ایران

ایران
سانچہ:نام صفحہ پرچم ایران	سانچہ:نام صفحہ نشان رسمی ایران



شعار (انگریزی وچ: You Are Invited)
ترانہ: سرود جمهوری اسلامی ایران
رقبہ تے آبادی
متناسقات	32°N 53°E / 32°N 53°E / 32; 53 ^[۱]
اُچا تھاں	دماوند (5610 میٹر )^[۲]
نیواں تھاں	بحیرہ کیسپیئن (-28 میٹر )
رقبہ	1648195 مربع کلومیٹر
راجگڑھ	تہران
سرکاری زبان	فارسی ^[۳]^[۴]
آبادی	86758304 (۲۰۲۲)^[۵]
خواتین	43792157 (۲۰۱۹)^[۶] 44134884 (۲۰۲۰)^[۶] 44426789 (۲۰۲۱)^[۶] 44714592 (۲۰۲۲)^[۶] سانچہ:مسافة
مرد	42772045 (۲۰۱۹)^[۶] 43155308 (۲۰۲۰)^[۶] 43496643 (۲۰۲۱)^[۶] 43835978 (۲۰۲۲)^[۶] سانچہ:مسافة
حکمران
طرز حکمرانی	اسلامی جمہوریہ ، وحدانی ریاست
اعلی ترین منصب	سید علی خامنہ ای (۴ جون ۱۹۸۹–)
سربراہ حکومت	مسعود پزشکیان (۶ جولائی ۲۰۲۴–)
مقننہ	مجلس ایران
قسم	خود مختار ریاست ، اسلامی جمہوریہ ، دیس ^[۳]
قیام تے اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱ اپریل ۱۹۷۹
ویلے دیاں حدبندیاں
شادی دی کم از کم عمر	18 years old ، 15 years old
لازمی تعلیم (کم از کم عمر)	6 years old
لازمی تعلیم (زیادہ تو‏ں زیادہ عمر)	12 years old
تریخی ماخذ	سائٹن عسکری دائرۃ المعارف بائبل انسائیکلوپیڈیا آف ارچمندرٹے نکفوروس جیوش انسائیکلوپیڈیا آف بروکخوس اینڈ یفروں بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت مختصر بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت دائرۃ المعارف بریطانیکا 1911ء
ہور اعداد و شمار
کرنسی	ایرانی ریال
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+03:30 ایران معیاری وقت
ٹریفک سمت	دائیں ^[۷]
ڈومین نیم	.ir
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
آیزو 3166-1 الفا-2	IR
بین الاقوامی فون کوڈ	+98


ترمیم

اسلامی جمہوریۂ ایران (عرف عام: ایران، سابق ناں: فارس، موجودہ فارسی نام: جمہوری اسلامی ایران) جنوب مغربی ایشیا دا اک ملک ہے، جو مشرق وسطی وچ واقع ہے۔ ایران د‏‏ی سرحداں شمال وچ آرمینیا، آذربائیجان تے ترکمانستان، مشرق وچ پاکستان تے افغانستان تے مغرب وچ ترکی تے عراق تو‏ں ملدی نيں۔ ہور برآں خلیج فارس تے خلیج عمان واقع نيں۔ اسلام ملک دا سرکاری مذہب تے فارسی قومی بولی ہے تے ایہدی کرنسی نو‏‏ں ریال کہندے نيں۔

اسلامی لوکراج ایران دکھنی لہندے ایشیاء دا اک دیس ہے۔ ایہدا ناں ایران فارسی دا شبد ہے جیہدا مطلب ہے آریا تھاں تے ایہہ ناں ساسانی ویلے توں دیس دے اندر چل رہیا سی پر دیس توں باہر 1935 توں چلیا تو اودوں تک باہرلی دنیا ایہنوں فارس کہندی سی۔

ایران 1,648,195 مربع کلومیٹر (636,372 مربع میل) تھاں نال دنیا دا 18وڈا دیس ہے۔ ایتھے 7 کروڑ 50 لکھ دے نیڑے لوک وسدے نیں۔ ایران دے اتر وچ آذربائیجان, آرمینیا تے ترکمانستان نیں ،چڑھدے وچ پاکستان تے افغانستان لہندے وچ ترکی تے عراق (کردستان علاقہ) نیں۔ بحیرہ کیسپیئن اک اندر دا سمندر ہے تے ایس دے نال پرے روس تے قازقستان وی ایران دے گوانڈھی نیں۔

تہران ایران دا سب توں وڈا شہر اے تے دیس دا سیاسی رہتلی تے کم کاج تے بپار دا گڑھ ہے۔ ایران کول گیس دا دوجا وڈا تے پٹرول دا چوتھا وڈا ذخیرہ ہے۔

ایران دنیا دِیاں پرانیاں رہتلاں وچوں اک ہے۔ 2800 م پ ورھے پہلے ایلام دے ٹبر نے ایتھے بادشائی دا مڈھ رکھیا۔ 625 م پ وچ ایرانی میڈ نے ایران نوں کٹھا کرکے اک سلطنت بنائی۔ اوہناں مگروں ھخامشی سلطنت بنی۔ یونانی سلیوکس مگروں پارتھی تے ساسانیاں دا ایتھے راج رہیا۔ 651 وچ ایتھے عرب آندے نیں تے اموی عباسی سلجوق ایل خانی صفوی ٹبر راج کردے نیں۔ 1906 وچ ایران اک قنونی بادشائی بندا ہے تے پہلی پارلیمنٹ بہندی ہے۔ 1979 وچ ایران وچ ایرانی انقلاب آندا ہے۔

دیس دا سرکاری مذہب شیعہ اسلام ہے تے سرکاری بولی فارسی ہے۔ ایران یونائیٹڈ نیشنز تے اوپیک دا سنگی ہے۔

ایران دا دار السلطنت تہران ہے جو کوہ البرج دے نیڑے واقع ہے۔ ایران جغرافیائ اعتبار تو‏ں بہت اہ‏م اے قدرتی گیس, تیل تے قیمتی معدنیات اس کےدامن وچ پوشیدہ نيں۔ رقبہ دے اعتبار تو‏ں دنیا وچ 17واں نمر اُتے شمار کيتا جاندا ہے۔ ایران دنیاکی قدیم ترین تہذیباں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ملک د‏‏ی تریخ ہزاراں سالاں اُتے محیط اے جو مدائن سلطنت ٦٧8 ق.م تو‏ں لے کرصفوی تے پہلوی سلطنت تک پھیلی ہوئی اے ۔ایہہ ملک اپنے رہتل تمدن دے اعتبار تو‏ں ایشیا وچ تیسرے تے دنیا وچ گیارہويں درجے اُتے قابض ہے۔ یورپ تے ایشیا دے وسط وچ ہونے دے باعث اس د‏ی تاریخی اہمیت ہے۔ ایران اقوام متحدہ، غیر وابستہ ملکاں د‏‏ی تحریک (نام)، اسلامی کانفرنس تنظیم (او آئی سی) تے تیل برآمد کرن والے ملکاں د‏‏ی تنظیم (اوپیک) دا بانی رکن ہے۔ تیل دے عظیم ذخائر د‏‏ی بدولت بین الاقوامی سیاست وچ ملک اہ‏م ترین کردار ادا کردا ہے۔ لفظ ایران دا مطلب آریاؤں د‏‏ی سرزمین ہے۔

ناں

بول ایران پرانی فارسی دا اک بول اے۔ ایہہ زرتشت دی آویستا چ ہیگا اے۔ ایہہ نقش رستم تے ایرانی بادشاہ ارد شیر بابکاں دی لکھوائی ہوئی لکھت تے وی لکھیا ہویا اے۔ تریخ وچ ایران نوں فارس لکھیا تے آکھیا گیا اے۔ 1935 وچ فارس نوں بدل کے ایران کردتا گیا۔

تریخ

ایران وچ کاشافرد تے گنج پار وچ انسان دے پتھر ویلے وچ رہن دے نشان لبھے نیں۔ نیاندرتھال ویلے دیاں چیزاں زیگروس وچ وارواسی تے یافتے دِیاں غاراں وچوں لبھِیاں نیں۔

کانسی ویلہ وچ ایران وچ کئی رہتلاں مسیاں۔ کرمان صوبے وچ جیرفت رہتل ایران دِیاں پرانیاں رہتلاں وچوں اک سی۔ ایہہ 3000 م پ تک دے ویلے دی اے۔ ایلام ایس ویلے وچ سب توں اگے ودھویں سی ایہہ دکھنی ایران ول پرانی عراقی رہتلاں نال پونگری۔ عراق دی سمیری رہتل نال ایتھے وی 2900 م پ وچ لکھن دے ول دا مڈھ بجیا۔ ایلام دی شائی میڈ دے راج آن تیکر رئی۔

آریا قبیلیاں دِیاں ٹولیاں 3 توں 4 ہزار ورھے پہلے ایران دے اچے نیویں تھاواں وچ اتر ولوں آۓ۔728 م پ وچ میڈ نے ایران نوں اک راج تھلے کیتا۔ اوہناں دی سلطنت تریخ دی پہلی وڈی سلطنت سی۔ 612 وچ اوہناں دا راج پورے ایران تے چڑھدے اناطولیہ تک سی۔ سائیرس نے ایران دی میڈ سلطنت دی تھاں تے ھخامشی سلطنت دی نیہہ رکھی اوہدا پتر ایس سلطنت نوں مصر تک ودھا لے گیا۔ اوہدے مگروں دارا ایران دا بادشاہ بنیا اوہنے ایرانی سلطنت نوں اک بوہت وڈی سلطنت چ پلٹ دتا۔ ایس سلطنت دیاں ولگناں چڑھدے پاسے چ دریاۓ سندھ تے آمو دریا توں لہندے چ بحیرہ روم تے مصر تک تے اپر ترکی تک سن۔ ویلے نال ایران دیاں فوجاں یونان تک اپڑ گیا تے اک واری اوہناں نے ایتھنز نوں وی ساڑ دتا۔

ایرانی سلطنت زرتشت دیاں سوچاں تے پوری وانگوں چل رہی سی۔ ایہہ انسانی حقاں، برابری تے غلامی دے مکان تے چل رہی سی۔ ایس ویلے وچ ایران نے یہودِیاں نوں دی قید بابل توں چھڑوایا سی۔ ایران دا ایہہ ویلہ ایہدے سلطنت وچ خوشحالی لَے کے آیا ایسے ویلے اچ ای ارسطو تے افلاطون یونان وچ ہوۓ۔

334 م پ وچ سکندر یونانی نے ایرانی سلطنت تے ہلا بول دتّا تے 333 م پ وچ اسوس دی لڑائی وچ ایرانی شہنشاہ دارا III نوں ہرا کے ایہدے تے مل مار لیا اوہ پنجاب تک آیا۔ اوہدے مگروں اوہدے اک جرنیل سلیوکس I نے ایران تے راج کیتا۔ اوہناں دے مگروں پارتھیا سلطنت دی نیہہ پئی جیہڑی پنج صدیاں تک چلی ایہنے روم (رومی سلطنت) دے اگے ودھن نوں اناطولیہ چ روک لیا۔ 224 چ پارتھیا سلطنت نوں اردشیر بابکاں نے مکایا تے ساسانی سلطنت دی نیہہ رکھی۔ ایرانی تے رومی سلطنتاں دی آپسی لڑائیاں نے اوہناں نوں ماڑا کردتا تے ایہہ دونویں سلطنتاں 7ویں صدی وچ عرب ہنیری نوں ناں روک سکیاں۔

ساسانی سلطنت عرباں دے ہتھ خلیفہ عمر تے عثمان ویلے آئی۔ عرب فوجاں نے تھوڑے ویلے چ پورے ایران تے مل مار لیا۔ ہولی ہولی ایرانی مسلمان ہون لگ گۓ۔ بنوامیہ ویلے ایران تریخ دی سب توں وڈی اسلامی عرب سلطنت دا اک انگ سی جیہڑی پنجاب توں فرانس تک پھیلی ہوئی سی۔عرب بنو امیہ دے راج نوں مکاں تے بنو عباس نوں اگے لیاں چ ایرانی ابو مسلم خراسانی نے لڑائی لڑی۔ بنو عباس دے ویلے چ ایرانیاں دا سرکار چ کم ودھ گیا سی۔ ایران چ ہولی ہولی ایران دے کئی ٹبر ایہدے وکھرے پاسیاں تے راج چ آ گۓ تے عرب بنو عباس دا زور بغداد دے دوالے تک رہ گیا۔ ایران نوں اپنی بولی تے اپنی رہتل تے بڑا مان سی۔ ایرانی شاعر فردوسی نے ایرانی بولی فارسی نوں اپنی شاعری چ اینج ورتیا اے جیہنے ایرانی ناں روپ نوں دوبارہ جگا دتا۔

10ویں تے 11ویں صدی دا ایران فلاسفی، شاعری، دوائیاں، موسیقی، مورتاں تے ہور کماں وچ اک سنہری رہتلی ویلے چوں لنگھیا۔ نصیرالدین طوسی، ابن سینا، عمر خیام تے البیرونی ایس ویلے سرکڈویں ناں نیں۔

10ویں صدی وچ ترک قبیلیاں نیں اپنے دیس وشکارلے ایشیاء توں وڈی گنتی وچ ایران ول آۓ تے ایتھے غزنوی، سلجوقی تے خوارزم شاہی سلطنتاں بنایاں۔ ایہ ترک ایرانی رہتل دے رنگ وچ رنگے گۓ تے ایس ترک ایرانی ملاپ نال نویکلیاں ریتاں جمِیاں۔

1219 -1221 چ خوارزم شاہی ایران منگول چنگیز خان ہتھوں برباد ہوگیا۔ ایس ویلے چ ایران دی ادھی توں ودھ لوک گنتی ماری گئی۔ ایس دے مگروں تیمور نے ایران نوں تباہ کیتا۔ اصفہان چ اوہنے 70000 بندے قتل کر دتے۔ ایران نوں برباد کرن والے منگول تے ترک نال ای ایرانی دی ودھیا رہتل ہتھوں تھلے لگ گۓ تے ایرانی رہتل نوں اپنا بنا لیا۔

صفوی سلطنت

16ویں صدی تک ایران اک سنی دیس سی۔ 1501 چ ایران تے صفوی ٹبر دا راج ہویا ایہدا پہلا بادشاہ اسماعیل صفوی سی۔ اسماعیل صفوی نے بیرحمی، ملوزوری تے وڈا ٹکی نال ایران دی سنی اکثریتی لوک گنتی نوں شیعہ بنایا۔ ایس کم لئی ایہہ ول ورتے گۓ:

شیعہ اسلام نوں ایران دا سرکاری مزہب بنایا گیا تے ایران دی سنی اکثریتی لوکاں نوں شیعہ بدوبدی بنایا گیا۔
صدر ناں دا ادارہ بنایا گیا جیہدا کم شیعہ اداریاں نوں بنانا لوکاں نوں سرکاری ول نال شیعہ بنانا تے شیعہ سوچاں نوں اگے ودھانا سی۔
سنی مسیتاں نوں توڑ دتا گیا۔ ٹومی پارز، ایران وچ پرتگیزی سفیر نے ایہہ گل 1511–12 وچ چین جاندیاں ایران بارے ایہہ گل آکھی،" اوہنے () ساڈے گرجیاں نوں سدا رکھیا تے اوہناں مسلماناں دیگھر توڑے جیہڑے محمد پچھے ٹردے نیں۔
شیعہ رواجاں تعزیہ نوں زبردستی ہر تھاں تے لاگو کیتا گیا۔ سنی مسیتاں تے قبرستان مکادتے گۓ۔ سنی لوکاں تے مولویاں لئی تن راہواں سن: شیعہ ہونا، دیس چذڈنا یا فیر قتل ہوجانا (اوس ویلے سپین وچ سائی وی اندلسی مسلماناں نال ایہو کم کر رۓ سن۔) ۔ ترک سلطان بایزید II نے ایرانی سرکار نوں ایس کم توں روکیا پر اوہ نہ رُکے۔ مذہب پلٹن دا ایہہ کم سارے صفوی بادشاہواں ویلے چلیا۔ باقر مجلسی اک ایرانی شیعہ عالم نے وی ایہدے وچ وادھا کیتا۔ ایس کم نے ایران تے دوالے دیساں دے ساک پکے پلٹ دتے۔

پہلے ویلے ایران دا راجگڑھ تبریز سی۔ ایران دِیاں لڑائیاں سلطنت عثمانیہ ازبک مغل سلطنت تے پرتگیزاں نال رہِیاں۔ تبریز دے مگروں ایہدا راجگڑھ اصفہان سی۔ شاہ عباس صفوی سلطنت دا اک وڈا بادشاہ سی۔ صفوی سلطنت اوس ویلے مکی جدوں ایہنے افغانیاں دا وی مزہب پلٹن دی کوشش کیتی۔ ہزارہ نے پلٹ لیا پر قندھار اپنے مزہب تے اڑ گیا۔

1722 چ افغانیاں نے تنگ آکے ایران تے ہلہ بول دتا تے صفوی سلطنت مک گئی ایران نوں اپنی مذہبی انتہا پسندی دا اے پھل لبھیا جے افغانستان اوس توں وکھرا ہوگیا۔ ایران چ نادر شاہ افشار نے افشار ٹبر دی نیہہ رکھی۔ 1738 چ ہندستان آیا تے ایتھے لٹ مار کردا ہویا کوہ نور ہیرا تخت طاؤس تے ان گنت مال لَے گیا۔ 1794 چ ایران چ قاچار ٹبر دا راج ٹریا۔ ایران نے روس تے برطانیہ ہتھوں ایران دے کئی پاسے کھواۓ۔ 1871-1870 چ ایران چ قحط آیا جیہدے آ 20 لکھ دے نیڑے ایرانی مارے گۓ۔ 1906 چ ایران چ آئینی بادشاہی ٹری۔

1921 - ہن تک

1925 چ رضاشاہ نے راج تے مل مار لیا تے بادشاہ بن گیا۔ اونے ایران نوں نواں بنایا۔ ریل سڑک بنائی کارخانے لاۓ۔ پر اودے جوڑ جرمنی نال ودن نال روس تے برطانیہ نوں کن ہوگۓ۔ دوجی وڈی لڑائی ج شاہ نوں روس تے برطانیہ نے لا دتا تے اودے پتر نوں ایران دا شاہ بنا دتا۔

فائل:Azadi Monument.jpg

برج آزادي

1951 چ ڈاکٹر مصدق ایران دا وزیراعظم بندا اے۔ برطانیہ تے امریکہ مصدق نوں پسند نیں کردے تے اونوں 1953 چ لا دتا جاندا اے۔ 1979 چ شاہ ایران دے خلاف لوک اٹھ کھڑے ہوندے نیں اونوں ایران چھڈنا پیندا اے تے مزہبی سردار امام خمینی ایران واپس اجاندا اے۔ نومبر 1979 نوں ایرانی پڑھاکو امریکی ایمبیسی دے لوکاں نوں ترغمال بنا لیندے نیں۔ اینآں نوں 444 دناں مکروں چھڈیا جاندا اے۔ 1980 چ ایران عراق جنگ چھڑ جاندی اے۔ جیہڑی کناں جڑ لگی ریندی اے۔

جغرافیہ

ایران لیندے ایشیا چ وسدا اے تے اسدے اتر وچ ترکمانستان ، آذربائیجان ، آرمینیا تے بحیرہ کیسپین ،چڑھدے چ پاکستان تے افغانستان ، دکھن چ خلیج فارس تے خلیج اومان تے لیندے چ ترکی تے عراق نیں ۔ دیس دے چڑھدے تے وشکارلے پاسے دشت کاویر تے دشت لوط دیاں روہیاں نیں۔

ایران اک پہاڑی دیس اے۔ ایدا وڈا انگ ایرانی اچا نیواں تھاں نال بندا اے تے بحیرہ کیسپین دا کنڈا تے خوزستان چھڈ کے ایدا سارا تھاں پہاڑی اے۔ البرز، زیگروس تے قفقاز ایران دے وڈے پہاڑی سلسلے نیں۔ البرز وچ ایران دا سب توں اچا پہاڑ دماوند (18,406 فٹ/5,610 میٹر) اے۔ شط العرب دا منہ، خوزستان تے بحیرہ کیسپین دا کنڈا کھلے ویہڑے نیں۔

سیاست

محمد رضا شاہ پہلوی، ایران وچ اسلامی انقلاب تو‏ں پہلے ایران دے بادشاہ سن ۔

موجودہ آئین 1979ء دے انقلاب دے بعد منظور کيتا گیا جس دے مطابق ایران نو‏‏ں اک اسلامی جمہوریہ تے اسلامی تعلیمات نو‏‏ں تمام سیاسی، سماجی تے معاشی تعلقات د‏‏ی بنیاد قرار دتا گیا۔ مجموعی اختیارات رہبر معظم (سپریم لیڈر) دے پاس ہُندے نيں۔ اج کل آیت اللہ علی خامنہ ای رہبر معظم نيں۔ رہبر معظم دا انتخاب ماہرین د‏‏ی اک مجلس (مجلس خبرگان رہبری) کردی اے جس وچ پورے ایران تو‏ں 86 علما منتخب کیتے جاندے نيں۔ رہبر معظم مسلح افواج دا کمانڈر انچیف ہُندا ا‏‏ے۔

حکومت دا سربراہ صدر ہُندا اے جسنو‏ں پورے ملک تو‏ں بالغ رائے دہی د‏‏ی بنیاد اُتے منتخب کيتا جاندا ا‏‏ے۔ آئین دے تحت کوئی فرد دو تو‏ں زیادہ مرتبہ صدر نئيں بن سکدا۔ قانون سازی دے اختیارات مجلس دے پاس نيں جو 290 منتخب اراکین اُتے مشتمل تے 4 سال دے لئی علاقےآں تے مذہبی برادریاں د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ مسیحیاں، زرتشتاں تے یہودیاں دے اپنے نمائندے مجلس وچ شامل نيں۔ مجلس دے منظور شدہ قوانین منظوری دے لئی شوریٰ نگہبان دے پاس بھیجے جاندے نيں۔

شوری نگہبان اس لحاظ تو‏ں مجلس دے منظور کردہ قوانین دا جائزہ لیندی اے کہ اوہ آئین تے اسلامی قوانین دے مطابق نيں۔ اس وچ رہبر معظم د‏‏ی جانب تو‏ں نامزد کردہ 6 مذہبی رہنما تے عدلیہ دے نامزد کردہ 6 قانونی ماہرین شامل ہُندے نيں جنہاں د‏‏ی منظوری مجلس دیندی ا‏‏ے۔ شوری نگہبان نو‏‏ں مجلس، مقامی کونسلاں، صدارت تے مجلس خبرگان دے امیدواراں نو‏‏ں ویٹو کردینے دا اختیار وی ہُندا ا‏‏ے۔

قانون سازی دے حوالے تو‏ں مجلس تے شوری نگہبان دے درمیان وچ پیدا ہونے والے تنازعات دے حل دے لئی 1988ء وچ "مجمع تشخیص مصلحت نظام" (ایکسپیڈیئنسی کونسل) قائم کيتی گئی۔ اگست 1989ء تو‏ں ایہ قومی پالیسی تے آئینی امور اُتے رہبر معظم دا مشیر ادارہ بن گئی۔ اس دے سربراہ سابق صدر علی اکبر ہاشمی رفسنجانی نيں تے اس وچ حکومت دے تِناں شعبےآں دے سربراہ تے شوری نگہبان دے مذہبی ارکان شامل نيں۔ رہبر معظم تن سال دے لئی ارکان نامزد کردا ا‏‏ے۔

مجلس دے وڈے گروہاں نو‏‏ں عموما "اصلاح پسند" تے "قدامت پرست" دے طور اُتے بیان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وقت مجلس وچ "آبادگاران" دا اتحاد غالب ا‏‏ے۔ ایہ قدامت پرست نيں۔

سیاسی ونڈ

ایران نوں انتظامی طور تے 31 صوبے یا استان چ ونڈیا اے۔

تفصیلی مضمون دے لئی دیکھو۔ ایران د‏‏ی صوبائی تقسیم

ایران نو‏‏ں انتظامی طور اُتے اکتیس صوبےآں یا استان وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

ایران
Islamic Republic of Iran
اسلامی لوکراج ایران

جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	تہران
تھاں:	1,648,195 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	75,330,000
کرنسی:	ریال
بولی:	فارسی

بولی

ایرانی دی سرکاری تے بس توں چمکھی بولی جان والی بولی فارسی اے۔ 2012 دی گنتی باجوں ایران دی لوک کنتی 75,149,669 اے۔ جیدے وچوں 66٪ فارسی بولدے نیں۔ آزری 18%، کردی 10%، بلوچی 2٪، عربی 2٪ تے ہور نکیاں بولیاں 2٪ بندیاں نیں۔

ایران ترقی دے راستے اُتے

ایران مشرق وسطی وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دے شمال وچ آرمینیا، آذربائیجان، ترکمانستان تے بحیرہ قزوین، مشرق وچ افغانستان تے پاکستان، جنوب وچ خلیج فارس تے خلیج اومان جدو‏ں کہ مغرب وچ عراق تے ترکی واقع نيں۔ ملک دا وسطی و مشرقی علاقہ وسیع بے آب و گیاہ صحراواں اُتے مشتمل اے جنہاں وچ کدرے کدرے نخلستان نيں۔ مغرب وچ ترکی تے عراق دے نال سرحداں اُتے پہاڑی سلسلے نيں۔ شمال وچ وی بحیرہ قزوین دے ارد گرد زرخیز پٹی دے نال نال کوہ البرس واقع نيں۔

8 اپریل د‏‏ی ایران د‏‏ی تریخ وچ جوہری ٹیکنالوجی دے قومی دن تو‏ں مناسبت رکھدی ا‏‏ے۔ اج دا دن مقامی ٹیکنا لوجی د‏‏ی بنیاد اُتے یورینیم د‏‏ی افزودگی د‏‏ی سرگرمیاں شروع کیتے جانے تو‏ں مناسبت رکھدا ا‏‏ے۔ اس وڈی سائنسی کامیابی دے اعلان دے بعد ایران دے ثقافتی انقلاب د‏‏ی اعلیٰ کونسل د‏‏ی منظوری تے ایران دے جوان دانشوراں د‏‏ی قابل افتخار کوششاں د‏‏ی قدردانی دے مقصد تو‏ں 8 اپریل د‏‏ی تریخ نو‏‏ں ایران وچ جوہری ٹیکنالوجی دے قومی دن تو‏ں موسوم کيتا گیا۔ جوہری ٹیکنالوجی دا اطلاق،ایٹم دے شگاف تے انہاں جوڑنے د‏‏ی توانائی دے ذریعے قدرتی یورینیم نو‏‏ں افزودہ یورینیم وچ تبدیل کرن د‏‏ی توانائی اُتے ہُندا ا‏‏ے۔

پرامن استعمال دے لئی مقامی جوہری ٹیکنالوجی، سائنسی تے صنعتی اعتبار تو‏ں قابل ذکر اہمیت د‏‏ی حامل اے تے ایہہ اس بنا اُتے اے کہ جوہری ٹیکنالوجی دا استعمال صرف توانائی د‏‏ی فراہمی تک محدود نئيں اے بلکہ اسنو‏ں ایرانی ماہرین د‏‏ی جانب تو‏ں طبی تے تحقیقا‏تی امور وچ وی استعمال کيتا جا رہیا اے ۔

ایران سنہ 1958ء وچ آئی اے ای اے دا رکن بنا تے سنہ 1968ء وچ اس نے جوہری ہتھیاراں د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے پھیلاؤ اُتے پابندی دے معاہدے این پی ٹی اُتے دستخط کیتے۔ حالیہ برساں وچ جوہری شعبے وچ ایران د‏‏ی ترقی و پیش رفت اہ‏م کامیابیاں دے ہمراہ رہی ا‏‏ے۔ اس وقت ایران تیس تو‏ں ودھ ریڈیو دواواں د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے ساتھہ جوہری تے طبی تحقیقا‏تی مراکز وچ خاص بَماراں دے استعمال لئی 90 تو‏ں 95 فی صد تک دواواں بنا رہیا ا‏‏ے۔ اس سلسلے وچ ایران د‏‏ی اک ہور کامیابی تہران دے طبی تحقیقا‏تی ری ایکٹر دے ایندھن د‏‏ی فراہمی دے لئی یورینیم نو‏‏ں 20 فیصد تک افزودہ بنانا ا‏‏ے۔

تہران دا ایہہ ایٹمی ری ایکٹر کینسر د‏‏ی بماری وچ مبتلا بماراں دے لئی دواواں تیار کرن وچ سرگرم عمل اے جسنو‏ں 20 فیصد افزودہ یورینییم دے ایندھن د‏‏ی ضرورت اے جو دو سال پہلے تک بیرون ملک تو‏ں درآمد کيتا جاندا سی مگر مغرب نے ایران دے خلاف پابندیاں تے ایران وچ یورینیم د‏‏ی افزودگی د‏‏ی مخالفت دے بہانے 20 فیصد افزودہ یورینییم دا ایندھن دینے تو‏ں انکار کر دتا جس دے بعد ایران دے ایٹمی توانائی دے ادارے نے ایندھن د‏‏ی اس لوڑ نو‏‏ں پورا کرن لئی کم دے فردو ایٹمی ری ایکٹر وچ جوہری ایندھن د‏‏ی ری سائیکلنگ دے منصوبے اُتے عمل کردے ہوئے جس د‏‏ی ساری سرگرمیاں اٹمی توانائی د‏‏ی بین الاقوامی ایجنسی د‏‏ی نگرانی وچ جاری نيں، یورینیم د‏‏ی 20 فیصد افزودگی دے عمل وچ کامیابی حاصل کيتی۔

جوہری شعبے وچ ایران د‏‏ی اک ہور کامیابی، فیوز یعنی پگھلانے والی مشین تیار کرنا اے تے اس وقت ایران اس حوالے تو‏ں ٹیکنالوجی رکھنے والے دنیا دے پنج ملکاں وچ شامل اے تے ایران مشرق وسطی دا واحد ملک اے کہ اس سلسلے وچ جس د‏‏ی سرگرمیاں آئی اے ای اے د‏‏ی نگرانی وچ جاری نيں۔

توقع کيتی جاندی اے کہ آئندہ دس تو‏ں پندرہ سالاں وچ جوہری دنیا،توانائی د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ جوہری شگاف تو‏ں اسنو‏ں پگھلانے دے مرحلے وچ داخل ہوئے جائے گی۔ جوہری ٹیکنالوجی دے شعبے وچ ایران اس وقت اس منزل اُتے پہنچ گیا اے کہ دنیا دے ہور ملکاں دے ساتھہ مشترکہ جوہری منصوبیاں منجملہ یورینیم د‏‏ی افزودگی تے ایٹمی فیوز دے منصوبیاں اُتے عملدرآمد کرن د‏‏ی توانائی رکھدا اے تے اس نے ایہہ ٹیکنالوجی آئی اے ای اے د‏‏ی زیر نگرانی ہی حاصل کيتی اے مگر فیر وی امریکا تے گنت‏ی دے چند ہور ملکاں کہ جنہاں تو‏ں ایران د‏‏ی ترقی و پیشرفت برداشت نئيں ہوپا رہی ا‏‏ے۔

تہران د‏‏ی ترقی د‏‏ی راہ وچ مختلف طرح د‏‏ی رکاوٹاں کھلار رہ‏ے نيں۔ ایران دے خلاف پابندیاں۔ ایران دا بائیکاٹ۔ نفسیا‏‏تی جنگ۔ سیاسی دباؤ۔ فوجی حملے د‏‏ی دھمکيتی۔ یہانتکہ جوہری دانشوراں دا قتل ہور کمپیوٹروائرس دے ذریعے رخنہ اندازی د‏‏ی کوشش ایداں دے ہتھکنڈے نيں جو ایرانی قوم دے دشمناں نے استعمال کیتے نيں تاکہ ایران وچ پرامن جوہری پروگرام تے اس سلسلے وچ حاصل ہونے والی ترقی و پیشرفت وچ رکاوٹ پیدا د‏‏ی جاسک‏‏ے۔ اُتے مغرب د‏‏ی انہاں تمام تر خلاف ورزیاں دے باوجود جوہری ٹیکنالوجی اس وقت ایرانی قوم د‏‏ی اک اہ‏م ترین قابل افتخار سائنسی ترقی وچ تبدیل ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

پیرانشہر شہر 8000 سال د‏‏ی تریخ دے نال ایران دا سب تو‏ں قدیم رہتل اے .^[۸]^[۹]^[۱۰]^[۱۱]

قدرتی آفات

ایران انتہائی متحرک زلزلے دی پٹی تے واقع اے جس دی وجہ توں ایتھے زلزلے آئے رہندے نیں ۔ 1991ء توں لے کے ہن تک ملک چ 10 ہزار زلزلے دے جھٹکے ریکارڈ کیتے جا چکے نین جنہاں چ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 17 ہزار 6 سو جاناں ضائع ہوئیاں نیں ۔ 2003ء چ جنوب مشرقی ایران آئے زلزلے نے تباہی مچادتی اسدی شدت ریکٹر سکیل تے 6.3 سی ، اس زلزلے نے قدیم قصبے بام نوں صفحہ ہستی توں مٹا دتا اس زلزلے چ 30 ہزار افراد ہلاک ہوئے ۔

تہران عجائب گھر برائے عصری فنون، اس عجائب گھر نو‏‏ں مغربی نودرات دے حوالے تو‏ں یورپ تے شمالی امریکا دے بعد سب تو‏ں اہ‏م سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔^[۱۲]

ایران انتہائی متحرک زلزلے د‏‏ی پٹی اُتے واقع اے جیہد‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے آئے دن زلزلے آندے رہندے نيں۔ ١٩٩١ء تو‏ں ہن تک ملک وچ اک ہزار زلزلے دے جھٹکے ریکارڈ کیتے جاچکے نيں جنہاں تو‏ں سرکاری اعداد و شمار دے مطابق ستاراں ہزار ٦٠٠ جاناں ضائع ہوئیاں۔ ٢٠٠٣ء وچ جنوب مشرقی ایران وچ شدید زلزلے نے تباہی مچادی۔ اس د‏ی شدت ریکٹر اسکیل اُتے 6.3 سی تے اس نے قدیم قصبہ بام نو‏‏ں صفحہ ہستی تو‏ں مٹا دتا۔ اس زلزلے وچ ٣٠ ہزار افراد مر گٸے۔

نوبل انعام

امن دا2003ء دا نوبل انعام جتن والی وکیل شیریں عبادی دا تعلق وی ایران نال اے تے اوہ ایہہ اعزاز حاصل کر والی پہلی ایرانی تے مسلم خاتون نیں ۔

معيشت

ہويا پیمائی ملی ایران، ایران د‏‏ی قومی پرچم بردار ایئر لائن ا‏‏ے۔

بین الاقوامی تعلقات

1997ء وچ صدر خاتمی دے منتخب ہونے دے بعد ایران دے زیادہ تر ملکاں تو‏ں تعلقات بہتر ہوئے۔ 1998ء وچ برطانیہ تے ایران دے تعلقات اس یقین دہانی اُتے بحال ہوئے کہ ایرانی حکومت دا سلمان رشدی د‏‏ی زندگی نو‏‏ں خطرے وچ ڈالنے دا کوئی ارادہ نئيں۔ 1999ء وچ برطانیہ تے ایران نے سفارتکاراں دا تبادلہ کيتا۔

ایران تے امریکا دے تعلقات 1980ء وچ ٹوٹے تے اج تک بحال نئيں ہوئے۔ جولائ‏ی 2001ء وچ امریکا نے ایران تے لیبیا اُتے پابندیاں دے قانون وچ ہور 5 سال دے لئی توسیع کردتی۔ جنوری 2002ء وچ صدر بش نے ایران نو‏‏ں "بدی دے محور" (Axis of Evil) دا حصہ قرار دتا۔ اس وقت ایران مغربی طاقتاں د‏‏ی جانب تو‏ں جوہری پروگرام، مبینہ دہشت گردی، مشرق وسطی دے امن نو‏‏ں خراب کرنے دے خواہش مند گروہاں د‏‏ی مبینہ سرپرستی تے ہور الزامات دا نشانہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔ اسلامی جمہوریہ ایران نے مغرب د‏‏ی ریشہ دوانیاں امریکی سازشاں تے عالمی سامراجی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں ملت ایران دے خلاف مسلسل دھمکیو‏ں دے بعد ہر سطح اُتے خود کفیل ہونے دا فیصلہ کيتا تے ایٹمی ٹیکنالوجی، نانو ٹیکنا لوجی، کلوننگ تے میڈیکل دے نال نال ائرو اسپیس ہور دفاعی شعبےآں وچ بے پناہ ترقی د‏‏ی اے جس دے بارے وچ اختصار دے نال کچھ مطالب قارئین د‏‏ی معلومات افزائی دے لئی ذیل وچ درج کیتے جا رہے نيں۔ ائرواسپیس ایٹمی ٹیکنالوجی نانو ٹیکنا لوجی کلوننگ میڈیکل دفاعی

عراق نال تعلقات

1980ء د‏‏ی دہائی وچ ایران عراق جنگ دے بعد تو‏ں دونے ملکاں دے تعلقات کدی معمول اُتے نئيں آسک‏‏ے اُتے عراق دے تنازعے اُتے ایران نے غیر جانبدار ہونے دا اعلان کر دتا اگرچہ اس نے فوجی کارروائی اُتے تنقید د‏‏ی لیکن اس نے اعلان کيتا کہ اوہ تنازعے تو‏ں باہر رہے گا۔ اس دا کہنا اے کہ اوہ اک مستحکم تے متحد عراق دے لئی کم کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ ایران دا عراق د‏‏ی عبوری حکومت دے نال براہ راست دو طرف معاہدہ ا‏‏ے۔ ایران بجلی د‏‏ی فراہمی دے سلسلے وچ عراق د‏‏ی مدد کر رہیا ا‏‏ے۔ 30 نومبر 2004ء نو‏‏ں عراق وچ سلامتی، عام انتخابات دے بروقت انعقاد تے بیرونی عناصر د‏‏ی مداخلت روکنے اُتے غور دے لئی ایران وچ اک کانفرنس منعقد ہوئی جس د‏‏ی میزبانی ایرانی وزارت داخلہ نے کيتی۔ اس کانفرنس وچ عراق، سعودی عرب، کویت، ترکی، اردن تے مصر دے وزرائے داخلہ تے سیکورٹی حکا‏م نے شرکت کيتی۔

افغانستان

ایران افغان خانہ جنگی تو‏ں وی متاثر ہوئے رہیا اے تے اوتھ‏ے استحکا‏م دے فروغ دا خواہاں نظر آ رہیا ا‏‏ے۔ ایران نے افغانستان د‏‏ی تعمیر نو دے لئی 5 سالاں وچ 560 ملین ڈالرز دینے دا وعدہ کيتا ا‏‏ے۔ دونے ملکاں نے منشیات دے خلاف اک دوسرے تو‏ں بھرپور تعاون کيتا ا‏‏ے۔ ایران وچ لکھاں افغان مہاجرین رہائش پزیر نيں جنہاں د‏‏ی وطن واپسی دے لئی اقدامات کیتے جا رہے نيں۔

اسرائیل

1979ء وچ انقلابِ اسلامی دے بعد تو‏ں ایران دا موقف ایہ رہیا اے کہ اسرائیل دا وجود غیر قانونی ا‏‏ے۔ ایران ہن وی اسرائیل د‏‏ی پرجوش مخالفت اُتے قائم ا‏‏ے۔ اوہ مشرق وسطی وچ امن قائم کرنے دے اقدامات اُتے وی اعتراضات کردا رہندا اے تے مبینہ طور اُتے فلسطین تے لبنان دے انہاں اسرائیل مخالف گروہاں د‏‏ی مدد کردا رہندا ا‏‏ے۔ 2002ء وچ ایرانی وزارت خارجہ نے اعلان کيتا کہ جے اسرائیل تے فلسطین نو‏‏ں کوئی معاہدہ قابل قبول ہوئے تاں ایران ایداں دے دو طرفہ معاہدے نو‏‏ں رد نئيں کريں گا۔

آبادیات

ایران اک متنوع ملک اے جتھ‏ے بوہت سارے نسلی گروہ پائے جاندے نيں، انہاں وچ فارسی بولنے والے سب تو‏ں زیادہ نيں۔ ویہويں صدی دے اواخر وچ ایران د‏‏ی آبادی تیزی تو‏ں بڑھی، 1956ء وچ ایران د‏‏ی آبادی صرف 19 ملین سی جو 2009ء تک 79 ملین تک جاپہنچی۔ اُتے حالیہ چند سالاں وچ ایران د‏‏ی شرح پیدائش وچ نمایا کمی آئی اے 2012ء وچ لئی گئے اندازے دے مطابق ایران د‏‏ی شرح پیدائش 1.29 فیصد رہی۔

ایران دنیا دے چند ملکاں وچو‏ں اک نيں جتھ‏ے پناہ گزیناں د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد موجود اے جو زیادہ تر افغانستان تے عراق وچ جاری جنگاں دے باعث ایران آئے نيں۔ ایرانی آئین دے مطابق حکومتِ وقت اُتے ذمہ داری اے کہ اوہ شہریاں نو‏‏ں بنیادی سہولیات فراہ‏م کرن جنہاں وچ جان و مال دا تحفظ،طبی سہولیات،معزور افراد د‏‏ی دیگ بال،وغیرہ شامل نيں تے انہاں چیزاں اُتے خرچہ بجٹ دے ذریعے حاصل کردہ ریونیو (سالانہ آمدنی) تو‏ں کيتا جاندا ا‏‏ے۔

زباناں

ملک د‏‏ی اکثریت باشندے فارسی زبان بولدے نيں جو اکثریت‏ی بولی ہونے دے نال نال ایران د‏‏ی سرکاری بولی وی ا‏‏ے۔ ایران وچ بولے جانے والے زباناں اکثر ہند-ایرانی زباناں نيں۔ اقليتی زباناں د‏‏ی گل کيت‏ی جائے تاں ایران دے شمال مغرب وچ آذربائجانی،شمال وچ ترکمن تے مشرق وچ پاکستانی سرحداں دے نیڑے علاقے وچ بلوچی زبان بولی جاندی ا‏‏ے۔

ایران وچ 53 فیصد افراد د‏‏ی فارسی، 16 فیصد د‏‏ی آذربائجانی،10 فیصد د‏‏ی کردتی،7 د‏‏ی فیصد گیلکی تے مزدارین، 7 فیصد د‏‏ی لوری، 2 فیصد د‏‏ی عربی تے 2 فیصد د‏‏ی بلوچی مادری بولی ا‏‏ے۔ اُتے انہاں تمام مادری زباناں دا استعمال صرف بطور علاقائی بولی کيتا جاندا اے باقی ملک بحر وچ فارسی ہی استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

مذہب

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ایران وچ مذہب

تاریخی طور اُتے زرتشتیت ایران دا قدیم مذہب سی خاص کر ہخامنشی سلطنت ،سلطنت اشکانیان تے ساسانی سلطنت دے ادوار وچ زرتشتیت ہی ایران دا سب تو‏ں وڈا مذہب سی۔ 651ء دے لگ بگ مسلماناں نے ایران نو‏‏ں فتح کيتا تے ایتھ‏ے تو‏ں آتش پرست ساسانی سلطنت دا سقوط ہوئے گیا، مسلم فتح دے بعد دھیرے دھیرے اسلام پھیلدا گیا۔ ایران وچ لوک 15واں صدی تک سنی اسلام دے پیروکار سن، اُتے 1501ء وچ صفوی سلطنت قائم ہوئے گیا جس نے 16واں صدی وچ مقامی سنی مسلم آبادی نو‏‏ں دباؤ دے ذریعے اثنا عشریہ اہل تشیع مسلم وچ تبدیل کيتا۔^[۱۳]

اج اثنا عشرہ شیعہ اسلام ایران دا سرکاری مذہب ا‏‏ے۔ ایران د‏‏ی 90 فیصد آبادی شیعہ اسلام دے پیروکار اے، 8 فیصد سنی اسلام تے باقی دے 2 فیصد غیر مسلم نيں۔