Buskruit
Buskruit is 'n soort kruit wat in die 9de eeu uitgevind is en was bykans die enigste aandryfmiddel en plofstof tot en met die 19de eeu. Aangesien die verbrandingsprodukte uit ongeveer 60% soliede partikels bestaan wat geneig is om geweerlope te verstop, is dit vervang met ander stowwe soos rooklose kruite en dinamiet. Dit word vandag steeds vervaardig hoofsaaklik vir gebruik in vuurwerke, modelvuurpyl-motors en vir reproduksies van voorlaaiers.
Beskrywing
[wysig | wysig bron]
Buskruit bestaan uit die verkorrelde bestanddele swael (S), houtskool (verskaf koolstof aan die reaksie) en salpeter (kaliumnitraat, KNO3; verskaf suurstof aan die reaksie).
Die chemiese reaksie wat die verbranding van Buskruit beskryf is:
- 2(KNO3) + S + 3C → K2S + N2 + 3(CO2)
Die optimale verhoudings vir buskruit is: 74.64% salpeter, 13.51% houtskool en 11.85% swael (op 'n massabasis). Die huidige standaard vir buskruitvervaardiging deur pirotegnici tans is 75% kaliumnitraat, 15% sagte houtskool en 10% swael.
'n Buskruit meel word voorberei deur van 'n balmeule gebruik te maak met maal-elemente wat nie vonke veroorsaak nie (van lood vervaardig). Buskruit word verkorrel om die verbrandingstempo daarvan aan te pas. Die meel word in blokke saamgepers met 'n voorafbepaalde digtheid (1.7 g/cm³). Die blokke word dan opgebreek in korrels. Hierdie korrels word dan volgens grootte gesorteer om verskillende grade buskruit te lewer. Standaardgraad buskruit wissel van die growwe Fg graad wat in grootloop gewere en klein kanonne, FFg graad (medium en kleinloop gewere), FFFg graad (pistole) en FFFFg graad (kleinloop, kort pistole en ontsteker vir die snaphaan (sanna of pangeweer). Baie growwe buskruit is vir mynbou gebruik voor die ontwikkeling van nitrogliserien en dinamiet.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Buskruit is in China in die 9de eeu uitgevind tydens die Tang-dinastie (618-907 n.C.). Die uitvinding is waarskynlik per ongeluk ontdek tydens alchemistiese eksperimente. Die eerste opgetekende verwysings na buskruit verskyn in vroeë alchemiste se geskrifte as aanmanings om nie sekere materiale te meng nie. Dié mengsels het egter groot hoeveelhede onbrandbare materiale bevat. Teen die 11de eeu is daar begin om buskruit vir militêre doeleindes in China te gebruik in die vorm van vuurpyle en bomme wat met katapulte gewerp is. Die eerste verwysings na missiel werpende wapens verskyn in 1259 toe bamboesbuise gebruik is om gebakte klei projektiele na die vyand te vuur. Hierdie tipe wapen was meer van 'n lastigheid op die slagveld as wat dit 'n gevaar ingehou het. Die oudste metaalkanonne in China dateer uit 1323. Dit wil voorkom asof die gebruik van buskruit vanuit China na die res van die wêreld versprei het. Dit is deur die Mongole (1279–1368) teen die Russe gebruik en daar is van melding gemaak in 'n Europese manuskrip deur Roger Bacon in 1248. Die eerste Europese verwysing na kanonne is 'n aantekening van kanonne wat vanuit Gent in 1313 uitgevoer is. Teen die middel 14de eeu word daar baie melding gemaak van kanonne in Europa sowel as China. Dit was egter die Europeërs wat besef het dat slegs drie van die bestanddele werklik nodig was vir 'n effektiewe buskruit en ook die belangrike rol wat kaliumnitraat (salpeter) daarin gespeel het.
In China sowel as Europa is die gebruik van buskruit in vuurwapens en kanonne vertraag omdat dit moeilik was om metaalbuise te vervaardig wat die ontbranding kon binnehou. Hierdie probleme kon gelei het tot die mite dat die Chinese hulle uitvinding slegs gebruik het in die vervaardiging van vuurwerke. Buskruit is egter gereeld in kanonne en vuurpyle tydens die Mongoolse invalle van die 13de en 14de eeue gebruik en was ook 'n kenmerk van latere oos-Asiese oorlogvoering. Die lae, dik stadsmure van Beijing (in 1406 begin) is byvoorbeeld spesifiek ontwerp om aanvalle met artillerie te weerstaan en Ming-dinastie (1368–1644) het die hoofstad van Nanjing na Beijing in 1412 geskuif juis omdat die heuwels rondom Nanjing goeie posisies vir die artillerie van aanvallers gebied het.
Die oorsprong van buskruit en kanonne bly egter steeds 'n omstrede onderwerp omdat die meeste Chinese geskrewe bronne 17de eeuse kopieë van vroeëre geskrifte is. Chinese vuurwapens het ook nie verder as die mees primitiewe vorms ontwikkel tot en met hul kontak met Europese handelaars nie. Japannese bronne laat blyk dat vuurwapens bykans heeltemal onbekend (of vergete) was voordat die Portugese in 1543 te Tanegashima daar aangeland (of eerder skipbreuk gely) het. Die militêre aanvalle van die Mongole (1279–1368) blyk die aansporing te gewees het vir die ontwikkeling van vuurwapens in China, maar in die tydperk was ouer vorms van belegwapens soos die trebuchet aan die orde van die dag.
Tydens die 15de tot die 17de eeu het daar vele ontwikkelinge in kruittegnologie hoofsaaklik in Europa plaasgevind. Vooruitgang in metallurgie het gelei tot die ontwikkeling van handwapens soos die Musket (roer). Die ontwikkeling van die kanon het ook vinniger as in China plaasgevind en hierdie tegnologiese ontwikkelings is na China oorgedra deur Jesuïete-sendelinge wat deur die latere Ming- en die vroeëre Qing keisers in beheer van kanonvervaardiging daar geplaas is.
Later in die 19de eeu is nitrogliserien, nitrosellulose en rooklose kruite uitgevind wat vinnig gelei het tot die vervanging van buskruit in vele toepassings.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- Gunpowder: Alchemy, Bombards, & Pyrotechnics by Jack Kelly, Basic Books, ISBN 0-465-03718-6.
- A History of Greek Fire and Gunpowder by J.R. Partington ISBN 0-8018-5954-9
- Guns and Rifles of the World by Howard Blackmore ISBN 0-670-35780-4
- Engelse wikipedia artikel oor buskruit
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Ulrich Bretscher se blad oor buskruit Geargiveer 23 Mei 2012 op Wayback Machine
