Magellaanse Wolke
Die Magellaanse Wolke is twee onreëlmatig gevormde dwergsterrestelsels wat digby ons eie Melkweg in die Plaaslike Groep lê. Hulle staan bekend as die Groot en die Klein Magellaanse Wolk. Vir die mense van die Suidelike Halfrond is die twee sterrestelsels steeds met die blote oog sigbaar; die oudste verwysing in die Persiese sterrekyker Al Soefi se Boek van die Sterre dagteken uit die jaar 964.
Die Portugese seevaarder Ferdinand Magellaan is die eerste Europeër wat die Magellaanse Wolke in die jaar 1519 beskryf het. Met die teleskoop word die Groot Magellaanse Wolk as 'n klomp sterre, sterregroepe, newels, stof en gas herkenbaar.
Met 'n deursnee van sowat 50 000 ligjare en 'n massa van 25 miljard sonmassas, is die Groot Magellaanse Wolk ná ons Melkweg, die Andromeda- en die Driehoek-sterrestelsel die vierde grootste sterrestelsel in die Plaaslike Groep, met sowat tien persent van die groep se massa. Daar is net twee dwergsterrestelsels, Canis Major en Sagittarius, wat nog nader aan ons eie Melkweg lê.
Die Groot Magellaanse Wolk lê in die sterrebeelde Swaardvis en Tafel, en die Klein Magellaanse Wolk in Toekan. Die klein afstande en hul uitgestrekte vorm lei daartoe dat ons op die Aarde 'n skynbare deursnee van respektiewelik sowat 6° en 3,5° waarneem. Hulle is gevolglik vir mense in die Suidelike Halfrond met die blote oog sigbaar.
Gegewens
[wysig | wysig bron]| Naam | Naam in katalogusse | Tipe | Afstand [kLj] | Afstand [kpc] | Deursnee [kpc] | Massa [M☉] | Regte klimming | Deklinasie | Skynbare ligkrag |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| GMW | ESO 56-115 | Irr (SBm?) | ~163 | ~50 | 7,7 | 1010 | 05h 24,0m | -69° 48' | 0,9 mag |
| KMW | NGC 292 | Irr | ~209 | ~64 | 3,1 | 2•109 | 00h 51,0m | -73° 06' | 2,7 mag |
Opmerking: kLj beteken kiloligjaar en staan gelyk aan duisend ligjare; kpc beteken kiloparsek of duisend parsek; M☉ beteken sonmassa.
Afstand
[wysig | wysig bron]
Die afstand van veral die Groot Magellaanse Wolk speel in die buitegalaktiese sterrekunde van die laaste eeu 'n belangrike rol, tog lei dit tegelykertyd tot verwarring. Die buitegalaktiese afstandmeting berus op die verhouding tussen periode en helderheid van die veranderlike Cepheïede-sterre. Hierdie verhouding is nie net by soortgelyke sterre in die Klein Magellaanse Wolk ontdek nie, dit word ook nog steeds aan die hand van die Groot Magellaanse Wolk se Cepheïede bepaal en getoets. Die moontlike foute, wat by die afstandmeting van die Magellaanse Wolke ontstaan, word ongelukkig oorgedra na die afstandmeting van ander hemelstrate. Groot skommelings by die kosmiese skale in veral die eerste helfte van die 20ste eeu het hulle oorsaak in foutiewe interpretasies van die verhouding van periodes en helderheid.
Hierdie probleme verklaar die afwykende gegewens oor die afstand van die Magellaanse Wolke, wat in die bestaande bronne met tussen 40 en 80 kpc gelys word. Die presiese afstande is nog steeds onderwerpe van die destydse navorsing, tog is 'n groot aantal nuwe gegewens in verband met die navorsing oor die supernova 1987A verkry. Teenswoordig word afstande tussen 44 en 51 kpc (143 000 tot 166 000 ligjare) algemeen aanvaar.
Beskrywing
[wysig | wysig bron]
Die Klein Magellaanse Wolk bestaan moontlik uit twee hemelstrate, wat met mekaar versmelt en op dieselfde siglyn lê, sodat hulle nie maklik van mekaar onderskei kan word nie. Daar is sowat ’n miljard sterre in die Klein Magellaanse Wolk. Die Groot Magellaanse Wolk met sowat tien miljard sterre is blykbaar 'n taamlik jong hemelstraat, aangesien dit groot waterstofryke gebiede (sogenaamde HII-gebiede) insluit, waar sterre nog steeds in groot getalle gevorm word. Daar is ook twee blou superreusesterre van skitterende helderheid wat in hierdie vorm nie in ons eie hemelstraat bestaan nie. Hulle verbrand hul waterstof teen 'n asemberowende snelheid.
Die Groot Magellaanse Wolk se ligkrag is ’n kwart van dié van die Melkweg, terwyl die Klein Wolk slegs 'n 25ste van dié ligsterkte het. Albei hemelstrate word gevorm deur objekte van die sogenaamde sterrekundige populasie I. Die sterre van die Klein Magellaanse Wolk blyk gelykmatiger versprei te wees as dié van die Groot Wolk.
Sterrekundige voorwerpe
[wysig | wysig bron]
Die Magellaanse Wolke bevat 'n magdom sterrekundige voorwerpe vir amateursterrekundiges, soos die Tarantula-newel, 'n gasnewel van die sterrebeeld Swaardvis, wat in die sterrekundige katalogusse as NGC 2070 gelys is en oor 'n lengte van 900 ligjare strek. Sy gasinhoud staan gelyk aan 'n half miljoen sonmassas. Die newel is bekend vir sy groot aantal jong sterre en is moontlik die grootste van sy soort. Moontlik skuil 'n reusagtige ster met sowat 2 500 sonmassas agter die newel.
Baie sterregroepe in die Magellaanse Wolke is met die blote oog sigbaar, soos die groepe blou sterre wat as bolvormige klompe waargeneem word en in hierdie vorm nie in ons eie Melkweg voorkom nie.
In 1987 het die SN1987A in die Groot Magellaanse Wolk ontplof, wat danksy die nabyheid daarvan dit moontlik gemaak het om die supernova en sy uitwerkings noukeurig te bestudeer.
Die Magellaanse Wolke is met mekaar en met ons Melkweg verbind deur middel van 'n dun band waterstof, die sogenaamde Magellaanse Stroom. Hulle beweeg teen 'n snelheid van sowat 55 km/h nader aan mekaar.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Die webwerf van die Magellaanse Wolke-werkgroep Geargiveer 23 November 2005 op Wayback Machine
- "Die Kaapse Wolkies" - Artikel van die Astronomical Society of Southern Africa Geargiveer 19 Oktober 2005 op Wayback Machine
