Reg

Regstelsels van die wêreld.

Die reg is al die reëls in 'n samelewing wat deur bevoegde owerhede neergelê is om die gedrag van en verhouding tussen regsubjekte te reguleer deur middel van strawwe wat daarop gemik is om afwykende gedrag en versteurde verhoudings reg te stel.

Daar bestaan verskille in die benadering tot regspleging in die Engelse wêreld en dié van kontinentale Europa. Die kontinentale reg is hoofsaaklik gebaseer op gekodifiseerde reg, wat beteken dat die grootste deel van die reg vasgelê is in die wet ("Statutêre reg"). Die regter word hier tradisioneel gesien as die persoon wat die teks van die wet interpreteer en toepas, maar self maak hy geen regsreëls nie. Dit staan in teenstelling met die Engelse reg waar die regspraak ook bydra tot die skep van regspresedente en sodoende bydra tot die regstelsel – 'n stelsel wat bekend staan as die "gemenereg"-stelsel.

Kodifisering van die reg

Reg is die formele kodifisering van gebruike wat aanvaarding as die afdwingbare norm in 'n samelewing bereik het. Hierdie aanvaarding word in die moderne samelewing versnel deur die bestaan van wetgewende liggame wat hul ten doel stel om die wette toe te pas.

Die kodifisering van die wet behels die wetgewing en regulasies van statute asook die bylê van geskilpunte. In die privaatregstelsel is die kodifisering 'n poging om die wet volgens fundamentele etiese beginsels te struktureer om sodoende 'n gevoel van orde en eenvoud te skep waar elke lid van die samelewing die wet kan verstaan en nie net die universiteitsopgeleide regsgeleerdes nie. Om die wet in eenvoudige en verstaanbare taal neer te skryf sodat die leek, sonder enige spesiale onderrig, dit kan verstaan, is die enigste manier waarop redelikerwys van mense verwag kan word om dit te gehoorsaam. Dan sal diegene wat die regsewewig versteur, dit aanvaar as hulle die gevolge van hulle dade moet dra.

Bogenoemde oorvleuel met die idee van 'n formele sosiale regstaal soos verstaan word in etiek. Dit mag dalk verstaanbaar wees vir die opgevoede leek maar dalk nie vir Jan Alleman nie. Dit mag byvoorbeeld makliker wees om die idee van presedent (sien ook stare decisis) te verduidelik as die begrip van die redelike persoon, maar dit is baie moeiliker om te verduidelik waarom presedent regverdig is teenoor 'n persoon sonder hoër onderwysopleiding.

Verdere bespreking

Die meeste wette en regstelsels — in die Westerse wêreld — is grootliks dieselfde ten opsigte van die kerntemas, wat spruit uit soortgelyke waardes en sosiale, ekonomiese en politieke omstandighede, en verskil minder in wese as in die tegniese terminologie en prosedures wat gebruik word.

Een van die fundamentele ooreenkomste tussen die verskillende regstelsels is dat vir die wet om algemeen aanvaar en nagekom te word, dit openbaar, effektief en geldig moet wees in die sin dat dit beskikbaar moet wees vir die gewone burger in plekke of middelle waarvan hy kennis dra. Verder moet daar maniere wees om die toepassing daarvan te verseker en moet dit deur middel van 'n formele prosedure deur 'n erkende gesaghebbende instansie uitgereik word.

In die konteks van die meeste regstelsels word wette uitgevaardig deur die prosesse van grondwet stigting, grondwet veranderinge, wetgewing, uitvoerende gesagsbevel, regulasies en hofbeslissing; binne gemeneregsgebiede speel laasgenoemde 'n belangrike rol in die vaslegging van addisionele wetlike regulasies.

"De facto"-wette kan egter ook ontstaan deur gebruike en tradisies. (Sien Gewoontereg; Anargiese reg.)

Die reg het ook 'n antropologiese dimensie. Om 'n regskultuur te hê, moet mense in 'n samelewing leef waar 'n regering bestaan wie se gesag moeilik is om te vermy en wat algemeen as wettig erken word. Mense sien af van weerwraak en eierigting en kies eerder om hulle griewe voor die regering en sy agente vir beslegting te bring en vertrou dat die strawwe dienooreenkomstig afgedwing sal word.

Hierdie gedrag staan in kontras met 'n kultuur van eer, waar respek vir mense en groepe spruit uit die vrees vir wraak wat hulle, buite verhouding met die oortreding, kan neem as hulle persoon, eiendom of regte nie gerespekteer word nie. 'n Regskultuur moet onderhou word. Dikwels word die kultuur ondermyn deur 'n afnemende respek vir die reg, hetsy deur 'n swak regering wat nie in staat is om sy gesag uit te oefen nie, of deur die swaar las van 'n poging om gedrag te verbied wat algemeen in 'n kultuur of sub-kultuur voorkom. Wanneer die regskultuur dan agteruitgaan, bestaan daar die sterk moontlikheid dat 'n kultuur gebaseer op eer sal ontstaan om dié se plek in te neem.

Daar is verskeie onderskeibare wette en regstradisies en elke regsgebied het sy eie stel wette en regstelsel. Individueel gekodifiseerde wette staan bekend as statute en die versameling van wette wat op 'n onderwerp van toepassing is en sy oorsprong in een bron het, word gewoonlik deur 'n spesifieke verwysing aangedui. (Bv. Romeinse reg, Gemenereg en Kriminele reg.

Vertakkinge van die reg

Wat hier volg is nie 'n omvattende lys nie.

• Administratiefreg verwys na die versameling wette wat die burokratiese- en bestuursprosedures van 'n regsgebied beheer en word geadministreer deur die uitvoerende gesag van 'n staat; eerder as deur die wetgewende gesag (indien die gesag geskei is in terme van die trias politica leerstuk, in daardie regsgebied). Hierdie vertakking reguleer internasionale handel, vervaardiging, besoedeling, belasting en so meer. Dit word somtyds gesien as 'n onderafdeling van burgerlike reg en word ook publieke reg genoem aangesien dit bemoeid is met die regulering van openbare instansies.
• Gewysdes of presedente (hofuitsprake) reguleer hoe wette verstaan moet word deur middel van presedentskepping. Gewysdes word deur regsgeleerdes geïnterpreteer om die presidente wat in hofuitsprake geskep word en wat in die reg nagevolg gaan word, af te lei. Die primêre bron van gewysdes is die hooggeregshof.
• Privaatreg reguleer die verhoudinge tussen regsubjekte en kan die staat insluit. Voorbeelde sluitend in kontrakteen eise. Ingevolge die privaatreg kan 'n persoon wie se regte geskend is, genoegdoening van 'n ander party eis. Waar geldelike skadevergoeding ontoereikend blyk te wees, mag 'n siviele hof ander remedies beskikbaar stel, soos om iemand te verbied om iets te doen of deur iemand se wetlike status formeel te verander (bv; skeisake).
• Kommersiële reg, dikwels beskou as deel van privaatreg dek besigheids- en handelsverhoudinge insluitende verkope en besigheidsentiteite.
• Gemenereg is afgelei van die Angel-Saksiese gewoontereg en is byvoorbeeld deur die eeue heen in Engelse howe ontwikkel en word ook regter-gemaakte wette genoem omdat die besluite van regters swaar beïnvloed word en somtyds selfs die gebind word deur die presedente wat deur regters in voorafgaande beslissings oor verwante aangeleenthede gemaak is.
• Strafreg is die versameling wette wat strafmaatreëls deur de regering reguleer (soos gevangenisskap en/of boetes) as vergelding vir misdade wat teen die sosiale orde gepleeg is.
• Internasionale reg beheer die verhoudinge tussen state of tussen burgers van verskillende state of internasionale organisasies. Die primêre bronne hier is gewoontereg en verdrae.
• Prosesreg is die reëls en regulasies wat in 'n regstelsel gevind word wat toegang tot regsinstansies soos die howe reguleer, insluitende die indien van private regsgedinge. Die behandeling van verweerders en veroordeeldes deur die openbare, kriminele regstelsel. Sake soos arrestasies, bewyse, geregtelike opdragte en pleidooie word deur die wette afgedwing.
• Sien verder ook die Bronne van die Suid-Afrikaanse Reg.

Wetlike onderwerpe

Administratiefreg – Burgerregte – Kommersiële reg – Gewoontereg – Kontrakte – Grondwetlike reg – Koöperatiewe reg – Kriminele reg – Verkiesingsreg – Omgewingsreg – Billikheidsreg – Bewyse – Gesinsreg – Menseregte – Immigrasie – Intellektuele Goederereg – Agentskap – Arbeidswet – Militêre reg – Regspleging – Privaatreg – Eiendomsreg – Openbare gesondheidswet – Belastingwetgewing – Trusts en boedels – Kuberwet – Waterwet

Verdere leeswerk

• Cheyenne Way: Conflict & Case Law in Primitive Jurisprudence, Karl N. Llewellyn and E. Adamson Hoebel, University of Oklahoma Press, 1983, trade paperback, 374 pages, ISBN 0-8061-1855-5
• The Bilingual LSP Dictionary. Principles and Practice for Legal language, Sandro Nielsen, Gunter Narr Verlag 1994.
• Ander boeke deur Karl N. Llewellyn^{[dooie skakel]}

Eksterne skakels

• Law & Legal News & Reference Geargiveer 6 April 2019 op Wayback Machine
• Essentials of Law-Related Education. ERIC Digest.
• WorldLII – The World Legal Information Institute