Nearctis

Dat artikel es geschreevn in 't Noordelik West-Vlams.

Koarte mê d' ekostreekn uut 't *Nearctis*. Dr zyn ook e poar ekostreekn vermeld uut 't *Neotropis* en uut de Paciefieke ekozôone.

't Nearctis of de Nearktiesche ekozôone is êen van de acht ekozôonn an d' ippervlakte van d' eirde. 't Nearctis bedekt 't grotste dêel van Nôord-Amerika, mê inbegrip van Groenland en d' ooglandn van Mexico. Zuud-Mexico, Zuud-Florida, Centroal-Amerika, en de Karajiebn zyn e dêel van 't Neotropis, tegoare mê Zuud-Amerika.

Veele dierkundign vienn da 't Palaearctis en 't Nearctis mor êen ekozôone zyn, 't Holarctis. 't Palaearctis en 't Nearctis ên ook veele plantesôortn gemêen, tgêen de plantkundign de "Arkto-Tertièère Geoflora" êetn.

Ekoprovinsjes

Toendra en gletsjer in 't Nasjonoal Park Jasper, Alberta, Canada.

Bus van êekn en pynboomn, Sierra Madre Occidental, Mexico.

De Weirld Nateur-Stichtienge (WWF) verdêelt 't Nearctis in vier ekoprovinsjes, da zyn eirdrykskundige groepeeriengn van ekostreekn die verschillnde bioomn kunn bevattn, mo sterke biogeografiesche oovrêenkomstn ên, in 't biezoendre ip taksnomoomiesche nivoos oogre of 't sôortnnivoo (geslacht, famielje).

Kanadeesch Schild

D' ekoprovinsje van 't Kanadeesch Schild strekt êm uut oovre 't nôordlik dêel van 't kontienent, van d' Aleutn toe Newfoundland. 't Omvat de ekostreekn van de Nearktiesche toendras en boreoale busschn of tajgas.

Ôostlik Nôord-Amerika

D' ekoprovinsje van ôostlik Nôord-Amerika omvat de warmgemoatigde loof- en gemienglde busschn van d' ôostlikke Verêenigde Stoaten van Amerika en zuudôostlik Kanada, de gemoatigde graslandn van de Grôote Vlaktn van de centroale Verêenigde Stoaten en zuudlik-centroal Kanada, de warmgemoatigde koniefeerebusschn van de zuudôostlikke Verêenigde Stoaten, de subtroopiesche savann van Florida, en de mangrove- en hammock-busschn van 't Neotropis in zuudlik Florida.

Westlik Nôord-Amerika

D' ekoprovinsje van westlik Nôord-Amerika omvat de warmgemoatigde konifeerebusschn van de kuste- en bergstreekn van zuudlik Alaska, westlik Kanada, en de westlikke Verêenigde Stoaten van de Paciefieke kuste en Nôord-Kaliefornje toe an 't Rotsgebergte, mor ook de tusschn de bergn geleegn wientr-koede woestynn en drooge struuklandn en warmgemoatigde graslandn en struuklandn van de westlikke Verêenigde Stoaten.

Nôordlik Mexico en Zuudwestlik Nôord-Amerika

D' ekoprovinsje van Nôord-Mexico omvat de woestynn en drooge struuklandn mê milde of koede wientrs van nôordlik Mexico, zuudlik Kaliefornje, en de zuudwestlikke Verêenigde Stoaten, woaroendre de Chihuahua-Woestyne, de Sonora-Woestyne en de Mojave-Woestyne.

D' ekostreekn mê mediterroan klimoat van zuudlik en middn Kaliefornje omvattn de chaparral en oafbusschn en diverse andre glykoardige ekostreekn.

D' ekoprovinsje besloat ook de warmgemoatigde en subtroopiesche pynboom- en êekebusschn, woaroendre de bergbusschn van Arizona en de busschn van Sierra Madre Occidental, Sierra Madre Oriental en Sierra Juarez en San Pedro Martir.

Geschiednisse

Bus van subalpiene lorke (*Larix lyallii*), Rotsgebergte, Kanada.

Aloewêl da Nôord- en Zuud-Amerika teegnwôordig verboenn zyn mê de Landbrugge van Panama, woarn die kontinentn van mekoar geschêen gedeurnde oengevêer 180 miljoen joar, en oentwikkldn styf verschillnde plantn- en bêestnsôortn. O 't oede supercontinent Pangaea in twêen splêet oengevêer 180 miljoen joar geleen, blêef Nôord-Amerika angn an Euroazje lik dêel van 't superkontinent Laurasia, terwyl da Zuud-Amerika dêel was van 't superkontienent Gondwana. Nôord-Amerika splêet loatre of van Euroazje. Sinsdien is Nôord-Amerika ook verboenn gewist zowê mê Oazje lik mê Zuud-Amerika deur landbruggn, tgêen uutwisslienge van plantn- en bêestesôortn ê meuglik gemakt tusschn de kontienentn, de Grôote Amerikoansche Uutwisslienge.

E vroegre landbrugge oovre de Bering-Zêestroate tussch Oazje en Nôord-Amerika liet toe datr veele plantn en bêestn undre bewoogn tusschn die kontienentn, en 't Nearctis ê veele sôortn plantn en bêestn gemêenschapplik mê 't Palaearctis. De twêe ekozôonn wordn somtyds lik êen ekozôone bekeekn, 't Holarctis.

Veele grôote bêestn, of de megafauna, woaroendre peirdn, keemls, mammoetn, mastodontn, groendluioards, soablekattn (Smilodon), de reuze-beir (Arctodus simus), en de jachtluipeird (Acinonyx jubatus, stiervn uut in Nôord-Amerika ip 't ende van 't Pleistocêen (ystydn), tegoare mê 't verschynn van de mens, in tgêene genoamd is 't Holocêen Uutsterviengs-Verschynsl. Vroegre wierd angenoomn da 't uutstervn van de megafauna verôorzakt was deur veranderienge van kliemoat, mo veele weetnschappers gloovn nu da de kliemoatverandriengn wê bydroagn toe 't uutstervn, mo da d' êeste ôorzoake ligt in 't joagn deur de niew angekommn menschn, of in 't gevol van sommigte roofbêestn deur 't schoas wordn van de prôojn. Den Ameriekoanschn biezong (Bison bison), de bruune beir (Ursus arctos), den eeland (Alces alces), de wapietie (Cervus canadensis) kwoam Nôord-Amerika binn teglyk mê d' êeste menschn, en breidn undre rap uut, woaby da ze ekologiesche oltn vuldn die leege woarn deur 't zjuuste utgestervn van de nôord-amerikoansche megafauna.

Flora en fauna

Gemiengld loofbus, Yancey Countey, North Carolina, ôostlik USA.

*Adenostoma sparsifolium*, *Chaparral* in Kaliefornje, USA.

Flora en fauna die in 't Nearctis oentstoenn

Bêestn die ôorsproenklik allêene mor in 't Nearctis vôornkwoamn:

Famielje Canidae of oendachtign (oendn, wôovn, vossn, en coyotes)
Famielje Camelidae of keemlachtign en undre zuud-amerikoansche verwantn woaroendre de laamas. De latste nôord-amerikoansche keemlachtign stiervn uut gedeurnd de latstn ystyd.
Famielje Equidae of peirdachtign en undre verwantn.
Famielje Antilocapridae, die de pronghorn omvat.
De Tremarctinae, of beirn mê kort vorôofd woaroendre de reuzebeir (Arctodus simius). 't latst oovrebluuvnd lid van die groeop is Tremarctos ornatus uut Zuud-Amerika.
't Nu uutgestorvn amerikoans luipeird Miracinonyx.

Flora en fauna endeemiesch in 't Nearctis

Êen veugle-famielje de Timaliinae, is endeemiesch in 't Nearctis. 't Holarctis ê vier endeemiesche famieljes : de Gaviidae, Tetraoninae, Alcidae, en Bombycillidae. De keevre-famieljes Pleocomidae en Diphyllostomatidae zyn ook endeemiesch in 't Nearctis. De vliegesôorte Cynomya cadaverina wordt ook gevoenn in grôote antaln in da gebied.

Plantn-famieljes die endeemiesch of bykans endeemiesch zyn in 't Nearctis omvattn de Crossosomataceae, Simmondsiaceae, en Limnanthaceae.

E bitje voddr kykn

(en) Flannery, Tim 2001 : The Eternal Frontier: an Ecological History of North America and its Peoples, Grove Press, New York.
(en) Ricketts, Taylor H., Eric Dinerstein, David M. Olson, Colby J. Loucks, et al. 1999 : Terrestrial Ecoregions of North America: a Conservation Assessment, Island Press, Washington DC.

Eksterne koppliengn

Ofbeeldiengn die ier by passn ku je vien in de categorie Nearctic van Wikimedia Commons.