Alma turşusu

Alma turşusu
Ümumi
Sistematik adı	Alma turşusu
Kimyəvi formulu	НООС-СН(ОН)-СН2-СООН
Molyar kütlə	0 kq
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	100 °S
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	6915-15-7
PubChem	525, 20130941
ChEBI	6650
ChemSpider	510

Alma turşusu və ya oksikəhrəba turşusu, НООС-СН(ОН)-СН₂-СООН — ikiəsaslı oksiturşu.

100°S-də əriyən rəngsiz kristal maddədir. İlk dəfə 1785-ci ildə ildə K. Şeyele kal almadan almışdır. Üzüm, quşarmudu və bəzi başqa meyvələrdə də var. Alma turşusu bitki və heyvanların tənəffüsündə gedən oksidləşmə prosesinin aralıq məhsullarındandır.

İzomerləri

Alma turşusunun d, l və r-izomerləri vardır. Alma turşusu əsasən, yeyinti sənayesində, habelə tibdə və boyaqçılıqda işlədilir.

r-alma turşusu

r-alma turşusunu kəhrəba turşusundan və ya fumar turşularından almaq olar. Qeyri-fəal (r) alma turşusu 130^oC-də əriyən və suda pis həll olan bərk maddədir. Bundan, sinxonin təsir etməklə alınan duzları kristallaşdırma yolu ilə sağ və sol alma turşularını əldə etmək olar.

l-alma turşusu

l-alma turşusu, almada, sumaqda, üzümdə və başqa meyvələrdə rast gəlinir. Bu alma turşusu bərk maddə olub, asan kristallaşır, 100^oC-də əriyir, suda yaxşı həll olur. Sol alma turşusu, şirniyyat işlərində, limonad hazırlamaq üçün və boyaqçılıq işlərində işlənə bilər.

d-alma turşusu

d-alma turşusu təbiətdə rast gəlinmir. Onu r-alma turşusundan alırlar. d-alma turşusu l-alma turşusunun xassələrinə malik olub, polyarizasiya olunmuş işıq müstəvisini sağa fırladır.

Alma turşusu nəzəri cəhətdən

Valden çevrilməsi ilk dəfə bu turşu üzərində öyrənilmişdir. 1895-ci ildə Valden rasemikləşmənin qarşısını almaq və bu məsələni öyrənmək məqsədilə, alma turşusu ilə təcrübələr aparmış və aşağıdakı nəticələri əldə etmişdir. Sağ alma turşusuna PCl₅ ilə təsir etdikdə sol xlorkəhrəba turşusu, sol alma turşusuna PCl₅ ilə təsir etdikdə sağ xlorkəhrəba turşusu almışdır, sağ xlorkəhrəba turşusuna AgOH ilə təsir etdikdə sağ alma turşusu, KOH ilə təsir etdikdə isə sol alma turşusu əldə etmişdir.

Valden çevrilməsi praktiki cəhətdəndə əhəmiyyətlidir. Bundan istifadə edərək, stereoizomerləri bir-birinə çevirməkilə onlardan daha əhəmiyyətlisini əldə etmək olur.

Mənbə

• M. Mövsümzadə, P. Qurbanov "Üzvi kimya", 1983.