Турачак аймак бӱктиҥ кодын кӧрӧр

{|align="right" class="wikitable"
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | Муниципал тӧзӧлмӧзи
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | '''Турачак аймак '''<br>
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | {{lang-ru|Турочакский район}}<br>
[[Файл:Lake Teletskoye near Artybash.jpg|300px| Турачак аймак, Алтын Кӧл ]]
|-
| COLSPAN="2" ALIGN= "center"|
[[Файл:Flag of Turochaksky District.png|170px|border |Маанызы]] [[Файл:Coat of arms of Turochaksky District.png|110px|Кебедели ]]
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | 52°23′00″ с. ш. 87°10′00″ в. д.
|-
| Эл-тергее || [[Россия]]
|-
| Федерацияныҥ тергеези || [[Алтай Республика]]
|-
| Муниципал тӧзӧлмӧзи || [[Турачак аймак]]
|-
| Кирет || 9 јурт јеезе (32 јурт)
|-
| Тӧс јурт || [[Турачак]]
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | '''Тӱӱкизи ле географиязы'''
|-
| Дата образования || 1922 г.
|-
|Текши јери, км² || 11060, км²<br>(5-е место)
|-
| Высота:<br> максимальная <br>минимальная|| <br> м <br> м
|-
| Ойдиҥ поязы || UTC+7:00 (MSK+4)
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | '''Эл-јон'''
|-
| Эл-јонныҥ тоозы: || 12 416<ref name="Численность МО РА на 01.01.21">{{Cite web |title=Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года |url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/MZmdFJyI/chisl_%D0%9C%D0%9E_Site_01-01-2021.xlsx |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210502131349/https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/MZmdFJyI/chisl_%D0%9C%D0%9E_Site_01-01-2021.xlsx |archivedate=1619961229 |deadlink=yes |accessdate=1622220419 }}</ref> кижи (2021) <br>(5,62 %, 7-е место)
|-
| Эл-јонныҥ ныктазы,<br>кижи/км² || 1,13 кижи/км²
|-
| Ук-калыктар: ||алтайлар, орустар,<br>чалканду, куманды и др.
|-
| Кудай јаҥы: || христиан јаҥ<br>кам јаҥ, ак јаҥ
|-
| Окылу тил: || орус, алтай<ref name="Закон РА о языках">[http://docs.cntd.ru/document/802008526/  Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)]</ref>
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | '''Тоолорлу идентификаторлор'''
|-
| Телефонныҥ коды || +7 38843
|-
| Почтаныҥ индекси || 6491ХХ
|-
| ОКАТО-ныҥ коды ||
|-
| ОКТМО-ныҥ коды ||
|-
|COLSPAN="2" ALIGN="center" | [https://turochak-altai.ru/ Окылу сайт «Турачак аймак»]
|-
| COLSPAN="2" ALIGN="center" | <div style="position: relative; width: 330px;"><br>[[Файл:Location Turochaksky District Altai Republic.svg|260px|Турачак аймак]]
|-
|COLSPAN="2" ALIGN="center" | [[Файл:Commons-logo.svg|20px]] [[:commons:Category:Turochaksky District|Медиафайлдар Викискладта]]
|}
'''Турачак аймак''' ({{lang-ru|Турочакский район}}) [[Россия |Россияда]] [[Алтай Республика]]ныҥ муниципал тӧзӧлмӧзи. Администрациялык тӧс јери — [[Турачак]] јурт.

== Физико-географиялык темдектери ==

=== Географиязы ===
Турачак аймактыҥ јери [[Туулу Алтай|Туулу Алтайдыҥ]] тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, текши јери 11,06 муҥ кв.км<ref name="Алтай Республика, Турачак аймак,география">{{Cite web |title=Республика Алтай, географиязы |url=https://altai-republic.ru/about-the-region/geographical-position/ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210429190849/https://altai-republic.ru/about-the-region/geographical-position/ |archivedate=1619723329 |deadlink=yes |accessdate=1622358536 }}</ref>. Аймак [[Алтай Республика|Алтай Республиканыҥ]] [[Чоо аймак|Чоо]], [[Улаган аймак|Улаган]] аймактарыла кыйулажат, онойдо ок Кемеров областьла, Хакас Республикала, [[Алтай кырай|Алтай кырайдыҥ]] Солтонский ле Красногорский аймактарыла кыйулажат<ref>{{cite web |author= |url= http://www.zapoved.net/index.php/katalog/regiony-rossii/sibirskij-fo/respublika-altaj/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BE%D1%87%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%B0%D0%B9%D0%BE%D0%BD|title= Турочакский район|lang= ru|website= http://www.zapoved.net/|publisher= |date= |accessdate=2019-10-11}}</ref>. Республиканыҥ тӧс калазына, Горно-Алтайскка јетире 145 км<ref>{{cite web |author= |url= https://www.turochak-altai.ru/rayon/kratkaya-informatsiya/|title= Турочакский район. Краткая информация|lang= ru|website= Администрация муниципального образования «Турочакский район»|publisher= |date= |accessdate= 2020-02-26}}</ref>.
Аймактыҥ 80 % јеринде сын-тайгалар, бийиги талайдыҥ кемјӱзинеҥ 500 метрдеҥ ала 2100 метрге јетире, койу ийне бӱрлӱ кара агашла {{lang-ru|''черневую тайга''}} бӱркелген.

=== Рельеф ===
Турачак аймактыҥ јеринде тӱрген суулар, кайыр кырдаҥ тӱшкен учарлар, тайгада кӧлдӧр, альпий јалаҥдар.

=== Гидрология ===
Турачак аймактыҥ суулары<ref>[https://domorost.ru/maps/country/rossiya/region/respublika-altaj/district/turochakskij-rajon/type/river Реки Турочакского района]</ref>

{| class="wikitable sortable mw-collapsible mw-collapsed"
|-
!№
!алтайлап
!орустап
!узуны (км)
|-
|1
|
|Албас
|align=center|11
|-
| 2
|
|Андоба
|align=center|10
|-
| 3
|
| Антроп
|align=center|122
|-
| 4
|
|Арык
|align=center|10
|-
| 5
|
|Ата
|align=center|25
|-
|6
|
|Атла
|align=center| 29
|-
|7
|
|Бава
|align=center| 15
|-
| 8
|
|Базла
|align=center|21
|-
| 9
|
|Байгол
|align=center|81
|-
| 10
|
|Бийка
|align=center|11
|-
| 11
|
|Билюзень
|align=center|9
|-
|12
|
|Бия
|align=center| 307
|-
| 13
|
|БольшиеЧили
|align=center|48
|-
| 14
|
|Дырях
|align=center|14
|-
| 15
|
|Еле
|align=center|18
|-
| 16
|
|Ижун
|align=center|8
|-
|17
|
|Иогач
|align=center| 32
|-
|18
|
|Каба
|align=center| 8
|-
| 19
|
|Калычак
|align=center|14
|-
| 20
|
|Камга
|align=center|18
|-
| 21
|
|Каурчак
|align=center|37
|-
| 22
|
|Кебезенка
|align=center|5
|-
| 23
|
|Клык
|align=center|60
|-
| 24
|
|Кок
|align=center|11
|-
| 25
|
| Кокши
|align=center|34
|-
| 26
|
|Колдор
|align=center|26
|-
| 27
|
|Кооно
|align=center|7
|-
|28
|
|Корумбу
|align=center| 7
|-
|29
|
|Кот-Агач
|align=center| 11
|-
| 30
|
|Кучаган
|align=center|13
|-
| 31
|
|Кяраса
|align=center|7
|-
| 32
|
|Лебедь
|align=center|166
|-
| 33
|
|Малый Каурчак
|align=center|13
|-
|34
|
|Малые Чили
|align=center| 11
|-
| 35
|
|Малые Чили
|align=center|8
|-
| 36
|
|Манык
|align=center|11
|-
| 37
|
|Ойер
|align=center|8
|-
| 38
|
|Пушта
|align=center|9
|-
|39
|
|Пыжа
|align=center| 109
|-
|40
|
|Ишпа
|align=center| 8
|-
| 41
|
|Садра
|align=center|49
|-
| 42
|
|Сайта
|align=center|25
|-
| 43
|
|Салазан
|align=center|13
|-
| 44
|
|Самыш
|align=center|29
|-
|45
|
|Сия
|align=center|29
|-
| 46
|
|Сузапкина
|align=center|6
|-
| 47
|
| Тагаза
|align=center|11
|-
| 48
|
|Талдокуль
|align=center|7
|-
| 49
|
|Талон
|align=center|4
|-
|50
|
|Тогуна
|align=center| 12
|-
|51
|
|Тондошка
|align=center| 32
|-
| 52
|
|Тузак-Ту
|align=center|13
|-
| 53
|
|Тулой
|align=center|54
|-
| 54
|
|Тюлем
|align=center|28
|-
| 55
|
|Тюстей
|align=center|9
|-
|56
|
|Ульмень
|align=center| 10
|-
| 57
|
|Учал
|align=center|30
|-
| 58
|
|Чойка
|align=center|13
|-
| 59
|
|Чугуна
|align=center|19
|-
| 60
|
|Чуйка
|align=center|31
|-
|61
|
|Чулта
|align=center| 18
|-
|62
|
|Чуря
|align=center| 21
|-
| 63
|
|Шукша
|align=center|11
|-
| 64
|
|Эвий
|align=center|18
|-
| 65
|
|Эдербес
|align=center|16
|-
| 66
|
|Энмис
|align=center|8
|-
| 67
|
|Юрток (Левый Юрток)
|align=center|16
|-
| 68
|
|Яман-Садра
|align=center|8
|-
| 69
|
| Яндоч
|align=center|34
|-
|}

=== Климады ===
Климады орто-континентал<ref name="Алтай Республика, география">[https://altai-republic.ru/about-the-region/geographical-position/Республика Алтай,географиязы]</ref>Кейдиҥ ортојылдык температуразы 4,3 °С, эҥ ле изӱ кӱнниҥ температуразы јыл ичинде +36 °С, јыл ичинде эҥ ле соок температура −55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0°С, баштапкы ла калганчы соок кӱндер — 05.06/08.09, соок јок кӱндердиҥ тоозы — 94, чык-јуттыҥ ортојылдык кеми — 826 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми — 1,3, Тыҥ салкын (тӱргени 15 м/с кӧп) болгон кӱндер — 10,3<ref name="Алтай Республика, география"/>

=== Аҥ-куштары ===
Аймактыҥ тайгаларында 300-теҥ артык бӱдӱмдӱ куштар јӱрет, је олордыҥ 50 кирези [[Алтай Республика|Алтай Республиканыҥ]] кызыл бичигине кирет. [[Алтын Кӧл|Алтын Кӧлдӧ]], Ӧӧн лӧ ӧскӧ дӧ сууларда таймень, ӱчкӧс, јылмай, чараган, балыктар бар.

=== Ӧзӱмдери ===

=== Јери ле јолдоры ===
Аймактыҥ регионал учурлу кӧӧлик јолдоры башка-башка айрыланат: [[Горно-Алтайск]] — [[Чоо]] — [[Артыбаш]], [[Јаш-Тура]] — [[Озеро Курево|Кӱрей кӧл]] — [[Турачак]] — [[Артыбаш]], [[Турачак]] — Таштагол (Кемеровская область), јурттарды колбогон тегин грунт-јолдор, кӧӧлик јӱрбес орык јолдор бар. Јуук ла деген темирјолдыҥ токтодузы Кӧмӱр областьтыҥ Таштагол јуртында (95 км), экинчизи Јаш-Турада (188 км).

== Экологиязы ==
Аймактыҥ јурттарында 2022 јылда парктарга агаш отургызып, скверлер јазап, балдар ойноор јерлер эдип алары јанынаҥ шӱӱжӱ ӧдӧт.27.05.2021 (сайт 4.gorodsreda.ru)<ref name="Турачак аймак, солундар, экология">[https://turochak-altai.ru/press-centr/info-msg/ Турачак аймак, экологиялык иштер, солундар]
</ref>

== Тӱӱкизи ==


Краеведческий музей «Эрми-таш».
Краеведческий музей в селе Турочак.
Школьный музей в селе Иогач<ref name="Алтай" />.

== Эл-јон ==
{{ Эл-јонныҥ тоозы | Турочакский район |  Столбцов=10}}

{{ Эл-јонныҥ тоозы | Турочакский район | график}}

Эл-јонныҥ тоозы Россияныҥ экономӧзӱм министерствозыныҥ јетиргениле
({{lang-ru|}}[[Министерство экономического развития Российской Федерации|Минэкономразвития России]])<ref>[https://www.spsss.ru/assets/files/2018/v-nts_strategiya-prostranstvennogo-razvitiya.pdf Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)]</ref> мындый болор:
* [[2024 јыл]]да — 12,68 муҥ. кижи.
* [[2035 јыл]]да — 12,85 муҥ. кижи.

== Ук-калыктары ==
Аймакта орус, алтай, туба, куманды, чалканду, байат ла о.ӧ. укту улус јуртайт.

== Муниципал јерлӱ тӧзӧлмӧлӧр ==

=== Јурт јеезелер ===
Аймактыҥ 9 јурт јеезезине 32 јон јаткан јер кирет.
{| class="wikitable sortable" style="width:80%"
|-
! №
!style="width:30%"| Јурт јеезези<ref name="Госкаталог геогр.названий"/>
!style="width:"| Административный<br>тӧс јер<ref name="Госкаталог геогр.названий"/>
!style="width:40%"| Јурт<ref name="Госкаталог геогр.названий">{{Cite web |title=Реестр наименований географических объектов на территории Республики Алтай по состоянию на 22.11.2016 (PDF+ZIP) // Государственный каталог географических названий. rosreestr.ru. |url=https://cgkipd.ru/upload/iblock/b03/b0387cad37eb4a522bf5d96496ea04af.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220124231848/https://cgkipd.ru/upload/iblock/b03/b0387cad37eb4a522bf5d96496ea04af.pdf |archivedate=1643066328 |deadlink=yes |accessdate=1622223365 }}</ref>
!style="width:5%"| Кирет
!style="width:10%"| Эл-јон, кижи <br>(2021)
!style="width:10%"| Текши јери, км²
|-
| 1 || [[Артыбаштыҥ јурт јеезези]] || '''[[Артыбаш]]''' || [[Јайлу]], [[Ново-Троицк]], [[Ыйык-Агаш]] || 4|| {{ Население | Артыбашское сельское поселение | тс }}||<ref name='84_8006001'>[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst84/DBInet.cgi?pl=8006001 Республика Алтай. Общая площадь земель муниципального образования]</ref>
|-
| 2 || [[Бийдиҥ јурт јеезези]] || '''[[Бий]]'''||[[Шуй]] || 2 || {{ Население | Бийкинское сельское поселение | тс }} ||<ref name='84_8006001'/>
|-
| 3 || [[Салазанныҥ јурт јеезези]] || '''[[Салазан]]''' ||[[Ала-Кайыҥ]], [[Дайбово]]|| 3 || {{ Население | Дмитриевское сельское поселение (Республика Алтай) | тс }} ||<ref name='84_8006001'/>
|-Салазан • Ала-Кайыҥ • Дайбово
| 4 || [[Кебезенниҥ јурт јеезези]] ||'''[[Кебезен]]'''||[[Пыжы-Оозы]], [[Сӱрӱ]], [[Толый]], [[Эски Кебезен]] || 5 || {{ Население | Кебезенское сельское поселение | тс }} ||<ref name='84_8006001'/>
|-
| 5 || [[Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези]] || '''[[Курмач-Байгол]]''' || [[Ийт-Кӱч]], [[Суранаш]]|| 3 || {{ Население | Курмач-Байгольское сельское поселение | тс }} ||<ref name='84_8006001'/>
|-
| 6 || [[Шоорноныҥ јурт јеезези]] || '''[[Шоорно]]''' || [[Толоон]] || 2 || {{ Население | Майское сельское поселение (Республика Алтай) | тс }} ||<ref name='84_8006001'/>
|-
| 7 || [[Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези]] || '''[[Кӱрей кӧл]]'''||[[Каначак]], [[Шунарак]] || 3 || {{ Население | Озеро-Куреевское сельское поселение | тс }}||<ref name='84_8006001'/>
|-
| 8 || [[Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези]] || '''[[Тоҥ-Тош]]'''|| [[Јар-Айыл]], [[Тагда-Айыл]], [[Усть-Бава]]|| 4 || {{ Население | Тондошенское сельское поселение | тс }}||<ref name='84_8006001'/>
|-	
| 9 || [[Турачактыҥ јурт јеезези]] || '''[[Турачак]]''' ||[[Байгол]], [[Кайашкан]], [[Куу-Оозы]], [[Лебедский]], [[Стретинка]]|| 6|| {{ Население | Турочакское сельское поселение | тс }} ||<ref name='84_8006001'/>
|}

=== Јурт јеезелерге кирет ===
{|class="wikitable sortable mw-collapsible mw-collapsed"
!№
!Јурт<br> алтайлап
!Јурт<br> орустап
!Эл-јонныҥ тоозы<br>(2016)
!Јурт јеезези
|-
| 1
| [[Ала-Кайыҥ]]
| Удаловка
|align=center|{{ Население | Удаловка | тс }}
| [[Салазанныҥ јурт јеезези]]
|-
|2
|[[Артыбаш]]
| Артыбаш
|align=center|{{ Население | Артыбаш | тс }}
|[[Артыбаштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 3
| [[Байгол]]
| Советский Байгол
|align=center|{{ Население | Советский Байгол | тс }}
| [[Турачактыҥ јурт јеезези]]
|-
| 4
| [[Бий]]
| Бийка
|align=center| {{ Население | Бийка (село) | тс }}
| [[Бийдиҥ јурт јеезези]]
|-
| 5
| [[Дайбово]]
| Дайбово
|align=center|{{ Население | Дайбово | тс }}
| [[Салазанныҥ јурт јеезези]]
|-
| 6
| [[Ийт-Кӱч]]
| Иткуч
|align=center|{{ Население | Иткуч | тс }}
| [[Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези]]
|-
| 7
| [[Јайлу]]
| Яйлю
|align=center|{{ Население | Яйлю | тс }}
| [[Артыбаштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 8
| [[Јар-Айыл]]
| Верх-Бийск
|align=center|{{ Население | Верх-Бийск | тс }}
| [[Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 9
| [[Кайашкан]]
| Каяшкан
|align=center|{{ Население | Каяшкан (село) | тс }}
| [[Турачактыҥ јурт јеезези]]
|-
| 10
| [[Каначак]]
| Каначак
|align=center|{{ Население | Каначак | тс }}
| [[Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези]]
|-
|11
| [[Кебезен]]
| Кебезень
|align=center|{{ Население | Кебезень | тс }}
| [[Кебезенниҥ јурт јеезези]]
|-
| 12
| [[Кӱрей кӧл]]
| Озеро-Куреево
|align=center|{{ Население | Озеро-Куреево | тс }}
| [[Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези]]
|-
| 13
| [[Курмач-Байгол]]
| Курмач-Байгол
|align=center|{{ Население | Курмач-Байгол | тс }}
| [[Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези]]
|-
| 14
| [[Куу-Оозы ]]
| Усть-Ле́бедь
|align=center|{{ Население | Усть-Лебедь | тс }}
| [[Турачактыҥ јурт јеезези]]
|-
| 15
| [[Лебедский]]
| Лебедское
|align=center|{{ Население | Лебедское (Республика Алтай) | тс }}
| [[Турачактыҥ јурт јеезези]]
|-
| 16
| [[Ново-Троицк ]]
| Ново-Троицк
|align=center|{{ Население | Ново-Троицк | тс }}
| [[Артыбаштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 17
| [[Пыжы-Оозы]]
| Усть-Пыжа
|align=center|{{ Население | Усть-Пыжа | тс }}
| [[Кебезенниҥ јурт јеезези]]
|-
| 18
| [[Салазан]]
| Дмитриевка
|align=center|{{ Население | Дмитриевка (Республика Алтай) | тс }}
| [[Салазанныҥ јурт јеезези]]
|-
| 19
| [[Стретинка]]
|
|align=center|{{ Население | Стретинка (Республика Алтай) | тс }}
| [[Турачактыҥ јурт јеезези]]
|-
| 20
| [[Суранаш]]
| Суранаш
|align=center|{{ Население | Суранаш | тс }}
| [[Курмач-Байголдыҥ јурт јеезези]]
|-
| 21
| [[Сӱрӱ]]
| Сюра
|align=center|{{ Население | Сюря | тс }}
| [[Кебезенниҥ јурт јеезези]]
|-
| 22
| [[Тагда-Айыл]]
| Санькин Аил
|align=center|{{ Население | Санькин Аил | тс }}
| [[Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 23
| [[Толоон]]
| Талон
|align=center|{{ Население | Талон (Республика Алтай) | тс }}
| [[Шоорноныҥ јурт јеезези]]
|-
| 24
| [[Толый]]
| Тулой
|align=center|{{ Население | Тулой (село) | тс }}
| [[Кебезенниҥ јурт јеезези]]
|-
| 25
| [[Тоҥ-Тош]]
| Тондошка
|align=center|{{ Население | Тондошка | тс }}
| [[Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 26
| [[Турачак]]
| Турочак
|align=center|{{ Население | Турочак | тс }}
| [[Турачактыҥ јурт јеезези]]
|-
| 27
| [[Усть-Бава]]
| Огни
|align=center|{{ Население | Огни (Республика Алтай) | тс }}
| [[Тоҥ-Тоштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 28
| [[Шоорно]]
| Майск
|align=center|{{ Население | Майск (Республика Алтай) | тс }}
| [[Шоорноныҥ јурт јеезези]]
|-
| 29
| [[Шуй]]
| Чуйка
|align=center|{{ Население | Чуйка (село) | тс }}
| [[Бийдиҥ јурт јеезези]]
|-
| 30
| [[Шунарак]]
| Шунарак
|align=center|{{ Население | Шунарак | тс }}
| [[Кӱрей кӧлдиҥ јурт јеезези]]
|-
| 31
| [[Ыйык-Агаш]]
| Иогач
|align=center|{{ Население | Иогач | тс }}
| [[Артыбаштыҥ јурт јеезези]]
|-
| 32
| [[Эски Кебезен]]
| Старый Кебезень
|align=center|{{ Население | Старый Кебезень | тс }}
| [[Кебезенниҥ јурт јеезези]]
|}

Јоголгон јон јаткан јерлер: Заречье ле Промартель деп јурттар.

== Инфраструктуразы ==
<div style="-moz-column-count: 4; -webkit-column-count: 4; -o-column-count: 4; -ms-column-count: 4; column-count: 4;">
* Аймактыҥ администрациязы — 1;
* Јурт јеезениҥ администрациязы — 1;
* Орто ӱредӱлӱ школ — 12;
* Толо эмес ӱредӱлӱ текши школ — 8;
* Баштамы школ — 7;
* Балдардыҥ туразы — 10;
* Кӱӱлик сургал — 1;
* Музей — 3;
* Аймактыҥ библиотеказы — 1;
* Јурттыҥ библиотеказы — 6;
* Культураныҥ байзыҥы — 10;
* Јурттыҥ клубы — 15;
* Аймактыҥ спортшколы — 1;
* Стадион — 11;
* Аймактыҥ эмчилиги — 1; [[Ыйык-Агаш|Ыйык-Агашта]] эмчилик — 1;
* Јурттыҥ эмчилиги (ФАП) — 21;
* Магазин — 21;
* Почта — 10;
* Агаш јарар эдим — 9;
* Кӧӧликтер јазаар јер — 4;
* АЗС — 3.
</div>




Краеведческий музей «Эрми-таш».
Краеведческий музей в селе Турочак.
Школьный музей в селе Иогач»<ref name="Алтай">{{cite web|author= |url= https://altai-republic.ru/tourism/tourist_passport.pdf|title= Алтай. Туристский паспорт|lang= ru|website= altai-republic.ru|publisher= Минэкономразвития и туризма Республики Алтай|date= |accessdate= 2020-02-26|archiveurl= https://web.archive.org/web/20181222112658/http://altai-republic.ru/tourism/tourist_passport.pdf|archivedate= 2018-12-22|deadlink= yes}}</ref>.
.

== Экономиказы ==
Јурт ээлемниҥ тӧс ууламјызы агаш белетеери, агаштаҥ јазалдар, алтын ла гранит казары, соок тумчукту мал ӧскӱрери, адару тудары, эм-ӧлӧҥдӧр лӧ папоротник-орляк белетеери, кайыҥныҥ тозынаҥ керектӱ эдимдер ле сувенирлер јазаары, кузук, мешке, јиилектер јууры. 1960-чы јылдардаҥ ала Япония мынаҥ јылдыҥ ла 200 тоннадаҥ кӧп папоротник-орляк садып алат, јербойында база суруда<ref>{{cite web |author= |url= https://www.gorno-altaisk.info/news/60690|title= Турочакский папоротник отправят на экспорт в Японию|lang= ru|website= https://www.gorno-altaisk.info/|publisher= |date= |accessdate=2019-10-18}}</ref>. Пыжы сууныҥ бажында ташкӧмӱр алгадый јер бар<ref>{{cite web|author= |url= http://www.altaionline.ru/altai.php?id=353|title= Турочакский район Республики Алтай|lang= ru|website= http://www.altaionline.ru/|publisher= |date= |accessdate= 2019-10-11|archiveurl= https://web.archive.org/web/20210606154643/http://www.altaionline.ru/altai.php?id=353|archivedate= 1622994403|deadlink= yes}}</ref><ref>{{cite web|author= |url= https://www.altai-republic.ru/about-the-region/administrativno-territorialnoe-delenie.php|title= Муниципальное образование «Турочакский район»|lang= ru|website= https://www.altai-republic.ru/|publisher= |date= |accessdate= 2019-10-18|archiveurl= https://web.archive.org/web/20191018062707/https://www.altai-republic.ru/about-the-region/administrativno-territorialnoe-delenie.php|archivedate= 1571380027|deadlink= yes}}</ref>.

== Ӱредӱлик ==

== Мӱргӱӱр јер ==
* Христиан серкпелер — 4;
* Алтын-Туу, байлу ;
* Алтын-Кӧл, байлу;
* Аржан суу, Јыланду кырдыҥ јанында.

== Кереестер ==

=== Тӱӱкилик ===
* [[Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу|Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ]] туружаачыларына учурлаган кереес — 12;
* Граждан јууда корогондорго кереес — 4.

=== Археологиялык ===

== Јарлу улузы ==
* [[Башунов, Владимир Мефодьевич|Башунов В. М.]] ([[1949]] — [[2005]]) — поэт, [[Россия Федерация|Росиия Федерацияныҥ]] бичиичилериниҥ Биригӱзиниҥ турчызы<ref>Башунов В.М[https://rospisatel.ru/bashunov-poezija.htm]</ref>.
* [[Кандаракова, Анна Макаровна|Кандаракова А. М.]] (07.11.[[1932]]—25.05.[[2021]]) — ӱредӱчи, чалканду калыктыҥ оос чӱмдемелдерин јууган, [[Горно-Алтайск|Горно-Алтайский]] педагогический училище божоткон ([[1948]]–[[1952]]). Пединститутта ӱренген ([[1954]]—[[1959]]). Чалканду тилле чыккан бичиктердиҥ соавторы. СССР-дыҥ Ӱстӱги Совединиҥ депутады<ref>Кандаракова А.М.[https://gornoaltaysk.bezformata.com/listnews/otmechaet-anna-makarovna-kandarakova/62357930/]</ref>,
* [[Макошев, Андрей Перфилович|Макошев А. П.]] (08.01.[[1938]] — 13.11.[[2020]]) — ӱредӱчи, 56 јыл ГАГУ-да иштеген, доцент (1978), профессор ([[1994]]), географиялык билимниҥ кандидады ([[1976]]), спортчы-шахматист, «[[Алтай Республика|Алтай Республикада]] Билимниҥ нерелӱ ишчизи», ''«Почетный работник высшего профессионального образования [[Россия Федерация|Российской Федерации]]»'', јондык ишчи, «Тубалар» деп бичиктиҥ авторлорыныҥ бирӱзи, каланыҥ, областьтыҥ, кырайдыҥ кӧп катап шахматла, орус шашкала чемпионы. Јондор ортодо маргаандардыҥ туружаачызы (Монголия)<ref>Горно-Алтайск.Макошев А.П. [https://gornoaltaysk.bezformata.com/listnews/soboleznuem/88784610/.]</ref>.
* [[Пустогачев, Владимир Леонидович|Пустогачев В. Л.]] (22.03.[[1944]]) — шахтер, горный инженер, Кемеровский горный институтта ӱренген,  чаначы-спортчы, Телекейлик маргаандардыҥ Чемпионы ([[1966]], Турин.Италия), СССР-дыҥ јуунты командазыныҥ турчызы, чанала эстафетада алтын медаль, јаҥыскан јӱгӱриште кӱлер медаль алган<ref>Пустогачев В.Л.[https://baza.vgd.ru/post/1/26387/p83991.htm]</ref>.
* [[Пустогачева, Роза Макаровна|Пустогачева Р. М.]] (11.07.[[1939]]) — эмчи-онколог, [[Россия|Россияныҥ]] нерелӱ эмчизи (1996).  «Таҥ Чолмон» орденле кайралдаткан<ref>Пустогачева Р.М.[https://altaicholmon.ru/2019/07/23/aba-jyshta-tuulgan-emchi/]</ref>.

== Јуруктардыҥ кӧмзӧзи ==

== Ајарулар ==
{{Ајарулар}}

== Тайантылар ==
{{Тыш тайантылар}}

{{Алтай Республика}}
{{Турачак аймактыҥ јон јаткан јерлери}}
{{Турачак аймактыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧри}}

[[Категория:Алтай Республиканыҥ аймактары]]
[[Категория:Турачак аймак]]