Peşmanlıq

Peşmanlıq alleqoriyası (1616) Kornelis Kornelits. van Haarlem, Strasburq muzeyi

Orestin peşmanlığı (1862), Uilyam-Adolf Buqro

Peşmanlıq — keçmişdə etdiyi əməllərindən təəssüflənən bir insanın özü üçün utancverici, təhqiredici və ya yanlış hesab etdiyi emosiya. Peşmanlıq günah hissi ilə sıx bağlıdır . İnsanlar üzr istəmək, vurduqları zərəri aradan qaldırmaq və ya özlərinə cəza verməklə peşmançılıqlarını ifadə edə bilərlər.

Peşmanlıq hissi keçirə bilməyən şəxsə tez-tez DSM IV-TR- də təsvir edilən antisosial şəxsiyyət pozğunluğu diaqnozu qoyulur.

Psixopatiya

Psixopatlar daha çox sosial və əxlaqi normalara açıq-aşkar etinasızlıqları ilə tanınırlar. Psixopatlara xas olan şəxsi münasibətlər zorakılıq, istismar və pozğunluq ilə xarakterizə olunur. Psixopatlar günahkarlıq və ya empatiya hiss edə bilmirlər, qorxu və ağrıya anormal reaksiya verirlər; digər duyğuları da standart normaları ilə müqayisədə səthidir . Psixopatlar ümumi sosial və əxlaqi normaları qəbul etmirlər, çünki digər insanları geridə saxlayan təqsir, peşmançılıq və ya qisas qorxusu kimi emosiyaların onlara təsiri yoxdur.

İnsan cəmiyyətləri peşmanlıq hissinə dəyər verirlər; əksinə, peşmançılıq hiss etmədiyini göstərən bir insan çox vaxt mənfi aspektdə qəbul edilir. Peşmanlığın pis işlərə uyğun cavab olması fikri geniş yayılmışdır. Peşmanlıq insanın tutulması və ya zərər çəkməsi ilə nəticələnən cinayətə görə real və ya xəyali peşmançılıqdan yarana bilər .

Bağışlanma

Üzr istəmək üçün peşmanlıq hissi lazımdır və peşmançılıq hissi nə qədər güclü olarsa, üzrxahlıq da bir o qədər təsirli olur. Effektiv üzrxahlıq mənfi nəticələri azaldır və bağışlama ilə bağlı idrak və davranış dəyişikliklərini təşviq edir. Peşmanlıq, insanın öz mənfi davranışlarına görə psixoloji əzab çəkdiyini göstərə bilər, bu da qurbanın empatiyasına səbəb ola bilər və sonra o, bağışlanma ifadə edə bilər. Ceyms Devis və Qreq Qold tərəfindən aparılan araşdırmada 170 nəfər universitet tələbəsi şəxsiyyətlərarası münasibətlərdə bağışlanma ilə bağlı anketləri doldururlar. Devis və Qoldun əldə etdiyi nəticələr göstərir ki, qurban üzr istəməyi peşmançılıq kimi qəbul etdikdə, onlar mənfi davranışın bir daha baş verməyəcəyinə inanırlar və günahkarı daha çox bağışlamağa hazır olurlar .

Hüquqi aspekt

Hüquqi kontekstdə cinayətkarın peşmançılığı Qərb ədliyyə sistemləri tərəfindən hökm, şərti azadetmə dinləmələri və s. zamanı qiymətləndirilir. Əvvəllər qüvvədə olan 1960-cı il RSFSR Cinayət Məcəlləsinə görə "Səmimi peşmanlıq", cəzanı yüngülləşdirən hallardan biri, habelə cinayətkarın girov müqabilində azad edilməsi ilə cinayət məsuliyyətindən azad edilməsi üçün əsaslardan biri idi. 1996-cı ildən Rusiya Federasiyasının mövcud Cinayət Məcəlləsində "fəal peşmanlıq" anlayışından istifadə olunur.