Jean-Jacques Rousseau

Jean-Jacques Rousseau (* 28 Junie 1712 in Genève; † 2 Julie 1778 in Ermenonville (Oise) naby Parys) was 'n Geneefse skrywer, filosoof, opvoedkundige, natuurnavorser en komponis van die Verligtingstydperk. As beduidende wysgerige was hy een van die wegbereiders van die Franse Rewolusie en het 'n groot invloed op die 19de- en 20ste-eeuse opvoedkunde en politieke teorieë uitgeoefen.

Jean-Jacques Rousseau
Jean-Jacques Rousseau, pastelskildery deur Maurice Quentin de La Tour, 1753
Gebore	(1712-06-28)28 Junie 1712 Genève, Switserland
Oorlede	2 Julie 1778 (op 66) Ermenonville, Frankryk
Nasionaliteit	Frankryk
Vakgebied	Politieke filosofie, musiek, onderwys, literatuur, outobiografie
Beïnvloed deur	Plato, Baruch Spinoza, Thomas Hobbes, John Locke, Denis Diderot, Niccolò Machiavelli
Invloed op	Kant, die Franse Rewolusie, Maximilien Robespierre, Louis de Saint-Just, Die Teen-Verligting, Romantiek, Paine, Jacques Derrida, Leo Strauss, Maria Montessori, Karl Marx, G.W.F. Hegel, Louis Althusser, Johann Gottlieb Fichte, David Hume
Handtekening

Sy Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes (Diskoers oor die oorsprong en grondslag van ongelykheid tussen mense) en Du contrat social; ou Principes du droit politique (Oor die sosiale kontrak; of die Beginsels van politieke reg), is hoekstene in moderne politieke en sosiale denke. Rousseau se sentimentele roman Julie ou la Nouvelle Héloïse (Julie, of die Nuwe Héloïse) (1761) was belangrik vir die ontwikkeling van preromantiek en romantiek in fiksie. Sy Émile, ou De l’éducation (Emile, of oor die Onderwys) (1762) is 'n opvoedkundige verhandeling oor die plek van die individu in die samelewing. Rousseau se outobiografiese geskrifte – die postuumgepubliseerde Les Confessions (Belydenisskrifte saamgestel in 1769), 'n begin van die moderne outobiografie, en die onvoltooide Les rêveries du Promeneur Solitaire (Die dagdrome van 'n Eensame Wandelaar) (saamgestel 1776–1778) – het die laat 18de-eeuse “Tydperk van Ontvanklikheid” (Age of Sensibility) geïllustreer en 'n verhoogde fokus op subjektiwiteit en introspeksie gebring wat later moderne skryfwerk gekenmerk het.

Rousseau raak in 1742 bevriend met mede-filosoof Denis Diderot, en skryf later oor Diderot se romantiese probleme in Les Confessions. Gedurende die tydperk van die Franse Revolusie was Rousseau die gewildste van die filosowe onder lede van die Jakobyne-klub. Hy is in 1794 as 'n nasionale held in die Panthéon in Parys begrawe, 16 jaar ná sy dood.

Biografie

Jeug

Die huis waar Rousseau gebore is in, Grand-Rue, nommer 40, Genève

Rousseau is gebore in Genève, wat destyds 'n stadstaat was en 'n Protestantse assosiaat van die Switserse Konfederasie (nou 'n kanton van Switserland). Sedert 1536 was Genève 'n Hugenote-republiek en die setel van Calvinisme. Vyf geslagte voor Rousseau het sy voorouer Didier, 'n boekhandelaar wat moontlik Protestantse traktate gepubliseer het, die vervolging van Franse Katolieke vrygespring deur in 1549 na Genève te vlug, waar hy 'n wynhandelaar geword het.

Rousseau was trots daarop dat sy familie, van die Moyen-orde (of middelklas), stemreg in die stad gehad het. Gedurende sy hele lewe onderteken hy sy boeke "Jean-Jacques Rousseau, burger van Genève".

Genève, in teorie, was "demokraties" beheer deur sy manlike stemgeregtigde "burgers". Die burgers was 'n minderheid van die bevolking in vergelyking met die immigrante, na verwys as 'inwoners', wie se afstammelinge 'inboorlinge' genoem is en steeds nie stemreg gehad nie. Trouens, in plaas van deur die stemme van die 'burgers' bestuur te word, word die stad beheer deur 'n klein aantal welgestelde gesinne wat die "Raad van Tweehonderd" uitgemaak het; hierdie het hul mag gedelegeer aan 'n uitvoerende groep met 25 lede, onder wie die "Klein Raad".

Daar was baie politieke debatte in Genève, wat ook die handelaars insluit. Baie besprekings was oor die idee van die soewereiniteit van die mense, waarvan die heersende oligargie-klas 'n bespotting gemaak het. In 1707 protesteer 'n demokratiese hervormer genaamd Pierre Fatio teen hierdie situasie en sê "'n soewerein wat nooit 'n daad van soewereiniteit verrig nie, is 'n denkbeeldige wese". Hy is op bevel van die Klein Raad gefusilleer. Jean-Jacques Rousseau se pa, Isaac, was op daardie stadium nie in die stad nie, maar Jean-Jacques se oupa ondersteun Fatio en word daarvoor gestraf.

Rousseau se pa, Isaac Rousseau, het sy oupa, pa en broers gevolg in die horlosiebedryf. Hy het ook vir 'n kort tydperk dans aangebied. Isaac, ondanks sy ambagstatus, was goed opgevoed en lief vir musiek. Rousseau het geskryf dat " 'n Geneefse horlosiemaker, 'n man is wat oral voorgestel kan word; 'n Paryse horlosiemaker is slegs geskik om oor horlosies te praat".

In 1699 het Isaac politieke probleme ondervind as gevolg van 'n rusie met besoekende Engelse offisiere, wat in reaksie hulle swaarde getrek en hom gedreig het. Nadat plaaslike amptenare ingegryp het, is dit Isaac wat gestraf word, aangesien Genève bekommerd was oor die behoud van sy bande met vreemde moondhede.

Rousseau se ma, Suzanne Bernard Rousseau, was uit 'n hoër klas familie. Sy is grootgemaak deur haar oom Samuel Bernard, 'n Calvinistiese prediker. Hy het na Suzanne omgesien nadat haar pa, Jacques, wat in die vroeë 30's met die regs- en godsdienstige owerhede in die moeilikheid beland het weens buite-egtelike aktiwiteite en 'n minnares. In 1695 moes Suzanne die aanklagte antwoord dat sy 'n straatteater bygewoon het en was as 'n boervrou vermom, sodat sy na M. Vincent Sarrasin kon kyk, wat sy ten spyte van sy voortgesette huwelik liefgehad het. Na 'n verhoor is sy deur die Geneefse konsistorie beveel om nooit weer met hom te kommunikeer nie. Sy trou op 31 -jarige ouderdom met Rousseau se pa. Isaac se suster het agt jaar tevore met Suzanne se broer getrou nadat sy swanger geraak het en hulle deur die konsistorie getugtig is. Die kind is by geboorte dood. Die jong Rousseau het 'n gefabriseerde verhaal vertel oor die situasie waarin jong liefde deur 'n afkeurende aartsvader ontken is, maar later die oorhand gekry het, wat daartoe gelei het dat twee huwelike die gesinne op dieselfde dag verenig het. Rousseau het nooit die gehoor nie.

Rousseau is op 28 Junie 1712 gebore, en hy sou later vertel: "Ek is amper sterwend gebore, hulle het min hoop gehad om my te red". Hy is op 4 Julie 1712 in die groot katedraal gedoop. Sy ma sterf aan kraamkoors nege dae na sy geboorte, wat hy later as "die eerste van my terugslae" beskryf het.

Hy en sy ouer broer François is grootgemaak deur hul pa en 'n tante van vaderskant, ook Suzanne genoem. Toe Rousseau vyf was, verkoop sy pa die huis wat die gesin van sy ma se familie ontvang het. Alhoewel die idee was dat sy seuns die huis sou erf as hulle groot gggeword het en hy intussen van die rente sou leef, het die vader uiteindelik die grootste deel van die opbrengs geneem. Met die verkoop van die huis, verhuis die Rousseau-gesin uit die hoërklasbuurt en verhuis na 'n woonstel in 'n woonbuurt van ambagsmanne-silwersmede, graveerders en ander horlosiemakers. Hy het grootgeword omring deur diegene wat meer estetiese werke geproduseer het, en skryf "die belangrike persone wat kunstenaars eerder as ambagsmanne genoem word, werk uitsluitlik vir lediges en rykes en plaas 'n arbitrêre prys op hul snuisterye." Rousseau is ook blootgestel aan klaspolitiek in hierdie omgewing, aangesien die vakmanne dikwels in 'n veldtog van verset teen die bevoorregte klas wat Genève bestuur, georganiseer het.

Rousseau kon nie onthou hoe hy geleer lees het nie, maar hy onthou hoe sy pa, toe hy vyf of ses was, sy liefde vir lees aangemoedig het:

“Elke aand, na ete, lees ons 'n deel van 'n klein versameling romans [avontuurverhale], wat van my ma gekom het. My pa se doel was net om my lees te verbeter, en hy het gedink dat hierdie vermaaklike werke bereken is om my 'n voorliefde daarvoor te gee; maar ons was spoedig so geïnteresseerd in die avonture wat hulle bevat, dat ons afwisselend hele nagte saam gelees het en dit nie kon toelaat om op te hou voor die einde van 'n bundel nie. Soms, in die oggend, toe ek die swaeltjies by ons venster hoor, het my pa, wat skaam was oor hierdie swakheid, uitgeroep: "Kom, kom, laat ons gaan slaap; ek is meer 'n kind as wat jy is." (Les Confessions, Boek 1)

Rousseau se lees van ontspannings verhale (soos L'Astrée deur Honoré d'Urfé) het 'n uitwerking op hom gehad; hy het later geskryf dat hulle "my bisarre en romantiese opvattings oor die menslike lewe gegee het, waarvan ervaring en besinning my nooit kon genees nie." Nadat hulle die romans klaar gelees het, het hulle 'n versameling antieke en moderne klassieke wat deur die oom van sy ma nagelaat is, begin lees. Hiervan was sy gunsteling Plutarchus se Lewens van die adellike Grieke en Romeine, wat hy vir sy vader sou lees terwyl hy horlosies maak. Rousseau het Plutarchus se werk as 'n ander soort roman beskou – die edele optrede van helde – en hy sou die dade van die karakters waaroor hy gelees het, uitvoer. In sy Les Confessions verklaar Rousseau dat die lees van Plutarchus se werke en "die gesprekke tussen my vader en myself waartoe dit aanleiding gegee het, het in my 'n vrye en republikeinse gees gevorm".

Om te sien hoe die plaaslike inwoners aan milisies deelneem, het 'n groot indruk op Rousseau gemaak. Gedurende sy hele lewe sou hy 'n toneel onthou, nadat die vrywillige burgermag hul maneuvers voltooi het, om 'n fontein begin dans het en die meeste mense uit die naburige geboue by hulle uitgekom het, waaronder hy en sy pa. Rousseau sou milisies altyd as die verpersoonliking van volksgees beskou in teenstelling met die leërs van die heersers, wat hy as skandelike huursoldate beskou het.

Toe Rousseau tien was, het sy pa, 'n ywerige jagter, in 'n regsgeskil betrokke geraak met 'n welgestelde grondeienaar op wie se grond hy betrap is. Om 'n sekere nederlaag in die howe te vermy, verhuis hy na Nyon in die gebied van Bern en neem Rousseau se tante Suzanne saam. Hy trou weer, en van toe af sien Jean-Jacques hom min. Jean-Jacques is agtergelaat by sy oom, wat hom saam met sy eie seun, Abraham Bernard, twee jaar lank saam met 'n Calvinistiese predikant in 'n gehuggie buite Genève laat inwoon het. Hier het die seuns die basis van wiskunde en teken geleer. Rousseau, wat altyd diep geraak is deur godsdiensdienste, het selfs 'n tyd lank gedroom om 'n protestantse predikant te word.

Les Charmettes, waar Rousseau van 1735 tot 1736 saam met Françoise-Louise de Warens gewoon het, nou 'n museum opgedra aan Rousseau

Feitlik al ons inligting oor Rousseau se jeug kom uit sy postuum gepubliseerde Les Confessions, waarin die chronologie ietwat verward is, hoewel onlangse geleerdes die argiewe gefynkam het om bewyse te bevestig en om die leemtes in te vul. Op die ouderdom van 13 was Rousseau 'n leerder eers by die notaris en daarna by 'n graveerder wat hom geslaan het. Op 15 het hy van Genève weggehardloop (op 14 Maart 1728) nadat hy teruggekeer het na die stad en die stadspoorte gesluit gevind het weens die aandklokreël.

In die aangrensende Savoye skuil hy by 'n Rooms-Katolieke priester, wat hom voorgestel het aan Françoise-Louise de Warens, 29 jaar oud. Sy was 'n edelvrou met protestantse agtergrond wat van haar man geskei was. As professionele leke-sendeling, is sy deur die koning van Piëmont betaal om te help om Protestante na die Katolisisme te bekeer. Hulle stuur die seuntjie na Turyn, die hoofstad van Savoye (wat Piëmont in die huidige Italië insluit), om sy bekering te voltooi. Dit het daartoe gelei dat hy sy Geneefse burgerskap moes prysgee, hoewel hy later na Calvinisme sou terugkeer om dit terug te kry.

By die bekering tot Katolisisme reageer beide de Warens en Rousseau waarskynlik op Calvinisme se aandrang op die totale verdorwenheid van die mens. Leo Damrosch skryf: "'n Geneefse liturgie uit die agtiende eeu het nog steeds van gelowiges vereis om te verklaar "dat ons ellendige sondaars is, gebore in korrupsie, geneig tot die bose, nie in staat om goed te doen nie". De Warens, 'n deïs in neiging, was aangetrokke tot die Katolisisme se leer van vergewing van sondes.

Omdat hy homself op sy eie bevind het, aangesien sy pa en oom hom min of meer verlaat het, het die tiener Rousseau homself 'n tyd lank onderhou as 'n dienskneg, sekretaris en tutor, dwalend deur Italië (Piëmont en Savoye) en Frankryk. Gedurende hierdie tyd het hy aan en af gebly by de Warens, wat hy verafgod het en sy "moeder" genoem het. De Warens, gevlei deur sy toewyding, het probeer om hom in 'n beroep aan die gang te kry, en formele musieklesse vir hom gereël. Op 'n stadium het hy kortliks 'n kweekskool bygewoon met die idee om priester te word.

Vroeë volwassenheid

Françoise-Louise de Warens

Toe Rousseau 20 geword het, het de Warens hom as haar minnaar geneem, terwyl sy ook intiem was met die bestuurder van haar huis. Die seksuele aspek van hul verhouding (a ménage à trois) het Rousseau verwar en hom ongemaklik gemaak, maar hy het de Warens altyd as die grootste liefde van sy lewe beskou. Sy het graag geld gespandeer, sy het 'n groot biblioteek en was lief vir vermaak en luister na musiek. Sy en haar kring, bestaande uit opgevoede lede van die Katolieke geestelikes, het Rousseau aan die wêreld van geleerdheid en idees voorgestel. Rousseau was 'n onverskillige student, maar gedurende sy twintigerjare, wat gekenmerk is deur lang periodes van hipokondrie; het hy hom ernstig toegespits op die studie van filosofie, wiskunde en musiek. Op 25 het hy 'n klein erfenis van sy ma gekry en 'n deel daarvan gebruik om de Warens terug te betaal vir haar geldelike ondersteuning aan hom. Op 27 neem hy 'n pos as tutor in Lyon.

In 1742 verhuis Rousseau na Parys om die Académie des Sciences 'n nuwe stelsel van genommerde musieknotasie aan te bied wat hy glo sy fortuin sou verdien. Sy stelsel, wat bedoel is om verenigbaar te wees met tipografie, is gebaseer op 'n enkele reël, met getalle wat intervalle tussen note en kolletjies voorstel en kommas wat ritmiese waardes aandui. Weens die oortuiging dat die stelsel onprakties was, het die Akademie dit verwerp, hoewel hulle lof vir sy beheersing van die onderwerp het en hom aangespoor het om weer te probeer. Hy raak daardie jaar bevriend met Denis Diderot en skakel oor na die bespreking van literêre pogings.

Palazzo van Tommaso Querini in Cannaregio 968, Venesië, wat as die Franse ambassade gedien het tydens die tydperk van Rousseau as sekretaris van die ambassadeur.

Van 1743 tot 1744 het Rousseau 'n eervolle maar swak betalende pos gehad as sekretaris van die Comte de Montaigue, die Franse ambassadeur in Venesië. Dit wek 'n lewenslange liefde vir Italiaanse musiek, veral opera:

"Ek het die Paryse se vooroordeel van teen Italiaanse musiek  saamgebring; maar ek het ook 'n sensitiwiteit en goedigheid van van die natuur ontvang wat die vooroordeel nie kon weerstaan nie. Ek het gou die passie vir Italiaanse musiek ontwikkel waarmee dit almal inspireer wat die uitnemendheid daarvan kan voel. Toe ek na barcaroles luister, het ek gevind dat ek nog nie geweet het wat sang is nie." —  Les Confessions 

Rousseau se werkgewer het gereeld sy toelaag tot 'n jaar laat ontvang en sy personeel onreëlmatig betaal. Na 11 maande het Rousseau opgehou werk en uit die ervaring 'n diepgaande wantroue in die regering se burokrasie ontwikkel.

Keer terug na Parys

By sy terugkeer na Parys het die geldlose Rousseau bevriend geraak en die minnaar geword van Thérèse Levasseur, 'n naaldwerkster wat die enigste ondersteuning was van haar ma en talle broers en susters wat basies leeglê. Aanvanklik het hulle nie saam gewoon nie, maar later het Rousseau Thérèse en haar ma ingeneem om saam met hom as sy bediendes te woon, en het hy self die las opgeneem om haar groot gesin te onderhou. Volgens sy Les Confessions, het Thérèse, voor sy by hom ingetrek het, vir hom 'n seun gebaar en selfs vier ander kinders (daar is geen onafhanklike verifikasie vir hierdie hoeveelheid kinders nie).

Rousseau het geskryf dat hy Thérèse oorreed het om elkeen van die pasgeborenes ter wille van haar 'eer' na 'n stigtingshospitaal te gee. "Haar ma, wat bang was vir die ongerief van 'n kind, het my te hulp gekom, en sy [Thérèse] het haar laat oortuig." ( Les Confessions ). In sy brief aan Madame de Francueil in 1751 maak hy eers asof hy nie ryk genoeg is om sy kinders groot te maak nie, maar in boek IX van —  Les Confessions gee hy die ware redes vir sy keuse: "Ek het gebewe by die gedagte om dit aan hulle toe te vertrou vir 'n gesin wat swak grootgemaak is, om nog swakker opgevoed te word. Die risiko vir die opvoeding in die stigtingshospitaal was baie minder gewees".

Thérèse Levasseur 1791

Tien jaar later het Rousseau navraag gedoen oor die lot van sy seun, maar daar kon geen rekord gevind word nie. Toe Rousseau later as 'n teoretikus van opvoeding en kinderopvoeding gevier word, word die feit dat hy sy eie kinders opgee; die grondslag vir ad hominem-aanvalle deur Voltaire en Edmund Burke.

Beginnende met 'n paar artikels oor musiek in 1749, het Rousseau talle artikels bygedra tot Diderot en D'Alembert se Groot Ensiklopedie, waarvan die beroemdste 'n artikel oor politieke ekonomie was wat in 1755 geskryf is.

Rousseau se idees was die gevolg van 'n byna obsessiewe dialoog met skrywers van die verlede, wat in baie gevalle deur gesprekke met Diderot gefiltreer is. In 1749 besoek Rousseau daagliks vir Diderot, wat onder 'n lettre de cachet in die vesting van Vincennes gegooi is vir opinies in sy Lettre sur les aveugles, wat dui op materialisme, geloof in atome en natuurlike seleksie. Volgens wetenskaphistorikus Conway Zirkle het Rousseau die konsep van natuurlike seleksie "as 'n middel vir die verbetering van die menslike spesie".

Rousseau het gelees oor 'n essaykompetisie wat deur die Académie de Dijon geborg word om in die Mercure de France gepubliseer te word oor die tema of die ontwikkeling van kunste en wetenskappe moreel voordelig was. Hy het geskryf dat hy, terwyl hy na Vincennes (ongeveer drie kilometer van Parys) gestap het, 'n openbaring gehad het dat die kunste en wetenskappe verantwoordelik was vir die morele agteruitgang van die mensdom, wat van nature goed was. Rousseau se diskoers uit 1750 oor die kunste en wetenskappe is met die eerste prys bekroon en het hom aansienlike bekendheid verwerf.

Rousseau het sy belangstelling in musiek voortgesit. Hy skryf sowel die woorde as die musiek van sy opera Le devin du village (Die Dorp se Waarsêer), wat in 1752 vir koning Lodewyk XV opgevoer is. Die koning het so baie van die opera gehou dat hy Rousseau 'n lewenslange pensioen aangebied het. Tot ergernis van sy vriende het Rousseau die groot eer van die hand gewys en hom bekendheid gebring as "die man wat 'n koningspensioen geweier het". Hy het ook 'n paar ander voordelige aanbiedings van die hand gewys, soms so brutaal dat dit grens aan wreedheid wat aanstoot gee en probleme veroorsaak het. In dieselfde jaar het die besoek van 'n groep Italiaanse musikante aan Parys, en hul optrede van La serva padrona van Giovanni Battista Pergolesi, het die Querelle des Bouffons ("rusie van die komiese akteurs") aangespoor, wat protagoniste van Franse musiek teen ondersteuners van die Italiaanse styl gestel het. Rousseau, soos hierbo genoem, was 'n entoesiastiese ondersteuner van die Italianers teen Jean-Philippe Rameau en ander, en lewer 'n belangrike bydrae met sy brief oor Franse musiek.

Keer terug na Genève

By sy terugkeer na Genève in 1754 keer Rousseau terug na Calvinisme en herwin sy amptelike Geneefse burgerskap. In 1755 voltooi Rousseau sy tweede groot werk, die Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes (die diskoers oor ongelykheid), wat uitgebrei het oor die argumente van die Discours sur les sciences et les arts ( diskoers oor die kunste en wetenskappe).

'n Destydse portret van die gravin van Houdetot

Hy het ook 'n onvoltooide romantiese band met die 25-jarige Sophie d'Houdetot nagestreef, wat deels sy briefgebasseerde roman, Julie, ou la nouvelle Héloïse geïnspireer het (ook gebaseer op herinneringe aan sy idilliese jeugdige verhouding met Madame de Warens). Sophie was die niggie en huisgas van Rousseau se beskermvrou en huiseienares Madame d'Épinay, wat hy nogal hooghartig behandel het. Hy was nie geneë om deur mev. d'Épinay gebruik te word nie en verafsku die onopregte gesprekke en vlak ateïsme van die ensiklopediste wat hy aan haar tafel ontmoet het. Beseerde gevoelens het aanleiding gegee tot 'n bitter tweestryd tussen Rousseau en Madame d'Épinay; haar minnaar, die joernalis Grimm; en hul gemeenskaplike vriend, Diderot, wat hulle teen Rousseau uitgespreek het. Diderot beskryf Rousseau later as "vals, ydel soos Satan, ondankbaar, wreed, skynheilig, en … Hy het idees van my bekom, dit self gebruik net om daarna my te verag".

Madame d'Épinay deur Jean-Étienne Liotard, ca 1759 (Musée d'art et d'histoire, Geneva)

Rousseau se verskil met die ensiklopediste val saam met die samestelling van sy drie hoofwerke, waarin hy sy vurige geloof in 'n geestelike oorsprong van die mens se siel en die heelal beklemtoon, in teenstelling met die materialisme van Diderot, La Mettrie en D'Holbach. Gedurende hierdie tydperk het Rousseau die ondersteuning en beskerming geniet van Charles II François Frédéric de Montmorency-Luxembourg en die Prince de Conti, twee van die rykste en magtigste adellikes in Frankryk. Hierdie individue hou regtig van Rousseau en geniet sy vermoë om oor enige onderwerp te praat, maar hulle gebruik hom ook as 'n manier om Louis XV by te kom en die politieke faksie rondom sy minnares, Madame de Pompadour. Selfs met hulle het Rousseau egter te ver gegaan en die verwerping in die gesig gestaar met sy kritiek op die praktyk van belastingboerdery, waarin sommige van hulle betrokke was.

Rousseau se sentimentele roman van 800 bladsye, Julie, ou la nouvelle Héloïse, is in 1761 tot groot sukses gepubliseer. Die rapsodiese beskrywings van die boek oor die natuurskoon van die Switserse platteland het 'n aanslag getref in die publiek en het moontlik die daaropvolgende negentiende-eeuse strewe na die Alpe se natuurskoon laat opvlam. In 1762 publiseer Rousseau Du Contrat Social, Principes du droit politique (in Afrikaans, letterlikː Oor die sosiale kontrak, Beginsels van politieke regte) in April. Selfs sy vriend Antoine-Jacques Roustan was verplig om 'n beleefde weerlegging van die hoofstuk oor burgerlike godsdiens in die sosiale kontrak te skryf, wat impliseer dat die konsep van 'n Christelike republiek paradoksaal was, aangesien die Christendom onderdanigheid eerder as deelname aan openbare aangeleenthede geleer het. Rousseau het Roustan gehelp om 'n uitgewer te vind vir die weerlegging.

Rousseau publiseer in Mei Emile, of oor Onderwys. 'n Bekende deel van Emile, "Profession de foi du Vicaire savoyard", was 'n verdediging van godsdienstige oortuiging. Rousseau se keuse van 'n Katolieke predikant met 'n nederige boere-agtergrond (waarskynlik gebaseer op 'n vriendelike prelaat wat hy as tiener ontmoet het) as 'n woordvoerder vir die verdediging van godsdiens, was op sigself 'n gewaagde vernuwing vir die tyd. Die geloofsbelydenis van die predikant was die van die sosianisme (of Unitarisme soos dit vandag genoem word). Omdat dit die erfsonde en goddelike openbaring verwerp het, het sowel die Protestantse as die Katolieke owerheid aanstoot geneem.

Boonop bepleit Rousseau die mening dat, vir sover dit mense tot deug lei, alle godsdienste ewe waardig is, en dat mense hulle dus moet aanpas by die godsdiens waarin hulle grootgemaak is. Hierdie godsdienstige onverskilligheid het veroorsaak dat Rousseau en sy boeke in Frankryk en Genève verban is. Hy is van die kansel af deur die aartsbiskop van Parys veroordeel, sy boeke is verbrand en lasbriewe is uitgereik vir sy arrestasie. Voormalige vriende soos Jacob Vernes van Genève kon nie sy sienings aanvaar nie en skryf sterk weerleggings

'n Simpatieke waarnemer, David Hume, "was nie verras toe hy verneem dat Rousseau se boeke in Genève en elders verbied is nie". Rousseau, het hy geskryf, "het nie die voorsorgmaatreël gevolg om 'n sluier oor sy sentimente te gooi nie; en terwyl hy sy minagting vir gevestigde opinies nie versag nie, kon hy nie besef dat al die dwepers teen hom was nie. Die vryheid van die pers is in geen land veilig nie … om nie so 'n openlike aanval op volksvooroordele ietwat gevaarlik te maak nie."

Voltaire en Frederik die Grote

Nadat Rousseau se Emile die Franse parlement woedend gemaak het, is 'n arrestasiebevel deur die parlement teen hom uitgereik, wat veroorsaak het dat hy na Switserland vlug. Toe die Switserse owerhede hul daarna ook teenoor hom onsimpatiek bewys het – deur beide Emile en ook die Sosiale Kontrak te veroordeel- het Voltaire 'n uitnodiging aan Rousseau gerig om by hom te kom woon. Hy sê: "Ek sal altyd die skrywer van die Vicaire savoyard (heldersienende predikant) liefhê 'wat hy ook al gedoen het en wat hy ook al mag doen … Laat hom hierheen [na Ferney] kom! Hy moet kom! Ek sal hom met ope arms ontvang. Hy sal hier meer baas wees as ek. Ek sal hom soos my eie seun behanel."

Ramsay, Allan (1766), Rousseau met 'n Armeense kostuum (portret)

Rousseau het later spyt uitgespreek dat hy nie op Voltaire se uitnodiging gereageer het nie. In Julie 1762, nadat Rousseau in kennis gestel is dat hy nie in Bern kan bly woon nie, het d'Alembert hom aangeraai om na die Prinsdom Neuchâtel te gaan, onder die jurisdiksie van Frederik die Grote van Pruise. Daarna het Rousseau 'n uitnodiging aanvaar om in Môtiers te woon, vyftig kilometer van Neuchâtel af. Op 11 Julie 1762 skryf Rousseau aan Frederick en beskryf hoe hy uit Frankryk, Genève en Bern verdryf is; en soek beskerming van Frederick. Hy het ook genoem dat hy Frederick in die verlede gekritiseer het en in die toekoms steeds krities teenoor Frederick sou wees: "U Majesteit mag van my ontslae raak soos u wil." Frederick, nog in die middel van die Sewejarige Oorlog, skryf toe aan die plaaslike goewerneur van Neuchatel, Marischal Keith, wat 'n gemeenskaplike vriend van hulle was:

“Ons moet hierdie arme ongelukkige ondersteun. Sy enigste oortreding is om vreemde opinies te hê wat volgens hom goed is. Ek sal honderd krone stuur, waaruit u vriendelik genoeg sal wees om hom soveel te gee as wat hy nodig het. Ek dink hy sal dit makliker in natura as in kontant aanvaar. As ons nie in oorlog was nie, as ons nie verwoes was nie, sou ek vir hom 'n kluisenaarswoning met 'n tuin bou, waar hy kon woon soos ek glo ons eerste vaders gedoen het … ek dink arme Rousseau het sy roeping gemis; hy is natuurlik gebore as 'n beroemde anachoreet, 'n woestynvader, gevier vir sy soberheid en geseling … Ek kom tot die gevolgtrekking dat die sedes van jou barbaar net so suiwer is as wat sy verstand onlogies is.”

Rousseau, aangeraak deur die hulp wat hy van Frederick ontvang het, het gesê dat hy van toe af baie belangstel in Frederick se aktiwiteite. Toe die sewejarige oorlog op die punt staan om te eindig, het Rousseau weer aan Frederick geskryf en hom bedank vir die hulp wat hy ontvang het en hom aangespoor om 'n einde te maak aan militêre aktiwiteite en om te probeer om sy onderdane eerder gelukkig te hou. Frederick het geen antwoord gegee nie, maar het aan Keith gesê dat Rousseau hom 'n "skrobbering" gegee het.

Voortvlugtige

Woonhuis en tans museum van Rousseau in Môtiers

Meer as twee jaar (1762–1765) het Rousseau in Môtiers gewoon en sy tyd bestee aan lees, skryf en om besoekers ontmoet soos James Boswell (Desember 1764). Intussen het die plaaslike predikante van sommige van sy geskrifte bewus geword van die afvalligheid en besluit om hom nie in die omgewing te laat bly nie. Die Neuchâtel-konsistorie het Rousseau ontbied om 'n aanklag van godslastering te beantwoord. Hy het teruggeskryf en gevra om verskoning te kry weens sy onvermoë om lank te sit weens sy siekte. Daarna het Rousseau se eie leraar, Frédéric-Guillaume de Montmollin, hom in die openbaar as die Antichris begin verwerp. In een opruiende preek het Montmollin Spreuke 15: 8 aangehaal: "Die offer van die goddelose is 'n gruwel vir die Here, maar die gebed van die opregtes is sy vreugde"; dit is deur almal geïnterpreteer dat Rousseau se nagmaal deur die Here verfoeilik was. Die kerklike aanvalle het die gemeentelede laat opvlam, wat Rousseau met klippe bestook het toe hy sou gaan stap. Rondom middernag van 6–7 September 1765 is klippe gegooi na die huis waarin Rousseau gebly het, en 'n paar glasvensters is verpletter. Toe 'n plaaslike amptenaar, Martinet, by Rousseau se woning aankom, het hy soveel klippe op die balkon gesien dat hy uitgeroep het "My God, dit is 'n steengroef!" Op hierdie stadium het Rousseau se vriende in Môtiers hom aangeraai om die stad te verlaat.

Die velde en die Ile de St.-Pierre waar Rousseau gewoon het, vanuit die noorde gesien.

Aangesien hy in Switserland wou bly, het Rousseau besluit om 'n aanbod te aanvaar om na 'n klein eiland, die Ile de St.-Pierre, met 'n afgesonderde huis te verhuis. Alhoewel dit in die kanton Bern was, waarvandaan hy twee jaar tevore uitgesit is, is hy informeel verseker dat hy sonder vrees vir arrestasie hierdie eilandhuis kon intrek, en het hy dit gedoen (10 September 1765). Ondanks die afgeleë aard van sy toevlugsoord, het besoekers hom weens sy beroemdheid bly opsoek. Op 17 Oktober 1765 beveel die senaat van Bern Rousseau egter aan om die eiland en die hele Bernese gebied binne vyftien dae te verlaat. Hy het geantwoord en toestemming gevra om sy verblyf te verleng, en aangebied om op enige plek binne hul jurisdiksie opgesluit te bly, met slegs 'n paar boeke in sy besit en toestemming om af en toe in 'n tuin te loop terwyl hy ook op sy eie koste sou woon. Die reaksie van die senaat was om Rousseau opdrag te gee om die eiland en die hele Bernese gebied binne vier en twintig uur te verlaat. Op 29 Oktober 1765 verlaat hy die Ile de St.-Pierre en verhuis na Straatsburg. Op hierdie punt het hy uitnodigings na Potsdam van Frederick, na Korsika van Paoli, na Lorraine van Saint-Lambert, na Amsterdam van Rey die uitgewer en na Engeland van David Hume.}}

Hy het uiteindelik besluit om Hume se uitnodiging om na Engeland te gaan, te aanvaar.

Terug in Parys

Op 9 Desember 1765, nadat hy 'n paspoort van die Franse regering bekom het om na Parys te kom, vertrek Rousseau uit Straatsburg na Parys waar hy na 'n week aankom en in die paleis van sy vriend, die Prins van Conti, tuisgaan. Hier ontmoet hy Hume, en ook talle vriende en weldoeners, en word hy 'n baie opvallende figuur in die stad. In daardie tyd het Hume geskryf:

“Dit is onmoontlik om die entoesiasme van hierdie nasie in Rousseau se guns uit te druk of voor te stel … Niemand het ooit hul aandag geniet nie … Voltaire en almal is nogal verbygesteek.” 

Een belangrike ontmoeting kon op hierdie tydstip plaasgevind het: Diderot wou versoen en met Rousseau regmaak. Beide Diderot en Rousseau wou egter hê dat die ander persoon die inisiatief moet neem, sodat die twee nie ontmoet het nie

Brief van Walpole

Horace Walpole

Op 1 Januarie 1766 skryf Grimm 'n verslag aan sy kliënte, waarin hy 'n brief insluit wat na bewering deur Frederik die Grote aan Rousseau geskryf is. Hierdie brief is eintlik deur Horace Walpole saamgestel as 'n speelse bedrogspul. Walpole het Rousseau nog nooit ontmoet nie, maar hy was goed bekend met Diderot en Grimm. Die brief het gou publisiteit gekry; Daar word vermoed dat Hume teenwoordig was en deelgeneem het aan die skepping daarvan. Op 16 Februarie 1766 skryf Hume aan die Marquise de Brabantane: "Die enigste aangenaamheid wat ek myself toegelaat het in verband met die voorgegee brief van die koning van Pruise, is deur my gemaak aan die etenstafel van Lord Ossory." Hierdie brief was een van die redes vir die latere onmin tussen Hume en Rousseau.

In Brittanje

Op 4 Januarie 1766 verlaat Rousseau Parys saam met Hume, die handelaar De Luze ('n ou vriend van Rousseau), en Rousseau se troeteldierhond Sultan. Na 'n reis van vier dae na Calais, waar hulle twee nagte gebly het, het die reisigers 'n skip geneem na Dover. Op 13 Januarie 1766 arriveer hulle in Londen. Kort na hul aankoms reël David Garrick 'n balkon in die Drury Lane-teater vir Hume en Rousseau op 'n aand toe die koning en koningin dit ook bywoon. Garrick het self in 'n komedie opgetree, en ook in 'n tragedie van Voltaire. Rousseau het tydens die optrede so opgewonde geraak dat hy te ver leun en amper uit die balkon val; Hume het opgemerk dat die koning en die koningin meer na Rousseau kyk as na die opvoering. Daarna bedien Garrick aandete vir Rousseau, wat Garrick se toneelspel prys: "Meneer, jy het my trane laat stort oor jou tragedie en vir jou komedie glimlag, hoewel ek skaars 'n woord van jou taal verstaan het."

Op hierdie tydstip het Hume 'n gunstige mening oor Rousseau gehad; in 'n brief aan Madame de Brabantane het Hume geskryf dat hy, nadat hy Rousseau noukeurig dopgehou het, tot die gevolgtrekking gekom het dat hy nog nooit 'n meer liefdevolle en deugsame persoon ontmoet het nie. Volgens Hume was Rousseau "saggeaard, beskeie, liefdevol, ongeërg, uiters sensitief". Aanvanklik het Hume Rousseau in die huis van Madam Adams in Londen laat bly, maar Rousseau het soveel besoekers ontvang dat hy spoedig na 'n rustiger plek wou verhuis. 'n Aanbod het gekom om hom in 'n Walliese klooster in te woon, en hy was geneig om dit te aanvaar, maar Hume het hom oorreed om na Chiswick te verhuis. Rousseau het nou gevra dat Thérèse weer by hom moet aansluit.

Intussen het James Boswell, toe in Parys, aangebied om Thérèse na Rousseau te begelei. (Boswell het Rousseau en Thérèse vroeër in Môtiers ontmoet; daarna het hy ook vir Thérèse 'n granaathalssnoer gestuur en aan Rousseau geskryf om toestemming te kry om af en toe met haar te kommunikeer.) Hume voorsien wat gaan gebeur: "Ek vrees 'n gebeurtenis noodlottig ter ere van ons vriend.” Boswell en Thérèse was meer as 'n week saam, en volgens die aantekeninge in Boswell se dagboek het hulle die verhouding voltrek, en het hulle verskeie kere gemeenskap gehad. By 'n geleentheid het Thérèse aan Boswell gesê: "Moenie dink dat jy 'n beter minnaar is as Rousseau nie."

Aangesien Rousseau graag na 'n meer afgeleë plek wou verhuis, het Richard Davenport – 'n welgestelde en bejaarde wewenaar wat Frans praat – aangebied om Thérèse en Rousseau by Wootton Hall in Staffordshire te huisves. Op 22 Maart 1766 vertrek Rousseau en Thérèse, teen die advies van Hume, na Wootton. Hume en Rousseau sou nooit weer ontmoet nie. Aanvanklik hou Rousseau van sy nuwe huis in Wootton Hall, en skryf positief oor die natuurskoon van die plek en hoe hy wedergebore voel, en vergeet die smarte van die verlede.

In Grenoble

Standbeeld van Rousseau in die Louvre

Op 22 Mei 1767 het Rousseau weer Frankryk binnegekom, alhoewel daar nog 'n arrestasiebevel teen hom was. Hy het 'n veronderstelde naam aangeneem, maar is erken, en 'n banket ter ere van hom is gehou deur die stad Amiens. Franse adellikes het hom in hierdie tyd 'n woning aangebied. Aanvanklik besluit Rousseau om op 'n landgoed naby Parys, wat aan Mirabeau behoort, te bly. Daarna verhuis hy op 21 Junie 1767 na 'n kasteel van die Prins van Conti in Trie.

Rondom hierdie tyd het Rousseau gevoelens van paranoia, angs en 'n sameswering teen hom begin ontwikkel. Die meeste hiervan was net sy verbeelding , maar op 29 Januarie 1768 is die teater in Genève deur brand vernietig, en Voltaire het Rousseau belaglik beskuldig dat hy die skuldige was. In Junie 1768 verlaat Rousseau Trie, laat Thérèse agter en gaan eers na Lyon en daarna na Bourgoin. Hy nooi Thérèse nou na hierdie plek en trou met haar, onder sy alias "Renou" tydens 'n vals burgerlike seremonie in Bourgoin op 30 Augustus 1768.

In Januarie 1769 gaan woon Rousseau en Thérèse in 'n plaashuis naby Grenoble. Hier beoefen hy plantkunde en voltooi Les Confessions. In hierdie tyd het hy spyt uitgespreek omdat hy sy kinders in 'n weeshuis geplaas het. Op 10 April 1770 vertrek Rousseau en Thérèse na Lyon waar hy bevriend raak met Horace Coignet, 'n materiaalontwerper en amateurmusikant. Op voorstel van Rousseau, het Coignet musikale tussenposes gekomponeer vir Rousseau se prosagedig Pygmalion; dit is uitgevoer in Lyon saam met Rousseau se opera Le devin du village met groot lof. Op 8 Junie vertrek Rousseau en Thérèse uit Lyon na Parys; hulle het in Parys op 24 Junie aangekom.

In Parys het Rousseau en Thérèse in 'n nie modieuse woonbuurt in die stad, die Rue Platrière, nou die Rue Jean-Jacques Rousseau, gebly. Hy het homself nou finansieel ondersteun deur musiek te kopieer, en sy studie oor plantkunde voortgesit. Op hierdie tydstip skryf hy ook sy Briewe oor die Elemente van Plantkunde. Dit bestaan uit 'n reeks briewe wat Rousseau aan mevrou Delessert in Lyon geskryf het om haar dogters te help om die vak te leer. Hierdie briewe het groot lof gekry toe dit uiteindelik postuum gepubliseer is. "Dit is 'n ware pedagogiese model, en dit vul Emile aan," sê Goethe.

Om sy reputasie te verdedig teen vyandige skinder, het Rousseau in 1765 begin met die skryf van Les Confessions. Tussen Desember 1770 en Mei 1771 het Rousseau ten minste vier groeplesings van sy boek gedoen, met die laaste lesing wat sewentien uur duur. 'n Getuie van een van hierdie sessies, Claude Joseph Dorat, het geskryf:

“Ek het 'n sessie van sewe of agt uur verwag; dit duur veertien of vyftien. … Die skryfwerk is werklik 'n verskynsel van 'n genie, van eenvoud, eerlikheid en moed. Hoeveel reuse het tot dwerge verminder! Hoeveel obskure, maar deugsame manne het hulle regte herstel en wraak geneem op die goddelose deur die enigste getuienis van 'n eerlike man!” 

Na Mei 1771 was daar geen groeplesings meer nie, omdat Madame d'Épinay aan die polisiehoof, wat haar vriend was, geskryf het om Rousseau se lesings te stop om haar privaatheid te beskerm. Die polisie het 'n beroep op Rousseau gedoen wat ingestem het om die lesings te stop. Les Confessions is uiteindelik postuum in 1782 gepubliseer.

In 1772 word Rousseau uitgenooi om aanbevelings vir 'n nuwe grondwet vir die Pools-Litause Gemenebes voor te lê, wat lei tot die Oorwegings vir die Regering van Pole, wat sy laaste groot politieke werk sou wees.

Ook in 1772 begin Rousseau sy dialoë skryf: Rousseau, regter van Jean-Jacques, wat nog 'n poging was om op sy kritici te antwoord. Hy voltooi dit in 1776. Die boek is in die vorm van drie dialoë tussen twee karakters; 'n Fransman en Rousseau wat stry oor die meriete en nadele van 'n derde karakter – 'n skrywer genaamd Jean-Jacques. Dit is beskryf as sy mees onleesbare werk; in die voorwoord van die boek erken Rousseau dat dit herhalend en wanordelik kan wees, maar hy smeek die leser om toegee dat hy sy reputasie teen laster moet verdedig.

Laaste jare

In 1766 het Rousseau vir Hume beïndruk met sy fisieke stamina deur tien uur in die nag op die dek deur te bring tydens die skeepsreis van Calais na Dover terwyl Hume in sy kajuit was. "Toe al die seelui byna doodgevries het … hy het geen skade aangedui nie … Hy is een van die mees robuuste mense wat ek ooit geken het," het Hume opgemerk. Teen 1770 is die urinewegsiekte van Rousseau ook aansienlik verlig nadat hy opgehou het om na die advies van dokters te luister. Op daardie stadium, beweer Damrosch was dit dikwels beter om op die natuurlike genesingsproses staat te maak as op mediese prosedures. Sy algemene gesondheid het ook verbeter. Maar op 24 Oktober 1776, terwyl hy in 'n smal straat in Parys loop, kom daar 'n adellike koets van die teenoorgestelde rigting; aan die wa was 'n hardlopende Groot Deen wat aan die edelman behoort. Rousseau kon nie die wa en die hond ontduik nie, en is deur die Groot Deen omgespring. Dit lyk asof hy harsingskudding en neurologiese skade opgedoen het. Sy gesondheid begin agteruitgaan; Rousseau se vriend Corancez beskryf die voorkoms van sekere simptome wat daarop dui dat Rousseau na die ongeluk aan epileptiese aanvalle begin ly het.

In 1777 ontvang Rousseau 'n koninklike besoeker toe die Heilige Romeinse keiser Josef II hom ontmoet. Sy gratis toegang tot die Opera is teen hierdie tyd hernu en hy sou af en toe daarheen gegaan. Op hierdie tydstip ook (1777–78) het hy een van sy beste werke gekomponeer, Les rêveries du Promeneur Solitaire.

In die lente van 1778 het die markies Girardin Rousseau genooi om in 'n kothuis by sy herehuis in Ermenonville te woon. Rousseau en Thérèse is op 20 Mei daarheen. Rousseau het sy tyd by die herehuis deurgebring in die versameling van botaniese eksemplare en die onderrig van plantkunde aan Girardin se seun. Hy bestel boeke uit Parys oor grasse, mosse en sampioene en beplan om sy onvoltooide Emile en Sophie en Daphnis en Chloe te voltooi.

Die graf van Rousseau in die grafkelder van die Panthéon, Parys

Op 1 Julie het 'n besoeker gesê dat "mans is boos", waarop Rousseau geantwoord het met "mans is boos, ja, maar die mens is goed"; die aand was daar 'n konsert in die kasteel waarin Rousseau sy eie komposisie van die Wilgerlied uit Othello op die klavier gespeel het. Op hierdie dag het hy ook saam met die gesin van Girardin 'n stewige maaltyd geëet; die volgende oggend, toe hy op die punt was om vir die dogter van Girardin musiek te gaan leer, sterf hy aan serebrale bloeding wat 'n apopleksie beroerte tot gevolg gehad het. Daar word nou geglo dat sy herhaaldelike valle, insluitend die ongeluk met die hond, moontlik tot Rousseau se beroerte bygedra het.

Na sy dood het Grimm, Madame de Staël en ander die vals nuus versprei dat Rousseau selfmoord gepleeg het; volgens ander skindernuus, was Rousseau kranksinnig toe hy sterf. Almal wat hom in sy laaste dae ontmoet het, is dit eens dat hy in 'n rustige gemoedstoestand was.

Op 4 Julie 1778 is Rousseau begrawe in die Île des Peupliers, wat 'n pelgrimsbestemming geword het vir sy vele bewonderaars. Op 11 Oktober 1794 is sy oorskot na die Panthéon verskuif, waar dit naby die oorskot van Voltaire geplaas is.

Filosofie

Invloede

Rousseau het later opgemerk dat hy, toe hy die vraag vir die essaykompetisie van die Akademie van Dijon gelees het, wat hy sou wen: "Het die wedergeboorte van die kunste en wetenskappe bygedra tot die suiwering van die sedes?" het hy gevoel dat "...die oomblik toe ek hierdie aankondiging lees, het ek 'n ander heelal gesien en 'n ander mens geword het." Die essay wat hy in reaksie geskryf het, het gelei tot een van die sentrale temas van Rousseau se denke, naamlik dat die waargenome sosiale en kulturele vooruitgang eintlik net tot die morele agteruitgang van die mensdom gelei het. Sy invloede om tot hierdie gevolgtrekking te kom was Charles Montesquieu, François Fénelon, Michel de Montaigne, Lucius Annaeus Seneca, Plato en Plutarchus.

Rousseau het sy politieke filosofie gebaseer op die kontrakteorie en sy lees van Thomas Hobbes. Die reaksie op die idees van Samuel von Pufendorf en John Locke het ook sy gedagtes aangevuur. Al drie denkers het geglo dat mense wat sonder sentrale gesag leef, onder onseker omstandighede verkeer in 'n toestand van wedersydse mededinging. Daarteenoor het Rousseau geglo dat daar geen verduideliking is waarom dit die geval sou wees nie, aangesien daar geen konflik of eiendom sou gewees het nie. Rousseau het veral Hobbes gekritiseer omdat hy beweer het dat die mens in die 'toestand van die natuur … geen idee van goedheid het nie, dat hy natuurlik boos moet wees; dat hy barbaars is omdat hy nie deugde ken nie'. Inteendeel, Rousseau meen dat "onbederfde sedes" in die "toestand van die natuur" heers.

Menslike natuur

Standbeeld van Rousseau op die Île Rousseau, Genève

"Die eerste man wat 'n stuk grond omhein het, 'Dit is myne', en mense naïef genoeg gevind het om hom te glo, was die ware stigter van die burgerlike samelewing. Uit hoeveel misdade, oorloë en moorde, uit hoeveel gruwels en ongelukke sou iemand die mensdom kon red deur die pen op te trek of die sloot toe te gooi en vir sy medemens uit te roep nie: Pas op om na hierdie bedrieër te luister; jy word ongedaan gemaak as jy een keer vergeet dat die vrugte van die aarde aan ons almal behoort, en die aarde self aan niemand nie."  Rousseau   1754

Net soos met ander filosowe van die dag, het Rousseau na 'n hipotetiese 'natuurtoestand' gekyk as 'n normatiewe gids. In die oorspronklike toestand sou mense "geen morele verhoudings met mekaar gehad het nie of verpligtinge teenoor mekaar vasstel". As gevolg van hul skaars kontak met mekaar, sou verskille tussen individue van weinig belang gewees het. As ons afsonderlik leef, sou daar geen gevoelens van afguns of wantroue gewees het nie, en dat daar geen eiendom of konflik sou wees nie.

Volgens Rousseau het mense twee eienskappe gemeen met ander diere: die amour de soi, wat die selfbeskerming instink beskryf; en pitié, wat empatie is vir die res van 'n mens se spesie, wat beide rede en sosiale geneigdheid voorafgaan. Slegs mense wat moreel ontneem is, sal slegs omgee vir hul relatiewe status teenoor ander, wat tot amour-propre of ydelheid lei. Hy het nie geglo dat mense van nature beter is as ander spesies nie. Die mens het egter die unieke vermoë gehad om hul natuur deur vrye keuse te verander, in plaas daarvan om beperk te wees tot natuurlike instinkte.

'n Ander aspek wat mense van ander diere skei, is die vermoë van vervolmaking, wat mense in staat stel om keuses uit te oefen wat hul omstandighede kan verbeter. Hierdie verbeterings kan blywend wees, vir individuele, maar ook vir kollektiewe verandering ten goede. Saam met menslike vryheid maak die vermoë om te verbeter die historiese evolusie van die mensdom moontlik. Daar is egter geen waarborg dat hierdie evolusie ten goede sal kom nie.

Menslike ontwikkeling

Rousseau (1755), Diskoers oor ongelykheid,  voorblad en titelblad

Rousseau beweer dat die stadium van menslike ontwikkeling wat verband hou met wat hy "barbaar" (Fransːsauvages) noem, die beste of optimale menslike ontwikkeling was, tussen die minder as optimale uiterste van brute diere aan die een kant en die uiterste van dekadente beskawing aan die ander kant. "... [niks] is so sag soos die mens in sy primitiewe toestand, as dit deur die natuur op gelyke afstand van die onnoselheid van brutales en die noodlottige verligting van die beskaafde mens geplaas word." Dit het daartoe gelei dat sommige kritici aan Rousseau die uitvinding van die idee van die "edele barbaar", toegeskryf het, wat Arthur Lovejoy beweer dat Rousseau se gedagtes verkeerd voorgestel word.

Volgens Rousseau, omdat barbare minder afhanklik van die natuur geword het, het hulle eerder van mekaar afhanklik geraak, en die samelewing het tot die verlies van vryheid gelei deur die verkeerde toepassing van vervolmaking. As hulle saamwoon, sou mense van 'n nomadiese leefstyl na 'n vaste lewe gegaan het, wat gelei het tot die uitvinding van private eiendom. Die gevolglike ongelykheid was egter nie 'n natuurlike uitkoms nie, maar eerder die produk van menslike keuse.

Rousseau se idees oor menslike ontwikkeling was sterk verbind met vorme van bemiddeling, of die prosesse wat individuele mense gebruik om met hulself en ander te kommunikeer terwyl hulle 'n alternatiewe perspektief of denkproses gebruik. Volgens Rousseau is dit ontwikkel deur die aangebore vervolmakingsproses van die mensdom. Dit sluit in 'n gevoel van self, moraliteit, deernis en verbeelding. Rousseau se geskrifte is doelbewus dubbelsinnig oor die vorming van hierdie prosesse tot die mate dat bemiddeling altyd inherent deel is van die ontwikkeling van die mensdom. 'n Voorbeeld hiervan is die idee dat 'n mens as individu, 'n alternatiewe perspektief nodig het om tot die besef te kom dat hulle 'n "self" is.

Solank die verskille in rykdom en status tussen gesinne minimaal was, het die eerste byeenkoms in groepe gepaard gegaan met 'n vlugtige goue era waarin mense gefloreer het. Die ontwikkeling van landbou, metallurgie, private eiendom en die verdeling van arbeid en gevolglike afhanklikheid van mekaar het egter tot ekonomiese ongelykheid en konflik gelei. Namate die druk van die bevolking hulle gedwing het om nouer en nouer met mekaar om te gaan, het hulle 'n sielkundige transformasie ondergaan: hulle het hulself deur die oë van ander begin sien en die goeie mening van ander waardeer as noodsaaklik vir hul selfbeeld.

Namate mense hulself met mekaar begin vergelyk het, het hulle begin agterkom dat sommige eienskappe het wat hulle van ander onderskei. Maar eers toe morele betekenis aan hierdie eienskappe geheg is, het hulle agting en afguns, en daardeur, sosiale hiërargieë begin skep. Rousseau het opgemerk dat terwyl "die barbaar in homself leef, 'n gesellige mens, altyd buite homself, slegs in die opinie van ander kan lewe". Dit het dan gelei tot die korrupsie van die mensdom, en het "kombinasies veroorsaak wat dodelik is vir onskuld en geluk".

Na aanleiding van waarde wat geheg word aan die verskil in belangrikheid tussen mense, sou hulle volgens Rousseau sosiale instellings begin vorm het. Metallurgie en landbou sou later die ongelykhede tussen diegene met en sonder eiendom verhoog het. Nadat alle grond in privaat eiendomme omskep is, sou 'n nulsomspel tot mededinging daartoe gelei het, wat tot konflik kon lei. Dit sou gelei het tot die skepping en voortbestaan van die 'foppery' van die politieke stelsel deur die rykes wat hul mag voortgesit het.

Politieke teorie

"Die mens word vry gebore, en oral is hy in kettings. Diegene wat dink dat hulle die meesters van ander is, is inderdaad groter slawe as hulle." – Rousseau, Die Sosiale Kontrak

Île Rousseau, Genève

Volgens Rousseau was die oorspronklike vorme van regering, monargie, aristokrasie, demokrasie, almal produkte van die verskillende vlakke van ongelykheid in hul samelewings. Hulle sou egter altyd op 'n steeds erger vlak van ongelykheid beland, totdat 'n rewolusie dit omvergewerp het en nuwe leiers sou ontstaan met verdere uiterste onreg. Tog het die menslike kapasiteit vir selfverbetering gebly Aangesien die probleme van die mensdom die gevolg was van politieke keuse, kon dit ook verbeter word deur 'n beter politieke stelsel.

Die Sosiale Kontrak skets die basis vir 'n wettige politieke bestel binne 'n raamwerk van klassieke republikanisme. Gepubliseer in 1762, het dit een van die invloedrykste werke van politieke filosofie in die Westerse tradisie geword. Dit ontwikkel 'n paar van die idees wat in 'n vroeëre werk genoem is, die artikel Économie Politique (Diskoers oor die Politieke Ekonomie), wat in Diderot se Encyclopédie verskyn. In die boek skets Rousseau die beeld van 'n nuwe politieke stelsel vir die herwinning van menslike vryheid.

Rousseau het beweer dat die toestand van die natuur 'n primitiewe toestand was sonder wet of moraliteit, wat mense agtergelaat het vir die voordele en noodsaaklikheid van samewerking. Namate die samelewing ontwikkel het, het die verdeling van arbeid en privaat eiendom die menslike ras vereis om regeringsinstellings aan te neem. In die vervalle fase van die samelewing is die mens geneig om gereeld met sy medemens te kompeteer, terwyl dit ook toenemend afhanklik van hulle word. Hierdie dubbele druk bedreig beide sy voortbestaan en sy vryheid.

Volgens Rousseau kan individue deur hulself by die burgerlike samelewing deur middel van die sosiale kontrak aan te sluit en hul aansprake op natuurlike reg te laat vaar, hulself behou en vry bly. Dit is omdat onderdanigheid aan die gesag van die algemene wil van die mense as 'n geheel individue waarborg om ondergeskik te wees aan die wil van ander en ook verseker dat hulle hulself gehoorsaam omdat hulle gesamentlik die outeurs van die wet is.

Alhoewel Rousseau aanvoer dat soewereiniteit (of die mag om wette te maak) in die hande van die mense behoort te wees, maak hy ook 'n skerp onderskeid tussen die soewerein en die regering. Die regering bestaan uit landdroste wat belas is met die uitvoering en handhawing van die algemene wil. Die 'soewerein' is die oppergesag van die reg, ideaal besluit deur direkte demokrasie in 'n vergadering.

Rousseau was gekant teen die idee dat die mense soewereiniteit moet uitoefen via 'n verteenwoordigende vergadering (Boek III, Hoofstuk XV). Hy het die soort republikeinse regering van die stadstaat goedgekeur, waarvoor Genève 'n voorbeeld bied-of sou gewees het as dit op grond van Rousseau se beginsels hernu word. Frankryk kon nie aan Rousseau se maatstaf van 'n ideale staat voldoen nie, omdat dit te groot was. Baie daaropvolgende polemiek oor Rousseau se werk hang af van meningsverskille oor sy bewerings dat burgers wat gedwing is om die algemene wil te gehoorsaam, vrygestel wordː

“Die idee van die algemene wil is heeltemal sentraal in Rousseau se teorie oor politieke legitimiteit. … Dit is egter 'n ongelukkig obskure en omstrede idee. Sommige kommentators beskou dit nie meer as die diktatuur van die proletariaat of die tirannie van die armes in die stad nie (soos miskien in die Franse Revolusie gesien kan word). Dit was nie die bedoeling van Rousseau nie. Dit blyk duidelik uit die Diskoers oor die Politieke Ekonomie, waar Rousseau beklemtoon dat die algemene wil bestaan om individue teen die massa te beskerm, nie dat hulle daarvoor moet opgeoffer word nie. Hy is natuurlik baie bewus daarvan dat mans selfsugtige en seksuele belange het, wat hulle sal laat probeer om ander te onderdruk. Om hierdie rede moet lojaliteit teenoor die welsyn van almal 'n opperste (hoewel nie eksklusiewe) toewyding van almal wees nie, nie net as daar na 'n werklik algemene wil gehoor gegee moet word nie, maar ook as dit in die eerste plek suksesvol geformuleer moet word.”

'n Merkwaardige eienskap van die sosiale kontrak is die logiese strengheid wat Rousseau in sy twintigerjare uit wiskunde geleer het:

“Rousseau ontwikkel sy teorie op 'n byna wiskundige manier, met uitsprake uit die aanvanklike tesis dat die mens naby die natuur moet bly. Die 'natuurlike' toestand, met sy oorspronklike vryheid en gelykheid, word belemmer deur die mens se 'onnatuurlike' betrokkenheid by kollektiewe aktiwiteite wat ongelykheid tot gevolg het, wat weer inbreuk maak op die vryheid. Die doel van hierdie sosiale kontrak, wat 'n soort stilswyende ooreenkoms is, is bloot om gelykheid en gevolglik vryheid as die superieure sosiale waardes te waarborg … 'n Aantal politieke uitsprake, veral oor die organisasie van magte, is afgelei van die 'aksiomas' van gelykheid onder burgers en hul ondergeskiktheid aan die algemene wil.” — Andranik Tangian (2014) Mathematical Theory of Democracy

Onderwys en kinderopvoeding

Jean-Jacques Rousseau op 'n Roemeense seël, 1962

“Die edelste werk in die onderwys is om 'n redenerende man te maak, en ons verwag om 'n jong kind op te lei deur hom te laat redeneer! Dit is om by die einde te begin; dit maak 'n instrument van 'n resultaat. As kinders verstaan hoe om te redeneer, hoef hulle nie opgevoed te word nie.” — Rousseau, Emile, bl. 52 

Die opvoedingsfilosofie van Rousseau gaan nie net oor spesifieke tegnieke om inligting en konsepte oor te dra nie, maar eerder oor die ontwikkeling van die karakter en morele sin van die leerling, sodat hy kan leer om selfbeheersing te beoefen en deugsaam te bly, selfs in die onnatuurlike en onvolmaakte samelewing waarin hy sal moet lewe. 'n Hipotetiese seun, Émile, word grootgemaak op die platteland, wat volgens Rousseau 'n meer natuurlike en gesonde omgewing is as die stad, onder toesig van 'n tutor wat hom sal lei deur verskillende leerervarings wat deur die tutor gereël word. Vandag sou ons dit die dissiplinêre metode van "natuurlike gevolge" noem. Rousseau het gevoel dat kinders reg en verkeerd leer deur die gevolge van hul dade te ervaar eerder as deur fisiese straf. Die onderwyser sal seker maak dat Émile geen leed aangedoen word deur sy leerervarings nie.

Rousseau het 'n vroeë voorstander geword van ontwikkelingsgeskikte onderwys; sy beskrywing van die stadiums van kinderontwikkeling weerspieël sy opvatting van die evolusie van kultuur. Hy verdeel kinderjare in fases:

1. Die eerste tot die ouderdom van ongeveer 12, wanneer kinders deur hul emosies en impulse gelei word.
2. Gedurende die tweede fase, van 12 tot ongeveer 16, begin die rede ontwikkel.
3. Finaal die derde fase, vanaf die ouderdom van 16 jaar, wanneer die kind tot 'n volwassene ontwikkel.

Rousseau beveel die jong volwassene aan om 'n handvaardigheid aan te leer, soos timmerwerk, wat kreatiwiteit en denke vereis, hom uit die moeilikheid sal hou en 'n terugval geleentheid sal bied in die geval van 'n verandering van geluk (die mees beroemde aristokratiese jeugdige wat op hierdie manier opgevoed is, is moontlik Lodewyk XVI, wie se ouers hom die vaardigheid van slotmakery laat leer het. Die sestienjarige is ook gereed om 'n metgesel van die teenoorgestelde geslag te hê.

Alhoewel sy idees die moderne gedagtes op baie maniere voorspel het, doen hulle dit op een manier nie: Rousseau was 'n gelowige in die morele superioriteit van die patriargale familie volgens die antieke Romeinse model. Sophie, die jong vrou wat Émile bestem is om te trou, as sy verteenwoordiger van die ideale vrouwees, word opgevoed om deur haar man bestuur te word, terwyl Émile, as sy verteenwoordiger van die ideale man, opgevoed word om selfregerend te wees. Dit is nie 'n toevallige kenmerk van Rousseau se opvoedkundige en politieke filosofie nie; dit is noodsaaklik vir sy weergawe van die onderskeid tussen private, persoonlike betrekkinge en die openbare wêreld van politieke betrekkinge. Die privaat sfeer soos Rousseau dit voorstel, hang af van die ondergeskiktheid van vroue, sowel as die openbare politieke sfeer (waarop dit afhang) om te funksioneer soos Rousseau hom voorstel dat dit kan en behoort. Rousseau het die moderne idee van die burgerlike kernfamilie verwag, terwyl die moeder tuis verantwoordelik was vir die huishouding en vir kindersorg en vroeë opvoeding.

Feministe, wat aan die einde van die 18de eeu begin het met Mary Wollstonecraft in 1792, het Rousseau gekritiseer vir sy beperking van vroue tot die huishoudelike sfeer – tensy vroue deur beskeidenheid en skaamte gematig en beperk word, was hy bevrees dat mans deur vroue getiranniseer sou word … Want gegewe die gemak waarmee vroue mans se sintuie wek, sou mans uiteindelik hul slagoffers wees … " Sy tydgenote het dit anders gesien omdat Rousseau gedink het dat moeders hul kinders moet borsvoed. Marmontel het geskryf dat sy vrou gedink het: "'n Mens moet iets vergewe", het sy gesê, "by een wat ons geleer het om moeders te wees."

Rousseau se idees het progressiewe 'kindergesentreerde' opvoeding beïnvloed. John Darling se boek Child-Centered Education and its Critics uit 1994 beskryf die geskiedenis van die moderne opvoedkundige teorie as 'n reeks voetnote vir Rousseau, 'n ontwikkeling wat hy as sleg beskou. Die teorieë van opvoeders soos Rousseau se nabye tydgenote Pestalozzi, me. de Genlis en later Maria Montessori en John Dewey, wat die moderne opvoedingspraktyke direk beïnvloed het, het belangrike punte in gemeen met dié van Rousseau.

Godsdiens

Nadat hy hom vroeg in die lewe tot die Rooms-Katolisisme bekeer het en teruggekeer het na die streng Calvinisme van sy geboorteland in Genève, het Rousseau die res van sy lewe 'n professie van daardie godsdienstige filosofie en van Johannes Calvyn as 'n moderne wetgewer gehandhaaf. In teenstelling met baie van die meer agnostiese Verligting-filosowe, het Rousseau die noodsaaklikheid van godsdiens bevestig. Sy opvattings oor godsdiens wat in sy filosofiese werke aangebied word, kan sommige egter in stryd wees met die leerstellings van beide Katolisisme en Calvinisme.

Rousseau se sterk onderskrywing van godsdienstige verdraagsaamheid, soos uiteengesit in Émile, is geïnterpreteer as 'n voorstelling van onverskilligheid, 'n kettery, en het gelei tot die veroordeling van die boek in sowel Calvinistiese Genève as in Katolieke Parys. Hoewel hy die Bybel geprys het, was hy verontwaardig deur die Christendom van sy tyd. Rousseau se bewering in Die Sosiale Kontrak dat ware volgelinge van Christus nie goeie burgers sou maak nie, was moontlik 'n ander rede vir sy veroordeling in Genève. Hy verwerp ook die leerstuk van erfsonde, wat 'n groot rol in die Calvinisme speel. In sy Brief aan Beaumont, skryf Rousseau, "... is daar geen oorspronklike perversiteit in die menslike hart nie."

In die 18de eeu het baie deïste God slegs beskou as 'n abstrakte en onpersoonlike skepper van die heelal, vergelyk met 'n reuse-masjien. Rousseau se deïsme verskil van die gewone soort in sy emosionaliteit. Hy het die teenwoordigheid van God in die skepping as goed en los van die skadelike invloed van die samelewing beskou. Rousseau se toekenning van 'n geestelike waarde aan die skoonheid van die natuur voorspel die houding van die 19de-eeuse Romantiek ten opsigte van die natuur en godsdiens. (Geskiedkundiges-veral William Everdell, Graeme Garrard en Darrin McMahon-het Rousseau ook in die teenverligting geplaas.) Rousseau was ontsteld dat sy deïsme so kragtig veroordeel is, terwyl dié van die meer ateïstiese filosowe geïgnoreer word. Hy het hom verdedig teen die kritici van sy godsdienstige opvattings in sy Brief aan Christophe de Beaumont, die aartsbiskop van Parys, waarin hy daarop aandring dat vryheid van bespreking in godsdienstige aangeleenthede in wese meer godsdienstig is as die poging om geloof met geweld af te dwing."

Nalatenskap

Algemene wil

Die tweehonderdjarig herdenking van Rousseau se geboorte (gedenkplaat), Genève, 28 Junie 1912, Jean-Jacques, aime ton pays (liefde vir jou land), Dit wys hoe Rousseau se pa na die venster beduie. Die toneel is voorgestel uit 'n voetnoot na die Brief aan d'Alembert, waar Rousseau onthou hoe hy die gewilde vieringe gesien het na die oefeninge van die St Gervais-regiment.

Rousseau se idee van die volonté générale ('algemene wil') was nie oorspronklik van hom nie, maar het eerder behoort tot 'n gevestigde tegniese woordeskat van destydse juridiese en teologiese geskrifte. Die frase is gebruik deur Diderot en ook deur Montesquieu (en deur sy onderwyser, die Oratoriaanse broeder Nicolas Malebranche). Dit het gedien om die algemene belang wat in die regstradisie vervat is, aan te dui, op 'n spesifieke tydstip, anders as die privaat en besondere belange van mense. Dit toon 'n taamlik demokratiese ideologie, aangesien dit verklaar het dat die burgers van 'n gegewe nasie alle aksies moet uitvoer wat hulle nodig ag in hul eie soewereine vergadering.

Die konsep was ook 'n belangrike aspek van die meer radikale 17de-eeuse republikeinse tradisie van Baruch Spinoza, van wie Rousseau in belangrike opsigte verskil, maar nie in sy aandrang op die belangrikheid van gelykheid nie:

"Terwyl Rousseau se idee van die progressiewe morele agteruitgang van die mensdom vanaf die oomblik dat die burgerlike samelewing hom gevestig het, merkbaar afwyk van die bewering van Spinoza dat die menslike natuur altyd en oral dieselfde is … vir beide filosowe is die ongerepte gelykheid van die toestand van die natuur ons uiteindelike doel en maatstaf … by die vorming van die "algemene welsyn", volonté générale, of Spinoza se mens una, wat alleen al stabiliteit en politieke redding kan verseker. Sonder die hoogste gelykheidskriterium sou die algemene wil inderdaad betekenisloos wees. … Toe die Jakobynse klubs in Frankryk in die dieptes van die Franse rewolusie gereeld Rousseau gebruik het tydens radikale hervormings. en veral alles – soos grondverdeling – wat daarop gemik was om gelykheid te bevorder, het hulle tegelykertyd, al was dit onbewustelik, 'n radikale tradisie ingestel wat tot in die laat sewentiende eeu strek."

Franse revolusie

Jean-Jacques Rousseau met Du Contrat Social, kontemporêre speelkaart uit die Franse revolusie deur Hughes Chassoneris.

Maximilien Robespierre en Louis Antoine de Saint-Just, het tydens die skrikbewind, hulself as beginselvaste egalitêre republikeine beskou, wat verplig was om weg te doen met oorbodighede en korrupsie; hierin is hulle veral deur Rousseau geïnspireer. Volgens Robespierre is die tekortkominge by individue reggestel deur die 'algemene welstand' wat hy as die gesamentlike wil van die mense beskou het, te handhaaf; hierdie idee is afgelei van Rousseau se algemene testament. Die revolusionêre is ook deur Rousseau geïnspireer om die Deïsme as die nuwe amptelike burgerlike godsdiens van Frankryk voor te stel:

“Seremoniële en simboliese gebeurtenisse van die meer radikale fases van die Revolusie het Rousseau en sy kernidees opgeroep. So is die seremonie gehou op die plek van die gesloopte Bastille, georganiseer deur die voorste artistieke direkteur van die Revolusie, Jacques-Louis David, in Augustus 1793 ter herdenking van die nuwe republikeinse grondwet, 'n gebeurtenis wat kom kort na die finale afskaffing van alle vorme van feodale voorreg, bevat 'n kantate gebaseer op Rousseau se demokratiese panteïstiese deïsme soos uiteengesit in die beroemde Profession de foi d'un vicaire savoyard in boek vier van Émile.” 

Rousseau se invloed op die Franse rewolusie is opgemerk deur Edmund Burke, wat Rousseau kritiseer in Reflections on the Revolution in France, en hierdie kritiek weerklink in hele Europa, wat Katharina II van Rusland sy werke laat verbied het. Rousseau en die Franse rewolusie (veral die terreur) het tot die volgende eeu voortgeduur. Soos François Furet opgemerk het dat "ons kan sien dat Rousseau gedurende die hele negentiende eeu die kern van die interpretasie van die rewolusie was vir beide sy bewonderaars en kritici."

Invloed op die Amerikaanse Rewolusie

Volgens sommige geleerdes het Rousseau 'n minimale invloed op die stigters van die Verenigde State uitgeoefen, ondanks ooreenkomste tussen hul idees. Hulle het die mening oor die selfbewyse dat "alle mense gelyk geskape is" en die oortuiging dat burgers van 'n republiek op openbare koste opgevoed word, gedeel. 'n Parallel kan getrek word tussen die konsep van die "algemene welsyn" van die Grondwet van die Verenigde State en die konsep van "algemene wil" van Rousseau. Verdere ooreenkomste bestaan tussen Thomas Jefferson se siening van demokrasie en Rousseau se lof van Switserland en Korsika se ekonomieë van geïsoleerde en onafhanklike opstalle, en sy goedkeuring van 'n goed gereguleerde milisie, soos dié van die Switserse kantons.

Will en Ariel Durant het egter gemeen dat Rousseau 'n besliste politieke invloed op Amerika het. Volgens hulle:

“Die eerste teken van [Rousseau] se politieke invloed was in die golf van openbare simpatie wat aktiewe Franse hulp aan die Amerikaanse Rewolusie ondersteun het. Jefferson het die onafhanklikheidsverklaring afgelei van Rousseau sowel as van Locke en Montesquieu. As ambassadeur in Frankryk (1785–89) het hy baie van sowel Voltaire as Rousseau geabsorbeer … Die sukses van die Amerikaanse Rewolusie het die aansien van Rousseau se filosofie verhoog.”

Een van Rousseau se belangrikste Amerikaanse volgelinge was die handboekskrywer Noah Webster (1758–1843), wat beïnvloed is deur Rousseau se idees oor pedagogiek in Emile (1762). Webster het sy Spelling Book saamgestel volgens Rousseau se idees oor die stadiums van die intellektuele ontwikkeling van 'n kind.

Rousseau se geskrifte het moontlik 'n indirekte invloed op die Amerikaanse letterkunde gehad deur die geskrifte van Wordsworth en Immanuel Kant, wie se werke belangrik was vir die Nieu-Engeland transendentalis Ralph Waldo Emerson, sowel as op Unitariërs soos teoloog William Ellery Channing. The Last of the Mohicans en ander Amerikaanse romans weerspieël republikeinse en egalitêre ideale wat in Thomas Paine sowel as in die Engelse Romantiese primitivisme voorkom.

Kritiek op Rousseau

'n Portret van Rousseau in sy latere lewe

Die eerste wat Rousseau gekritiseer het, was sy mede-filosowe, veral Voltaire. Volgens Jacques Barzun was Voltaire geïrriteerd oor die eerste toespraak en woedend oor die tweede. Voltaire se voorlesing van die tweede toespraak was dat Rousseau sou wou hê dat die leser 'op alle vier ledemate' loop 'om by 'n barbaar in te pas.

Samuel Johnson het aan sy biograaf James Boswell gesê: "Ek dink hy is een van die ergste mense; 'n boef, wat uit die samelewing gejag moes word, soos hy was".

Jean-Baptiste Blanchard was sy voorste Katolieke teenstander. Blanchard verwerp Rousseau se negatiewe opvoeding, waarin 'n mens moet wag totdat 'n kind groot geword het om rede te ontwikkel. Die kind sou in sy vroegste jare meer baat vind by leer. Hy was ook nie eens met sy idees oor vroulike opvoeding nie en verklaar dat vroue 'n afhanklike lot is. Dit is dus onnatuurlik om hulle van hul moederpad te verwyder, want dit sou lei tot die ongelukkigheid by beide mans en vroue. Historikus Jacques Barzun verklaar dat Rousseau, in teenstelling met die mite, geen primitivis vir hom was nie:

"Die modelman is die onafhanklike boer, vry van meerderes en selfregerend. Dit was genoeg rede vir filosowe se haat teenoor hul vorige vriend. Rousseau se onvergeeflike misdaad was sy verwerping van die genade en weelde van beskaafde bestaan. Voltaire het gesing;'Die oorbodige, die nodigste ding.'Vir die hoë burgerlike lewenstandaard sou Rousseau die middelmatige boer sin vervang. Dit was die platteland teenoor die stad – 'n ontstellende idee vir hulle, net soos die wonderlike feit dat elke nuwe werk van Rousseau 'n groot sukses was, of dit nou oor politiek, teater, opvoeding, godsdiens of 'n roman oor liefde gaan."

Reeds in 1788 publiseer Madame de Staël haar briewe oor die werke en karakter van J.-J. Rousseau. In 1819, in sy beroemde toespraak "Oor antieke en moderne vryheid", kritiseer die politieke filosoof Benjamin Constant, 'n voorstander van konstitusionele monargie en verteenwoordigende demokrasie, Rousseau, of liewer sy meer radikale volgelinge (spesifiek die Abbé de Mably), omdat hy na bewering geglo het dat "alles moet plek maak vir gesamentlike wil, en dat alle beperkings op individuele regte ruim vergoed sal word deur deelname aan sosiale mag."

Frédéric Bastiat het Rousseau ernstig gekritiseer in verskeie van sy werke, veral in La Loi (Die Wet), waarin hy, nadat hy Rousseau se eie gedeeltes ontleed het, gesê het:

“En watter rol speel persone in dit alles? Hulle is bloot die masjien wat aan die gang gesit word. Word dit eintlik nie bloot as die grondstof van die masjien beskou nie? So bestaan daar dieselfde verhouding tussen die wetgewer en die prins as tussen die landboukundige en die boer; en die verhouding tussen die prins en sy onderdane is dieselfde as die tussen die boer en sy grond. Hoe hoog bo die mensdom is hierdie skrywer oor openbare aangeleenthede dan geplaas?” 

Bastiat het geglo dat Rousseau vorme van sosiale orde wat deur die mense geskep is, wou ignoreer en dit as 'n onnadenkende massa beskou wat deur filosowe gevorm moes word. Bastiat, wat deur denkers verbonde aan die Oostenrykse Skool vir Ekonomie as een van die voorlopers van die 'spontane orde' beskou word, het sy eie visie van wat hy as die 'natuurlike orde' beskou in 'n eenvoudige ekonomiese ketting waarin verskeie partye interaksie kan hê sonder om mekaar noodwendig te ken, saam te werk en aan mekaar se behoeftes te voldoen in ooreenstemming met basiese ekonomiese wette soos vraag en aanbod. In so 'n ketting, om klere te vervaardig, moet verskeie partye onafhanklik optree – bv. boere om grond te bemes en te bewerk om voer vir die skape te produseer, mense om hulle te skeer, die wol te vervoer, dit in materiaal te weef, en nog een om dit in klere te verwerk en te verkoop. Daardie persone is van nature betrokke by ekonomiese uitruil, en dit hoef nie gelas te word nie, en hul pogings hoef nie sentraal gekoördineer te word nie. Sulke kettings is teenwoordig in elke vertakking van menslike aktiwiteite, waarin individue goedere en dienste produseer of uitruil, en saam natuurlik 'n komplekse sosiale orde skep wat nie eksterne inspirasie, sentrale koördinering van pogings of burokratiese beheer tot voordeel van die samelewing vereis nie hele. Volgens Bastiat is dit 'n bewys dat die mensdom self in staat is om 'n komplekse sosio-ekonomiese orde te skep wat moontlik beter is as 'n willekeurige visie van 'n filosoof.

Bastiat was ook van mening dat Rousseau homself weerspreek het toe hy sy standpunte oor die menslike natuur voorgehou het; As die natuur "onoorwinlik genoeg is om sy ryk te herwin", waarom sou dit dan filosowe nodig hê om dit na 'n natuurlike toestand terug te stuur? Omgekeerd het hy geglo dat die mensdom sou kies wat hulle wou hê sonder filosowe om dit te lei, in ooreenstemming met die wette van die ekonomie en die menslike natuur self. 'n Ander punt van kritiek wat Bastiat geopper het is dat om bloot natuurlik te lewe die mensdom blootstel aan onnodige ontberings.

Die Markies de Sade se Justine, ou Les Malheurs de la Vertu (1791) het gedeeltelik Rousseau se sosiologiese en politieke begrippe geparodieer en gebruik as inspirasie in die diskoers oor ongelykheid en die sosiale kontrak. Konsepte soos die natuurstoestand, die beskawing is die katalisator vir korrupsie en boosheid, en mense wat 'n kontrak onderteken om wedersyds vryhede vir die beskerming van regte op te gee, waarna veral verwys word. Die Comte de Gernande in Justine, byvoorbeeld, nadat Thérèse hom gevra het hoe hy mishandeling en marteling van vroue regverdig, sê:

“Die noodsaaklikheid om mekaar gelukkig te maak, kan nie wettiglik bestaan nie, behalwe tussen twee persone wat ewe veel kapasiteit het om mekaar seer te maak en gevolglik tussen twee persone met dieselfde mag: so 'n assosiasie kan nooit tot stand kom tensy 'n kontrak [un pacte] ] onmiddellik gevorm word tussen hierdie twee persone, wat elkeen verplig om teenoor mekaar geen geweld te gebruik nie, maar wat ook nie skade berokken nie. . . [Watter dwaas wat nie die sterkste is nie sou wees om so 'n ooreenkoms nie te aanvaar nie?” 

Edmund Burke het 'n ongunstige indruk van Rousseau gevorm toe hy saam met Hume Engeland besoek en later 'n verband tussen Rousseau se egoïstiese filosofie en sy persoonlike ydelheid vestig en sê dat Rousseau "geen beginsel gehad het nie … behalwe ydelheid. Met hierdie ondeug was hy tot so 'n mate besete net tot duskant waansin".

Charles Dudley Warner het oor Rousseau geskryf in sy essay, Equality; "Rousseau het by Hobbes sowel as by Locke geleen in sy opvatting van volkssoewereiniteit; maar dit was nie sy enigste gebrek aan oorspronklikheid nie. Sy toespraak oor die primitiewe samelewing, sy onwetenskaplike en onhistoriese opvattings oor die oorspronklike toestand van die mens, was algemeen in die middel van die agtiende eeu."

In 1919 skryf Irving Babbitt, stigter van 'n beweging genaamd 'Nuwe Humanisme', 'n kritiek op wat hy 'sentimentele humanitarisme' noem, waarvoor hy Rousseau die skuld gegee het. Babbitt se uitbeelding van Rousseau is teengewerk in 'n gevierde en baie herdrukte essay van A.O. Lovejoy in 1923. In Frankryk het die fascistiese teoretikus Charles Maurras, stigter van Action Française, "... geen wroeging gehad om die skuld vir beide romantisme en rewolusie in 1922 stewig op Rousseau te blameer nie."

Tydens die Koue Oorlog is Rousseau gekritiseer vir sy verbintenis met nasionalisme en die gepaardgaande misbruik daarvan, byvoorbeeld in Talmon, Jacob Leib (1952), The Origins of Totalitarian Democracy. Talmon, Jacob Leib (1952), The Origins of Totalitarian Democracy . Dit het onder geleerdes bekend gestaan as die " totalitêre tesis ". Politieke wetenskaplike J.S. Maloy sê dat "die twintigste eeu Nazisme en Stalinisme by die Jakobinisme gevoeg het op die lys van gruwels waarvoor Rousseau die skuld kon kry … Daar word beskou dat Rousseau die soort indringende knoeiery met die menslike natuur wat die totalitêre regimes van die middel van die eeu probeer aanwend het, voorgestaan het. "Maar hy voeg by dat" Die totalitêre tesis in Rousseau-studies teen hierdie tyd as 'n attribuut gediskrediteer is van werklike historiese invloed." Arthur Melzer, hoewel hy toegegee het dat Rousseau nie die moderne nasionalisme sou goedgekeur het nie, merk op dat sy teorieë wel die "saad van nasionalisme" bevat, in soverre dit die "politiek van identifikasie" uiteensit, wat gewortel is in simpatieke emosie. Melzer meen ook dat Rousseau, toe hy toegegee het dat mense se talente ongelyk is, stilswyend die tirannie van die weinige oor die vele goedkeur. Ander sê egter dat Rousseau hom bekommer oor die konsep van gelykheid onder die wet, nie gelykheid van talente nie. Vir Stephen T. Engel, aan die ander kant, het die nasionalisme van Rousseau verwag dat moderne teorieë van 'verbeelde gemeenskappe' wat sosiale en godsdienstige verdeeldheid binne state, transendeer.

Op soortgelyke gronde was die politieke filosoof Hannah Arendt een van Rousseau se sterkste kritici gedurende die tweede helfte van die 20ste eeu. Deur Rousseau se denke as voorbeeld te gebruik, identifiseer Arendt die idee van soewereiniteit met die van die algemene wil. Volgens haar was dit die begeerte om 'n enkele, verenigde testament op te stel wat gebaseer was op die verstikking van mening ten gunste van openbare passie wat bygedra het tot die oordrewenheid van die Franse Revolusie.

Waardering en invloed

Rousseau beïnvloed Immanuel Kant, hier geskilder deur Johann Gottlieb Becker in 1768

Die boek Rousseau and Revolution, deur Will en Ariel Durant, begin met die volgende woorde oor Rousseau:

"Hoe het dit gebeur dat 'n man wat arm gebore is, sy moeder by geboorte verloor en spoedig deur sy vader verlaat is, met 'n pynlike en vernederende siekte vertoef, twaalf jaar lank tussen vreemde stede en teenstrydige gelowe ronddwaal, wat deur die samelewing en die beskawing afgewys word, om Voltaire, Diderot, die ensiklopedie en die eeu van die rede te verdryf, van plek tot plek gedryf as 'n gevaarlike rebel, verdink van misdaad en waansin, en in sy laaste maande die apoteose van sy grootste vyand gesien het – hoe het dit gebeur hierdie man, na sy dood, seëvier oor Voltaire, herleef godsdiens, transformeer onderwys, verhoog die sedes van Frankryk, inspireer die romantiese beweging en die Franse rewolusie, beïnvloed die filosofie van Kant en Schopenhauer, die toneelstukke van Schiller, die romans van Goethe, die gedigte van Wordsworth, Byron en Shelley, die sosialisme van Marx, die etiek van Tolstoi, en, in geheel, meer uitwerking op die nageslag as enige ander skrywer of denker van die agtiende eeu in watter eeu skrywers meer invloedryk was as wat hulle ooit tevore was?"

Die Duitse skrywers Johann Wolfgang von Goethe, Friedrich Schiller en Johann Gottfried von Herder het verklaar dat Rousseau se geskrifte hulle geïnspireer het. Herder beskou Rousseau as sy 'gids', en Schiller vergelyk Rousseau met Sokrates. Goethe verklaar in 1787: "Emile en sy sentimente het 'n universele invloed op die gekultiveerde gees gehad." Ander skrywers wat deur Rousseau se geskrifte beïnvloed is, was Giacomo Leopardi in Italië; Aleksander Poesjkin en Leo Tolstoi in Rusland; William Wordsworth, Robert Southey, Samuel Taylor Coleridge, Lord Byron, Mary Shelley en John Keats in Engeland; en Nathaniel Hawthorne en Henry David Thoreau in Amerika. Volgens Tolstoi: "Op vyftien het ek om my nek 'n medalje met Rousseau se portret gedra, in plaas van die gewone kruis,"

Rousseau se Discours sur les sciences et les arts, wat die individualisme beklemtoon en die "beskawing" verwerp, word waardeer deur onder andere Thomas Paine, William Godwin, Shelley, Tolstoi en Edward Carpenter. Rousseau se tydgenoot Voltaire waardeer die afdeling in Emile met die titel Profession de foi du Vicaire savoyard.

Moderne bewonderaars van Rousseau sluit in John Dewey en Claude Lévi-Strauss. Volgens Matthew Josephson het Rousseau al meer as twee eeue lank kontroversieel gebly en het hy tot op hede bewonderaars en kritici gekry. Op hul eie manier het beide kritici en bewonderaars die betekenis van die man beklemtoon, terwyl diegene wat hom met eerlikheid beoordeel het, saamgestem het dat hy die beste denker van sy tyd was oor die kwessie van beskawing.

Komponis

Avril, bl. 2

Rousseau was 'n suksesvolle komponis van musiek, wat sewe operas sowel as musiek in ander vorme geskryf het en as teoretikus bydraes gelewer het tot musiek. As komponis was sy musiek 'n mengsel van die laat-barokstyl en die opkomende klassieke mode, naamlik Galant, en hy behoort aan dieselfde generasie oorgangskomponiste as Christoph Willibald Gluck en C. P. E. Bach. Een van sy meer bekende werke is die eenbedryf-opera Le devin du village. Dit bevat die duet "Non, Colette n'est point trompeuse", wat later herrangskik is as 'n selfstandige liedjie deur Beethoven, en die gavotte in toneel nr. 8 is die bron van die deuntjie van die Amerikaanse volkslied Go Tell Aunt Rhody Hy het ook verskeie bekende motette gekomponeer, waarvan sommige tydens die Concert Spirituel in Parys gesing is. Rousseau se tante Suzanne was passievol oor musiek en het 'n groot invloed op Rousseau se belangstelling in musiek gehad. In sy Les Confessions beweer Rousseau dat hy haar "verskuldig is" vir sy passie vir musiek. Rousseau het formele musiekonderrig by die huis van Françoise-Louise de Warens geneem. Sy het Rousseau ongeveer 13 jaar lank aan en af gehuisves, wat hom werk en verantwoordelikhede gegee het. In 1742 ontwikkel Rousseau 'n stelsel van musikale notasie wat versoenbaar is met tipografie en genommer. Hy het sy uitvinding aan die Academie Des Sciences voorgehou, maar hulle het dit verwerp, sy pogings geprys en hom aanbeveel om weer te probeer. In 1743 skryf Rousseau sy eerste opera, Les Muses galantes [fr], wat die eerste keer in 1745 uitgevoer is.

Rousseau en Jean-Philippe Rameau stry oor die meerderwaardigheid van Italiaanse musiek bo Frans. Rousseau het aangevoer dat Italiaanse musiek beter was as gevolg van die beginsel dat melodie voorrang bo harmonie moet hê. Rameau het aangevoer dat Franse musiek beter was as gevolg van die beginsel dat harmonie voorrang bo melodie moet hê. Rousseau se pleidooi vir melodie het die idee ingebring dat die vrye uitdrukking van 'n kreatiewe persoon in kuns belangriker is as die streng nakoming van tradisionele reëls en prosedures. Dit staan vandag bekend as 'n kenmerk van die Romantiek. Rousseau het gepleit vir musikale vryheid en het die houding van mense ten opsigte van musiek verander. Sy werke is erken deur komponiste soos Christoph Willibald Gluck en Wolfgang Amadeus Mozart. Nadat Rousseau in 1752 Le Devin du village saamgestel het, het hy gevoel dat hy nie vir die teater kon gaan werk nie, want hy was 'n moralis wat besluit het om van wêreldse waardes weg te breek.

Musikale komposisies

• Les Muses galantes (1743)
• Les Fetes de Remire (1745)
• Symphonie à Cors de Chasse (1751)
• Le Devin du village (1752) – opera in 1 act
• Salve Regina (1752) – antiphone
• Chansons de Bataille (1753)
• Pygmalion (1762/1770) – melodrama
• Avril – aire a poesía de Rémy Belleau
• Les Consolations des Misères de Ma Vie (1781)
• Daphnis et Chloé
• Que le jour me dure!
• Le Printemps de Vivaldi (1775)

Werke

Hoof Werke

• Dissertation sur la musique moderne, 1743
• Discours sur les sciences et les arts, 1750
• Narcissus, or The Self-Admirer: A Comedy, 1752
• Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes, 1754
• Lettre sur la musique française
• Discours sur l'économie politique, 1755
• Lettre à d'Alembert sur les spectacles, 1758
• Julie, ou la nouvelle Héloïse, 1761
• Émile, ou de l'éducation, 1762
• Du contrat social, 1762
• Four Letters to M. de Malesherbes, 1762
• Lettres écrites de la montagne, 1764
• Dictionnaire de la musique 1767
• Les Confessions, 1770, gepubliseer 1782
• Constitutional Project for Corsica, 1772
• Considerations on the Government of Poland, 1772
• Letters on the Elements of Botany
• Essai sur l'origine des langues, gepubliseer 1781
• Dialogues: Rousseau, Judge of Jean-Jacques, Lettres écrites de la montagne 1782
• Rêveries du promeneur solitair, nie voltooi uigegee 1782

Uitgawes in Engels

• Basic Political Writings, trans. Donald A. Cress. Indianapolis: Hackett Publishing, 1987.
• Collected Writings, ed. Roger Masters and Christopher Kelly, Dartmouth: University Press of New England, 1990–2010, 13 vols.
• The Confessions, trans. Angela Scholar. Oxford: Oxford University Press, 2000.
• Emile, or On Education, trans. with an introd. by Allan Bloom, New York: Basic Books, 1979.
• "On the Origin of Language", trans. John H. Moran. In On the Origin of Language: Two Essays. Chicago: University of Chicago Press, 1986.
• Reveries of a Solitary Walker, trans. Peter France. London: Penguin Books, 1980.
• 'The Discourses' and Other Early Political Writings, trans. Victor Gourevitch. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
• 'The Social Contract' and Other Later Political Writings, trans. Victor Gourevitch. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
• 'The Social Contract, trans. Maurice Cranston. Penguin: Penguin Classics Various Editions, 1968–2007.
• The Political writings of Jean-Jacques Rousseau, geredigeer uit die oorspronklike MCS en outentieke uitgawes met inleiding en aantekeninge deur CE Vaughan, Blackwell, Oxford, 1962. (In Frans, maar die inleiding en aantekeninge is in Engels).
• Rousseau on Women, Love, and Family (2009), 'n bloemlesing van Rosseau se geskrifte, waarvan sommige deur die redakteurs vir hierdie bundel vertaal is.

Bronne

• Babbitt, Irving (1991), Rousseau and Romanticism, Library of Conservative Thought, Edison, New Jersey: Transaction .
• Barzun, Jacques (2001). From Dawn to Decadence: 500 Years of Western Cultural Life: 1500 to the Present. London: HarperCollins. ISBN 978-0-00-711382-8.
• Bastiat, Frédéric (2010). The Law. New York: Cosimo Classics. ISBN 978-1-61640-377-5.
• Bertram, Christopher (2012). Zalta, Edward N. (red.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2012 uitg.). Metaphysics Research Lab, Stanford University.
• Blackwood, William (1842). "Protestantism in Geneva". Blackwood's Magazine. 51.
• Cranston, Maurice (2005), The Solitary Self, Chicago, Illinois: University of Chicago Press .
• Damrosch, Leo (2005). Jean-Jacques Rousseau: Restless Genius. New York: Houghton Mifflin Harcourt. p. 566. ISBN 978-0-618-44696-4..
• Durant, Will; Durant, Ariel (1967). The Story of Civilization: Rousseau and revolution; a history of civilization in France, England, and Germany from 1756, and in the remainder of Europe from 1715 to 1789. Vol. 10. Simon & Schuster. p. 1091. ISBN 978-0-671-21988-8.
• Einaudi, Mario (1968). Early Rousseau. Ithaca: Cornell University Press.
• Ellingson, Ter (2001). The Myth of the Noble Savage. Berkeley: University of California Press.
• Gay, Peter (1977). The Enlightenment : an interpretation. New York: Norton. ISBN 0-393-00870-3.
• Grimm, Friedrich Melchior Freiherr von (1815). Historical & Literary Memoirs and Anecdotes, Selected from the Correspondence of Baron de Grimm and Diderot with the Duke of Saxe-Gotha, and Many Other Distinguished Persons, Between the Years of 1753 and 1790 (in Engels). Vol. 4th. Vertaal deur Bland, Robert; Plumptre, Anne. London: Henry Colburn.
• Israel, Jonathan I. (2002). Radical Enlightenment: Philosophy and the Making of Modernity. Oxford University Press.
• Lovejoy, Arthur O. (1948) [1923]. "The Supposed Primitivism of Rousseau's 'Discourse on Inequality'". Modern Philology. XXI: 165–186.. Reprinted in Essays in the History of Ideas (Baltimore: Johns Hopkins Press). "A classic treatment of the Second Discourse" – Nicholas Dent.
• Musset-Pathay, Victor Donatien de (1821). Histoire de la vie et des ouvrage de J.-J. Rousseau (in Frans). Vol. 1st. Paris: Pélicier.
• Rosenblatt, Helena (1997). Rousseau and Geneva: From the First Discourse to The Social Contract, 1749–1762. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-57004-6.
• Rousseau, Jean-Jacques (1796) [1782]. The Confessions of J.J. Rousseau, Citizen of Geneva: Part the First. To which are Added, The Reveries of a Solitary Walker. Vol. 1st (3rd uitg.). London: G.G. and J. Robinson.
• Rousseau, Jean-Jacques (1856). Oeuvres complètes de J.J. Rousseau: avec des notes historiques [Complete works of J.J. Rousseau: with historical notes] (in Frans). Vol. 11th. Frankfurt on the Main: Heinrich Hirsch Bechhold.
• Rousseau, Jean-Jacques (1903). The Confessions of Jean Jacques Rousseau: Now First Completely Translated Into English. Vol. 1st. London: Aldus Society.
• Rousseau, Jean-Jacques (1987), Confessions, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-31500-5, https://archive.org/details/isbn_9780521328036 
• Snyder, R. Claire (1999). Citizen-Soldiers and Manly Warriors: Military Service and Gender in the Civic Republican Tradition. Vol. 1st. Lanham, Md: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-0-7425-7353-6.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Jean-Jacques Rousseau.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.