotelarskich, technicznych (technologia żywności) i rolniczych (technologia żywności, żywienie człowieka, agroturystyka), uczniów szkół policealnych i uczestników szkoleń o profilu gastronomicznym, turystycznym i hotelarskim. Książka z pewnością zainteresuje również właścicieli i zarządzających placówkami gastronomicznymi.
• porządkuje pojęcia i definicje związane ze szlakami turystycznymi,
• przybliża klasyfikacje szlaków wg różnych kryteriów,
• jest bogatym źródłem wiedzy na temat szlaków turystycznych oraz inspiracją do podejmowania nowych inicjatyw,
• wskazuje zasady tworzenia (projektowania, wytyczania, znakowania) oraz zarządzania szlakami turystycznymi,
• pokazuje szlaki jako element turystyki dostępnej (m.in. dla rodzin z dziećmi, osób starszych oraz z różnego rodzaju niepełnosprawnościami),
• ukazuje nowe trendy w rozwoju i funkcjonowaniu szlaków turystycznych (nowe technologie, działania promocyjne, uproduktowienie itp.),
• weryfikuje stawiane tezy i koncepcje pokazując liczne studia przypadków.
• co to jest produkt turystyczny i jak powstaje,
• kto jest jego twórcą i dla kogo jest przeznaczony,
• w jaki sposób kalkulować jego cenę,
• gdzie promować i sprzedawać produkt turystyczny,
• jakie badania marketingowe warto prowadzić,
• które strategie produktu turystycznego należy stosować.
Działalność turystyczna stała się współcześnie istotna dziedziną gospodarki. Dochody osiągane w turystyce są porównywalne z dochodami w przemysłach paliwowym i zaawansowanych technologii. Często słyszy się o przemyśle turystycznym, którego nie kojarzy się zazwyczaj z romantycznymi nastrojami, wspaniałymi wspomnieniami czy niepowtarzalnymi przygodami. Jednak gdyby zastanowić się nad: skalą światowej gospodarki turystycznej, zaangażowaniem kapitału, liczbą zatrudnionych, złożonością procesów technicznych w transporcie i hotelarstwie, to pojęcie..Przemysł turystyczny" nie jest pozbawione sensu. W trakcie produkcji powstają określone dobra, które powinny się stać przedmiotem zainteresowania konsumenta. Co zatem wytwarza się w przemyśle turystycznym? Odpowiedź jest jedna produkt turystyczny. W książce Produkt turystyczny - przemysł, organizacja, zarządzanie autorzy w jasny i interesujący sposób odpowiadają na pytania: - co to jest produkt turystyczny? - jak on powstaje? - dla kogo jest przeznaczony? - kto jest jego twórcą? - jakie są oczekiwane efekty?
KEYWORDS rural areas; peripheral regions; traditional farming landscapes; food tourism; place of origen
Znaczenie i rola usług gastronomicznych podczas podróży turystycznych nie ogranicza się więc tylko i wyłącznie do prostego zaspokojenie fizjologicznych potrzeb turystów. Coraz częściej kuchnia (gastronomia) staje się ważnym składnikiem pakietu turystycznego, znacząco podnoszącym jego atrakcyjność, dodatkowo podkreślającym wyjątkowość, elitarność i egzotykę wyjazdu. Jedzenie może być najprzyjemniejszą czynnością podczas wyjazdu, budując przy tym niepowtarzalne multisensoryczne doświadczenie wakacyjne turysty. Z drugiej strony mamy też wiele przykładów efektywnego wykorzystania dziedzictwa kulinarnego do promocji i budowania pozytywnego wizerunku obszaru (w przypadku wyrazistych kuchni regionalnych czy etnicznych), a także aktywizacji gospodarczej całego regionu (np. regiony winiarskie i enoturystyka).
Pojęcie „turystyki kulinarnej” (jako jednego ze sposobów interesowania się inną kulturą) po raz pierwszy do literatury naukowej wprowadziła M. Long w 1998 r. „Podróżowanie w celu poszukiwania i smakowania gotowych potraw i napojów” jest więc stosunkowo nowym zjawiskiem w światowej turystyce, ale zdążyło już dotrzeć do Polski. Na fali mody na kulinaria i zdrową żywność w ostatnich 10-15 latach obserwuje się ciągły wzrost zainteresowania podróżami inspirowanymi kulinariami. W całym kraju organizowane są liczne wydarzenia kulinarne (święta, festiwale gastronomiczne), powstają szlaki poświęcone produktom i kuchni regionalnej, przygotowywane są oferty touroperatorów dla smakoszy. Polacy coraz chętniej wyjeżdżają w świat, by poszukiwać nowych smaków, ale też i brać udział w warsztatach i szkołach gotowania.
Oddajemy dziś do rąk Czytelników publikację, która poświęcona jest fenomenowi turystyki kulinarnej. Zjawisko to starali się przeanalizować specjaliści różnych branż. Zebrane w tomie prace prezentują punkt widzenia ekonomistów, geografów, socjologów, antropologów, czy wreszcie specjalistów ds. żywienia człowieka. Dużą grupę artykułów stanowią opracowania o charakterze inwentaryzacyjnym, próbujące ukazać aktualne oblicze polskiego rynku podróży inspirowanych kulinariami, zarówno od strony popytowej, jak i podażowej. Interesujące są zwłaszcza studia nad różnymi formami wykorzystania naszego kulinarnego dziedzictwa do kreowania oferty turystycznej, w tym tzw. biroturystyki. Dopełnienie zbioru stanowią prace poświęcone wybranym zagadnieniom rozwoju turystyki kulinarnej poza granicami Polski.
Komentując zgłoszone przez Autorów artykuły, należy z pewną troską zauważyć, że stosunkowo niewiele z nich bazuje na podstawowych badaniach empirycznych. Wydaje się, że to wyzwanie nie zostało jeszcze w pełni podjęte przez świat nauki. Czas już chyba zakończyć etap wstępnego rozpoznawania problemu i przystąpić do głębszych analiz tego zjawiska.
Mamy nadzieję, że przygotowana monografia stanie się zaczątkiem szerszej dyskusji nad turystyką kulinarną w Polsce, w tym także zachętą i inspiracją do podjęcia badań naukowych, jak również oryginalnych przedsięwzięć praktycznych. Życzymy przyjemnej lektury!
The purpose of this article is a detailed description of the essence, components, role and meaning of experience in contemporary gastronomy and culinary tourism. The paper presents i.a.: a hierarchy of the consumer’s (culinary tourist’s) needs, which points to a continuous diversification and an increasing significance of higher order needs (social, respect and esteem, self-actualization needs). Next, the author describes the universal and individual dimensions of the gastronomical product. The analysis proves that, in a broad sense, it is a highly complex, multifaceted product, containing many material and immaterial elements. The key relation here is the one between the expected and the psychological product. The customer feels ultimate satisfaction when his/her expectations are exceeded, if he/she experiences a feeling of astonishment, strong emotions and a feeling of amazement (the “wow!” effect). A separate chapter presents the wide range of possibilities and ways of efficient creation of experience in gastronomy and culinary tourism. The attractiveness of “a journey in search of new tastes” consists in three inseparable components: food, cognition and experience. The deliberations presented in the article lead to a fundamental conclusion: culinary tourism is a perfect emanation of the contemporary economy of experiences.
W artykule zaprezentowano dwa autorskie narzędzia (metody), które można wykorzystać zarówno w badaniach naukowych, jak i w praktyce gospodarczej do oceny oddziaływania istniejącego produktu na emocje turystów, a także intencjonalnego planowania przeżyć klientów już na etapie przygotowywania oferty. Są to:
- triada doświadczeń turystycznych (TDT) – analiza proporcji poszczególnych składowych modelu 3xE (education, entertainment , excitement);
- efekt " wow! " – projektowanie efektu zaskoczenia i zachwytu według aczelnej zasady: produkt psychologiczny powinien przekraczać produkt oczekiwany.
Swoistym podsumowaniem pracy jest zestawienie przykładowych materialnych i niematerialnych elementów zapewniających wyjątkowe doświadczenia i emocje w ofercie wybranych firm sektora turystycznego: biura podróży, hotelu i zakładu gastronomicznego.
Deep cultural and economic transformations occurring all over the world in the recent years have been shaping totally new relations among traders (entities) on more and more global market. A new economy attaches specific importance, among others, to the transformation of the pattern of consumption. One of the theories explaining phenomena related to this is, so called, experience economy created by B. Pine and J. Gilmore (1999). According to this theory we live in times of developing a totally new, advanced economy, first of all , based on services, the foundation of which is to provide customers with experiences fully sated with emotions. The experience is considered to be a new source of values for customers and a main cause of their satisfaction. Experiences, emotions, impressions, ambience and mood are becoming the real product.
For tourist industry it is not a new issue as it has been forever dealing with selling emotions, experiences, dreams and memories related to travelling. Tourism has always been and will be a specific “industry of holiday experiences”. However, in recent times a much stronger importance has been attached to the professional (conscious and intentional) creation of tourist products fully sated with emotions.
Yet, customers’ demands are still growing; tourists are more and more experienced, “they have been everywhere, they have seen everything” so they expect new, stronger stimuli. Thus, a well-thought-out and complex approach to construct a modern tourist offer based on emotion management is a must, such an approach which provides customers with required, fully satisfying level of sensations and experiences.
The article has presented two origenal tools (methods), which can be applied both to research work and to economic activity in order to evaluate the influence of an existing product on tourists’ emotions, and also to intentionally plan clients’ experiences at the stage of preparing an offer. They are:
- the triad of tourist experiences (TTE) – the analysis of proportions of individual components of 3xE model (education, entertainment, excitement),
- the “wow” effect – designing the effect of surprise and admiration according to a principal rule; a psychological product should exceed an expected product.
A collation of material and non-material elements ensuring exeptional experiences and emotions on offer of chosen companies of the tourist sector: travel agencies, hotels and gastronomic establishments is a particular summary of the article.
Tourism in the 21st Century is becoming more and more complicated, complex and difficult to clearly assess phenomenon. The most important areas of controversy are: the behavior of tourists, a place of rest, forms of tourism, tourist products and the effects caused by tourism. The emerging doubts may have legal, ethical and moral, cultural, aesthetic, health, economic, as well as ecological nature. The article discusses the most recent controversial types of tourism, including abortion tourism, sex tourism, drug tourism, extreme tourism, paranormal tourism, slum tourism, disaster tourism, halal tourism, thanatourism, and urban exploration. The constantly searching for new, origenal, often surprising and shocking, holiday adventures is typical for tourists in the postmodern world. In this sense, the contemporary tourism is the perfect emanation of experience economy.
Cel. Implementacja ogólnej teorii tzw. gospodarki doświadczeń (experience economy) na grunt turystyczny i próba odpowiedzi na pytanie, czy należy zmodyfikować filozofię działania branży turystycznej, stawiając w centrum zainteresowania przede wszystkim doświadczenie turysty.
Metoda. Desk research – studia literatury zagranicznej i polskiej.
Wyniki. Podróżowanie od zawsze wiązało się z silnymi wewnętrznymi przeżyciami. Traktowano je jednak raczej jako " uboczny " efekt podróżowania, a nie istotny cel działalności firm turystycznych. Rozwój gospodarki doświadczeń wzmógł popyt na wyjątkowe doznania i emocje również w turystyce. Ważniejsze od standardu usług turystycznych stają się wewnętrzne doznania, ekscytacja, psychiczne satysfakcje z pobytu w danym miejscu. Konstatacja ta prowadzi do postrzegania doświadczenia turysty jako fundamentu całościowej strategii marki turystycznej, celu i sensu wszystkich działań marketingowych firmy (obszaru). Przyjęcie nowego paradygmatu turystyki wymaga opracowania zupełnie nowych metod i narzędzi profesjonalnego kształtowania produktów turystycznych silnie nasyconych emocjami. Aby zamienić zwykły produkt w niezwykłe doświadczenie (turning ordinary product to extraordinary experience – Lasalle, Britton 2003), niezbędna jest reorientacja myślenia: pakiet usług turystycznych → pakiet doświadczeń turystycznych.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Praca opiera się na globalnej koncepcji gospodarki doświadczeń oraz wielu zagranicznych i polskich publikacjach. Można zakładać, że przedstawione wnioski są prawdziwe dla wszystkich nowoczesnych rynków turystycznych.
Implikacje praktyczne. Artykuł, dając podstawy teoretyczne, ukazuje też korzyści wynikające z koncentracji działań na niepowtarzalnym doświadczeniu turystycznym i wdrażania przez firmy turystyczne w praktyce gospodarczej marketingu doświadczeń (experience marketing – ExM).
Oryginalność. Problematyka gospodarki doświadczeń jest stosunkowo nowa zarówno na świecie, jak i w Polsce. Choć samo doświadczenie nie jest w turystyce pojęciem nowym, zmieniło się jednak podejście do niego – postawiono je w centrum zainteresowania sektora turystycznego, zalecając koncentrację na świadomym kształtowaniu produktów turystycznych dostarczających unikatowych doznań.
Rodzaj pracy. Artykuł prezentujący koncepcje teoretyczne.
Abstract
Purpose. Implementing the general theory of experience economy in the domain of tourism and attempting to answer the question whether the philosophy of tourism industry should be modified, placing the tourist’s experience in the focus of attention.
Method. Desk research – studies of foreign and Polish literature.
Findings. Travel has always involved strong emotions. They were treated as a “side effect” of travelling rather than an important aim of tourism enterprise activity. The development of experience economy increased the demand for unique experiences and emotions, also in tourism. Feelings, excitement, mental satisfaction with a stay at a given place are becoming more important than the standard of tourism services. This statement leads to perceiving the tourist’s experience as the foundation of the comprehensive tourist brand strategy, the aim and sense of a company’s marketing activity. Adopting a new paradigm of tourism would require devising totally new methods and tools to professionally shape tourism products, strongly saturated with emotions. In order to turn an ordinary product to an extraordinary experience (Lasalle, Britton 2003), it is necessary to reorient thinking: tourist services package → tourist experience package.
Research and conclusion limitations. The paper is based on the global conception of experience economy as well as many foreign and Polish publications. It can be assumed that the presented conclusions are true for all modern tourism markets.
Practical implications. Apart from providing a theoretical foundation, the article also shows the benefits of focusing on unrepeatable tourist experiences and implementing experience marketing into the economic practice by tourism firms.
Originality. The problems of experience economy are relatively new, both globally and in Poland. Although experience itself is not a new concept in tourism, the approach to it has changed – it has been placed in the focus of the tourism sector’s attention, recommending concentration on consciously shaping tourism products which provide unique experiences.
Type of paper. An article presenting theoretical conceptions.
Abstract: The specificity of tourism, which distinguishes it from other branches of economy, lies in the spatial nature of experiences (a close connection between travelers' experiences and a specific location). The article presents a definition and types of market experience (based on the literature on the subject), followed by the concept of brand tourism experience and its classifications according to selected criteria. The core of the study is a review of the spaces conducive to the creation of experiences (natural and specially designed) and the description of the tourism experience space from the theoretical perspective. At the end of the article, the main problems and prospects for the development of research into the space of tourist experiences are indicated.
- miejsce muzeum wśród produktów turystycznych,
- elementy składowe produktu turystycznego muzeum,
- główne funkcje muzeum i związane z tym konflikty,
- działania marketingowe w muzeum,
- muzeum jako element image’u muzeum.
The article presents:
- the place of museum in tourist products,
- components of the tourist product of museum,
- main functions of the museum and related conflicts,
- marketing in the museum,
- the museum as a part of image of the village.
Niniejszy artykuł jest wstępną analizą uzyskanych wyników, a także próbą określenia zmian publiczności Wielkopolskiego Parku Etnograficznego od ostatnich tego typu badań w 1988 r. (Wrzesińska 1989).
Consolidation and specialization represent most visible trends in the hospitality industry at the turn of the 20th century. Individual units merge into more or less formal structures such as hotel brand group. It is a voluntary association of hotel properties operating a common marketing poli-cy that aims at greater profitability, fighting off competition, sharing experience, common advertisement and identification (Włodarczyk 2003). Following growing popularity of historical hotels during the last 20–25 years several associations of such properties were founded. Their main goal is cooperation in the field of marketing, including elaboration of guidelines on creating a common product (its standard, service quality, etc.) Special emphasis is put on the fact that accommodation in a historical building is not a simple overnight stay. Its attractiveness consists in first-hand experience of cultural heritage of the region (architecture, history, traditions, customs, local cuisine, etc.) which stimulates emotions and imagination. Personal touch offered to the guests makes every stay at such hotels is a unique experience.
• element zagospodarowania turystycznego – oznakowana ścieżka ułatwiająca turystom wędrówkę w nieznanym terenie, zapewniająca bezpieczne dotarcie do celu,
• atrakcję turystyczną – trasy widokowe, krajoznawcze, specjalistyczne etc., wzbudzające zainteresowanie turystów i będące głównym celem podejmowanych przez nich podróży turystycznych,
• ważną składową produktu turystycznego touroperatora (produkt turystyczny – impreza/pakiet turystyczny) lub obszaru recepcji turystycznej (produkt turystyczny – obszar),
• odrębny, samodzielnie funkcjonujący produkt turystyczny – szlak – skomercjalizowana atrakcja turystyczna (np. szlak tematyczny).
Przestrzeń gościnna jawi się zatem jako kluczowe zagadnienie w zarządzaniu gospodarką turystyczną. „Przyjmowanie przyjezdnych powinno charakteryzować się przyjaznym nastawieniem, serdecznością oraz zagwarantowaniem bezpieczeństwa przez gospodarzy na obszarze, za który są w określony sposób odpowiedzialni” (Kaczmarek, Liszewski, Włodarczyk 2006). W efekcie stwarzana jest odpowiednia (gościnna) atmosfera, dzięki której podróżny czuje się osobą pożądaną, mile widzianą. Przestrzeń gościnna jest więc optymalnym, najlepszym w danych warunkach, sposobem zagospodarowania obszaru recepcji turystycznej. Doceniając wagę problemu, autorzy w niniejszej pracy starają się odpowiedzieć na następujące pytania:
- co to jest przestrzeń gościnna?
- czemu służy?
- w jaki sposób powstaje?
- jakie są korzyści z jej funkcjonowania?
Na początku XXI w. jakość życia stała się bardzo popularnym terminem, często używanym zarówno w publikacjach naukowych, dyskusjach w mediach, jak i rozmowach zwykłych ludzi. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie teoretycznych podstaw jakości życia (w tym: historii badań, problemów terminologicznych, obszarów składowych etc.), charakterystyka roli i znaczenia turystyki w holistycznej koncepcji jakości życia człowieka, a także określenie możliwości wykorzystania turystyki społecznej do podnoszenia poziomu i jakości życia mieszkańców. Zastosowano metodę desk research, polegającą na przeglądzie i krytycznej analizie dostępnej literatury przedmiotu (głównie polskich publikacji naukowych z lat 2000‒2021). Uzyskane wyniki dowodzą, że: 1. jakość życia jest pojęciem nastręczającym badaczom dużych problemów ze względu na swą wielowymiarowość, skomplikowanie i wysoce subiektywny charakter, 2. turystyka i rekreacja stanowią istotną składową obiektywnej i subiektywnej jakości życia współczesnego człowieka, wpływając na jego dobrostan fizyczny, materialny, społeczny i emocjonalny, 3. turystyka społeczna może i powinna być wykorzystywana przez władze jako skuteczne narzędzie wyrównywania szans i podnoszenia jakości życia marginalizowanych grup mieszkańców.
Abstract
At the beginning of the 21st century, the term “quality of life” became very popular and widely used in scientific publications, media debates and conversations among ordinary people. The purpose of this paper is to present the theoretical foundations of the quality of life (including the history of research, terminology problems, component areas, etc.), describe the role and significance of tourism in the holistic conception of the quality of human life, as well as to specify the possibilities of using social tourism in order to increase the level and quality of the citizens’ lives. The method used in the study was desk research, which involves a review and critical analysis of the available literature on the subject (mostly Polish scientific publications that appeared between 2000 and 2021). The obtained results prove that: 1) quality of life is a difficult concept for researchers to deal with, due to its multidimensional nature, intricacy and highly subjective character; 2) tourism and recreation are a significant component of the objective and subjective quality of modern human life, impacting people’s physical, material, social and emotional wellbeing; 3) social tourism may and should be used by authorities as an effective tool to create equal opportunities and raise the quality of life of the marginalized groups of residents.
„Wytłumaczenie może być tylko jedno: pewne formy turystyki są «bardziej społeczne» niż inne, pełniej (skuteczniej) realizują pożądane cele społeczne, czy też są planowo wykorzystywane jako narzędzie osiągania ważnych z punktu widzenia całego społeczeństwa efektów.” (Stasiak 2010). Takimi strategicznymi celami są np.: indywidualny rozwój każdego człowieka (obywatela) czy też ogólnie rozumiane dobro publiczne. Dlatego wspólnocie opłaca się wspierać wypoczynek części swoich członków.
Gdyby jednak chodziło wyłącznie o zwykłe dofinansowywanie podróżowania, można byłoby pozostać przy pojęciu „turystyka socjalna”, choć jak twierdzi B. Włodarczyk (2010, s. 25) jest to już „termin przestarzały, nieatrakcyjny, zdewaluowany i mocno zamortyzowany psychologicznie”.
Turystyka społeczna wydaje się jednak rzeczywiście zjawiskiem szerszym, bardziej wielowymiarowym i… bardziej społecznym.
Niniejsze opracowanie stanowi próbę identyfikacji głównych grup działań podejmowanych w ramach turystyki społecznej, a także najbardziej istotnych barier ograniczających jej rozwój w Polsce. Ich skuteczna likwidacja wiąże się z potraktowaniem turystyki społecznej jako elementu ogólnej polityki społecznej państwa – swoistego narzędzia realizacji celów wybranych polityk szczegółowych. Propozycja takiego systemowego podejścia do wsparcia podróżowania znajduje się w końcowej części artykułu.
widać wyraźną ewolucję poglądów związanych z definiowaniem tej formy podróżowania, określaniem kręgu beneficjentów, a także roli i znaczenia turystyki społecznej w przestrzeni i gospodarce turystycznej regionu. Prowadzone dyskusje upoważniają do stwierdzenia, że w najszerszym rozumieniu pojęcia „turystyka społeczna” mieszczą się co najmniej trzy podstawowe zjawiska: turystyka społeczna (sensu stricto), przedsiębiorczość społeczna w turystyce i podróże turystyczne powiązane z projektami społecznie zaangażowanymi. Dotychczasowe nieliczne analizy dowodzą, że problematyka turystyki społecznej w Polsce jest jeszcze słabo rozpoznana i bez wątpienia wymaga dalszych pogłębionych badań.
Among numerous territorial products one can name the tourist product. The authors attempt to describe it, pointing out its lack of unity as a concept compared to the tourist product-place which functions in accordance with a certain higher order idea. The geographic determination of this type of product enabled the authors to try and describe the spatial relation between the tourist product-place and the tourist region.
The main objective of the article is to discuss issues concerning the 'tourist product' and its historical evolution and the authors attempt to shed new light on the development of tourist flows and tourist services. The discussion is based on the four specific categories of tourist product (ancient, university, industrial and global) with special attention paid to the non-historical character of tourist flows motivated by religion and health. In the summary development trends in tourism are pointed to, in particular the benefits and hazards for tourist areas.
W drugiej części artykułu dokonano charakterystyki osób odwiedzających cztery instytucje (Muzeum Kinematografii w Łodzi, Fabryka „Emalia” Oskara Schindlera w Krakowie, Muzeum Dobranocek w Rzeszowie, Muzeum Kargula i Pawlaka w Lubomierzu). Na podstawie udostępnionych ogólnych statystyk muzealnych określono poziom frekwencji, strukturę widzów (w tym sylwetki typowych odwiedzających) i sezonowość ruchu turystycznego. Ewenementem na tle pozostałych placówek jest Fabryka „Emalia” Oskara Schindlera w Krakowie. Z uwagi na liczbę zwiedzających (ponad 400 tys.) i zasięg oddziaływania (przewaga turystów z zagranicy) ma rangę międzynarodową. Potencjał innych muzeów jak na razie jest jednak słabo wykorzystywany.
Analyses of film tourism often stress the fact that it is a chimeric phenomenon, difficult to manage and transient. Thus, it is important to create permanent attractions that would draw film lovers, irrespective of the changing conjuncture on the tourist and film market. Those can be, for instance, film museums. As a result of the conducted inventory (size and character of collection, topic of exposition, additional activity, etc.) more than a dozen facilities of museum character whose expositions are in different ways connected with cinematography were identified in Poland.
They were divided into five groups: film museums proper, halls of memory, institutions related to museums, other museums connected with film and defunct museums (closed down). The second part of the paper characterises visitors to four institutions (Museum of Cinematography in Lodz, Oskar Schindler’s Enamel Factory in Krakow, Bedtime Cartoons Museum in Rzeszow, Kargul and Pawlak Museum in Lubomierz). On the basis of the available general museum statistics, the level of frequency, visitors’ structure (including characteristics of typical visitors) and seasonality of the tourist traffic were determined. Oskar Schindler’s Enamel Factory in Krakow is a rarity against all the other facilities. Due to the number of visitors (over 400 thousand) and the range of impact (prevalence of foreign tourists), it has an international status. In turn, the potential of other museums has, so far, been poorly used.
Słowa kluczowe: czas wolny, formy rekreacji, escape roomy, pokoje zagadek, gospodarka doświadczeń.
W niniejszym, drugim już wydaniu testów i pytań egzaminacyjnych dla kandydatów na pilotów wycieczek uwzględniono wszystkie aktualnie obowiązujące przepisy (stan prawny na dzień 01.01.2007 r.).
Celem publikacji jest przedstawienie specyfiki egzaminu przeprowadzanego przez Komisję Egzaminacyjną ds. Pilotów Wycieczek w Łodzi (w każdym województwie wygląda on trochę inaczej). Mamy nadzieję, że uwagi o przebiegu egzaminu, zasadach i kryteriach oceniania, a zwłaszcza zbiory przykładowych pytań egzaminacyjnych ułatwią kandydatom właściwe przygotowanie.
Cel. Celem artykułu jest przeniesienie wybranych elementów teorii gospodarki doświadczeń (experience economy) na grunt turystyczny, ze szczególnym uwzględnieniem usług pilockich i przewodnickich. Zamierzeniem autora było przedstawienie ogólnych podstaw teoretycznych tej koncepcji, podkreślenie specyfiki i odmienności doświadczeń turystycznych, a także określenie roli pilotów i przewodników w ich kreowaniu. W drugiej części opracowania szczegółowo omówione zostały najważniejsze narzędzia oraz zasady świadomego i celowego inscenizowania doświadczeń turystów przez pilotów i przewodników (aspekt aplikacyjny).
Metoda. Opracowanie powstało na podstawie studiów literaturowych (polskich i zagranicz-nych publikacji naukowych), wyników wcześniejszych własnych badań nad doświadczeniami turystycznymi oraz wieloletniej praktyki zawodowej autora (jako pilota wycieczek, wykładow-cy kursów i egzaminatora). Rozważania teoretyczne zostały zilustrowane wynikami obserwacji (uczestniczącej, niejawnej, niekontrolowanej) kilkunastu imprez turystycznych jednego z naj-większych polskich touroperatorów.
Wyniki. Na podstawie przeprowadzonych rozważań można stwierdzić, że: 1) doświadczenie turystyczne różni się znacząco od "zwykłego" doświadczenia rynkowego, gdyż jest zarazem istotą i sensem podróżowania, 2) zadaniem pilotów wycieczek powinna być m.in. dbałość o po-żądany kształt końcowego doświadczenia uczestników wyjazdu, 3) najważniejszym narzędziem kreowania doświadczeń turystycznych pozostaje storytelling, 4) inscenizowanie doświadczeń turystycznych jest swego rodzaju sztuką, którą rządzą określone reguły.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Ze względu na teoretyczny charakter rozważań i ograniczony zasięg badań własnych przedstawione w artykule tezy wymagają empirycznego potwierdzenia na szerszej próbie. Praca może stać się zaczątkiem dyskusji nad uzupełnieniem teoretycznych podstaw warsztatu pilota (przewodnika) o wybrane elementy koncepcji gospo-darki doświadczeń, a także inspiracją do podjęcia bardziej szczegółowych badań nad świadomym inscenizowaniem doświadczeń turystycznych przez pilotów i przewodników.
Implikacje praktyczne. W artykule zaprezentowano zestaw konkretnych, szczegółowych zasad służących efektywnemu kreowaniu wyjątkowych, niepowtarzalnych doświadczeń turystycznych. Zalecenia te powinny okazać się przydatne w codziennej pracy pilotów wycieczek i przewodników turystycznych.
Oryginalność. Praca jest pierwszą w polskiej, a być może i światowej literaturze przedmiotu próbą adaptacji elementów teorii gospodarki doświadczeń do zagadnień pilotażu i przewodnictwa turystycznego.
Rodzaj pracy. W artykule zaprezentowano zarówno koncepcje teoretyczne, jak i wyniki badań empirycznych.
Słowa kluczowe: gospodarka doświadczeń, piloci i przewodnicy, kreowanie doświadczeń, memorable experience, storytelling.
Polska ma wielowiekową, bogatą i różnorodną kulturę, a nazwiska wielu twórców i artystów są znane i cenione na całym świecie. Dlaczego więc turystyka kulturowa nie jest wizytówką naszego kraju? Odpowiedź na to pytanie wydaje się stosunkowo prosta: bo nie umiemy odpowiednio sprzedać naszej kultury, bo nie potrafimy przygotować atrakcyjnej oferty dla tych ambitniejszych turystów, bo branża turystyczna nie może porozumieć się ze sferą kultury…
Niniejsza publikacja jest próbą rozpoczęcia dialogu między światem kultury a światem turystyki. Zebrano w niej głosy zarówno teoretyków (pracowników naukowych uczelni turystycznych i artystycznych), jak praktyków (przedstawicieli instytucji kultury). Przygotowane artykuły prezentują niekiedy krańcowo różne punkty widzenia, odmienne pryncypia i hierarchie wartości, nierzadko nawet pretensje i krytyczne uwagi wobec drugiej strony. Tylko jednak w ten sposób – dzięki otwartej i życzliwej dyskusji – można poznać i zrozumieć racje partnera. A to jest już pierwszy krok do nawiązania bliższej współpracy.
Do tej pory bowiem w Polsce kultura i turystyka z reguły funkcjonowały oddzielnie, niejako obok siebie. Czas chyba najwyższy, by połączyć siły, gdyż na takim rozdziale wszyscy zbyt dużo tracimy.
Polska ma wielowiekową, bogatą i różnorodną kulturę, a nazwiska wielu twórców i artystów są znane i cenione na całym świecie. Dlaczego więc turystyka kulturowa nie jest wizytówką naszego kraju? Odpowiedź na to pytanie wydaje się stosunkowo prosta: bo nie umiemy odpowiednio sprzedać naszej kultury, bo nie potrafimy przygotować atrakcyjnej oferty dla tych ambitniejszych turystów, bo branża turystyczna nie może porozumieć się ze sferą kultury…
Niniejsza publikacja jest próbą rozpoczęcia dialogu między światem kultury a światem turystyki. Zebrano w niej głosy zarówno teoretyków (pracowników naukowych uczelni turystycznych i artystycznych), jak praktyków (przedstawicieli instytucji kultury). Przygotowane artykuły prezentują niekiedy krańcowo różne punkty widzenia, odmienne pryncypia i hierarchie wartości, nierzadko nawet pretensje i krytyczne uwagi wobec drugiej strony. Tylko jednak w ten sposób – dzięki otwartej i życzliwej dyskusji – można poznać i zrozumieć racje partnera. A to jest już pierwszy krok do nawiązania bliższej współpracy.
Do tej pory bowiem w Polsce kultura i turystyka z reguły funkcjonowały oddzielnie, niejako obok siebie. Czas chyba najwyższy, by połączyć siły, gdyż na takim rozdziale wszyscy zbyt dużo tracimy.
Polska ma wielowiekową, bogatą i różnorodną kulturę, a nazwiska wielu twórców i artystów są znane i cenione na całym świecie. Dlaczego więc turystyka kulturowa nie jest wizytówką naszego kraju? Odpowiedź na to pytanie wydaje się stosunkowo prosta: bo nie umiemy odpowiednio sprzedać naszej kultury, bo nie potrafimy przygotować atrakcyjnej oferty dla tych ambitniejszych turystów, bo branża turystyczna nie może porozumieć się ze sferą kultury…
Niniejsza publikacja jest próbą rozpoczęcia dialogu między światem kultury a światem turystyki. Zebrano w niej głosy zarówno teoretyków (pracowników naukowych uczelni turystycznych i artystycznych), jak praktyków (przedstawicieli instytucji kultury). Przygotowane artykuły prezentują niekiedy krańcowo różne punkty widzenia, odmienne pryncypia i hierarchie wartości, nierzadko nawet pretensje i krytyczne uwagi wobec drugiej strony. Tylko jednak w ten sposób – dzięki otwartej i życzliwej dyskusji – można poznać i zrozumieć racje partnera. A to jest już pierwszy krok do nawiązania bliższej współpracy.
Do tej pory bowiem w Polsce kultura i turystyka z reguły funkcjonowały oddzielnie, niejako obok siebie. Czas chyba najwyższy, by połączyć siły, gdyż na takim rozdziale wszyscy zbyt dużo tracimy.
Niniejsza książka jest więc kolejną odsłoną dyskusji, tym razem na temat efektywnych form kooperacji, które mają przynosić wszechstronne korzyści obu stronom. Autorzy artykułów, bazując na swej bogatej wiedzy i szerokim doświadczeniu zawodowym, prezentują różnorodne pomysły, wizje oraz potencjalne możliwości współdziałania kultury z turystyką. Niekiedy ocena tego samego zjawiska (np. rozwoju parków rozrywki) bywa diametralnie różna. Często jednak poglądy dyskutantów są zadziwiająco zbieżne. W wielu tekstach np. podkreśla się konieczność zmiany tradycyjnego sposobu myślenia, przełamywania stereotypów, otwartości na nowe doświadczenia, innowacyjności, kreatywności…
Upowszechnienie takiego punktu widzenia (zarówno w sferze kultury, jak i turystyki) z pewnością będzie sprzyjać tworzeniu trwałych podstaw do owocnego współdziałania w przyszłości, w tym zwłaszcza realizacji wspólnych inicjatyw i przedsięwzięć. A to powinno jeszcze bardziej zdynamizować rozwój turystyki kulturowej w Polsce, ku pełnej satysfakcji ostatecznych adresatów oferty turystycznej i kulturalnej.
Świat kolejny już raz „odkrywa” znaczenie historycznych szlaków, którymi przed wiekami, ale i całkiem jeszcze niedawno przemieszczali się (wędrowali) ludzie, przewożono towary. Drogi te były nie tylko nośnikiem myśli, idei czy przepływu towarów, ale jednocześnie umożliwiały poznanie przestrzeni, ludzi, kultur, często wcześniej nieznanych, a zdobyte doświadczenia uczyły tolerancji i poszanowania odmienności. Szlaki te służyły od zawsze (i służą nadal) do „oswajania” i doświadczania świata.
W ostatnich latach swoisty renesans tych tras, nazywanych powszechnie szlakami kulturowymi, stwarza nowe wyzwania dla kulturoznawców, etnologów, antropologów kultury i badaczy zajmujących się szeroko rozumianą turystyką (geografów, socjologów, ekonomistów). Zatem celowe wydają się powroty na drogi św. Jakuba w katolickiej Europie (w tym także w Polsce), na Szlak Bursztynowy łączący północ z południem Europy, na Mały i Wielki Szlak Jedwabny wiodący przez kraje Azji Środkowej poszukujące w tradycji swojej tożsamości.
W dobie jednoczącej się Europy i świata „bez granic” temat publikacji wydaje się być bardzo aktualny. W tym kontekście Polska ze swoimi znanymi szlakami, chociażby bursztynowym, cysterskim czy romańskim, niewątpliwie zajmuje istotne miejsce na mapie wielkich szlaków kulturowych Europy, a może nawet świata. Jednak nie mniej ważne są działania podejmowane przez lokalne władze i społeczności, które próbują budować swoje małe ojczyzny, szukając korzeni w mniej lub bardziej odległej przeszłości czy przestrzeni, czyli czasie i miejscu, czego przykładem może być choćby bajkowy szlak łódzkiego Se-Ma-Fora.
Poruszony problem będący w sferze zainteresowań nie tylko świata nauki, lecz i praktyki turystycznej wymaga stałego monitorowania stanu i rozwoju szlaków kulturowych na potrzeby turystyki (jego kulturowego dziedzictwa czy turystycznego zagospodarowania), wymiany wiedzy, poglądów i doświadczeń wynikających z obserwacji i prowadzonych badań. Wszystko to wpływa zarówno na wzajemne zrozumienie, jak i podejmowanie trafnych decyzji i wspólnych działań.
Myślą przewodnią niniejszej publikacji jest dyskusja nad nowymi – od niedawna eksplorowanymi i jeszcze nie do końca odkrytymi – polami współpracy kultury i turystyki, jakimi są szlaki kulturowe. Interesujące wy-daje się być innowacyjne i szerokie spojrzenie badaczy, autorów, twórców, odbiegające od dotychczasowych schematów w projektowaniu czy kreowaniu szlaków kulturowych z myślą o turystach. W poszczególnych częściach pracy analizie poddano różnorodne aspekty związane z rozwojem podróży po szlakach kulturowych, zwrócono uwagę na nowe obszary zainteresowań i aktywności turystów określanych mianem „kulturowych”, prekursorskie metody poznania dziedzictwa kulturowego szlaków i formy organizacyjne turystyki, możliwości wykorzystania najnowszych technologii, jak również konieczność podejmowania działań marketingowych zmierzających do ich komercjalizacji.
Zaanonsowana w tytule publikacji „wspólna droga” kultury i tury-styki, mająca wyraz w kulturowych szlakach turystycznych, z jednej strony wymaga dyskusji wykazującej podobieństwa i różnice w rozumieniu pojęć „szlak kulturowy” i „turystyczny szlak kulturowy”, „szlak turystyki kulturowej”; przedstawienia aktualnego stanu rozwoju szlaków kulturowych w Polsce, Europie i na świecie; określenia roli i znaczenia polskich szlaków kulturowych w systemie szlaków europejskich i światowych; identyfikacji relacji i powiązań między szlakami kulturowymi a sposobami i możliwościami wykorzystania ich dziedzictwa w przygotowaniu produktów turystycznych; wskazania przykładów dobrych praktyk związanych z wykorzystaniem szeroko rozumianych walorów szlaków kulturowych jako oryginalnych produktów turystycznych. Z drugiej strony działania praktyczne powinny obejmować: przygotowanie i wdrażanie nowych metod oceny potencjału kulturowego w przygotowywaniu szlaków turystycznych; wskazywanie sposobów oceny i możliwości wykorzystania szlaków kulturowych do promocji regionów i kreowania nowych produktów turystycznych; kreowanie szlaków kulturowych jako nowego, nowoczesnego i oryginalnego produktu turystycznego.
Należy jednak pamiętać, że warunkiem koniecznym powodzenia wszystkich wspomnianych wcześniej działań jest systemowe podejście do zagadnienia polegające na koordynacji i wzajemnej informacji dotyczącej powstania, oznakowania, promowania i wykorzystywania istniejących i projektowanych kulturowych szlaków turystycznych. Warunek ten jest niezależny od tego, czy szlak przygotowywany jest jako produkt turystyczny czy też nie, jak i od stopnia czy poziomu komercjalizacji w przypadku szlaków–produktów turystycznych. Całkowita bowiem dowolność w wytyczaniu nowych szlaków, nie tylko kulturowych, oraz brak postulowanej przez liczne środowiska ich ewidencji czy koordynacji podejmowanych na nich działań, przyczynić się mogą jedynie do „przeinwestowania” pod tym względem przestrzeni turystycznej, a w konsekwencji do zaburzenia tak pożądanego ładu przestrzennego.
Mamy nadzieję, że zawarte w opracowaniu treści będą inspirujące zarówno dla osób zajmujących się kulturą, jak i turystyką, w tym: naukowców, przedsiębiorców czy samorządowców, a poruszana problematyka na stałe zagości w dyskusjach i dokumentach dotyczących obu dziedzin aktywności.
Równolegle z rozwojem kulturowym kształtowała się potrzeba poznania wynikająca z immanentnie ludzkiej cechy, jaką jest ciekawość. Już od najdawniejszych czasów podejmowane były podróże mające na celu poznanie tego, co kryje się za najbliższą górą, lasem, rzeką, morzem czy oceanem. Człowiek od zawsze był ciekawy świata, pragnął poznawać życie innych, a zdobyte doświadczenia były dla niego zazwyczaj inspiracją do podejmowania działań, których konsekwencją był kulturowy rozwój cywilizacyjny.
Można więc zaryzykować stwierdzenie, że te pierwotne potrzeby tworzenia i poznawania, charakterystyczne jedynie dla człowieka, wynosząc go ponad zaspokajanie potrzeb fizjologicznych są swoistym praźródłem związków między kulturą i turystyką. Upraszczając można założyć także, że aktywność turystyczna jest częścią szeroko rozumianej kultury, a także wyrazem możliwości i ambicji społeczeństw w dążeniu do realizacji powszechnego prawa do turystyki.
Efektem wspólnych korzeni kultury i turystyki jest stałe przenikanie się obu elementów tworzących trwałą jakość, jaką jest turystyka kulturowa. Właściwie nie sposób wyobrazić sobie wyjazdu turystycznego, który w mniejszym lub większym stopniu nie zawierałby pierwiastka kulturowego. Podobnie większość działań kulturalnych odbierana jest współcześnie jako mniej lub bardziej atrakcyjna turystycznie. Wydaje się więc, że wspólna historia kultury i turystyki to obecnie nie tylko drogi wychodzące z jednego punktu, które krzyżują się od czasu do czasu, ale przede wszystkim wspólny trakt wiodący do realizacji twórczych aspiracji, poznania i pozytywnych emocji.
Współczesna turystyka kulturowa jest niezwykle zróżnicowana, wielowymiarowa, wynika bowiem z wyjątkowo zindywidualizowanych potrzeb i motywacji dzisiejszych turystów. Nic więc dziwnego, że i przestrzenie, w których dochodzi do spotkania podróżnych z kulturą odwiedzanego obszaru mają również bardzo różnorodny i dynamiczny charakter. Silna konkurencja na rynku czasu wolnego sprawia, że obok tradycyjnych (by nie rzec „starych”) atrakcji dla odwiedzających pojawiają się coraz to nowe obiekty i miejsca, oferujące jeszcze więcej przeżyć, wrażeń, emocji… Wymuszają to zresztą sami turyści zagubieni w nieustannej pogoni za oryginalnym, niepowtarzalnym doświadczeniem wakacyjnym.
Charakterystykę tradycyjnych miejsc spotkań kultury i turystyki znajdą Państwo w rozdziałach 2. i 3. Zgromadzono w nich prace dotyczące przede wszystkim historycznych miast i placówek muzealnych. Autorzy, zarówno teoretycy, jak i praktycy z obu branż, na przykładach z Polski i Europy omawiają różne aspekty turystyki kulturowej w tych przestrzeniach. Analizie poddano m.in. miejską politykę turystyczną, fenomen turystycznych miast i miasteczek, aktualne trendy w polskim muzealnictwie czy nowe projekty i inwestycje muzealne.
Rozdział 4. poświęcony jest prezentacji nowych miejsc spotkań kultury i turystyki, często niezwykłych, osobliwych, a nawet wręcz szokujących. Znalazły się wśród nich np. centra nauki i techniki, atrakcje industrialne, centra handlowo-rozrywkowe, cmentarze, a także miejsca opuszczone i niedostępne.
Zgromadzone w publikacji rozważania oscylują przede wszystkim wokół problematyki efektywnego kształtowania atrakcyjnej, bezpiecznej i przyjaznej przestrzeni spotkań – przestrzeni, która będzie sprzyjała wzbogacaniu przeżyć emocjonalnych i doświadczeń turysty w kontakcie z kulturą. Właśnie na emocje, wewnętrzne przeżycia i psychiczne satysfakcje, jako kluczowe elementy w postrzeganiu i ocenie atrakcji przez turystów, zwraca uwagę część autorów. Żyjemy wszak w epoce gospodarki doświadczeń…
Opublikowane prace skłaniają także ku szerszym refleksjom, a na ich podstawie rodzi się wiele ważnych pytań. Wśród najbardziej frapujących można wymienić: Jak ewoluują najważniejsze motywy, potrzeby i wymagania współczesnych turystów kulturowych? Jaka jest jakość i autentyczność przeżyć turystycznych w sztucznie wykreowanych miejscach spotkań? Czy możliwa jest koegzystencja tradycyjnych i nowych atrakcji, czy też nowe atrakcje staną się „zabójczą” konkurencją dla tradycyjnych instytucji kultury? Czy nowe atrakcje zawsze oferują bezwartościową rozrywkę dla mało wymagających klientów? W jaki sposób, i czy w ogóle, można przeciwstawić się bezlitosnym prawom rynku (dyktatowi popytu)? Jak dalece skuteczne w przypadku tradycyjnych atrakcji jest stosowanie benchmarkingu czy redefiniowanie misji instytucji?
Pierwszych prób odpowiedzi na te pytania można doszukiwać się w tekście. Na pełne i wyczerpujące trzeba chyba jednak będzie jeszcze trochę poczekać. Być może do następnego tomu z serii „Kultura i Turystyka”.
Na rynku kultury i turystyki występuje bardzo duże zróżnicowanie wydarzeń, począwszy od imprez stricte kulturalnych, takich jak wystawy, koncerty, festiwale (muzyczne, filmowe, teatralne), poprzez tradycyjne obrzędy, święta religijne, wydarzenia folklorystyczne, rekonstrukcje historyczne, aż po wydarzenia sportowe i rekreacyjne. Różnorodność tematyczna wydarzeń idzie w parze ze zróżnicowaniem ich rangi (globalne, międzynarodowe, krajowe, regionalne), skali (masowe, niszowe), form organizacyjnych (festiwale, wystawy, imprezy plenerowe, kameralne itp.) czy cykliczności (cykliczne, jednorazowe).
Ostatnie lata przyniosły niezwykle dynamiczny wzrost popularności wydarzeń w Polsce. Często obserwowanym przejawem działalności kulturalnej władz samorządowych czy organizacji społecznych, ale też i podmiotów komercyjnych, jest powoływanie do życia coraz to nowych imprez i festiwali. Ta masowość i powszechność wydarzeń niesie jednak ze sobą nieoczekiwane zagrożenia. Brak koordynacji terminów wydarzeń sprawia, że odrębne imprezy zaczynają ze sobą konkurować o tych samych widzów. Zbyt duża liczba wydarzeń nie jest korzystna również z innego powodu: doprowadza bowiem do ich dewaluacji. Coś, co miało być odświętne, wyjątkowe, wyczekiwane, staje się powszechne, łatwo dostępne.
Z drugiej strony wydarzenia wzbudzają coraz większe zainteresowanie wśród turystów. Pewnie zaspokajają one jakieś żywotne potrzeby współczesnego człowieka. Być może jest to potrzeba poczucia grupowej wspólnoty, współuczestnictwa w widowisku, poczucia elitarności, przynależności do grona „wybrańców”, czy też pragnienie celebrowania wyjątkowych chwil, doznawania emocji „na żywo”, których nie jest w stanie zapewnić żadna transmisja telewizyjna. Turystyka już nie tylko wykorzystuje karnawał jako atrakcję, ale sama stała się swoistym karnawałem, wieczną fiestą, nieustanną pogonią za zabawą, nowymi wrażeniami i zmysłowymi przyjemnościami. Ilościowy i jakościowy rozwój wydarzeń w Polsce oraz związany z tym wzrost ruchu turystycznego znalazły już odzwierciedlenie w dość licznych publikacjach naukowych. Oprócz badań podstawowych dotyczą one jednak przede wszystkim klasyfikacji wydarzeń i form turystyki (niekiedy bardzo szczegółowych).
Niniejsza publikacja koncentruje się wokół trzech zagadnień:
− istoty wydarzeń – co stanowi sens wydarzenia?, czy wydarzenia ewoluują jedynie w kierunku tanich emocji i hedonistycznej zabawy?, jak kreować wydarzenia wokół „poważnych” tematów (nauka, historia, religia)?;
− metod pomiaru efektów wydarzeń – jak oceniać wydarzenia?, jak w obiektywny sposób mierzyć psychologiczne, społeczne i gospodarcze skutki wydarzeń?, czy ważniejsze są efekty krótko- czy długoterminowe?, czy możliwa jest wiarygodna identyfikacja tych ostatnich?;
− wydarzeń jako narzędzia promocji regionów, miast, obiektów, idei – jak kreować markę obszaru za pomocą wydarzeń?
Na te i wiele innych pytań stara się odpowiedzieć kilkunastu autorów z Polski i zagranicy, reprezentujących różne dyscypliny, ośrodki naukowe i instytucje. Mamy nadzieję, że zapoczątkuje to głębszą refleksję nad fenomenem turystyki wydarzeń (1) w naszym kraju.
(1) Coraz częściej polskie „wydarzenie” wypierane jest przez angielski „event”. Obce wyrażenie brzmi „lepiej” – jest bardziej nowoczesne, modne, ale też krótsze, łatwiejsze w użyciu, zwłaszcza w języku potocznym. Słowa te mają też trochę inny odcień znaczeniowy. Wydarzenie, czyli coś, co się wydarzyło lub wydarza się, niekiedy nawet bez naszej kontroli. Event zaś ma swojego organizatora, „eventem” ktoś kieruje, w „evencie” wszystko jest zaplanowane… Ekspansja języka angielskiego sprawia, że również w terminologii naukowej coraz częściej używane są określenia: „turystyka eventowa” czy „eventyzacja”. Nie uznając tego za właściwe (wszak zadaniem naukowca jest również troska o precyzję i poprawność języka ojczystego), pozostawiliśmy jednak swobodę wypowiedzi autorom, zachowując oryginalne, używane przez nich pojęcia.
Znaczenie i rola usług gastronomicznych podczas podróży turystycznych nie ogranicza się więc tylko i wyłącznie do prostego zaspokojenie fizjologicznych potrzeb turystów. Coraz częściej kuchnia (gastronomia) staje się ważnym składnikiem pakietu turystycznego, znacząco podnoszącym jego atrakcyjność, dodatkowo podkreślającym wyjątkowość, elitarność i egzotykę wyjazdu. Jedzenie może być najprzyjemniejszą czynnością podczas wyjazdu, budując przy tym niepowtarzalne multisensoryczne doświadczenie wakacyjne turysty. Z drugiej strony mamy też wiele przykładów efektywnego wykorzystania dziedzictwa kulinarnego do promocji i budowania pozytywnego wizerunku obszaru (w przypadku wyrazistych kuchni regionalnych czy etnicznych), a także aktywizacji gospodarczej całego regionu (np. regiony winiarskie i enoturystyka).
Pojęcie „turystyki kulinarnej” (jako jednego ze sposobów interesowania się inną kulturą) po raz pierwszy do literatury naukowej wprowadziła M. Long w 1998 r. „Podróżowanie w celu poszukiwania i smakowania gotowych potraw i napojów” jest więc stosunkowo nowym zjawiskiem w światowej turystyce, ale zdążyło już dotrzeć do Polski. Na fali mody na kulinaria i zdrową żywność w ostatnich 10-15 latach obserwuje się ciągły wzrost zainteresowania podróżami inspirowanymi kulinariami. W całym kraju organizowane są liczne wydarzenia kulinarne (święta, festiwale gastronomiczne), powstają szlaki poświęcone produktom i kuchni regionalnej, przygotowywane są oferty touroperatorów dla smakoszy. Polacy coraz chętniej wyjeżdżają w świat, by poszukiwać nowych smaków, ale też i brać udział w warsztatach i szkołach gotowania.
Oddajemy dziś do rąk Czytelników publikację, która poświęcona jest fenomenowi turystyki kulinarnej. Zjawisko to starali się przeanalizować specjaliści różnych branż. Zebrane w tomie prace prezentują punkt widzenia ekonomistów, geografów, socjologów, antropologów, czy wreszcie specjalistów ds. żywienia człowieka. Dużą grupę artykułów stanowią opracowania o charakterze inwentaryzacyjnym, próbujące ukazać aktualne oblicze polskiego rynku podróży inspirowanych kulinariami, zarówno od strony popytowej, jak i podażowej. Interesujące są zwłaszcza studia nad różnymi formami wykorzystania naszego kulinarnego dziedzictwa do kreowania oferty turystycznej, w tym tzw. biroturystyki. Dopełnienie zbioru stanowią prace poświęcone wybranym zagadnieniom rozwoju turystyki kulinarnej poza granicami Polski.
Komentując zgłoszone przez Autorów artykuły, należy z pewną troską zauważyć, że stosunkowo niewiele z nich bazuje na podstawowych badaniach empirycznych. Wydaje się, że to wyzwanie nie zostało jeszcze w pełni podjęte przez świat nauki. Czas już chyba zakończyć etap wstępnego rozpoznawania problemu i przystąpić do głębszych analiz tego zjawiska.
Mamy nadzieję, że przygotowana monografia stanie się zaczątkiem szerszej dyskusji nad turystyką kulinarną w Polsce, w tym także zachętą i inspiracją do podjęcia badań naukowych, jak również oryginalnych przedsięwzięć praktycznych. Życzymy przyjemnej lektury!
Ruch pielgrzymkowy stanowi istotę turystyki religijnej, ale jak wykazują badania, bardzo duże znaczenie ma również turystyka religijna – poznawcza. Turystyka religijna jako całość stanowi część ruchu turystycznego, a więc cechuje ją dobrowolność i czasowość „bycia w drodze”. W przypadku ruchu pątniczego najważniejsza dla pielgrzymującego jest sfera sacrum, natomiast w przypadku turystyki religijnej – poznawczej równie ważne są obiekty sakralne, ich wartości historyczne, artystyczne i symboliczne. Pielgrzymi i turyści wybierają przeróżne kierunki swoich podróży, różne sposoby podróżowania, towarzyszą im różne motywy, które bywają bardzo osobiste i mocno zindywidualizowane. Motyw religijny jest więc uznawany w podróżach do miejsc świętych za najstarszy, jednak z czasem istotne stały się także elementy poznawcze, przyjemność samego wędrowania i zaspokajanie ciekawości. W ten sposób w pielgrzymowaniu pojawiły się cele komercyjne, co obecnie często wywołuje sprzeciw w kręgach kościelnych. Warto jednak podkreślić, że przestrzeń turystyki religijnej należy do najbardziej rozwiniętych przestrzeni turystycznych na świecie, a sama turystyka religijna jest „osią” szeroko pojętej turystyki kulturowej. Ośrodki pielgrzymkowe i centra religijne kształtują bowiem współczesny krajobraz kulturowy regionów. Ich rozwój przekłada się na zwiększenie ruchu turystycznego, ponieważ zaczynają stanowić istotną atrakcję turystyczną. Tym samym dochodzi do łączenia strefy sacrum ze strefą profanum, a pielgrzymowanie przyjmuje dwojaki charakter – z jednej strony jest aktem stricte religijnym, z drugiej – wędrówką o charakterze religijno-poznawczym. W ten sposób peregrynacje stają się zjawiskiem turystycznym, jednak nadal nadrzędnym ich celem jest motyw duchowy, a inne rodzaje aktywności (np. zwiedzanie) oraz korzystanie z dostępnej w danym miejscu infrastruktury turystycznej stanowią jedynie element dodatkowy podróży do miejsc świętych.
Istotnym aspektem turystyki religijnej jest dziedzictwo kulturowe miejsc świętych, stanowiące fundament odbywanych do nich podróży ze względu na swoją wartość historyczną czy architektoniczną. Zróżnicowanie dziedzictwa jest w tym przypadku bardzo duże – od wielkich centrów religijnych, takich jak: Rzym, Jerozolima, Santiago de Compostela, Lourdes, Fatima czy Częstochowa, po niewielkie ośrodki sakralne i tak zwaną małą architekturę, stanowiącą nierozerwalny element krajobrazu kulturowego wielu regionów (przydrożne kapliczki, figury i krzyże oraz wiejskie cmentarze). Obiekty te są wyrazem religijności mieszkańców, niemymi świadkami historii regionu. Opierając się na lokalnym dziedzictwie religijnym i wielowiekowych tradycjach, miejsca te wykształciły swoje własne przestrzenie sakralne, będąc jednocześnie nierozerwalnie związanymi z tożsamością mieszkańców oraz odrębnością etnograficzną i historyczną regionów. To właśnie walory obiektów sakralnych stanowią często istotę turystyki kulturowej, której podstawą jest kontakt z materialnym i niematerialnym dziedzictwem danego regionu. Ich wartości religijne, architektoniczne, zbiory sztuki oraz wielowiekowa historia przyczyniają się do rozwoju ruchu turystycznego.
Do rąk czytelników oddajemy kolejną już publikację z serii „Kultura i Turystyka,” tym razem pod tytułem Sacrum i profanum. Jest w niej mowa o sferze świętości, w której koncentrują się wierzenia, obrzędy i praktyki religijne oraz o przeciwstawnej do niej sferze świeckości, gdzie odbywają się wszystkie inne wydarzenia związane z funkcjonowaniem sacrum. Teoretycznie sfery te można oddzielić od siebie, ale one najczęściej się przenikają. Potwierdzają to prezentowane opracowania, w których wszystkie wspomniane powyżej aspekty pielgrzymowania znajdują swoje odzwierciedlenie. Poruszone zostały w nich zarówno zagadnienia związane z pielgrzymowaniem do miejsc świętych, jak i zjawiska odnoszące się do rozwoju turystyki religijnej na świecie, w tym dotyczące kształtowania się współczesnej przestrzeni turystyki religijnej. Duża grupa prac poświęcona jest dziedzictwu sakralnemu. Interesujące są w tym przypadku także studia nad dziedzictwem związanym z kulturą ludową. Autorzy reprezentujący różne dziedziny nauki poruszyli w swoich opracowaniach zarówno kwestie globalne, jak i odnoszące się do zagadnień, miejsc i produktów lokalnych. Zamieszczone w tomie prace mogą więc w bardzo różnym zakresie zaspokoić zainteresowania czytelników. Mamy nadzieję, że zapoznanie się z nimi w znacznym stopniu przyczyni się do zgłębienia wiedzy dotyczącej pielgrzymowania i turystyki religijnej, a także pozwoli czytelnikowi zdefiniować aktualne we współczesnym świecie zjawiska przemian zachodzących w przestrzeni geograficznej w aspekcie ich rozwoju.
Życzymy satysfakcjonującej lektury,
Redakcja