Jemen
| Repubblika tal-Jemen الجُمهورية اليَمَنية al-Jumhūriyyah al-Yamaniyyah |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Mottu: الله، الوَطَن، الثَورة، الوَحدة (Għarbi) Alla, Pajjiż, Rivoluzzjoni, Unità |
||||||
| Innu nazzjonali: نشيد اليمن الوطني (Għarbi) Nashīd al-Yaman al-waṭanī Repubblika Unita |
||||||
 |
||||||
| Belt kapitali (u l-ikbar belt) | San'a 15°20′N 44°12′E / 15.333°N 44.2°E
| |||||
| Lingwi uffiċjali | Għarbi | |||||
| Gvern | Repubblika presidenzjali unitarja | |||||
| - | President | Abd Rabbuh Mansur Hadi | ||||
| - | Prim Ministru | Mohammed Basindawa | ||||
| Stabbiliment | ||||||
| - | Indipendenza tal-Jemen ta' Fuq mill-Imperu Ottoman | 1 ta' Novembru 1918 |
||||
| - | Indipendenza tal-Jemen t'Isfel mill-Imperu Ottoman | 30 ta' Novembru 1967 |
||||
| - | Unifikazzjoni | 22 ta' Mejju 1990 | ||||
| Erja | ||||||
| - | Total | 527,829 km2 (50) 203,796 mil kwadru |
||||
| - | Ilma (%) | negliġibbli | ||||
| Popolazzjoni | ||||||
| - | stima tal-2011 | 23,833,000[1] (96) | ||||
| - | ċensiment tal-2004 | 19,685,000[1] | ||||
| - | Densità | 44.7/km2 (160) 115.7/mili kwadri |
||||
| PGD (PSX) | stima tal-2011 | |||||
| - | Total | $57.966 biljun[2] | ||||
| - | Per capita | $2,306[2] | ||||
| PGD (nominali) | stima tal-2012 | |||||
| - | Total | $33.675 biljun[2] | ||||
| - | Per capita | $1,340[2] | ||||
| IŻU (2011) |  0.462[3] (bax) (154) |
|||||
| Valuta | Rijal (YER) |
|||||
| Żona tal-ħin | (UTC+3) | |||||
| Kodiċi telefoniku | +967 | |||||
| TLD tal-internet | .ye, اليمن. | |||||
Il-Jemen 
ˈjɛmən (għajnuna·info) (Għarbi:اليَمَن) uffiċjalment magħruf bħala r-Repubblika tal-Jemen, huwa pajjiż Għarbi li jinsab fl-Asja tal-Punent, li jokkupa l-Lbiċ sat-tarf tan-Nofsinhar tal-Peniżola Għarbija. Il-pajjiż huwa mdawwar mill-Arabja Sawdija lejn it-Tramuntana, il-Baħar l-Aħmar lejn il-Punent, il-Golf ta' Aden u l-Bahar Arabjan fin-Nofsinhar, u l-Oman lejn il-Lvant.
Il-Jemen huwa wieħed mill-eqdem ċentri ta' ċiviltà fil-Lvant Qarib.[4] Il-kapitali u l-akbar belt hija San'a. It-territorju tal-Jemen jinkludi aktar minn 200 gżira, bl-akbar gżira hija Sokotra, li tkopri madwar 354 km (220 mil) min-Nofsinhar tal-art ewlenija tal-Jemen. Huwa l-uniku stat fil-Peniżola Għarbija li għandhu forma ta' gvern repubblika.[5] Il-Jemen kien l-ewwel pajjiż fil-peniżola Għarbija li ta lin-nisa d-dritt għall-vot.[6] L-Unifikazzjoni tal-Jemen saret fit-22 Mejju 1990, fejn il-Jemen ta' Fuq ġiet magħquda mal-Jemen t'Isfel, biex b'hekk ġiet iffurmata r-Repubblika tal-Jemen.
Il-Jemen għandu 1746 km ta' fruntieri territorjali Internazzjonali mal-Oman: 288 km u l-Għarabja Sawdija 1,458 km.
Etimoloġija
[immodifika | immodifika s-sors]It-terminu Yamnat kien imsemmi f'iskrizzjonijiet antiki Għarbi fin-Nofsinhar fit-titlu ta' wieħed mis-slaten tat-tieni renju Himyarite magħruf bħala Shammar Yahrʽish II. It-terminu probabbilment jirreferi għall-kosta tal-Lbiċ tal-Peniżola Għarbija u l-kosta tan-nofsinhar bejn Aden u Hadramout. Il-Jemen storiku kien jinkludi territorju ferm akbar min-nazzjon attwali, li kien jiġġebbed mit-Tramuntana ta' 'Asir fil-Lbiċ tal-Għarabja Sawdija sa Dhofar fin-Nofsinhar tal-Oman.
Etimoloġija waħda ġejja mill-Jemen minn ymnt, litteralment tfisser "Nofsinhar [tal-Peniżola Għarbija]", u tilgħab b'mod sinifikanti mal-kunċett tal-art fuq il-lemin (𐩺𐩣𐩬).
Sorsi oħra jsostnu li l-Jemen huwa relatat mal-yamn jew yumn, li jfisser "hena" jew "bierek", peress li ħafna mill-pajjiż huwa fertili. Ir-Rumani sejħulha Arabia Félix ("Għarabja Ferħana" jew "Għarabja fortunata"), għall-kuntrarju ta' Arabia Deserta ("Għarabja Deżerta"). Kittieba Latini u Griegi rreferew għall-Jemen tal-qedem bħala “l-Indja”, li nħolqot meta l-Persjani sejħu lill-Abissinjani li ġew f'kuntatt magħhom fin-Nofsinhar tal-Għarabja bl-isem tan-nies ta' ġilda skura li għexu flimkien magħhom, l-Indjani.
Ġeografija tal-Jemen
[immodifika | immodifika s-sors]
Ir-Repubblika tal-Jemen tinkludi t-territorji preċedenti tal-Jemen Demokratiku (nofsinhar) u l-Jemen Għarbi (tramuntana). Hija mdawwar mal-Baħar Għarbi, il-Golf ta 'Aden u l-Baħar l-Aħmar. Għalhekk, il-post tiegħu jikkorrispondi mal-Kontinent Ażjatiku (l-Asja u mhux l-Afrika minkejja l-prossimità tiegħu)
L-erja tagħha hija 527,970 km. kwadri. It-terren huwa l-aktar deżert, il-klima sħuna u umda tul il-kosta, moderata fil-muntanji tal-punent u mhux tas-soltu sħuna u niexfa fid-deżert tal-Lvant.
Muntanji
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Jemen jokkupa t-tarf tan-Nofsinhar tal-Pjanċa Għarbija. Il-pajjiż ta' ġewwa muntanjuż huwa mdawwar b'pjanura kostali dejqa fil-punent, nofsinhar u lvant, u b'deżert ta' altitudni ogħla fuq il-fruntiera tat-Tramuntana mal-Għarabja Sawdija. Il-Pjanura Kostali ta' Tihama, twila 420 km, testendi tul il-kosta kollha tal-punent tal-Peniżola Għarbija ħdejn il-Baħar l-Aħmar.Hija parti mill-ekoreġjun imsejjaħ il-Peniżola Għarbija Deżert Kostali Mdardar, li jkopri ħafna mill-kosta tan-nofsinhar tal-Jemen ukoll .
Il-muntanji interni jistgħu jinqasmu f'punent u ċentrali, separati mid-deżert Ramlat al-Sab'atayn, li huwa parti mid-deżert Rub al-Jali, fit-tramuntana u minn tidjiq bejn il-belt ta' Ataq u l-baħar, Fil in-nofsinhar. Fil-muntanji tal-punent, eqreb tal-Baħar l-Aħmar, l-art hija aktar fertili u umda. Jispikkaw xi qċaċet, bħal Jabal an Nabi Shu'ayb, 3,666 m. L-uċuħ tar-raba’ l-aktar magħrufa ta’ dan ir-reġjun huma s-sorgu u l-kafè, u frott tropikali bħall-banana u l-mango. Il-muntanji ċentrali huma aktar bħal plateau, peress li l-għoli jvarja bejn 2,000 u 3,200 m, b'għoljiet fit-tond u xi qċaċet kemmxejn ogħla. Ix-xita hija skarsa, iżda biżżejjed fis-sajf għall-uċuħ tar-raba'.
L-artijiet għoljiet interni huma mxerrda minn wadis, widien niexfa fix-xitwa. M'hemm l-ebda kanal tal-ilma permanenti fil-Jemen. Jispikka l-wadi Hadramaut, li jaqta' l-muntanji tal-Lvant mil-lvant għall-punent. Tiċċirkola fid-deżert Ramlat al-Sab'atayn u hija abitata fil-partijiet għoljin tagħha, fejn ix-xita tas-sajf tippermetti li jitkabbru l-uċuħ tar-raba'. Il-varjazzjonijiet fit-temperatura ta’ matul il-ġurnata hawn ivarjaw madwar 30.oC u huma fost l-ogħla fid-dinja.
Ir-reġjun tal-Lvant, il-gvernatorat ta' Al Mahrah, jinkludi firxa ta' muntanji għolja ta' 1,000 m li tissepara mill-muntanji ċentrali li tagħti lok għal diversi wadi li jimxu lejn il-baħar, bħal Dhahawn, li joħroġ f'Al Ghayda u finalment isegwi l-kosta sal-fruntiera. mal-Oman, li l-wadis kollha jiġru lejn it-tramuntana minn reġjun wiesa' tad-deżert li jgħaddi fid-deżert ta' Rub al-Jali.
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]
It-temperaturi huma ġeneralment għoljin ħafna fil-Jemen, speċjalment fir-reġjuni kostali. Ix-xita hija skarsa u tvarja skont l-altitudni. L-artijiet għolja għandhom temperaturi aħjar, b'medji ta' 21.oC fis-sajf u xtiewi friski li fihom jista' jiffriża.
Il-kosta tad-deżert tal-Baħar l-Aħmar hija sħuna s-sena kollha, b'massimu ta' 28 sa 30.oC fix-xitwa u 38 sa 40.oC fis-sajf. F'Al Hudaydah, jaqgħu 80 mm fis-sena, biċ-ċpar tas-sajf minħabba l-monsoons tal-Lbiċ. Il-gżejjer tal-Baħar l-Aħmar ta' Hanish, Kamaran u Perim huma qishom deżert, sħan fix-xitwa u swetter fis-sajf.
Il-kosta tal-Golf ta' Aden għandha klima simili, għalkemm il-monsoon tal-Lbiċ ikessaħ xi ftit iż-żoni kostali tal-Grigal. F'Al Mukalla, fiċ-ċentru, jinżlu 59 mm f'9 ijiem ta' xita fis-sena, b'massimi f'Marzu u April u temperaturi ta' 19-27.oC fix-xitwa u 26-34.oC f'Ġunju.
Il-muntanji tal-punent jirċievu x-xita tal-monsoon tal-Lbiċ minħabba l-effett tal-barriera tal-altitudni, b'760 mm f'Taiz, u tista 'saħansitra borra fix-xitwa. Min-naħa l-oħra, kif inhu l-każ f’Sana, f’2200 m, protett mill-irjieħ umdi mill-quċċata ta' Jabal an Nabi Shu'ayb, taqa’ biss 240 mm, kważi dejjem bejn Lulju u Settembru, bi ftit xita f’April u Mejju. . Minħabba l-altitudni tiegħu, it-temperaturi jonqsu ħafna, bejn 10 u 21.oC f’Diċembru u bejn 20 u 28.oC f’Lulju.
Ir-reġjun ċentrali u tal-Lvant, okkupat minn firxa ta' muntanji kostali li tinżel ġewwa l-art u lejn il-lvant minn 1000 sa 400 m altitudni, hija żona deżert b’xi umdità minħabba s-sħab ta' żamma fit-tarf tal-Lvant tal-kosta u ċpar fil-monsun. staġun. Fiċ-ċentru u fit-tramuntana, il-parti tan-nofsinhar tad-deżert bir-ramel ta' Rub al-Khali hija niexfa u sħuna ħafna.
Il-gżira ta' Socotra għandha klima deżert tropikali, b'temperaturi bejn 18-28.oC fix-xitwa u 25-33.oC fis-sajf. Il-muntanja Haggeher, li titla' sa 1500 m, għandha veġetazzjoni xerika grazzi għall-umdità abbundanti taċ-ċpar assoċjati mal-monsoons. B'mod ġenerali, ftit ix-xita u tagħmel ir-riħ, madwar 235 mm f'52 jum, imqassma għax fix-xitwa tiġi affettwata wkoll mill-monsoon tal-grigal. Rari, il-gżira hija affettwata minn ċikluni tropikali, bħaċ-ċikluni Megh u Chapala fl-2015, iffurmati fl-Oman, li kkawżaw ħsara serja.
Gruppi etniċi tal-Jemen
[immodifika | immodifika s-sors]
Skont il-Popolazzjoni Dinjija, fil-Jemen kien hemm, fl-2019, 29,388,000 abitant, b'densità ta' 53.5 abitant/km². Il-popolazzjoni urbana kienet ta' 35.2%, b'massimu fil-kapitali, Sana, ta' 3,937,000 abitant. Bliet bħal Taiz, Al Hudaydah u Aden għandhom madwar 500,000 abitant. Il-maġġoranza tal-Jemeniti huma ta' oriġini Għarbija; Madankollu, hija soċjetà tribali qawwija, b'madwar 400 tribù Zaidin jew Zaidi fit-tramuntana u gruppi ta' kasti ereditarji f'żoni urbani, speċjalment akhdam (qaddejja), limitati fil-periferija ta' bliet kbar. Minn 10,000 sa 30,000 Tork jgħixu fil-Jemen wara l-kolonizzazzjoni Ottomana, u komunità kbira ta 'Lhud Jemeniti. Hemm ukoll nies mill-Malasja, l-Indoneżja u Singapor ta' nisel Għarbi.
Żoni Protetti tal-Jemen
[immodifika | immodifika s-sors]Bil-limitazzjonijiet imposti mill-kunflitt attwali fil-Jemen, il-pajjiż għandu, minn Ġunju 2018, 10 żoni protetti, li minnhom mill-inqas tnejn iridu jiġu evalwati mill-ġdid. Dawn jokkupaw total ta' madwar 3,520 km², 0.77% tat-territorju, u 2,562 km² ta' żoni tal-baħar, 0.47% taż-żona tal-baħar totali li tappartjeni lill-pajjiż, madwar 548,000 km². Is-sett jinkludi:
Park Nazzjonali Jabal Bura, 3 km², fuq l-għoljiet tal-punent tal-muntanja tal-granit Jabal Bura (2,271 m, 14°55′N-43°25′E), fuq il-kosta tal-punent, madwar 50 km minn Al Hudaydah . Iż-żona, foresta tropikali li tibqa' mill-foresta primi li sparixxa eluf ta' snin ilu, hija popolata minn akaċja u siġar tal-mirra, fost speċi oħra, bħall-Adenium obesum jew il-warda tax-xitwa. Hemm hyenas u babuni.
Żona Protetta tal-Komunità ta' Bura, tinkludi riżerva tal-bijosfera tal-Unesco ta' 6.48 km², fuq ix-xaqliba tal-Lvant tal-muntanja Jabal Bura, f'Bura, fil-Lvant ta' Bajil. In-naħa tal-punent tal-muntanja hija mgħottija b'veġetazzjoni tropikali densa, filwaqt li l-wiċċ tal-lvant huwa miksi minn bosta rħula u terrazzi kkultivati li jilħqu l-quċċata tal-muntanja. Fiż-żoni t'isfel ta 'inklinazzjoni b'elfejn metru ta' differenza ta' elevazzjoni, titkabbar il-banana; f'nofs l-għoli, kafè, u, fil-quċċata, qamħ durum. Filwaqt li l-punent huwa kklassifikat bħala sit ta' interess naturali, il-lvant huwa kklassifikat bħala sit kulturali.
Il-Park tal-Baħar Ras Isa u l-Gżira Kamaran huma proposti bħala żona protetta mill-PERSGA (l-Organizzazzjoni Reġjonali tal-Konservazzjoni tal-Baħar l-Aħmar u l-Golf ta' Aden). Hija tinsab fit-tramuntana ta' Al Hudaydah, fir-reġjun tal-Baħar l-Aħmar tal-Jemen. Sikek tal-qroll b'fawna tal-baħar assoċjata diversa. Iż-żewġ tipi ta' mangrovji fir-reġjun huma rappreżentati b'mod wiesa' f'Kamaran: Avicennia marina u Rizophora mucronata (mangrovja ħamra). F'Ras Isa hemm terminal taż-żejt b'tankijiet ta' 100,000 tunnellata li jpoġġu ż-żona fil-periklu ta' tixrid.
Il-Park Nazzjonali tal-Baħar tal-Gżira Zuqar. Il-Gżira ta' Zuqar hija parti mill-arċipelagu Hanish, li jinsab fil-Baħar l-Aħmar, ħdejn l-istrett ta' Bab el-Mandeb, li jgħaqqad mal-Golf ta' Aden. Huma gżejjer vulkaniċi li fuq il-pjattaforma tal-baħar tagħhom jikbru s-sikek tal-qroll. Ladarba l-pjattaforma tkun lesta, il-fond jiżdied minn 200 għal 1000 m.
Dhamar Montane Plains Mahjur Riżerva Tradizzjonali
Żona Protetta tal-Gżira Socotra, 3,625 km². Mit-825 speċi ta' pjanti fil-gżira, 37% huma endemiċi, minbarra 95% tar-rettili u 95% tas-sriep. Hemm 192 speċi ta' għasafar, li minnhom 44 ibejtu fuq il-gżira u 85 huma migranti. Riżerva tal-Biosfera tal-UNESCO tal-Arċipelagu ta' Socotra, 26,816 km². Tinkludi żona biss fuq il-gżejjer ta' 4,104 km² li hija Sit ta' Wirt Dinji. L-arċipelagu huwa twil 250 km u jinkludi erba' gżejjer u żewġ gżejjer tal-blat bħal estensjoni tal-Qarn tal-Afrika. Hemm 235 speċi ta' qroll fis-sikek, 730 speċi ta' ħut u 300 speċi ta' granċijiet, awwisti u gambli.
Detwah Lagoon Ramsar Site, Gżira Socotra, 580 ettaru (12°42'20”N 53°30'24”E). Laguna kostali fil-majjistral tal-gżira, miftuħa għall-mareat u mdawra b'duni u irdum għoli 400 m. L-uniku post fuq il-gżira fejn jinstabu l-Whip stingray u stingray reef. Hemm 32 speċi ta' għasafar tal-baħar u l-avultun Eġizzjan u l-bejta tal-margun Socotra. Flora endemika tinkludi Croton socotranus u Jatropha unicostata.
BirdLife International tirrikonoxxi 60 żona ta' interess għall-għasafar u l-bijodiversità (IBAs) fil-Jemen, li jkopru 9,563 km², b'total ta' 342 speċi ta' għasafar, li minnhom 18 huma mhedda. Hemm ukoll żewġ żoni importanti għall-għasafar u l-bijodiversità. għasafar endemiċi: Socotra u l-muntanji tal-Lbiċ li jkopru parti mill-Għarabja Sawdija u l-Jemen, li jkopru żona ta' 150,000 km² bejn 1200 u 3600 m altitudni.
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Jemen ilu jeżisti f'salib it-toroq taċ-ċiviltajiet tiegħu għal aktar minn 7,000 sena. Il-pajjiż kien dar għal figuri bħar-Reġina ta' Saba li ġabet karavan ta' rigali għas-Re Salamun. Għal sekli sħaħ saret produttur primarju tal-kafè esportat fil-port ta' Mocha. Ir-Rumani tal-qedem sejħu din iż-żona Arabia Felix jew Happy Arabia. Mill-konverżjoni tiegħu għall-Islam fis-seklu 7, il-Jemen sar ċentru ta' tagħlim Iżlamiku u ħafna mill-arkitettura tiegħu baqgħu ħajjin sa żminijiet moderni.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b "Statistical Yearbook 2011" (bl-Ingliż). Central Statistical Organisation. Miġbur 2013-02-24.
- ^ a b ċ d "Jemen". Fond Monetarju Internazzjonali. Miġbur 2012-04-24.
- ^ "Rapport tal-Iżvilupp Uman 2011" (PDF) (bl-Ingliż). Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti. 2011. Miġbur 2013-01-25.
- ^ "Arabian Peninsula, 1000 B.C.–1 A.D." (bl-Ingliż). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2008-07-24.
- ^ "Yemen – Facts and History: Yemeni Government". About.com (bl-Ingliż). 2013-01-24. Miġbur 2013-02-22.
- ^ "Women Suffrage" (bl-Ingliż). Ipu.org. 1997-05-23. Miġbur 2013-02-22.
