Protoster
’n Protoster is ’n ster in wording. Sterevolusie begin met die swaartekraginstorting van ’n reusagtige molekulêre wolk. Wanneer so ’n instorting eers begin, kan dit nie gekeer word nie. Tipiese reusagtige molekulêre wolke is rofweg 100 ligjare in deursnee en bevat tot 6 miljoen sonmassas.
Proses
[wysig | wysig bron]Terwyl die wolk instort, breek dit op in al hoe kleiner dele, wat bolle gas vorm.[1] In elk van hierdie bolle laat die instortende gas swaartekragenergie as hitte vry wat deur konveksie na buite oorgedra word en van die oppervlak af weggestraal word. Namate die temperatuur en druk toeneem, kondenseer die bol gas in ’n roterende sfeer van superwarm gas bekend as ’n protoster.
In hierdie fase van die ster, nes in alle ander fases, is daar ’n ewewig tussen die swaartekrag, wat die voorwerp inmekaar wil druk, en die gas- en magnetiese druk, wat dit wil laat uitsit. Namate die digte bol massa bykry uit sy omringende wolk van gas en stof, begin swaartekrag die oorhand kry en word die bol gas verder inmekaargedruk. Die duur van hierdie fase word bepaal deur die ewewig tussen voortgaande inmekaardrukking en uitgestraalde energie.
’n Protoster hou aan groter word deur die akkresie van gas en stof vanuit die molekulêre wolk. Dié gas en stof om die voorwerp vorm ook ’n protoplanetêre skyf, waaruit planete later kan ontstaan.
Uiteindelik sal die druk en temperatuur in die middel van die protoster so toeneem dat kernfusie begin. Die protoster word dan ’n voor-hoofreeksster terwyl dit sy finale massa bereik. Voorbeelde van sulke sterre is T Tauri- en Herbig Ae/Be-sterre. Hulle lê op die Hertzsprung-Russell-diagram regs van die hoofreeks en beweeg al hoe nader daaraan.
Verdere ontwikkeling word deur die ster se massa bepaal. Massa word gewoonlik gemeet aan die massa van die Son: 2 × 1030 kg beteken 1 M☉ (sonmassa).
Protosterre word deur stof omhul en is dus makliker sigbaar by infrarooigolflengtes. Waarnemings met die Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE) is veral belangrik om talle protosterre in die Melkweg en hul moedersterreswerms waar te neem.[3][4]
Bruindwerge
[wysig | wysig bron]In gasbolle wat ligter as ongeveer ’n tiende van die Son se massa is, bereik die druk en temperatuur in die middel nooit die punt waarby kernfusie begin nie. Sulke voorwerpe word bruindwerge genoem.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Myers, P. C.; Benson, P. J. (1983). "Dense Cores in Dark Clouds: II. NH3 Observations and Star Formation". Astrophysical Journal. 266: 309. Bibcode:1983ApJ...266..309M. doi:10.1086/160780.
{{cite journal}}: Onbekende parameter|lastauthoramp=geïgnoreer (hulp) - ↑ "A diamond in the dust" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Julie 2019. Besoek op 16 Februarie 2016.
- ↑ "Wide-field Infrared Survey Explorer Mission" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020.
- ↑ Majaess, D. (2013). Discovering protostars and their host clusters via WISE, ApSS, 344, 1 (VizieR catalog)
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Protoster.
Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse en Engelse Wikipedia
