Protesty studenckie w Niemczech (1967–1968)

Protesty studenckie (tak określane, chociaż nie tylko studenci brali w nich udział) w Republice Federalnej Niemiec i Berlinie Zachodnim w latach 60. mają podobną genezę co w Stanach Zjednoczonych i innych krajach zachodnich – sprzeciw wobec wojny wietnamskiej, bunt przeciwko starszemu pokoleniu (w Niemczech dodatkowo obciążonemu nazistowską przeszłością) i fascynację komunistyczną (zwłaszcza w wydaniu maoistowskim) i anarchistyczną ideologią. Protesty te w szczególne ostrej formie występowały w Berlinie Zachodnim, który formalnie nie był częścią RFN.

Studenci podczas protestu

Protesty przeciwko wojnie w Wietnamie

Pierwsze protesty przeciwko wojnie wietnamskiej w RFN pojawiły się już w 1964 r., kiedy to środowiska uniwersyteckie i lewicowe założyły Komitet Wietnamski (Vietnam-Komitee), aby walczyć z zaangażowaniem militarnym USA w tym kraju. Protesty nasiliły się w 1966 r., kiedy 7 stycznia 1966 r. rząd RFN oficjalnie ogłosił swoje poparcie dla wojny USA w Wietnamie. Demonstranci żądali cofnięcia tego poparcia oraz wycofania się ze współpracy z USA niemieckich przedsiębiorstw, które dla armii amerykańskiej produkowały materiały chemiczne i aparaturę elektroniczną.

Kommune 1

Coraz silniejszy był też wpływ amerykańskich subkultur młodzieżowych – dzieci kwiatów, hipisów itp. – na młodzież w Niemczech. 1 stycznia 1967 r. w Berlinie Zachodnim powstała Kommune 1 (Komuna 1). Została założona przez członków SDS (Sozialistischer Deutscher Studentenbund – Socjalistyczny Niemiecki Związek Studentów), organizacji, która odegrała decydującą rolę w protestach studenckich w Niemczech w latach 60. Członkami Kommune 1 byli m.in. Dagrun, Tanaquil i Ulrich Enzensberger (była żona, córka i brat lewicującego pisarza Hansa Magnusa Enzensbergera), Dieter Kunzelmann (odgrywający rolę „patriarchy” w komunie), Rainer Langhans, Fritz Teufel i inni. Zdjęcie nagich członków Kommune 1, sfotografowanych od tyłu, stojących przy ścianie z podniesionymi rękoma i rozstawionymi nogami, w pozie, jak gdyby byli rewidowani przez policję, stało się jedną z ikon kontestacji lat 60. Od początku Kommune 1 angażowała się jednak też w akcje polityczne. W kwietniu 1967 r. planowała „zamach budyniowy” (obrzucenie bombami dymnymi, jajami oraz torebkami z bitą śmietaną, budyniem, lodami i jogurtem) na wiceprezydenta USA Huberta H. Humphreya odwiedzającego Berlin. Planowany „zamach” wykryto i w jego przeddzień (5 kwietnia) „zamachowcy” zostali zatrzymani przez policję.

Śmierć Benno Ohnesorga

Tablica upamiętniająca śmierć Benno Ohnesorga przed Operą Niemiecką w Berlinie, autor Alfred Hdrlicka

Rudi Dutschke

Kamień brukowy z dołączonym napisem „Wywłaszczyć Springera”; kamienie takie rzucali demonstranci podczas zamieszek

O wiele poważniejszym w skutkach wydarzeniem stała się wizyta szacha Iranu Rezy Pahlawiego w Berlinie Zachodnim. 2 czerwca 1967 roku, podczas burzliwych demonstracji przeciwko wizycie szacha przed ratuszem w Schönebergu i Operą Niemiecką w Berlinie, doszło do sprowokowanych przez służby porządkowe starć ulicznych pomiędzy protestującą młodzieżą, w tym studentami z Iranu, a agentami z ochrony szacha. W ich wyniku zginął student Benno Ohnesorg, postrzelony przez policjanta Karl-Heinza Kurrasa. Spowodowało to kolejne demonstracje, starcia z policją i akcje protestacyjne na niemieckich uczelniach. Działania te były koordynowane przez SDS i jego przywódcę Rudiego Dutschke oraz inne grupy skupione wokół tak zwanej Opozycji Pozaparlamentarnej (APO – Außerparlamentarische Opposition). Grupy te coraz bardziej się radykalizowały, czerpiąc z różnych ideologii lewicowych – Mao Zedonga, Che Guevary i innych. Głównego przeciwnika ideologicznego upatrywały w koncernie prasowym Axela Springera, wydawcy m.in. bulwarówki „Bild”, reprezentującego prawicową ideologię. Jednym z haseł propagandowych stało się „Enteignet Springer” – „wywłaszczyć Springera”, który był oskarżany m.in. o to, że zajmuje zbyt silną pozycję na rynku. Głównym organem kontestujących było natomiast (wspierane przez enerdowskie służby bezpieczeństwa) czasopismo „Konkret”.

Zamach na Rudiego Dutschke

Protesty osiągnęły apogeum, kiedy 11 kwietnia 1968 r., tuż przed Wielkanocą, działający w pojedynkę prawicowy ekstremista Josef Bachmann dokonał w Berlinie Zachodnim zamachu na Rudiego Dutschke – przywódcę SDS. Dutschke zamach przeżył, choć został ciężko ranny i w 1979 r. zmarł – utonął w wannie w swoim mieszkaniu na skutek napadu epilepsji, która była późnym następstwem zamachu. Jeszcze tego samego wieczoru 11 kwietnia tysiące demonstrantów zaatakowały budynek wydawnictwa Axela Springera w Berlinie Zachodnim. Do demonstracji w okresie Wielkanocy doszło łącznie w 27 miastach RFN, wzięło w nich udział kilkadziesiąt tysięcy osób, w Monachium dwie osoby zginęły. W odpowiedzi Bundestag 30 maja 1968 r. uchwalił ustawy wyjątkowe, ograniczające wolności obywatelskie i umożliwiające władzy skuteczniejszą walkę z zamieszkami.

Bitwa przy Tegeler Weg

Ostatnim poważnym starciem demonstrantów z policją stała się tak zwana „bitwa przy Tegeler Weg” przed Sądem Krajowym w Berlinie 4 listopada 1968 r., w którym to sądzie rozpatrywano sprawę cofnięcia prawa wykonywania zawodu przez adwokata Horsta Mahlera, ówczesnego działacza Opozycji Pozaparlamentarnej i jednocześnie obrońcy kontestujących studentów (późniejszego członka RAF, a obecnie prawicowego ekstremisty).

Dziedzictwo protestów

Od jesieni 1968 r. protesty studentów wygasały, chociaż niektórzy działacze znaleźli nowe pole działania. Już 2 kwietnia 1968 r. Andreas Baader z grupą innych osób dokonał podpalenia dwóch domów towarowych we Frankfurcie nad Menem. Razem z Ulrike Meinhof, dziennikarką czasopisma „Konkret” stali się potem w latach 70. najbardziej znanymi terrorystami RAF (Rote Armee Fraktion – Frakcja Czerwonej Armii).

W 2008 roku z okazji 40-lecia protestów przez Niemcy przetoczyła się fala dyskusji na temat znaczenia tych wydarzeń dla historii Niemiec. Ich ocena wypada niejednoznacznie. Z jednej strony podkreśla się znaczenie ruchów kontestatorskich dla rewolucji obyczajowej w Europie Zachodniej i USA. Z drugiej strony ruchy te doprowadziły do działalności terrorystycznej RAF, która to organizacja zarówno pod względem ideologicznym, jak i kadrowym bazowała na doświadczeniach lat 1967–1968.

Bibliografia

• Rewolucje 1968. Warszawa: Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Agora S.A., 2008, s. 243–263. ISBN 978-83-7552-368-3.
• Michael Ludwig Müller: Berlin 1968. Berlin: Berlin Story Verlag, 2008. ISBN 978-3-929829-85-3. Brak numerów stron w książce
• Wolfgang Kraushaar: 1968 als Mythos, Chiffre und Zäsur. Hamburg: 2000. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Dossier: 1968 – A Critical Turning-Point (Goethe-Institut)