Gwiazdozbiór

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty źródłowe w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Pokaz o gwiazdozbiorach w planetarium Centrum Nauki Kopernik w Warszawie

Gwiazdozbiór (konstelacja z łac. constellatio, con od cum 'z [czym]' i stella 'gwiazda', gr. αστερισμός)^[1] – określony obszar na sferze niebieskiej ustalony przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Gwiazdy wchodzące w skład gwiazdozbiorów nie są ze sobą zazwyczaj fizycznie związane, a ich bliskie położenie na niebie jest wywołane geometrycznym efektem rzutowania ich położeń na sferę niebieską.

Rys historyczny gwiazdozbioru

Tradycja łączenia gwiazd w symboliczne kształty, które nazywamy asteryzmami, sięga niepamiętnych czasów starożytnych. Najstarsze zachowane wzmianki pochodzą z ok. 4000 lat p.n.e.

Około V wieku p.n.e. Babilończycy podzielili strefę nieba, w której odbywa się pozorny ruch słońca, najpierw na 6, a następnie na 12 odcinków, które nazwano zodiakiem. Ptolemeusz w swoim Almageście wyróżnił 48 konstelacji (z czego w dzisiejszym użyciu zachowano 47). Były to znane starożytnym konstelacje nieba północnego i częściowo równikowego (z kilkoma wyjątkami większych konstelacji południowych, jak: Centaur, Argo, Erydan czy Wieloryb).

Odkrycia geograficzne i podróże na południową półkulę wniosły od XV wieku duży wkład w poznanie południowej sfery nieba. W 1595 Pieter Keyser i Frederick de Houtman, w wyniku podróży na Sumatrę, oznaczyli 12 konstelacji południowych: Ptak Rajski, Żuraw, Mucha, Kameleon, Indianin, Trójkąt Południowy, Wąż Wodny, Złota Ryba, Paw, Feniks, Tukan, Ryba Latająca. Po raz pierwszy znalazły się one w atlasie Uranometria Johanna Bayera opublikowanym w roku 1603. Na początku XVII wieku Tycho Brahe wyodrębnił konstelację „Warkocz Bereniki” z gwiazdozbiorów Lwa i Panny. Gdański astronom Jan Heweliusz dodał w swoim dziele Firmamentum, wydanym po śmierci astronoma w roku 1690, 11 nowych gwiazdozbiorów, z czego 7 utrzymało się do dziś (Psy Gończe, Jaszczurka, Mały Lew, Ryś, Lis, Tarcza (Sobieskiego), Sekstant). Wreszcie w wyniku podróży na Przylądek Dobrej Nadziei w latach 1751 i 1753 francuski opat Nicolas-Louis de Lacaille dodał 14 konstelacji (Pompa, Rylec, Cyrkiel, Piec, Zegar, Góra Stołowa, Mikroskop, Węgielnica, Oktant, Malarz, Rzeźbiarz, Luneta, Kompas, Sieć). Podzielił też na trzy części (Rufa, Żagiel, Kil) znaną starożytnym konstelację Argo.

Ostateczny podział sfery niebieskiej na 88 gwiazdozbiorów oraz ich granice zatwierdziła w roku 1930^[2]^[3] Międzynarodowa Unia Astronomiczna.

Zestawienie gwiazdozbiorów

Gwiazdozbiory nieba północnego (według Encyklopedii Orgelbranda z r. 1900)

Gwiazdozbiory okołobiegunowe północne

Nr	Gwiazdozbiór	Rektascensja	Deklinacja
1	Cefeusz	22^h 00^m	+70°
2	Kasjopeja	01^h 00^m	+60°
3	Mała Niedźwiedzica	15^h 00^m	+75°
4	Smok	17^h 00^m	+65°
5	Wielka Niedźwiedzica	11^h 00^m	+55°
6	Żyrafa	06^h 00^m	+70°

Gwiazdozbiory zimowe

Nr	Gwiazdozbiór	Rektascensja (06^h-12^h)	Deklinacja
7	Bliźnięta	07^h 00^m	+20°
8	Hydra	10^h 00^m	-20°
9	Jednorożec	07^h 00^m	-05°
10	Kompas	09^h 00^m	-30°
11	Lew	10^h 30^m	+15°
12	Mały Lew	10^h 00^m	+35°
13	Mały Pies	07^h 30^m	+05°
14	Pompa	10^h 00^m	-35°
15	Puchar	11^h 30^m	-15°
16	Rak	08^h 30^m	+20°
17	Rufa	07^h 30^m	-35°
18	Ryś	08^h 00^m	+45°
19	Sekstant	10^h 00^m	+00°
20	Wielki Pies	07^h 00^m	-20°
21	Żagiel	09^h 30^m	-50°

Gwiazdozbiory wiosenne

Nr	Gwiazdozbiór	Rektascensja (12^h-18^h)	Deklinacja
22	Centaur	13^h 00^m	-50°
23	Herkules	17^h 00^m	+30°
24	Korona Północna	16^h 00^m	+30°
25	Kruk	12^h 30^m	-20°
26	Ołtarz	17^h 30^m	-55°
27	Panna	13^h 00^m	+00°
28	Psy Gończe	13^h 00^m	+40°
29	Skorpion	16^h 30^m	-30°
30	Waga	15^h 00^m	-15°
31	Warkocz Bereniki	13^h 00^m	+20°
32	Wąż
	Głowa Węża	15^h 30^m	+10°
	Ogon Węża	18^h 00^m	-10°
33	Węgielnica	16^h 00^m	-50°
34	Wężownik	17^h 00^m	-05°
35	Wilk	15^h 30^m	-45°
36	Wolarz	14^h 30^m	+30°

Gwiazdozbiory letnie

Nr	Gwiazdozbiór	Rektascensja (18^h-00^h)	Deklinacja
37	Delfin	20^h 30^m	+15°
38	Indianin	22^h 00^m	-60°
39	Jaszczurka	22^h 30^m	+45°
40	Korona Południowa	19^h 00^m	-40°
41	Koziorożec	21^h 00^m	-20°
42	Lisek	20^h 00^m	+25°
43	Luneta	19^h 00^m	-50°
44	Lutnia	19^h 00^m	+35°
45	Łabędź	20^h 30^m	+40°
46	Mikroskop	21^h 00^m	-35°
47	Orzeł	19^h 30^m	+05°
48	Pegaz	23^h 00^m	+20°
49	Ryba Południowa	22^h 30^m	-30°
50	Strzała	20^h 00^m	+20°
51	Strzelec	19^h 00^m	-25°
52	Tarcza	18^h 30^m	-10°
53	Wodnik	22^h 30^m	-10°
54	Źrebię	21^h 00^m	+10°
55	Żuraw	22^h 30^m	-45°

Gwiazdozbiory jesienne

Nr	Gwiazdozbiór	Rektascensja (00^h-06^h)	Deklinacja
56	Andromeda	01^h 00^m	+40°
57	Baran	02^h 30^m	+20°
58	Byk	04^h 30^m	+15°
59	Erydan	04^h 00^m	-25°
60	Feniks	01^h 00^m	-50°
61	Gołąb	06^h 00^m	-35°
62	Malarz	05^h 30^m	-55°
63	Orion	05^h 30^m	+00°
64	Perseusz	03^h 30^m	+45°
65	Piec	03^h 00^m	-30°
66	Ryby	01^h 00^m	+10°
67	Rylec	05^h 00^m	-40°
68	Rzeźbiarz	00^h 30^m	-30°
69	Trójkąt	02^h 00^m	+30°
70	Wieloryb	01^h 30^m	-10°
71	Woźnica	06^h 00^m	+40°
72	Zając	05^h 30^m	-20°
73	Zegar	03^h 00^m	-50°

Gwiazdozbiory okołobiegunowe południowe

Nr	Gwiazdozbiór	Rektascensja	Deklinacja
74	Cyrkiel	15^h 00^m	-65°
75	Góra Stołowa	05^h 30^m	-80°
76	Kameleon	10^h 30^m	-80°
77	Kil	09^h 00^m	-60°
78	Krzyż Południa	12^h 30^m	-60°
79	Mucha	12^h 30^m	-70°
80	Oktant	21^h 00^m	-85°
81	Paw	19^h 30^m	-65°
82	Ptak Rajski	16^h 00^m	-75°
83	Ryba Latająca	08^h 00^m	-70°
84	Sieć	04^h 00^m	-60°
85	Trójkąt Południowy	16^h 00^m	-65°
86	Tukan	00^h 00^m	-65°
87	Wąż Wodny	02^h 00^m	-70°
88	Złota Ryba	05^h 00^m	-60°

Zobacz też

Przypisy

↑ Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].
↑ Atlas Celeste - Reprot of Comission III 1930, CUP Archive [dostęp 2016-04-04] (ang.).
↑ International Astronomical Union | IAU [online], www.iau.org [dostęp 2016-04-04] .

Linki zewnętrzne

Gwiazdozbiory, kanał Astronarium na YouTube, 18 kwietnia 2021 [dostęp 2023-11-09].
Gwiazdozbiory
Nasze gwiazdozbiory
Strona o gwiazdozbiorach
Opis gwiazdozbiorów

[1] Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2014-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)].

[2] Atlas Celeste - Reprot of Comission III 1930, CUP Archive [dostęp 2016-04-04] (ang.).

[3] International Astronomical Union | IAU [online], www.iau.org [dostęp 2016-04-04] .

[1]

[2]

[3]

Niebo północne	Andromeda Byk Cefeusz Herkules Jaszczurka Kasjopeja Korona Północna Lisek Lutnia Łabędź Mała Niedźwiedzica Mały Lew Pegaz Perseusz Psy Gończe Ryś Smok Strzała Trójkąt Warkocz Bereniki Wielka Niedźwiedzica Wolarz Woźnica Źrebię Żyrafa
Niebo równikowe	Baran Bliźnięta Delfin Erydan Hydra Koziorożec Lew Mały Pies Orion Orzeł Panna Rak Ryby Sekstant Skorpion Strzelec Waga Wieloryb Wodnik Wąż Wężownik Zając Żuraw
Niebo południowe	Centaur Cyrkiel Feniks Gołąb Góra Stołowa Indianin Jednorożec Kameleon Kil Kompas Korona Południowa Kruk Krzyż Południa Luneta Malarz Mikroskop Mucha Oktant Ołtarz Paw Piec Pompa Ptak Rajski Puchar Rufa Ryba Latająca Ryba Południowa Rylec Rzeźbiarz Sieć Tarcza Trójkąt Południowy Tukan Wielki Pies Wilk Wąż Wodny Węgielnica Zegar Złota Ryba Żagiel

Gwiazdozbiory historyczne	Antinous Argo Navis Cancer Minor Cerberus (Ramus Pomifer) Custos Messium Felis Honores Frederici (Gloria Frederici; Sceptrum et Manus Iustitiae) Gallus Globus Aerostaticus Jordanis Machina Electrica Mons Maenalus Musca Borealis (Apis, Vespa; Lilium) Officina Typographica Polophylax Psalterium Georgianum (Harpa Georgii) Quadrans Muralis Rangifer (Tarandus) Rhombus Robur Carolinum Sagitta Australis Sceptrum Brandenburgicum Taurus Poniatovii Telescopium Herschelii Tigris Triangulum Minus Turdus Solitarius (Noctua)
Historyczne nazwy uznanych gwiazdozbiorów	Apis Malus Phoenicopterus Xiphias
Zobacz też	Julius Schiller (Coelum Stellatum Christianum) John Hill (Anguilla, Aranea, Bufo, Dentalium, Gryphites, Hippocampus, Hirudo, Limax, Lumbricus, Manis, Patella, Pinna Marina, Scarabaeus, Testudo, Uranoscopus)