Vrugbare Halfmaan
Die Vrugbare Halfmaan is ’n sekelmaanvormige streek in die Midde-Ooste: die hedendaagse Irak, Sirië, Libanon, Israel, Palestina, Jordanië, die noordoostelike en Nylvalleistreke van Egipte, asook die suidoostelike deel van Turkye en die westelike rand van Iran.[1][2] Sommige skrywers sluit Siprus in.
Die gebied is al die "wieg van die beskawing" genoem, want dit is waar landbou begin ontwikkel het namate mense die omgewing begin skoonmaak en verander het om nuut gedomestiseerde plante as gewasse te kweek. Vroeë beskawings soos Sumer in Mesopotamië het danksy landbou floreer.[3] Tegnologiese vorderings het ingesluit besproeiing, skryf, die wiel en glas, waarvan die meeste in Mesopotamië uitgevind is.
Terminologie
[wysig | wysig bron]
| Antieke Nabye Ooste |
|---|
 |
| Streke en state |
|
Die Levant |
| Argeologiese tydperke |
| Tale |
| Mitologie |
| Ander onderwerpe |
Die term "Vrugbare Halfmaan" is die eerste keer deur die argeoloog James Henry Breasted gebruik in Outlines of European History (1914) en Ancient Times, A History of the Early World (1916).[4][5][6][7]
Soos die term tans gebruik word, sluit dit Israel, Palestina, Irak, Sirië, Libanon, Egipte en Jordanië in, sowel as die omringende gebiede van Turkye en Iran. Benewens die Tigris en Eufraat, sluit rivierbronne die Jordaan in. Die binneste grens word omring deur die droë klimaat van die Siriese Woestyn in die suide. Om die buitenste grens lê die Anatoliese en Armeense hooglande in die noorde, die Saharawoestyn in die weste, Soedan in die suide en die Iranse Plato in die ooste.
Biodiversiteit en klimaat
[wysig | wysig bron]Riviere en moeraslande was uiters belangrik vir die opkoms van die beskawing, maar was nie die enigste faktore nie. Die streek is geografies belangrik as die "brug" tussen Noord-Afrika en Eurasië wat die behoud van ’n groter biodiversiteit moontlik gemaak het as in Europa en Noord-Afrika op hulle eie, waar die klimaatsverandering tydens die Ystydperk gelei het tot herhaalde uitsterwings toe ekostelsels teen die waters van die Middellandse See saamgedruk is. Volgens die Saharapomphipotese was hierdie Midde-Oosterse landbrug uiters belangrik vir die moderne verspreiding van ouwêreldse flora en fauna, insluitende die verspreiding van die mensdom.
Die streek is die ergste getref deur die skeiding van die plate van Afrika en Arabië en die versmeltende Arabiese en Eurasiese plate. Dit het die streek ’n baie gevarieerde sone met hoë, sneeubedekte berge gemaak.
Die Vrugbare Halfmaan het baie uiteenlopende klimaatstoestande gehad en groot klimaatsveranderings het die evolusie aangemoedig van "r"-tipe jaarplante, wat meer eetbare sade vervaardig het as "K"-tipe meerjarige plante. Die drasties wisselende hoogtes het ook gelei tot nuwe spesies eetbare plante vir vroeë proefnemings met kweking. Die belangrikste was dat die Vrugbare Halfmaan die tuiste was van agt Neolitiese stigtersgewasse wat belangrik was in die vroeë landbou (dit is die wilde voorlopers van emmerkoring, enkelkorrelkoring, gars, vlas, keker-ertjies, ertjies, lensies en wilde-ertjies) en vier van die belangrikste spesies gedomestiseerde diere (beeste, bokke, skape en varke); die vyfde spesie, die perd, het daarnaby voorgekom.[8] Die Vrugbare Halfmaan het verder ’n groot persentasie plante wat self kan voortplant, maar ook kruisbestuif kan word.[8]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]
Benewens vir terreine met die skelet- en kulturele oorblyfsels van die vroeë mens, is die Vrugbare Halfmaan die bekendste vir die oorsprong van landbou. Die westelike streek om die Jordaan en Bo-Eufraat was waar die eerste bekende Neolitiese landbounedersettings ontstaan het (waarna as voor-erdewerk-Neolitikum A of PPNA verwys word). Dit dateer van omstreeks 9 000 v.C. en sluit antieke terreine soos Göbekli Tepe en Jerigo (Tell es-Sultan) in.
Dit is ook in dié streek, saam met Mesopotamië (wat in die ooste van die Vrugbare Halfmaan lê, tussen die Tigris en Eufraat) waar komplekse gemeenskappe ontwikkel het tydens die daaropvolgende Bronstydperk. Daar is ook vroeë bewyse in die streek van skryf en die vorming van hiërargiese gemeenskappe op staatsvlak. Dit is hoekom die streek dikwels die "wieg van die beskawing" genoem word.
In dié streek het die eerste biblioteke verskyn waarvan die eerstes sover bekend in Sumer en Sirië was, albei omstreeks 2500 v.C.[9]
Beide die Tigris en Eufraat se oorsprong is in die Taurusberge van die hedendaagse Turkye. Boere in Suid-Mesopotamië moes hulle landerye elke jaar teen oorstromings beskerm; Noord-Mesopotamië het net genoeg reën gehad vir ’n beperkte mate van boerdery. Boere het walle gemaak om hulle gewasse teen vloede te beskerm.[10]
Sedert die Bronstydperk is die streek se natuurlike vrugbaarheid grootliks verbeter deur besproeiing, en ’n groot deel van sy voedselproduksie is steeds daarvan afhanklik. In die laaste twee millenniums was daar herhaalde siklusse van agteruitgang en herstel namate werke onder sekere leiers verval het en dan weer deur hulle opvolgers vervang is. Nog ’n voortdurende probleem is die geleidelik opbou van sout en ander minerale in grond met ’n lang geskiedenis van verbouing.
Vroeë domestiserings
[wysig | wysig bron]Prehistoriese, saadlose vye is by Gilgal I in die Jordaanvallei ontdek, wat daarop dui dat vye sowat 11 400 jaar gelede geplant is.[11] Graan is reeds 9 000 jaar gelede in Sirië gekweek.[12] Katte (Felis silvestris) is ook in dié streek gedomestiseer.[13] Ook peulgewasse soos ertjies, lensies en kerker-ertjies is hier gedomestiseer.
Benewens katte sluit gedomestiseerde diere beeste, skape, bokke, varke en ganse in.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Haviland, William A.; Prins, Harald E. L.; Walrath, Dana; McBride, Bunny (13 Januarie 2013). The Essence of Anthropology (3de uitg.). Belmont, Kalifornië: Cengage Learning. p. 104. ISBN 978-1111833442.
- ↑ Ancient Mesopotamia/India. Culver City, Kalifornië: Social Studies School Service. 2003. p. 4. ISBN 978-1560041665.
- ↑ Die redakteurs van Encyclopaedia Britannica "Fertile Crescent". Encyclopædia Britannica. Cambridge University Press.
- ↑ Abt, Jeffrey (2011). American Egyptologist: the life of James Henry Breasted and the creation of his Oriental Institute. Chicago: University of Chicago Press. pp. 193–194, 436. ISBN 978-0-226-0011-04.
- ↑ Goodspeed, George Stephen (1904). A History of the ancient world: for high schools and academies. New York: Charles Scribner's Sons. pp. 5–6.
- ↑ Breasted, James Henry (1914). "Earliest man, the Orient, Greece, and Rome" (PDF). In Robinson, James Harvey; Breasted, James Henry; Beard, Charles A. (reds.). Outlines of European history, Vol. 1. Boston: Ginn. pp. 56–57. "The Ancient Orient" map is inserted between pages 56 and 57.
- ↑ Breasted, James Henry (1916). Ancient times, a history of the early world: an introduction to the study of ancient history and the career of early man (PDF). Boston: Ginn. pp. 100–101.
- ↑ 8,0 8,1 Diamond, Jared (Maart 1997). Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies (1st uitg.). W.W. Norton & Company. p. 480. ISBN 978-0-393-03891-0. OCLC 35792200.
- ↑ Murray, Stuart (9 Julie 2009). Basbanes, Nicholas A.; Davis, Donald G. (reds.). The Library: An Illustrated History. pp. 69–70. doi:10.1080/10875300903535149. ISBN 9781628733228. OCLC 277203534.
{{cite book}}:|journal=ignored (hulp) - ↑ Beck, Roger B.; Black, Linda; Krieger, Larry S.; Naylor, Phillip C.; Shabaka, Dahia Ibo (1999). World History: Patterns of Interaction. Evanston, IL: McDougal Littell. p. 1082. ISBN 978-0-395-87274-1.
- ↑ Norris, Scott (1 Junie 2006). "Ancient Fig Find May Push Back Birth of Agriculture". National Geographic Society (in Engels). National Geographic News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Oktober 2017. Besoek op 6 Maart 2017.
- ↑ "Genographic Project: The Development of Agriculture". National Geographic (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Augustus 2019. Besoek op 14 April 2016.
- ↑ Driscoll, Carlos A.; Menotti-Raymond, Marilyn; Roca, Alfred L.; Hupe, Karsten; Johnson, Warren E.; Geffen, Eli; Harley, Eric H.; Delibes, Miguel; Pontier, Dominique; Kitchener, Andrew C.; Yamaguchi, Nobuyuki; O'Brien, Stephen J.; Macdonald, David W. (27 Julie 2007). "The near eastern origin of cat domestication". Science. 317 (5837): 519–523. Bibcode:2007Sci...317..519D. doi:10.1126/science.1139518. PMC 5612713. PMID 17600185.
Skakels
[wysig | wysig bron]- Ancient Fertile Crescent Almost Gone, Satellite Images Show deur National Geographic News, 18 Mei 2001.
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vrugbare Halfmaan.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
