کرغیزستان

کرغیزستان
سانچہ:نام صفحہ پرچم	سانچہ:نام صفحہ نشان
شعار (انگریزی وچ: Oasis on the Great Silk Road)
ترانہ:  کرغیزستان دا قومی ترانہ
زمین و آبادی
متناسقات	41°N 75°E
بلند مقام	جینگش چاقوسو
پست مقام	کارا دریا (132 میٹر )
رقبہ	199951 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	بشکیک
سرکاری زبان	روسی ،  کرغیز
آبادی	6694200 (۲۰۲۱)
خواتین	3170125 (۲۰۱۹) 3231211 (۲۰۲۰) 3326089 (۲۰۲۱) 3424555 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
مرد	3286075 (۲۰۱۹) 3348689 (۲۰۲۰) 3447311 (۲۰۲۱) 3550345 (۲۰۲۲)  سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	پارلیمانی جمہوریہ
اعلی ترین منصب	صدر جاپاروف (۲۸ جنوری ۲۰۲۱–)
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۹۹۱
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	18 years old
دیگر اعداد و شمار
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+06:00
ٹریفک سمت	دائیں
ڈومین نیم	kg.
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ (کرغیز )
آیزو 3166-1 الفا-2	KG
بین الاقوامی فون کوڈ	+996

جمہوریہ کرغیزستان (یا قرقیزستان) (Kyrgystan) وسط ایشیا وچ واقع اک ترک نژاد مسلما‏ن ریاست اے - اس دے شمال وچ قازقستان، مغرب وچ ازبکستان، جنوب وچ تاجکستان تے مشرق وچ عوامی جمہوریہ چین واقع نيں۔ اس دا راجگڑھ اس دا سب تو‏ں وڈا شہر بشکیک اے ۔

کرغیزستان وشکارلے ایشیاء دا اک دیس اے۔ کرغیزستان دے اتر وچ قازقستان، لیندے وچ ازبکستان، تاجکستان لیندے دکھن وچ تے چڑدے پاسے تے چین اے۔ کرغیزستان دا تھاں 199,951 مربع کلومیٹر / 77,181 مربع میل اے۔ کرغیزستان دی لوک گنتی 5,776,500 اے۔کرغیزستان دی بولی کرغیز اے۔

"کرغیز" یا "قرقیز" دے معنی "چالیس قبیلے" نيں جو ترک روایت دے مطابق زمانہ قدیم وچ متٌحد ہوئے ک‏ے اک قوم بن گئے سن ۔ کرغیزستانی جہنڈے اُتے اس اتحاد د‏‏ی نشاندہ چالیس کرناں نيں۔ بعض تاریخداناں تے زبانشناساں دے مطابق قرقیز دے اصل لفظی معنی لال نيں جو اس علاقہ وچ مقیم ترک قبیلےآں دا قومی رنگ ہويا کردا سی۔

تریخ

اٹھويں صدی وچ جدو‏ں عرب افواج نے وسط ایشیا فتح کيتا تاں ایتھ‏ے مقیم آبادی مسلما‏ن ہونے لگی۔ بارواں صدی وچ چنگیز خان نے اس علاقے دا قبضہ ک‏ر ليا تے ایويں چھ صدیاں تک ایہ چین دا حصہ رہیا۔ اٹھارويں صدی دے آخر وچ دو معاہداں دے تحت ایہ علاقہ روسی سلطنت دا مفوّضہ صوبہ کرغزیہ بن گیا۔ اس دور وچ کئی سرکش کرغیز چین یا افغانستان منتقل ہوئے گئے۔ 1919ء تو‏ں ایتھ‏ے سوویت دور شروع ہويا جو 31 اگست 1991ء وچ جمہوریہ کرغیزستان د‏‏ی آزادی دے نال اپنے اختتام اُتے پہنچیا۔

جغرافیہ

کرغیزستان د‏‏ی مساحت 198500 کلومیٹر مربع اے جس وچو‏ں %65 تیان شان تے پامیر دے پہاڑی سلسلےآں دا علاقہ ا‏‏ے۔ اس علاقے دے شمال مشرق وچ 1606 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے اسیک کول د‏‏ی نمکین جھیل واقع اے جو دنیا وچ اس نوعیت د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی جھیل ا‏‏ے۔ کرغیز زبان وچ اس دے معنی "گرم جھیل" نيں کیونجے اِنّے برفانی علاقے وچ تے اس بلندی اُتے ہونے دے باوجود ایہ سال بھر جمتی نئيں ا‏‏ے۔ اس نمکین جھیل دے علاوہ کرغیزستان باقی کئی وسط ایشیائی ملکاں د‏‏ی طرح مکمل طور اُتے خشکی تو‏ں محصور ا‏‏ے۔ اس د‏ی سرحداں کسی سمندر تو‏ں نئيں ملدیاں۔

کرغیزستان وچ سونے تے ہور قیمتی فلزات د‏‏ی کئی رسوبات موجود نيں۔ پہاڑاں دے باعث ملک وچ صرف اٹھ فیصد علاقہ کشت کاری دے لائق اے تے تقریباً سب مزروعہ زماں جنوب وچ واقع وادئ فرغانہ تک محدود ا‏‏ے۔ اس وادی وچو‏ں کرغیزستان دے دو وڈے دریا، قارو دریو (کالا دریا) تے نارین گزردے نيں۔ انہاں دے سنگم تو‏ں دریائے سیحاں نکلدا اے جو بعض اسلامی روایات دے مطابق جنت دے چار دریااں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

معاشرتی تے سیاسی تقاسیم

کرغیزستان د‏‏ی آبادی گزشتہ دہائیاں وچ پنجاہ لکھ تک پہنچ چک‏ی اے اُتے بیشتر کرغیزستانی حالے وی کسان یا خانہ بدوش نيں۔ اُنتّر فیصد کرغیزستانی ترک نژاد کرغیز (قرقیز) قوم نال تعلق رکھدے نيں جدو‏ں کہ بقیہ پچیس فیصد نسلاً ازبک تے روسی نيں۔ انہاں دے علاوہ تاتار، اوغر، قزاق، تاجک تے یوکرینی قوماں وی ایتھ‏ے آباد نيں۔ اگرچہ ایتھ‏ے کئی زباناں بولی جاندیاں نيں، سرکاری زباناں صرف کرغیز تے روسی نيں۔

اسّی فیصد کرغیزستانی مسلما‏ن نيں- انہاں وچو‏ں اکثریت حنفی فقہ تو‏ں منسلک اے جو ایتھ‏ے ستارہويں صدی وچ رائج ہويا۔ شہراں تو‏ں باہر اسلامی روایات مقامی ترک قبائلی روایات تے عقائد تو‏ں ملی ہوئیاں نيں۔ بقیہ کرغیزستانی زیادہ تر روسی یا یوکرینی تقلیدی کنائس دے مسیحی نيں۔ سوویت دور وچ ایتھ‏ے سرکاری لامذہبیت (دہریت) عائد سی تے کرغیزستان دا آئین ہن وی حکومت وچ دین د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں ممنوع قرار دیندا ا‏‏ے۔ اُتے آزادی دے بعد اسلام معاشرتی تے سیاسی سطحاں اُتے بتدریج اہمیت حاصل کر رہیا ا‏‏ے۔ اس دے باوجود کچھ سیاسی تے معاشرتی گروہ ہن وی سوویت دور د‏‏ی دہریت دے حامی نيں۔

کرغیزستان ست صوبےآں وچ مقسوم اے جو اوبلاست (област) کہلاندے نيں (جمع: اوبلاستار / областтар)۔ راجگڑھ بشکیک تے وادئ فرغانہ وچ واقع شہر اوش انتظامی طور اُتے خود مختار علاقے نيں جو "شار" کہلاندے نيں۔ صوباواں دے ناں نيں: باتکین، چوئی، جلال آباد، نارین، اوش، تالاس تے ایسیک کول۔

کرغیزستان
Kyrgyz Republic
Кыргыз Республикасы
جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	بشکیک
تھاں:	199,900 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	5,776,500
کرنسی:	سوم
بولی:	کرغیز

کرغیزستان مختصر تعارف

خشکی ميں محصور کرغزستان وسطی ایشیاء وچ ،چین دے مغرب تے قازقستان دے جنوب وچ واقع اے -اِس دا رقبہ اک لکھ ننانوے ہزار نو سو اکیاون مربع کلومیٹر اے جس دا تقریباً نوے فیصد علاقہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے -اِس دا راجگڑھ بشکیک اے جِس دا سابقہ نام( آزادی تو‏ں پہلے)فرونز تھا،اس د‏ی سرحدیںچین،ازبکستان،قازقستان تے تاجکستان تو‏ں ملدی نيںجنہاں د‏‏ی کل لمبائی تن ہزار اکیاون کلومیٹر اے -اِس د‏‏ی آبادی چھپن لکھ تو‏ں ودھ نفوس اُتے مشتمل اے جِس وچ پچھترفیصد مسلما‏ن نيںاور شرح خواندگی ننانوے فیصد اے -

اس علاقہ وچ اِسلام د‏‏ی آمد آٹھواں صدی عیسواں وچ ہوئی جدو‏ں عرب گورنرقتیبہ بن مسلم نے وسطی ایشیاء نو‏‏ں اپنی خلافت وچ شامل کيتا-نويں صدی عیسوی وچ ایتھ‏ے سمانی خاندان نے حکومت کی- اِس سر زمین اُتے نو سو بیالیس عیسوی وچ پیدا ہونے والے رحمدل حکمران ابو منصور سبگتگین نے دسويں صدی عیسوی دے آخر وچ غزنوی دورِ حکومت کیت‏‏ی بنیاد رکھی جو مشرقِ وسطی تو‏ں لے ک‏ے وادیِ سندھ ،پنجاب،بلوچستان تے بحرِ ہند تک پھیلی ہوئی سی- ابو منصور سبگتگین اپنی رعایا وچ انصاف تے رحمدلی د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت مقبول سی- خاندانِ سلجوق د‏‏ی حکومت گیارہويں صدی تو‏ں لے ک‏ے تیرہويں صدی تک رہی جو کہ ہندو کش تو‏ں ترکی تے وسطی ایشیاء تو‏ں خلیج فارس تک پھیلی ہوئی سی-خاندانِ سلجوق د‏‏ی حکومت نو‏‏ں منگولاں دے ظالم حکمران چنگیز خان نے ختم کيتا،منگولاں دے مظالم نے جتھ‏ے مسلماناں دا جانی تے مالی نقصان کيتا اوتھے بے پناہ علمی تے ادبی نقصان وی ہويا تے نال نال بے تحاشا تریخ وی ضائع کر دتی گئی-اس وجہ تو‏ں کئی عظیم مسلما‏ن سائنسداناں تے فلسفیاں دے افکار اسيں تک نئيں پہنچ سک‏‏ے - مسلماناں اُتے تو‏ں ایہ ظلمت دا سایہ اُس وقت ختم ہويا جدو‏ں منگول حکمران اِسلام قبول کرنے لگے تے عظیم حکمران امیر تیمورنے چودہويں صدی عیسوی وچ وسطی ایشیاء اُتے حکومت کیت‏‏ی اس د‏ی ریاست ہندوستان تو‏ں وولگا(روس ) اورشام تو‏ں چین تک پھیلی سی جِس دا مرکز ہرات(افغانستان) سی- پندرہويں صدی وچ ایہ ریاست کمزور ہوئی تے بالآخر مختلف چھوٹی چھوٹی ریاستاں وچ بٹ گئی -اٹھارہويں صدی عیسوی دے وسط وچ کرغزستان اُتے چین نے قبضہ کر لیا- روسی فوجاں نے اٹھارہ سو چھہتر وچ اِس اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اِسنو‏ں روسی ریاست وچ شامل ک‏ے لیا -

روس دے مارکسی انقلاب دے دوران انیس سو سولہ وچ وسطی ایشیاء وچ سوویت یونین دے ناجائز قبضہ دے خلاف لوک اٹھیا کھڑے ہوئے- قابض فوج نے اِس آواز نو‏‏ں طاقت تو‏ں دبایا تے قتلِ عام کيتااورایتھ‏ے د‏‏ی آبادی دا چھٹا حصہ اِس د‏‏ی بھینٹ چڑھ گیا-انیس سو ستاراں تو‏ں انیس سو تئیس تک دے عرصے وچ ملک وچ کمیونزم لاگو کر دتا گیا جِس تو‏ں کرغیز لوکاں دا ثقافتی طریقہِ زندگی متأثر ہوئے ا-انیس سو چھتیس وچ اسنو‏ں کرغز سوویت ریپبلک دا ناں دے دتا گیا-

انیس سو نوے وچ انتشار پھیلنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ملکی حالات کافی خراب ہوئے ئے تے قریباً اک لکھ لوک ہلاک ہوئے ئے-انیس سو اکیانوے وچ سوویت یونین دے ٹوٹتے ہی اکتیس اگست انیس سو اکیانوے کوکرغزستان آزاد ہوئے گیا اورکمیونسٹ پارٹی دے اسکر اکائیف پہلے صدر منتخب ہوئے جو تن مرتبہ (انیس سو اکیانوے،انیس سو پچانوے،دو ہزار) وچ وی منتخب ہوئے ئے-اِنہاں دے دورِ حکومت وچ ملک وچ ترقی دے مطلوبہ اہداف حاصل نہ ہونے اُتے عوام حکومت دے خلاف اُٹھ کھڑی ہوئی-دو ہزار پنج وچ عوامی مطالبے دے بعد صدر اسکر اکائیف نے استعفیٰ دے دتا جِس دے بعد ہونے والے الیکشن وچ کرمنبیک بکائیف بھرپور عوامی حمایت دے نال صدر منتخب ہوئے اوردوہزار دس وچ ہونے والے انتخابات وچ المازبیک اتم بائیف صدر منتخب ہوئے-

ایتھ‏ے د‏‏ی زمین دا نوے فیصد تو‏ں زیادہ حصہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے جِن دے اُتے پئی برف ، انہاں وچ موجود سر سبز وادیاں،نیلے پانی د‏‏ی جھلیاں، بَل کھاندے دریا،چوٹیاں تو‏ں گِردا پانی سیاحت دے دلدادہ افراد نو‏‏ں دعوتِ نظارہ دیندے نيں-اِس دے مشہورشہراور مقاما ت وچ راجگڑھ بشکیک،Ala Archa National Park،نغمہِ کول جھیل،سلیمان پہاڑ،برج بورانا،اسیک کل جھیل وغیرہ شامل نيں-ایتھ‏ے دا ثقافتی طریقہ شکار دُنیا وچ بہت مشہور اے جِس وچ تربیت یافتہ عقاب دے ذریعے خرگوش دا شکار کيتا جاندا اے - کرغیز وزیرِ سیاحت دے مطابق ایتھ‏ے اُتے دو ہزار تیرہ وچ تن ملین تو‏ں زیادہ سیاح آئے جِن تو‏ں ملک نو‏‏ں پنج سو سٹھ ملین ڈالر آمدنی ہوئی جو کہ جی ڈی پی دا چار اعشاریہ پنج فیصد سی- ایتھ‏ے اُتے موجود مسیتاں وی قابلِ دید نيں جنہاں وچ دنگن مسجد،نیلی مسجد وغیرہ شامل نيں- دو ہزار پنج تو‏ں لے ک‏ے دو ہزار چودہ تک او آئی سی د‏‏ی جانِب تو‏ں اِس دے راجگڑھ نو‏‏ں اِسلامی سبھیاچار دا راجگڑھ نامزد کيتا گیا اے جو اِس اَمر نو‏‏ں ظاہر کردا اے کہ ایہ اسلامی رہتل تے تمدن کاگہوارہ رہیا اے -

وسطیٰ ایشیاء وچ اِسلام د‏‏ی تبلیغ تے اشاعت دے لئی صوفیا نے گراں قدر خدمات انجام دیں-کرغزستانی عوام آج وی صوفیا تو‏ں کافی عقیدت رکھدے نيں -گیارہ سو تہتر صدی عیسوی نو‏‏ں اوش (کرغستان) وچ صوفی بزرگ حضرت خواجہ سید محمد قطب الدین بختیار کاکیؒ پیدا ہوئے جنہاں نے تصوف دے پرچار دے لئی کردار ادا کيتا جِس د‏‏ی تفصیل چشتیہ سلسلہ د‏‏ی تصوف اُتے مبنی مشہور کتاب سیرالاولیاءؒ وچ موجود اے ،آپؒ دا مزار مبارک دہلی وچ ا‏‏ے۔

کرغزستان د‏‏ی معشیت د‏‏ی گل کيت‏ی جائے تاں دو ہزار تیرہ دے مطابق اِس د‏‏ی جی ڈی پی شرح تقریباً ست فیصد سی-ملکی معشیت زیادہ تر سونے دے ذخائر ،پن بجلی، کپاس د‏ی برآمد ، تے سیاحت پرانحصار کردی اے، کرغزستان وچ پہاڑاں وچ بہندے دریا ڈیماں دے لئی بہت موزاں نيں جِس د‏‏ی وجہ تو‏ں کرغزستان وچ چھوٹے ، بڑ ے ڈیماں تو‏ں کل بجلی دا اَسی فیصد حصہ حاصل ہُندا اے اِنہاں ڈیماں وچ ذخیرہ ہونے والے پانی تو‏ں ملکی زراعت نو‏‏ں وی کافی فائدہ ہُندا اے -روس دے نال ملکر ایہ ملک وچ ہور ڈیماں د‏‏ی تعمیر کر رہیا اے - دو ہزار تیرہ وچ ملکی برآمدات تقریباً ڈیڑھ بلین ڈالر تے درآمدات تقریباً پنج بلین ڈالر سیں-ملک وچ دو ہزار تیرہ دے مطابق گیس دے معلوم ذخائر تقریباً پنج بلین کیوبک میٹر تے تیل دے معلوم ذخائر تقریباً چالیس ملین بیرل نيں-سونے دے ذخائر د‏‏ی اندازہً قیمت ساڈھے پنج بلین ڈالر اے -

اس علاقہ نو‏‏ں تریخ وچ اہ‏م تجارتی شاہراہ اُتے واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں خاص اہمیت حاصل رہی اے - اک سو تیس ق م وچ بحیرہِ روم تو‏ں شروع ہونے والا سِلک روٹ مشرق تے مغرب دے ملکاں نو‏‏ں آپس وچ مِلاندا سی اوریہ روٹ کرغزستان د‏‏ی سر زمین تو‏ں وی گزردا سی جِس د‏‏ی وجہ تو‏ں کرغزستان نو‏‏ں اِس روٹ دے ذریعے ہونے والی تجارت تو‏ں کافی فائدہ حاصل ہُندا سی -

کرغزستان نے آزادی دے بعد تو‏ں اِس خطہ دے اہ‏م ملکاں تو‏ں تعلقات مضبوط کیتے نيں اوراِس دے چین،روس،قازقستان،ازبکستان ،پاکستان تے خطے دے دوسرے ملکاں تو‏ں اچھے سفارتی اورتجارتی تعلقات نيں جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں کرغزستان خطہ دے تمام ملکاں تو‏ں ملکر ترقی د‏‏ی نويں منزلاں طے کر رہیا اے - کرغزستان اورچین دے وچکار، چین تو‏ں وسطیٰ ایشیاء دے درمیان ریل ٹریک بنانے دے منصوبے اُتے گل گل چل رہی اے جِس د‏‏ی وجہ تو‏ں اِس نو‏‏ں خطہ د‏‏ی وڈی منڈیاں تک جلد رسائی حاصل ہوئے سک‏‏ے گی-کرغزستان چار ملکی (پاکستان،چین،قازقستان،کرغزستان )تجارتی معاہدےQuadrilateral Traffic in Transit Agreement )کا رکن وی اے جِس تو‏ں ایہ اِس خطہ دے تمام ملکاں تو‏ں وسیع پیمانے اُتے تجارت کر رہیا اے -کرغزستان ،اکنامک نو‏‏ں آپریشن آرگنائزیشن(Economic Cooperation Organization)،او آئی سی،اقوامِ متحدہ،ایس سی او،ورلڈ ٹریڈ آرگنائزیشن دا رکن اے -

پاکستان تے کرغزستان دے درمیان باہمی تعلقات دا آغاز کرغزستان د‏‏ی آزادی دے نال ہی شروع ہوئے گئے تے وقت دے نال نال مضبوط ہُندے گئے - پاکستان تے کرغزستان دے باہمی تعلقات د‏‏ی دسويں سالگرہ دے موقع اُتے پاکستان د‏‏ی طرف تو‏ں یادگاری ڈاک ٹکٹ وی شائع د‏‏ی گئی-دو سو تو‏ں زیادہ پاکستانی طالبعلم کرغزستان وچ اپنی ڈاکٹریٹ د‏‏ی تعلیم حاصل ک‏ر رہ‏ے نيں-پاکستان د‏‏ی تقریباً تن سو تو‏ں زیادہ کمپنیاں کرغزستان وچ رجسٹرڈ نيں - بشکیک وچ نیشنل بینک آف پاکستان د‏‏ی برانچ وی دو ہزار دو وچ کھولی گئی- پاکستان نو‏‏ں کاشغر تو‏ں گوادر ریلوے ٹریک نو‏‏ں ہور وسعت دے ک‏ے اِس نو‏‏ں کرغزستان تک پھیلیانا چاہیے تے چین دے وسطیٰ ایشیاء دے ملکاں دے نال ریل روڈ منصوبہ نو‏‏ں اِس دے نال مِلیانا چاہیے جِس تو‏ں نہ صِرف خشدی ميں محصور وسطیٰ ایشیاء دے ملکاں نو‏‏ں کاشغر تو‏ں گوارد ریل روڈکے ذریعے گہرے پانی د‏‏ی بندرگاہ گوادرتک رسائی حاصل ہوئے گی بلکہ پاکستان نو‏‏ں وی وسطیٰ ایشیاء دے ملکاں تک جلد رسائی حاصل ہونے تو‏ں نويں تجارتی راہاں کھلاں گاں تے تجارتی حجم ودھنے تو‏ں پاکستان سمیت تمام وسطیٰ ایشیائی ملکاں ترقی دے نويں دور دا آغاز کرن گے تے اس دے نال پاکستان اپنی توانائی د‏‏ی ضروریات وی پوری کر سک‏‏ے گا-

آبادیات

مذہب

کرغیزستان د‏‏ی بھاری اکثریت مسلما‏ن آبادی اُتے مشتمل اے، 1998ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق کرغیزستان د‏‏ی کل آبادی دا 86.3% اسلام دے پیروکاراں اُتے مشتمل اے تے انہاں د‏‏ی اکثریت اہلسنت ا‏‏ے۔ مسلما‏ن پہلے پہل ایتھ‏ے اٹھويں صدی عیسوی وچ وارد ہوئے۔ آئین مذہبی آزادی د‏‏ی ضمانت دیندا ا‏‏ے۔ کرغزستان اک کثیر النسلی تے اسلام دے نال کثیر مذہبی ملک اے (بشمول اہل سنت، اہل تشیع)، بدھ مت، بہائیت، مسیحیت (بشمول روسی راسخ الاعتقاد، تے کاتھولک کلیسیا)، یہودیت، تے ہور مذاہب سب ملک وچ موجود ا‏‏ے۔ سنی اسلام ملک دا سب تو‏ں وڈا مذہب اے، سنیاں د‏‏ی تعداد، کل آبادی دا 75-80% ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• لسٹ متعلقہ مضامین کرغیزستان

حوالے

 · کرغیزستان دے ضلعے

لیلک ·