Machu Picchu

Machu Picchu o Machu Pikchu (quechua machu, vieyu, y pikchu cume", esto ye, "cume vieya")^[1] ye'l nome qu'anguaño se-y da a una antigua llaqta (ciudá) inca de piedra construyida pente medies del sieglu XV nel promontoriu de roques que xunta los montes Machu Picchu y Huayna Picchu na fastera oriental de los Andes Centrales, al sur de Perú. El so nome orixinal foi Picchu o Pichu.^[2]

Según documentos de la metá'l sieglu XVI,^[3] Machu Picchu podría tener sío una de les residencies de Pachacútec o Inca Yupanqui (el mayor emperador de los inques, 1438-1470). Sicasí, delles de les meyoers construcciones y l'evidente calter ceremonial de la principal vía d'acceso a la llaqta amosaríen qu'esta foi emplegada como santuariu relixosu..^[4] Dambos emplegos: el de palaciu y santuariu nun tuvieron por qué ser incompatibles. Dellos espertos paez que descartaren, per contra, un calter militar.^[5]

Machu Picchu considérase al empar una obra mayestra de l'arquiteutura y la inxeniería.^[6] Les sos particulares carauterístiques arquiteútóniques y paisaxístiques y el daqué de misteriu que lu arrodia, convirtiéronlu nún de los destinos turísticos más populares de la planeta.^[7] Machu Picchu ta na Llista del Patrimoniu de la humanidá de la UNESCO dende 1983 como parte d'un conxuntu cultural y ecolóxicu conocíu embaxo'l nome de Santuariu Históricu de Machu Picchu.

Fastera xeográfica

Ubicación de Machu Picchu documentada pola Axencia d'Intelixencia Estadouxunidense, CIA.

Vista de norte a sur, dende la cume del cuetu Huayna Picchu. El *zigzag* a la izquierda ye la carretera d'accesu a les ruines, que sal de la estación de tren "Puente Ruinas", nel fondu del Valle. No alto, travesando la lladera del cuetu Machu Picchu, pue vese l'últimu tramu del Camín Inca.

Asitiamientu

Alcuéntrase a 13º 9' 47" llatitú sur y 72º 32' 44" llonxitú oeste. Fai parte del distritu del mesmu nome, na provincia d'Urubamba, na Rexón Cusco, en Perú. La ciudá importante más averada ye Cusco, anguaño capital rexonal y antigua capital de los inques, a 130 km d'ellí.

Los montes Machu Picchu y Huayna Picchu faen parte d'una formación orográfica a la que se conoz como "Batolito de Vilcabamba" na Cordalera Central de los Andes peruanos. Atópense na vega izquierda del denomáu Cañón del Urubamba, conocíu antaño como Quebrada de Picchu.^[8] Al pie los cerros y práuticamente arrodiándolos corre'l ríu Vilcanota-Urubamba. Les ruines inques atópense a mediu camíen ente les cumes d'entrambos montes, a 450 m d'altor perriba'l nivel del valle y a 2438 metros sobre'l nivel de la mar. La superficie edificada ye d'alredor de 530 metros de llargo y 200 d'anchor contando con 172 edificios nel aria urbana.

Les ruines tán dientro d'un territoriu dllamáu Santuariu Históricu de Machu Picchu que s'estiende per una superficie de 32.592 hectaries, (80,535 acres o 325.92 km²) de la cuenca'l ríu Vilcanota-Urubamba (el Willka mayu o "ríu sagráu" de los inquas). El Santuariu Histórico protexe delles especies biolóxiques a piques d'estinguise y dellos establecimientos inques de los que Machu Picchu considérase'l principal.

Xeitu d'acceder

La zona arqueolóxica en sí namái que ye accesible, bien dende los caminos inques qu'aporten hasta ella, bien emplegando la carretera Hiram Bingham (que xube la cuesta'l cuetu Machu Picchu dende la estación de tren de Puente Ruinas, asitiada no fondero'l cañón). Nenguna de les dos formes quíta-y al visitante'l preciu d'ingresu a les ruines.^[9]

La carretera, per contra, nun ta integrada a la rede nacional de carreteres de Perú. Naz nel pueblu d'Aguas Calientes al qu'al empar namái que se pue acceder per ferrrocarril (unes 3 hores dende Cusco)^[10] o helicópteru (30 minutos dende Cusco). L'ausencia d'una carretera direuta al santuariu de Machu Picchu ye intencionada y fai por controlar el fluyir de visitantes a la zona, que por mor del so calter de reserva nacional, ye persensible a les aglomeraciones. Ello, sicasí, nun impidió l'espoxigue desordenáu (criticáu poles autoridaes culturales) d'Aguas Calientes que vive pl turismu, aú hai hoteles y restoranes de munches categoríes.

Pa llegar a Machu Picchu pel Camún Inca principal ha caleyase per 3 díes. Ye preciso garrar el tren fasta'l km 82 de la vía Cusco - Aguas Calientes dende onde sal el percorríu a pie.^[11]

Dellos visitantes garren un autobús llocal dende Cusco hasta Ollantaytambo (vía Urubamba) y d'ehí garren un tresporte fasta'l km 82. N'aportando ellí, percuerren les víes del tren hasta facer los 32 km qu'hai hasta Aguas Calientes.

Clima

El tiempu ye caldiu y llentu pel día y frescu peles nueches. La temperatura va de los 12 a los 24 graos centígraos. La zona ye polo xeneral lluviosa (unos 1.955 mm añales), perespecialmente de payares a marzu. Les lluvies, que son bayuroses, altérnense rápido con momentos d'un rellumu solar perintensu.^[12]

Historia

La quebrada de Picchu, asitiada a mediu camín ente los Andes y l'amazonia foi una rexón colonizada por poblaciones serranes, que veníen de les rexones de Vlcabamba y del Valle Sagrado, en Cusco, y non selvátiques, a la gueta d'una espansión de les sos llendes agraries. Les evidencies arqueolóxiques amuesen que l'agricultura prauticábase na rexón dende polo menos el 760 e.C.^[13] Una esplosión demográfica dase dende'l Periodu Horizonte Mediu, dende l'añu 900 de la nuesa dómina, per grupos nun documentaos históricamente pero que pudieron tar venceyaos a la etnia Tampu del Urubamba. Creese qu'estos pueblos foron a facer parte de la federación Ayarmaca, rivales de los primeros inques del Cusco.^[14] Nesa dómina espándese muncho l'área agrícola "construyida" (andenes). Sicasí, l'asitiamientu específicu de la ciudá nun tien güelgues qu'amuesen edificaciones primero del sieglu XV.^[15]

Dómina inca (1438-1534)

Pachacútec según la crónica de Martín de Murúa (1615).

Alredor de 1440 na so campaña haza Vilcabamba Pachacútec conquistó la quebrada de Picchu,^[16] primer emperador inca (1438-1470). L'asitiamientu de Machu Picchu hebo d'impresionar al rei poles sos carauterístiques propies dientro la xeografía sagradaa cusqueña.

Referencies

↑ Teofilo Laime Copa, Diccionario Bilingüe, Iskay simipi yuyay k'ancha, Quechua – Castellano, Castellano – Quechua: machu - adj. y s. m. Viejo. Hombre de mucha edad (Úsase tamién para animales). - machu - s. m. Anciano. Viejo. pikchu - s. Pirámide. Sólido puntiagudo de varias caras. || Cono. Ch'utu. machu pikchu - s. La gran ciudadela pétrea que fue quizá uno de los más grandes monumentos relixosos del incanato, entre el valle del Cusco y la selva virgen (JAL). || Monumento arqueológico situado nel departamento actual del Cusco, junto al río Urubamba, en una cumbre casi inaccesible (JL).
↑ Glave y Remy, 1983: 247
↑ Un documentu xudicial de 1568 desenteráu por Glave y Remy (1983) y ampliáu por Rowe (1990) fai refrencia al calter priváu de dellos centros poblaos de la rexón de "Picchu" en tiempos incas, que incluyía a Machu Picchu. La propiedaápersonal yera una potestá propia de los gobernantes incas y un tema que trabayó fondamente María Rostworowski (1993 : 105 - 146). Sobre el calter "priváu" de Machu Picchu hai consensu (Rowe, Burger, Lumbreras, Wright, Valencia, Rostworowski, Reinhard), inda que Kauffmann ñégalo (Kauffman 2006: 62)
↑ Alfredo Valencia en Burger et. al. 2006 : 81
↑ Nada nun amuesa l'usu militar: L'aria agrícola y l'orixe de les fontes d'agua de machu Picchu tán nos estramuros de la ciudá, poro, Machu Picchu nun diba aguantar un asediu llargu; la muralla nun ye mui alta y el "fosu" en realidá ye un sumideru (Wright y Valencia, en http://www.waterhistory.org/historias/machupicchu/ inda que Buse suxiriera yá la tema (1962). Los enemigos más averaos a los inques na dómina de Pachacutec taben nel valle del Apurímac (Rowe 1990, 142 ; Rostworowski 2004, 53) separtáu de machu Picchu pela rexón de Vilcabamba. Establecimientos inques con usu militar arqueolóxicamente conocíos na rexón (como Marcaypiri, Salapunko y Huilca Raccay, esploraos pol Proyeutu Cusichaca (Kendall 1987 : 98) dixébrense na so natura y construcción con Machu Picchu. Del tipu de restos humanos atopaos nes tumbes de Machu Picchu Lumbreras sostién: "too amuesa que'l poblamientu nun incluyía guerreros" Machu Picchu nueva (http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades.htm Archiváu 2007-02-27 en Wayback Machine). Kauffman coincide indicando que "nun pue dicise que yera una fortaleza. Y nel casu de ser asina ¿escontra quién?" (Kauffmann 2006: 62)
↑ El 20 de setiembre de 2006 y nel marcu de la XXX Convención Panamericana d'Inxenieros declaróse a Machu Picchu Monumentu Histórico de la Inxeniería Civil
↑ Otros datos sobre la so popularidá: En 2006 nel Reinu Xuníu los llectores británicos de Wanderlust escoyeron Machu Picchu como la primer maravía del mundiu. (http://www.etravelblackboard.com/index.asp?id=43564&nav=21) (www.thisistravel.co.uk/ ... in_article_id=45530). Esi mesmu añu una encuesta de la NHK sobre los destinos más queríos pente los xaponeses de los llugares Patrimoniu Mundial dexó a Machu Picchu nel primer llugar(http://www.nhk.or.jp/sekaiisan/ranking/index0722.html Archiváu 2007-02-11 en Wayback Machine). La revista Travel at Home (EEXX) inclúi un "tour" a Machu Picchu como ún de los meyores pa viaxar solo nel mundiu: (www.rpp.com.pe/portada/nacional/47114_1.php)
↑ Glave y Remy 1983 : 4
↑ A entamos del 2007 cóbrense US# 20.00 pa visitantes estranxeros, US$ 10 pa peruanos. Hai descuentos pa estudiantes
↑ Machu Picchu: Ruta en bus, Aguas Calientes - Machu Picchu
↑ Machu Picchu: Tresporte turísticu, Ruta Caminos del Inca Archiváu 2008-05-17 en Wayback Machine
↑ Enjoy Machu Picchu, Machu Picchu: Clima Archiváu 2010-08-13 en Wayback Machine
↑ Kendall, 1994: 102
↑ Kendall, 1994: 103
↑ Valencia y Gibaja, 1992: 319
↑ Según Rowe eso infierse de les cróniques del sieglu XVI de martín de Murúa y de Miguel Cabello Valboa (Rowe 1990: 143)

Enllaces esternos

[1] Teofilo Laime Copa, Diccionario Bilingüe, Iskay simipi yuyay k'ancha, Quechua – Castellano, Castellano – Quechua: machu - adj. y s. m. Viejo. Hombre de mucha edad (Úsase tamién para animales). - machu - s. m. Anciano. Viejo. pikchu - s. Pirámide. Sólido puntiagudo de varias caras. || Cono. Ch'utu. machu pikchu - s. La gran ciudadela pétrea que fue quizá uno de los más grandes monumentos relixosos del incanato, entre el valle del Cusco y la selva virgen (JAL). || Monumento arqueológico situado nel departamento actual del Cusco, junto al río Urubamba, en una cumbre casi inaccesible (JL).

[2] Glave y Remy, 1983: 247

[3] Un documentu xudicial de 1568 desenteráu por Glave y Remy (1983) y ampliáu por Rowe (1990) fai refrencia al calter priváu de dellos centros poblaos de la rexón de "Picchu" en tiempos incas, que incluyía a Machu Picchu. La propiedaápersonal yera una potestá propia de los gobernantes incas y un tema que trabayó fondamente María Rostworowski (1993 : 105 - 146). Sobre el calter "priváu" de Machu Picchu hai consensu (Rowe, Burger, Lumbreras, Wright, Valencia, Rostworowski, Reinhard), inda que Kauffmann ñégalo (Kauffman 2006: 62)

[4] Alfredo Valencia en Burger et. al. 2006 : 81

[5] Nada nun amuesa l'usu militar: L'aria agrícola y l'orixe de les fontes d'agua de machu Picchu tán nos estramuros de la ciudá, poro, Machu Picchu nun diba aguantar un asediu llargu; la muralla nun ye mui alta y el "fosu" en realidá ye un sumideru (Wright y Valencia, en http://www.waterhistory.org/historias/machupicchu/ inda que Buse suxiriera yá la tema (1962). Los enemigos más averaos a los inques na dómina de Pachacutec taben nel valle del Apurímac (Rowe 1990, 142 ; Rostworowski 2004, 53) separtáu de machu Picchu pela rexón de Vilcabamba. Establecimientos inques con usu militar arqueolóxicamente conocíos na rexón (como Marcaypiri, Salapunko y Huilca Raccay, esploraos pol Proyeutu Cusichaca (Kendall 1987 : 98) dixébrense na so natura y construcción con Machu Picchu. Del tipu de restos humanos atopaos nes tumbes de Machu Picchu Lumbreras sostién: "too amuesa que'l poblamientu nun incluyía guerreros" Machu Picchu nueva (http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades.htm Archiváu 2007-02-27 en Wayback Machine). Kauffman coincide indicando que "nun pue dicise que yera una fortaleza. Y nel casu de ser asina ¿escontra quién?" (Kauffmann 2006: 62)

[6] El 20 de setiembre de 2006 y nel marcu de la XXX Convención Panamericana d'Inxenieros declaróse a Machu Picchu Monumentu Histórico de la Inxeniería Civil

[7] Otros datos sobre la so popularidá: En 2006 nel Reinu Xuníu los llectores británicos de Wanderlust escoyeron Machu Picchu como la primer maravía del mundiu. (http://www.etravelblackboard.com/index.asp?id=43564&nav=21) (www.thisistravel.co.uk/ ... in_article_id=45530). Esi mesmu añu una encuesta de la NHK sobre los destinos más queríos pente los xaponeses de los llugares Patrimoniu Mundial dexó a Machu Picchu nel primer llugar(http://www.nhk.or.jp/sekaiisan/ranking/index0722.html Archiváu 2007-02-11 en Wayback Machine). La revista Travel at Home (EEXX) inclúi un "tour" a Machu Picchu como ún de los meyores pa viaxar solo nel mundiu: (www.rpp.com.pe/portada/nacional/47114_1.php)

[8] Glave y Remy 1983 : 4

[9] A entamos del 2007 cóbrense US# 20.00 pa visitantes estranxeros, US$ 10 pa peruanos. Hai descuentos pa estudiantes

[10] Machu Picchu: Ruta en bus, Aguas Calientes - Machu Picchu

[11] Machu Picchu: Tresporte turísticu, Ruta Caminos del Inca Archiváu 2008-05-17 en Wayback Machine

[12] Enjoy Machu Picchu, Machu Picchu: Clima Archiváu 2010-08-13 en Wayback Machine

[13] Kendall, 1994: 102

[14] Kendall, 1994: 103

[15] Valencia y Gibaja, 1992: 319

[16] Según Rowe eso infierse de les cróniques del sieglu XVI de martín de Murúa y de Miguel Cabello Valboa (Rowe 1990: 143)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]