Gämf
|
Dä Artikel beschäftigt sich mit de Stadt Gämf. Anderi Artikel verzeled über de gliichnamigi Kanton. |
Gämf ([g̊æɱf]; hochdütsch Genf; franzöösisch Genève [ʒəˈnɛv]; Patois Zenéva [ðənəva]; italienisch Ginevra; rätoromanisch Genevra; änglisch Geneva) isch die zwäitgröscht Stadt vo de Schwiiz und d Hauptstadt vom gliichnamige Kanton.
| Gämf | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Gämf (GE) |
| Bezirk: | (De Kanton Gämf kennt ke Bezirk.) |
| BFS-Nr.: | 6621 |
| Poschtleitzahl: | 1200–1299 |
| UN/LOCODE: | CH GVA |
| Koordinate: | 500532 / 117325 |
| Höchi: | 375 m ü. M. |
| Flächi: | 15,9[1] km² |
| Iiwohner: | 203'840 (31. Dezämber 2022)[2] |
| Uusländeraateil: | 47,9 % (31. Dezember 2019)[3] |
| Stadtpräsidentin: | Frédérique Perler (Grüne), 2021/2022 |
| Website: | www.geneve.ch |
 Blick uf Gämf vom Mont Salève | |
| Charte | |
 | |
Geografi
ändereGämf liit am Gämfersee, wo im französische Lac Léman heisst. D Altstadt isch uf emene Hoger über der Seebucht, wo druus d Rhone use flüsst. Dä Fluss lauft dänn dur d Stadt Gämf gäge Südweschte wyter. De ander Fluss, wo vom französische Bärgland vo Hochsavoie her chunnt und z Gämf i d Rhone mündet, isch d Arve.
D Stadt Gämf hät öppe 202'000 Iiwohner, im ganze Kanton sind’s öppe so 470'000 Iiwohner und i de Metropolregion wohned gut 1'250'000 Persone.
D Stadt het vier Stadtviertel: Cité, Plainpalais, Eaux-Vices und Petit-Saconnex und sächzää Kwartier. Plainpalais, Eaux-Vices und Petit-Saconnex sind ehemoligi Gmeinde, wo men anne 1931 uf Gämf ygmeindet het.
Ringsum d Stadt sind d Gmeinde Cologny, Chêne-Bougeries, Veyrier, Carouge, Lancy, Vernier, Le Grand-Saconnex und Pregny-Chambésy. Chly wyter usse lyt d Landesgränze vo dr Schwyz zu Frankrych. D Stadt Gämf chunt nit diräkt a d Gränzen aa.
Gschicht
ändere
S Piet vo Gämf isch scho i de jüngere Staizitt bisidlet gsii, wie Füürstele us dere Zitt biwiiset. I de Bronzezitt isch den d Geged um Gämf dicht bisidlet gsii, spöter aber het d Bivölkerig abgnoo.
D Allobroger, en keltische Stamm, hend spötistens um 200 vor Chrischtus uf em Hügel zwüschet em See, de Rhone und de Arve e bifestigts Oppidum errichtet, wo de Seehafe und d Flussöbergeng öberwacht het. D Römer hend 122/120 vor Chrischtus d Allobroger underworfe und i d Provinz Gallia Narbonensis iiglideret. Di alt Sidlig Genava und de Hafe sind usbaue wore. Um 100 vor Chrischtus isch öber d Arve e Holzbrugg baue und de Hafe isch verstärcht wore. Um 80 vor Chrischtus isch bim Hafe e drüü Meter höchi Statue us Aicheholz ufgstellt wore, wil dört vermuetli en Kultort gsi isch. D Brugg öber d Rhone aber het de Julius Cäsar im März 58 vor Chrischtus abriisse loo, zum verhindere, as d Helvetier dör d Provinz Narbonensis züchet.
Denn het sich d Stadt zumene wichtige Handelszentrum entwicklet und de Hafe isch immer mee uusbaut wore. Wo d Alemane um 260 d Stadt Genava plünderet hend, het me e Stadtmuur baut. I de zwaite Hälfti vom 4. Joorhundrt isch Gemf e Bischofssitz wore mit eme prächtige Palascht, de erst bikannt Bischof isch de Isaac gsii, wo i de Zyt um 400 gläbt het. Wo ane 443 d Burgunder i de Sapaudia agsidlet wore sind, isch Gämf Sitz vom burgundische König gsii, nebet Lyon und Vienne. Wo de König Gundobad mit sim Brüeder Godigisel, wo z Genf residiert het, Striit öbercho het, het de Gundobad d Stadt verbrännt, aber noch em Tod vom Godigisel wider ufbaue lo. Im Joor 534 isch s Burgunderriich vo de Merowinger underworfe und eso Tail vom Fränkische Riich wore. Ane 563 het e Tsunami, uusglöst dör e Bergsturz am obere Gemfersee, s Hafeviertel vo Gemf öberfluetet.
D Machtverhältnis im Mittelalter sind kompliziert gsii, und zwöschet em Bischof vo Gemf und de Groofe vo Gemf het s Spannige gee. Um 1250 hend d Groofe vo Savoye d Herrschaft öbernoo und sich mit de Gemfer Börgerschaft agfründet, um di politisch Macht vom Bischof z schwäche. Aber au d Äidgnosse und de König vo Burgund hend probiert, immer mee Iifluss uf die wichtigi Stadt z nee, so as d Börgrschaft vo Gemf immer wider nöiji Vertreg het müese uufsetze.
I de Renaissance hät de Reformator Johannes Calvin (1509–1564) z Gämf sini Lehr verchündet. As Folg vo de Reformation isch im Joor 1535 de Bischof entmachtet wore und er het müese d Stadt verloo.
1602 het Savoie probiert d Stadt yznee – däm Eräignis seit me hüt no d Escalade – was aber nit glungen isch. Im Vertrag vo Saint-Julien het Savoie d Unabhängikäit vo Gämf anerchännt.
1798 het Frankrach d Stadt annektiert. si isch d Hauptstadt vom nöie franzöische Département Léman woorde. Wo 1813 s öschtrychische Militäär d Stadt ygnoo het, het sech die wider für unabhängig erklärt. Gly drufabe het si bi dr Schwiiz agfrooget, und 1815 händ sich Gämf und d Äidgnosseschaft zämeschlosse, und eso isch Gämf 1848 e Kantoon vo dr Schwiiz wore.
Im 20. Jaarhundert sind vil international wichtigi Organisatione uf Gämf cho; zum Bispiil:
- dr Völkerbund
- d UNO
- di Europäischi Freihandelsassoziazioon EFTA
- di Internazionali Arbeitsorganisazioon IAO
- d Wältgsundhäitsorganisazioon WHO
- d WIPO, d Wältorganisazioon für geischtigs Eigetuum
- dr Ökumenisch Root vo de Chilene
- die internazionali Organisazioon für d Norme
- die internazionali Organisazioon für d Migrazioon
- d Wälthandelsorganisazioon WTO
- di Internazionali Rotchrütz- und Rothalbmondbewegig
S CERN, wo di Europäischi Organisazioon für Chärnforschig isch, macht wichtegi internazionali Projäkt. Vom CERN uus isch au s World Wide Web entwiklet worde.
Bevelkerigsentwicklig
ändereQuälle: Bundesamt für Statistik 2005[4]
| Johr | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 |
| Yywohner | 37'724 | 54'009 | 60'004 | 70'355 | 75'709 | 97'359 | 115'243 | 126'626 | 124'121 |
| Johr | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 | 2010 | 2011 |
| Yywohner | 124'431 | 145'473 | 176'183 | 173'618 | 156'505 | 171'042 | 177'964 | 187'295 | 191'803 |
De Uusländeraateil isch anne 2013 bi 47,7 Prozänt gläge.[3]
Religion
ändere14,6 Prozänt vu dr Yywohner sin anne 2000 reformiert gsi, 37,4 Prozänt remisch-katholisch.[5]
Politik
ändereBi dr Nationalrotswahle 2011 het s des Ergebnis gee:[5] FDP 16,1 %, CVP 7,3 %, GLP 2,8 %, Grüeni 14,4 %, MCR 9,4 %, SP 22,4 %, SVP 15,3 %, Sunschtigi 12,2 %.
Dr Stadtpresidänt heisst Maire. Z Gämf wächslet gmäss dr Verfassig jedes Joor s Person, wo das Ampt het.[6]
Lueg do dezue: d Lischte vo de Stadtpresidänte vo Gämf
Sproch
ändereBi dr Volkszellig 2000 hän vu dr 177'964 Yywohner 128'622 Franzesisch as Hauptsproch aagee, 7'050 Dytsch, 7'320 Italienisch un 34'972 anderi Sproche.[5]
De alt frankoprovenzaalisch Patois vo Gämf isch wahrschiins Endi 19./Aafangs 20. Jh. uusgstorbe. Ergebnis us de Volkszellige vo 1990 un 2000, wo Deil Lüt Patois als Sproch aagchrüzlet häi, sind eventuell so z’verstoo, dass d Lüt unter «Patois» ihr Regionalfranzösisch verstande häi.[7][8]
Lüüt
ändere- Voltaire, Filosoof
- Jean-Jacques Rousseau, Schriftsteller
- Jean Ziegler, Sozioloog
- Ruth Dreifuss, Politikerin
- Micheline Calmy-Rey, Politikerin
- Patricia Plattner, Filmmacherin
Lueg no
ändereLiteratur
ändere- Martine Piguet: Genf (Gemeinde). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Jacques Barrelet: Eaux-Vives, Les. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- verschideni Autoore: Histoire de Genève. 3 Bände. Neuenburg 2014.
Weblink
ändere
Commons: Gämf – Sammlig vo Multimediadateie
Genff in der Topographia Helvetiae, Rhaetiae et Valesiae (Matthäus Merian) im dütschsprochige Wikisource
Fuessnoote
ändere- ↑ Bundesamt für Statistik
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ 3,0 3,1 Population résidante selon l’origine et le sexe, par commune, en 2019. (XLS, 165 kB) In: ge.ch. Statistisches Amt des Kantons Genf (Office cantonal de la statistique – OCSTAT), 5. März 2020, abgruefen am 2. März 2021 (französisch).
- ↑ Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) )
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Mai 2012
- ↑ Website vom Gämfer Stadtpresidänt
- ↑ Andres Kristol: Que reste-t-il des dialectes gallo-romans de Suisse romande?. In: Jean-Michel Eloy (Hg.).: Evaluer la vitalité. Variétés d’oïl et autres langues. Université de Picardie / Centre d’Etudes Picardes, Amiens 1998, S. 101–114
- ↑ Pierre Knecht: Die französischsprachige Schweiz. In: Hans Bickel, Robert Schläpfer (Hg.): Die viersprachige Schweiz. Sauerländer, Aarau/Frankfurt/Salzburg 2000, S. 139–176
