ISSN 1300­7025 İstanbul'da İlk Cumhuriyet Bayramı Cumhuriyet'in Başarılı İşadamları 7 5 Yıl Önce Komünist Manifesto Halk Fırkası Kurulurken Türkiye mi, Türkistan mı? Kadrocularda Devletçilik Afyon'dan İki Kitap CUM HURİ YET 75 YAŞI NDA Cumhuriyetin Başarılı İşadamları Murat Çokgezen Î950ierin başında 20. Asır adlı magazin dergisinde yayımlanan röportajlar dizisini temel alarak Cumhuriyet dönemi müteşebbislerini tahlil ediyor mtatatH zater. AyltRP*rgl Ekim 1098 Sayı; 88 Cilt: 10 MM Türkiye Ekonomik va Toplumul Tarttı Vakfı wtata Odum Y» SWw BBflp itemBaUteft Daman Kékar Ayşen Atutdel Pantfma Kunrfu Mot« Tunçay, Ayşen Anadol, HftfH Borktay, Editent E Wem, Çağar Keyder, Necdet tekMjb, later Toprak tefiffit Tm n m M •un wciav w lir rM *«w «iak rT BMtaiüttiMteiol HalkJFırkası Kurulurken... evin Yurdsever Ateş Halk Fırkası'nın fsfet 75 yıl önce kuruluşu sırasında yaşanan tartışmalara örnek olarak Ahmed Cevdet'in iki makalesini aktarıyor atanbul, 29 Ekim 1924 İstı O s manii Başkentinde Cumhuriyetin İlk Yıldönümü 1 1 14 Mehmet Emin Elmacı 29 Ekim 'in henüz resmen bayram ilan edilmediği 1924 yılında istanbul'da yapılan kutlamaları basın taramasına dayanarak aktarıyor. ^ g e f f ik Hûsnü'nün Ko münist n Manifesto Çevirisi 19 Osman Köker Marx­Engels 'in Komünist Parti Manifestosu^M/ı 75 yıl önce yapılan ilk Türkçe baskısını tanıtıyor. Cengü Kahraman Atatürk'ün Yanındaki Doktor Abon« Wetern Yeytn Necdet Sakaoğlu Cumhuriyeti kuran kadrodan Operatör Doktor Hüseyin Hüsnü Paşa'yı tanıtıyor. Tarth Vakfı IMIb Numune Matbaacılk Etryay Bariton» Bulvarı, Iphemera Derneği ile işbirliği içinde hazırladığımız bu ayki sayfamızda zafer takları var. rrtd«Sarayı Arabalar Dairesi 80700 Devletçilik 32 34 212} 227 37 33 ­ 34 227 46 33 ­ 34 îrdoğan Keskinkılıç Cumhuriyetin ekonomi 212) 22? 37 32 (fak«) politikalarının oluşmasında özgün bir ses ffliü Özen {0312} 42818 64 UxttHD Koşullan Mb syfck (yarttçJ}: 4.000.000 TL yurtthfi): 35 US$ mMm t «Ht (yurtiçi) ; 4.800.000.­TL yurtffeç») : 40 U$$ Yurtdışı fiyatlarına gönderi ücreti dahildir. 4 TOPLUMSAL TARİH, EKİM 1998 olarak ortaya çıkan Kadro dergisini inceliyor Tiürkistan; Nerede, Ne Zaman? Erdem "Türkistan" sözcüğüne hangi dönemde hangi anlamlar yüklendiğini inceliyor. fît akan 38 45 Osmanlı'nın Baltık Cumhuriyetlerine İlişkin Politikası Dr. Mehmet T emel Osmanlı Devleti'nin Brest­Litovsk Antlaşması sonrasında bağımsızlığını elde eden Litvanya, Letonya ve Estonya'yla diplomatik ilişkilerini inceliyor. Veni Belgelerin Işığında Hoybun Cemiyeti Dr. Oğuz Ayt epe Emniyet Genel Müdürlüğü ArşivVnde yaptığı araştırmalarına dayanarak, 1927'de kurulan Kürt örgütlenmesi Hoybun'u değerlendiriyor. 50 Osmanlılar 16. Yüzyılda Acil Durumlarda Barut İhtiyaçlarını Nasıl Karşılıyorlardı? Osman Bahadır Osmanlı Devleti'nin savaş dönemlerinde artan barut ihtiyacını nasıl karşıladığını aydınlatıyor. 56 KİTABİYAT Afyon'dan İki Kitap Özer Küpel i Turan Akkoyun'un Ömer Fevzi Atabek ve Afyon Vilâyeti Tarihçesi üzerine, Nilüfer Keskin'in tarihçi Tuncer Baykara üzerine kitaplarını tanıtıyor. NOT DEFTERİ Nurşen Mazıcı 'nın daha önce dergimizde yayımlanan bir eleştiri yazısına verdiği yanıt ve Güneş Varol'un İttihat ve Terakki ve Genç Cumhuriyet üzerine notları. olljgß W I AN1VKT KOTPrmm»i! »»t I» K« » L M A U X 59 F«it»»HM Emcils MANIFEST Kr»iM SAP. 62 İÇİNDEKİLER K İ T A B İ Y A T Afyon'dan İki Kitap ÖZ ER KÜP ELİ Afyon Kocat epe Üniversitesi Anadolu Dil­Tarih ve Kültür Araşt ırma Me rke zi'nde uzman OMKK FKVZİ ATABEK VC ARVON VİLÂYE Tİ TARİHÇ E S İ T uran Akko y un, Ömer Fevzi Atabek ve Afyon Vilâyeti Tarihçesi, Af y o n K ocat epe Üni v e rsi t e si y ay ını, Afy on, 1997, CLVIII+413 s.+77 resim. Son zamanlarda, ülkemizde mahalli tarih üzerine yapılan çahşmalarda bilhassa artış gö­ rülmektedir. Ancak, bu çalış­ maların pek çoğu "eyalet", "sancak", "kaza" ve hatta "köy" gibi çeşitli idari birimleri belirli zaman dilimleri içerisinde ko­ nu edinmektedir. Bunun yanı sıra bir yerleşim biriminin geç­ mişten günümüze idari, siyasi, iktisadi ve sosyal yapısını ele alan çalışmalar da mevcuttur. Lakin bu tür çahşmalarda dik­ kat edilmesi gereken hususla­ rın en başında, günümüzde yaptığı ve yaptırdığı tetkiklerle Türkiye'de şehir tarihçiliği ala­ nının en önde gelen isimlerin­ den Prof. Dr. Tuncer Bayka­ ra'nın deyimiyle "bilinenler de­ ğil, daha az belirgin hususlarm ortaya çıkarılması" olmalıdır. Buna dikkat edildiğinde, hazır­ lanan çalışmanın daha fazla iti­ bar göreceği muhakkaktır. Zamanımızda şehir tarihçi­ liği gittikçe önem kazanırken, geçmişte de bazı şehirlerin ta­ rihi üzerine çalışmalar yapıldı­ ğı ve bunların bir kısmının ya­ yımlandığı bilinmektedir. Hü­ seyin Hüsameddin'in Amasya Tarihi, Raif Nezih'in izmir Ta­ rihi, ismail Hakkı'nın Karesi Vilâyeti Tarihçesi, Tuncer Bay­ kara'nın Yatağan isimli eserle­ ri yayımlanmış şehir tarihle­ rinden bazılarıdır. Geçmiş yıl­ larda, hazırlanan bu tür şehir tarihlerinin büyük çoğunluğu tarihçi sıfatına sahip olmayan, mahalli tarih ve kültür araştır­ malarına meraklı şahıslarca yapılmış olsa da günümüzün ciddi kaidelerine göre hazır­ lanmış pek çok çalışmadan da­ ha seviyeli ve içerik bakımın­ dan daha zengindirler. Bunun­ la beraber kendi dönemleri hakkında zikrettikleri ifadeler sebebiyle kaynak niteliğini ta­ şıyan bu eserler günümüz araştırmalarına altyapı teşkil etmektedir. Bu nedenle geç­ mişte kıyıda köşede kalmış bu tür eserlerin ortaya çıkarıla­ rak, bunların ilmin hizmetine sunulması biz araştırmacıların hedeflerinden olmalıdır. Afyonlu Ömer Fevzi Ata­ bek'in (1883­1971) AJyon (Vilâ­ yeti) Tarihçesi adlı çalışması da uzun süre yayımlanma imkânı bulamamış eserlerden birisi­ dir. Eser, Toplumsal Tarih der­ gisinin 41. sayısında tanıtıldığı gibi, 1936­1955 yılları arasında eski yazıyla dört cilt olarak ka­ leme alınmıştır. Lakin müelli­ fin ölümüyle beraber aile arşi­ vinde kalmış, uzun süre sonra, üniversiteye bağışlanması sa­ yesinde hazırlanabilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Turan Akko­ yun tarafından eski yazıdan ye­ ni yazıya transkribi yapılarak Ömer Fevzi Atabek ve AJyon Vi­ lâyeti Tarihçesi adı ile yayımla­ nan eserde Turan Akkoyun'un da önemli katkısı görülmekte­ dir. Kitabında Akkoyun kuru bir aktarımla yetinmemiş, met­ nin ön kısmına Ömer Fevzi Atabek ve 4fron Vilâyeti Tarih­ çesi adlı eserine dair geniş bir değerlendirme ekleyerek kita­ ba zenginlik katmıştır. Kitap "Takdim" (s. I ), "Söz­ başı" (s. III ) ve sonrasında iki ana kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım müellifin ve ese­ rin değerlendirmesini içer­ mektedir. ikinci kısım ise ta­ rihçenin transkribe edilmiş ha­ lini ihtiva etmektedir. "Ömer Fevzi Atabek Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri Ü zerine" (s. V1I­CLVIII) adını taşıyan bi­ rinci kısım, girişi müteakip iki bölümden oluşmaktadır. Bi­ yografilerin tarih ilmi açısın­ dan kullanılabilirliğine dair kı­ sa bir girişten (s. VII­IX) sonra, "Hayatı" (s. IX­XXIX) adını ta­ şıyan birinci bölümde Ata­ bek'in tüm hayat hikâyesi, onun şimdiye kadar yayımlan­ mamış hatıralarını ihtiva eden Hayatım adlı eserine ve hak­ kında yazılanlara istinaden or­ taya konulmaktadır, ikinci bö­ lüm üç alt başlıktan oluşmak­ tadır. Bunlardan birincisi, KİTABİYAT Afyon'da Gedik Ahmed Paşa tarafından yaptırılan cami ve hamam. 19607ı yıllarda Afyon. Cengiz Kahraman arşivi Ömer Fevzi Atabek _fifl| _TOPLUMSAL TARİH, EKİM 1998 "Şahsiyeti ve Eserleri" (s. XXIX­XXXV1I) kısmı Atabek'in mizacı, diğer çalışmaları ve ta­ rihçenin yazım ortamı ile kay­ naklarına dair bilgileri ihtiva etmektedir. "Türkiye'de Şehir Tarihçiliği" (s. XXXVII1­LV) kısmında Türkiye'de şehir ta­ rihçiliğinin gelişimi, Afyon Vi­ lâyeti Tarihçesi'nin diğer şe­ hirlere dair yapılmış çalışma­ lar ile mukayesesi ve Afyon ta­ rihine dair yapılan çalışmalar izah edilmiştir. "Atabek'in Af­ yon (Vilâyeti) Tarihçesi" (s. LV­CXLIX ) kısmında da Ata­ bek'in tarihçesinin genel özel­ likleri tanıtılmakta ve tarihçe­ nin ayrıntılı bir tahlili yer al­ maktadır. Kitabın, "Afyon Vilâyeti Ta­ rihçesi" (s, 1­415) adını taşıyan ikinci kısmı Atabek'in orjinal nüshalarının transkrip edilmiş metninden oluşmaktadır. Oriji­ nali dört cilt olan metne sadık kalınmış ve böylece her cilt bir bölüm oluşturmuştur. Birinci cilt (s. 1­143) Os­ manlı Devleti'nin ilk ve son idarecileri hakkında bilgi vere­ rek başlar (s. 5­17) ve sonra "Mukaddime" (s. 19) gelir. Af­ yon'un tarihçesi ise bundan sonra başlamaktadır (s. 20). Bi­ rinci ciltte Afyon'un fiziki, be­ şeri ve iktisadi coğrafyası (s. 20­62) ve genel tarihi (s. 65­ 142) anlatılmaktadır. İkinci cildin başında cami­ ler, mescitler, vakfiyeler ve bunlara ait vesikalar (s. 145­ 179) ele alındıktan sonra Kara­ hisar'daki maarif hayatı içeri­ sinde tatil günleri ve mübarek günler, mektepler, medreseler, bunlarda okutulan dersler ve uygulanan cezalar (s. 179­209) hakkında bilgi verilmektedir. Devamında şehirdeki esnaf ha­ yatı, bunların teşkilatları, esna­ fın ve halkın tatbik ettiği genel âdetlerden bahsedilmektedir (s. 209­240). Üçüncü cilt ise inkılapların mahalli uygulamalarından bahsederek başlamakta (s. 241­255), devamında, Afyon'un iklimi ve çeşitli tabiat olayları­ na dair bilgileri (s. 255­259), Rarahisar'ın meşhurları (s. 259­294), Afyon'un kaza ve na­ hiyelerine dair genel malumatı (s. 295­528) ve Afyon'da görev yapmış en yüksek idari görev­ lilerin listesini (s. 528­550) içermektedir. Dördüncü ve son cilt ise "Mücâdele­i Milliyye ve Afyon" adını taşımakta, burada Milli Mücadele ve Afyon'un bu sıra­ daki durumu vesikalar ve yaza­ rın hatıralarına dayanüarak an­ latılmaktadır (s. 551­412). En sonda da kullanılan kaynaklar bulunmaktadır (s.412­415). Netice olarak, Atabek'in eseri Alyon tarihine dair önem­ li bir kaynak hüviyetindedir. Kendisinin bizzat şahit olduğu konulara vesikalarıyla beraber geniş yer vermesi tarihçeyi da­ ha kıymetli kılmaktadır. Öte yandan, eserinde coğrafi ve folklorik bilgilere önemli ölçü­ de yer vermesi Atabek'in siyasi tarihten çok içtimai tarihe ilgi duyduğunu göstermektedir. Lakin tarihçesinde yerli yersiz her meseleye değinmesi zaman zaman konuya hâkimiyetini kaybetmesine yol açmış, bu du­ rum eserin tamamında bir bii­ tünlük oluşmasını engellemiş­ tir. Bu durum tamamıyla metot eksikliği neticesinde ortaya çıkmış olup Turan Akkoyun da buna tarihçenin genel özellik­ lerini tanıtırken temas etmiştir (s. LVIII). Buna rağmen, II. Ab­ dülhamid devrinde dünyaya gelmiş, Meşrutiyet, Milli Müca­ dele, Cumhuriyet devirlerini yaşamış ve Türk maarifinin çe­ şitli kademelerinde görev al­ mış, okumaya ve araştırmaya meraklı bir kişiliğe sahip oldu­ ğu anlaşılan Ömer Fevzi Ata­ bek'in Afyon Vilâyeti Tarihçesi, Afyon'un ve bölgenin tarihine dair araştırma yapanlar için önemli bir referans kitap ola­ caktır. Dileğimiz bu tür çalış­ maların ortaya çıkarılıp bura­ ' daki gibi gerekli tetkikler yapıl­ dıktan sonra yayımlamasıdır. Ni l üf e r K eskin, Tuncer Bayka­ ra Hayatı, Şahsiyeti ve Fikirlerine Dair Bir Araştırma, Me dre se K it abev i, Af y o n, 1997, X+149 s. Bir kişinin hayat hikâyesinin bir başkası tarafından kaleme alınmasına biyografi veya hal tercümesi adı verilmektedir, tik örneklerini Eski Yunan, Çin ve İslam toplumunda gördüğümüz biyografi çalışmaları son yıllar­ da ülkemizde önemli uğraşlar­ dan olmuştur. Bu uğraşların neticeleri de gün geçtikçe ya­ yımlanmaktadır. Bu tür çalışmalar arasında en son yayımlananlardan biri de Nilüfer Keskin'in Tuncer Baykara'yı konu edinen çalış­ masıdır. Vaktiyle AJyon Kocate­ pe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde yüksek lisans te­ zi olarak hazırlanmış olan ça­ lışma, günümüzde Türkiye ve dünyada önde gelen tarihçiler arasında bulunan Tuncer Bay­ kara'nın eserlerini, şahsiyetini ve fikirlerini incelemekte ve gi­ rişi müteakip üç bölümden oluşmaktadır. "Tuncer Baykara'nın Hayatı ve Şahsiyeti" (s. 5­36) adını ta­ şıyan birinci bölümde "Ailesi ve Menşeî" (s. 3­6), "Tahsil Haya­ tı" (s. 6­8), "Hocaları" (s. 8­14), "Akademik Hayatı" (s. 15­17), "Yetiştiği Ortam ve Tuncer Bay­ kara'nın Şahsiyetine Etkisi" (s. 17­36) üzerinde durulmaktadır. "Tuncer Baykara'nın Eserle­ ri" (s. 37­93) adlı ikinci bölümde ise Baykara'nın kitapları (s. 37­ 69) ve makaleleri (s. 69­95) hakkında bilgi verilmektedir. Üçüncü ve son bölüm olan "Tuncer Baykara'nın ilmî ve Fikrî Yapısı"nda (s. 95­124) ise "ilmî Disiplini" (s. 95­99), "Fuat Köprülü Tarih Ekolü ve Tuncer Bay kara" (s. 99­109), "Tarih ve Sosyal Meselelere Bakışı" (s. 109­124) ele alınmaktadır. Zamanımızın en iyi tarihçi­ lerinden birini inceleyen bu ça­ lışmada bazı problemler de göz­ den kaçmamaktadır. Buna göre: ilk olarak, vaktiyle öğrencisi olduğum Hocam Baykara'nın ilmi temposuna yetişebilmek çok zordur. Kendisi araştırma­ larına devam ettiği müddetçe yeni sonuçlara varacağından bu çalışma şimdiye kadar olan araştırmalarım kapsamaktadır. İkinci olarak, yaşadığı devir­ ler hakkında uzun uzadıya bilgi verilmiş, fakat bu devirlerin hocanın şahsiyetine ne şekilde tesir ettiği üzerinde durulma­ mıştır. Milli Şef, Tek Parti, dar­ beler devirlerini yaşamış birisi olarak bu gelişmelerin Tuncer Baykara'ya ne şekilde etki etti­ ğinden bahsedilmemiştir. Belki de Tuncer Hoca bunları yayım­ lamayı düşündüğü "Hatıra­ larına saklamaktadır. Üçüncü olarak, Baykara'nın Atatürk ve Hacettepe üniversi­ telerinde görev yaptığı yıllara pek fazla değinilmemiştir. Dördüncü olarak, Hoca hak­ kında bilgi verenlerin bu gö­ rüşlerinde ne kadar objektif davrandıklarıdır. Bu problemlerin çoğu Tun­ cer Baykara'nın hayatta olma­ sından kaynaklanmaktadır. Za­ ten yazar da bunu önsözünde "Bu eseri hazırlarken Tuncer Baykara'nın hayatta olmasının avantajı yanında, psikolojik sı­ kıntıların yaşandığını ifade et­ meliyim" (s. VI) diyerek açıkla­ maktadır. öte yandan bu çalış­ ma bir kişiyi hayatta iken ele alan, bildiğim kadarıyla da ya­ yımlanan ilk biyografi deneme­ sidir. Bu nedenle bazı problem­ lerin ortaya çıkması gayet do­ ğaldır. Tüm bunlara rağmen bu çalışma Tuncer Baykara Hoca­ mıza sağlığında takdim edilen en önemli armağandır. Burada şunu da ifade etme­ liyim ki dört sene boyunca öğ­ rencisi olduğum Tuncer Bayka­ ra Hocam ile o dönemde ara­ mızda vuku bulan bazı müna­ sebetleri bu kitabı okuduktan sonra anladım. Mesela bir sefe­ rinde imzalaması için Osmanlı Taşra Teşkilâtında Görev ve Görevliler adlı kitabını ona gö­ türdüğümde bana bu kitabı ne yapacaksm diye sormuştu. Ge­ rekli olduğunu belirtince kitaba ayrıca "Merakının Daim Olma­ sı Dileğiyle" diye temennisini yazmıştı. Şimdi öğreniyorum ki, bir tarihçinin en önemli hu­ susiyetlerinden birisi de "me­ raklı olması" (s. 96) imiş. Yine son sınıfta iken bir gün derste araştırmalarımı yazıya dökme­ mi isteyen, eğer bunu yapamı­ yorsam hiç değilse bir günlük tutmam gerektiği hususunda beni teşvik eden de (Tuncer Baykara Iioca'nın teşvik edici yönü eserin 96. sayfasında vur­ gulanmıştır.) Tuncer Bayka­ ra'nın kendisidir. Sonuç olarak, son yıllarda ülkemizin yetiştirdiği ender ta­ rihçilerden biri olan, bilgisi Türkiye sınırlarını aşan ve öğ­ rencisi olduğum için kendimi şanslı saydığım Sayın Prof. Dr. Tuncer Baykara hakkında böy­ le bir kitap hazırlanması biz öğrencilerini sevindiren bir olaydır. Dileğimiz Hocamızın daha uzun yıllar tarih ilminde bize önderlik etmesidir. KİTABİYAT 

ISSN 1300­7025 İstanbul'da İlk Cumhuriyet Bayramı Cumhuriyet'in Başarılı İşadamları 7 5 Yıl Önce Komünist Manifesto Halk Fırkası Kurulurken Türkiye mi, Türkistan mı? Kadrocularda Devletçilik Afyon'dan İki Kitap CUM HURİ YET 75 YAŞI NDA K İ T A B İ Y A T Afyon'dan İki Kitap ÖZ ER KÜP ELİ Afyon Kocat epe Üniversitesi Anadolu Dil­Tarih ve Kültür Araşt ırma Me rke zi'nde uzman OMKK FKVZİ ATABEK VC ARVON VİLÂYE Tİ TARİHÇ E S İ T uran Akko y un, Ömer Fevzi Atabek ve Afyon Vilâyeti Tarihçesi, Af y o n K ocat epe Üni v e rsi t e si y ay ını, Afy on, 1997, CLVIII+413 s.+77 resim. Son zamanlarda, ülkemizde mahalli tarih üzerine yapılan çahşmalarda bilhassa artış gö­ rülmektedir. Ancak, bu çalış­ maların pek çoğu "eyalet", "sancak", "kaza" ve hatta "köy" gibi çeşitli idari birimleri belirli zaman dilimleri içerisinde ko­ nu edinmektedir. Bunun yanı sıra bir yerleşim biriminin geç­ mişten günümüze idari, siyasi, iktisadi ve sosyal yapısını ele alan çalışmalar da mevcuttur. Lakin bu tür çahşmalarda dik­ kat edilmesi gereken hususla­ rın en başında, günümüzde yaptığı ve yaptırdığı tetkiklerle Türkiye'de şehir tarihçiliği ala­ nının en önde gelen isimlerin­ den Prof. Dr. Tuncer Bayka­ ra'nın deyimiyle "bilinenler de­ ğil, daha az belirgin hususlarm ortaya çıkarılması" olmalıdır. Buna dikkat edildiğinde, hazır­ lanan çalışmanın daha fazla iti­ bar göreceği muhakkaktır. Zamanımızda şehir tarihçi­ liği gittikçe önem kazanırken, geçmişte de bazı şehirlerin ta­ rihi üzerine çalışmalar yapıldı­ ğı ve bunların bir kısmının ya­ yımlandığı bilinmektedir. Hü­ seyin Hüsameddin'in Amasya Tarihi, Raif Nezih'in izmir Ta­ rihi, ismail Hakkı'nın Karesi Vilâyeti Tarihçesi, Tuncer Bay­ kara'nın Yatağan isimli eserle­ ri yayımlanmış şehir tarihle­ rinden bazılarıdır. Geçmiş yıl­ larda, hazırlanan bu tür şehir tarihlerinin büyük çoğunluğu tarihçi sıfatına sahip olmayan, mahalli tarih ve kültür araştır­ malarına meraklı şahıslarca yapılmış olsa da günümüzün ciddi kaidelerine göre hazır­ lanmış pek çok çalışmadan da­ ha seviyeli ve içerik bakımın­ dan daha zengindirler. Bunun­ la beraber kendi dönemleri hakkında zikrettikleri ifadeler sebebiyle kaynak niteliğini ta­ şıyan bu eserler günümüz araştırmalarına altyapı teşkil etmektedir. Bu nedenle geç­ mişte kıyıda köşede kalmış bu tür eserlerin ortaya çıkarıla­ rak, bunların ilmin hizmetine sunulması biz araştırmacıların hedeflerinden olmalıdır. Afyonlu Ömer Fevzi Ata­ bek'in (1883­1971) AJyon (Vilâ­ yeti) Tarihçesi adlı çalışması da uzun süre yayımlanma imkânı bulamamış eserlerden birisi­ dir. Eser, Toplumsal Tarih der­ gisinin 41. sayısında tanıtıldığı gibi, 1936­1955 yılları arasında eski yazıyla dört cilt olarak ka­ leme alınmıştır. Lakin müelli­ fin ölümüyle beraber aile arşi­ vinde kalmış, uzun süre sonra, üniversiteye bağışlanması sa­ yesinde hazırlanabilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Turan Akko­ yun tarafından eski yazıdan ye­ ni yazıya transkribi yapılarak Ömer Fevzi Atabek ve AJyon Vi­ lâyeti Tarihçesi adı ile yayımla­ nan eserde Turan Akkoyun'un da önemli katkısı görülmekte­ dir. Kitabında Akkoyun kuru bir aktarımla yetinmemiş, met­ nin ön kısmına Ömer Fevzi Atabek ve 4fron Vilâyeti Tarih­ çesi adlı eserine dair geniş bir değerlendirme ekleyerek kita­ ba zenginlik katmıştır. Kitap "Takdim" (s. I ), "Söz­ başı" (s. III ) ve sonrasında iki ana kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısım müellifin ve ese­ rin değerlendirmesini içer­ mektedir. ikinci kısım ise ta­ rihçenin transkribe edilmiş ha­ lini ihtiva etmektedir. "Ömer Fevzi Atabek Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri Ü zerine" (s. V1I­CLVIII) adını taşıyan bi­ rinci kısım, girişi müteakip iki bölümden oluşmaktadır. Bi­ yografilerin tarih ilmi açısın­ dan kullanılabilirliğine dair kı­ sa bir girişten (s. VII­IX) sonra, "Hayatı" (s. IX­XXIX) adını ta­ şıyan birinci bölümde Ata­ bek'in tüm hayat hikâyesi, onun şimdiye kadar yayımlan­ mamış hatıralarını ihtiva eden Hayatım adlı eserine ve hak­ kında yazılanlara istinaden or­ taya konulmaktadır, ikinci bö­ lüm üç alt başlıktan oluşmak­ tadır. Bunlardan birincisi, KİTABİYAT Afyon'da Gedik Ahmed Paşa tarafından yaptırılan cami ve hamam. 19607ı yıllarda Afyon. Cengiz Kahraman arşivi Ömer Fevzi Atabek _fifl| _TOPLUMSAL TARİH, EKİM 1998 "Şahsiyeti ve Eserleri" (s. XXIX­XXXV1I) kısmı Atabek'in mizacı, diğer çalışmaları ve ta­ rihçenin yazım ortamı ile kay­ naklarına dair bilgileri ihtiva etmektedir. "Türkiye'de Şehir Tarihçiliği" (s. XXXVII1­LV) kısmında Türkiye'de şehir ta­ rihçiliğinin gelişimi, Afyon Vi­ lâyeti Tarihçesi'nin diğer şe­ hirlere dair yapılmış çalışma­ lar ile mukayesesi ve Afyon ta­ rihine dair yapılan çalışmalar izah edilmiştir. "Atabek'in Af­ yon (Vilâyeti) Tarihçesi" (s. LV­CXLIX ) kısmında da Ata­ bek'in tarihçesinin genel özel­ likleri tanıtılmakta ve tarihçe­ nin ayrıntılı bir tahlili yer al­ maktadır. Kitabın, "Afyon Vilâyeti Ta­ rihçesi" (s, 1­415) adını taşıyan ikinci kısmı Atabek'in orjinal nüshalarının transkrip edilmiş metninden oluşmaktadır. Oriji­ nali dört cilt olan metne sadık kalınmış ve böylece her cilt bir bölüm oluşturmuştur. Birinci cilt (s. 1­143) Os­ manlı Devleti'nin ilk ve son idarecileri hakkında bilgi vere­ rek başlar (s. 5­17) ve sonra "Mukaddime" (s. 19) gelir. Af­ yon'un tarihçesi ise bundan sonra başlamaktadır (s. 20). Bi­ rinci ciltte Afyon'un fiziki, be­ şeri ve iktisadi coğrafyası (s. 20­62) ve genel tarihi (s. 65­ 142) anlatılmaktadır. İkinci cildin başında cami­ ler, mescitler, vakfiyeler ve bunlara ait vesikalar (s. 145­ 179) ele alındıktan sonra Kara­ hisar'daki maarif hayatı içeri­ sinde tatil günleri ve mübarek günler, mektepler, medreseler, bunlarda okutulan dersler ve uygulanan cezalar (s. 179­209) hakkında bilgi verilmektedir. Devamında şehirdeki esnaf ha­ yatı, bunların teşkilatları, esna­ fın ve halkın tatbik ettiği genel âdetlerden bahsedilmektedir (s. 209­240). Üçüncü cilt ise inkılapların mahalli uygulamalarından bahsederek başlamakta (s. 241­255), devamında, Afyon'un iklimi ve çeşitli tabiat olayları­ na dair bilgileri (s. 255­259), Rarahisar'ın meşhurları (s. 259­294), Afyon'un kaza ve na­ hiyelerine dair genel malumatı (s. 295­528) ve Afyon'da görev yapmış en yüksek idari görev­ lilerin listesini (s. 528­550) içermektedir. Dördüncü ve son cilt ise "Mücâdele­i Milliyye ve Afyon" adını taşımakta, burada Milli Mücadele ve Afyon'un bu sıra­ daki durumu vesikalar ve yaza­ rın hatıralarına dayanüarak an­ latılmaktadır (s. 551­412). En sonda da kullanılan kaynaklar bulunmaktadır (s.412­415). Netice olarak, Atabek'in eseri Alyon tarihine dair önem­ li bir kaynak hüviyetindedir. Kendisinin bizzat şahit olduğu konulara vesikalarıyla beraber geniş yer vermesi tarihçeyi da­ ha kıymetli kılmaktadır. Öte yandan, eserinde coğrafi ve folklorik bilgilere önemli ölçü­ de yer vermesi Atabek'in siyasi tarihten çok içtimai tarihe ilgi duyduğunu göstermektedir. Lakin tarihçesinde yerli yersiz her meseleye değinmesi zaman zaman konuya hâkimiyetini kaybetmesine yol açmış, bu du­ rum eserin tamamında bir bii­ tünlük oluşmasını engellemiş­ tir. Bu durum tamamıyla metot eksikliği neticesinde ortaya çıkmış olup Turan Akkoyun da buna tarihçenin genel özellik­ lerini tanıtırken temas etmiştir (s. LVIII). Buna rağmen, II. Ab­ dülhamid devrinde dünyaya gelmiş, Meşrutiyet, Milli Müca­ dele, Cumhuriyet devirlerini yaşamış ve Türk maarifinin çe­ şitli kademelerinde görev al­ mış, okumaya ve araştırmaya meraklı bir kişiliğe sahip oldu­ ğu anlaşılan Ömer Fevzi Ata­ bek'in Afyon Vilâyeti Tarihçesi, Afyon'un ve bölgenin tarihine dair araştırma yapanlar için önemli bir referans kitap ola­ caktır. Dileğimiz bu tür çalış­ maların ortaya çıkarılıp bura­ ' daki gibi gerekli tetkikler yapıl­ dıktan sonra yayımlamasıdır. Ni l üf e r K eskin, Tuncer Bayka­ ra Hayatı, Şahsiyeti ve Fikirlerine Dair Bir Araştırma, Me dre se K it abev i, Af y o n, 1997, X+149 s. Bir kişinin hayat hikâyesinin bir başkası tarafından kaleme alınmasına biyografi veya hal tercümesi adı verilmektedir, tik örneklerini Eski Yunan, Çin ve İslam toplumunda gördüğümüz biyografi çalışmaları son yıllar­ da ülkemizde önemli uğraşlar­ dan olmuştur. Bu uğraşların neticeleri de gün geçtikçe ya­ yımlanmaktadır. Bu tür çalışmalar arasında en son yayımlananlardan biri de Nilüfer Keskin'in Tuncer Baykara'yı konu edinen çalış­ masıdır. Vaktiyle AJyon Kocate­ pe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde yüksek lisans te­ zi olarak hazırlanmış olan ça­ lışma, günümüzde Türkiye ve dünyada önde gelen tarihçiler arasında bulunan Tuncer Bay­ kara'nın eserlerini, şahsiyetini ve fikirlerini incelemekte ve gi­ rişi müteakip üç bölümden oluşmaktadır. "Tuncer Baykara'nın Hayatı ve Şahsiyeti" (s. 5­36) adını ta­ şıyan birinci bölümde "Ailesi ve Menşeî" (s. 3­6), "Tahsil Haya­ tı" (s. 6­8), "Hocaları" (s. 8­14), "Akademik Hayatı" (s. 15­17), "Yetiştiği Ortam ve Tuncer Bay­ kara'nın Şahsiyetine Etkisi" (s. 17­36) üzerinde durulmaktadır. "Tuncer Baykara'nın Eserle­ ri" (s. 37­93) adlı ikinci bölümde ise Baykara'nın kitapları (s. 37­ 69) ve makaleleri (s. 69­95) hakkında bilgi verilmektedir. Üçüncü ve son bölüm olan "Tuncer Baykara'nın ilmî ve Fikrî Yapısı"nda (s. 95­124) ise "ilmî Disiplini" (s. 95­99), "Fuat Köprülü Tarih Ekolü ve Tuncer Bay kara" (s. 99­109), "Tarih ve Sosyal Meselelere Bakışı" (s. 109­124) ele alınmaktadır. Zamanımızın en iyi tarihçi­ lerinden birini inceleyen bu ça­ lışmada bazı problemler de göz­ den kaçmamaktadır. Buna göre: ilk olarak, vaktiyle öğrencisi olduğum Hocam Baykara'nın ilmi temposuna yetişebilmek çok zordur. Kendisi araştırma­ larına devam ettiği müddetçe yeni sonuçlara varacağından bu çalışma şimdiye kadar olan araştırmalarım kapsamaktadır. İkinci olarak, yaşadığı devir­ ler hakkında uzun uzadıya bilgi verilmiş, fakat bu devirlerin hocanın şahsiyetine ne şekilde tesir ettiği üzerinde durulma­ mıştır. Milli Şef, Tek Parti, dar­ beler devirlerini yaşamış birisi olarak bu gelişmelerin Tuncer Baykara'ya ne şekilde etki etti­ ğinden bahsedilmemiştir. Belki de Tuncer Hoca bunları yayım­ lamayı düşündüğü "Hatıra­ larına saklamaktadır. Üçüncü olarak, Baykara'nın Atatürk ve Hacettepe üniversi­ telerinde görev yaptığı yıllara pek fazla değinilmemiştir. Dördüncü olarak, Hoca hak­ kında bilgi verenlerin bu gö­ rüşlerinde ne kadar objektif davrandıklarıdır. Bu problemlerin çoğu Tun­ cer Baykara'nın hayatta olma­ sından kaynaklanmaktadır. Za­ ten yazar da bunu önsözünde "Bu eseri hazırlarken Tuncer Baykara'nın hayatta olmasının avantajı yanında, psikolojik sı­ kıntıların yaşandığını ifade et­ meliyim" (s. VI) diyerek açıkla­ maktadır. öte yandan bu çalış­ ma bir kişiyi hayatta iken ele alan, bildiğim kadarıyla da ya­ yımlanan ilk biyografi deneme­ sidir. Bu nedenle bazı problem­ lerin ortaya çıkması gayet do­ ğaldır. Tüm bunlara rağmen bu çalışma Tuncer Baykara Hoca­ mıza sağlığında takdim edilen en önemli armağandır. Burada şunu da ifade etme­ liyim ki dört sene boyunca öğ­ rencisi olduğum Tuncer Bayka­ ra Hocam ile o dönemde ara­ mızda vuku bulan bazı müna­ sebetleri bu kitabı okuduktan sonra anladım. Mesela bir sefe­ rinde imzalaması için Osmanlı Taşra Teşkilâtında Görev ve Görevliler adlı kitabını ona gö­ türdüğümde bana bu kitabı ne yapacaksm diye sormuştu. Ge­ rekli olduğunu belirtince kitaba ayrıca "Merakının Daim Olma­ sı Dileğiyle" diye temennisini yazmıştı. Şimdi öğreniyorum ki, bir tarihçinin en önemli hu­ susiyetlerinden birisi de "me­ raklı olması" (s. 96) imiş. Yine son sınıfta iken bir gün derste araştırmalarımı yazıya dökme­ mi isteyen, eğer bunu yapamı­ yorsam hiç değilse bir günlük tutmam gerektiği hususunda beni teşvik eden de (Tuncer Baykara Iioca'nın teşvik edici yönü eserin 96. sayfasında vur­ gulanmıştır.) Tuncer Bayka­ ra'nın kendisidir. Sonuç olarak, son yıllarda ülkemizin yetiştirdiği ender ta­ rihçilerden biri olan, bilgisi Türkiye sınırlarını aşan ve öğ­ rencisi olduğum için kendimi şanslı saydığım Sayın Prof. Dr. Tuncer Baykara hakkında böy­ le bir kitap hazırlanması biz öğrencilerini sevindiren bir olaydır. Dileğimiz Hocamızın daha uzun yıllar tarih ilminde bize önderlik etmesidir. KİTABİYAT