Vintsas Kreve

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Vintsas Kreve
lit. Vincas Krėvė (Mickevičius)
Doğum tarixi 19 oktyabr 1882(1882-10-19)[1][2][…]
Vəfat tarixi 17 iyul 1954(1954-07-17)[1] (71 yaşında) və ya 7 iyul 1954(1954-07-07)[3] (71 yaşında)
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, dramaturq, şair
Əsərlərinin dili Litva dili
Üzvlüyü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vintsas Kreve Mitskəviçyus (lit. Vincas Krėvė-Mickevičius), (19 oktyabr 1882[1][2][…] – 17 iyul 1954[1] və ya 7 iyul 1954[3]) — Litva yazıçısı.

Haqqında

[redaktə | vikimətni redaktə et]

V. Kreve XX əsr Litva ədəbiyyatının ən məşhur klassik yazıçılarındandır (nasir və dramaturq), eyni zamanda görkəmli ədəbiyyatşünas və dilçi alim, Kaunas və Vilnüs universitetlərinin professoru (1922–1943), həmçinin ictimai-siyasi xadim olaraq tanınıbdır. Litva Elmlər Akademiyasının ilk prezidenti olub (1941).

V. Kreve Litva — Azərbaycan çoxəsrlik ədəbi-mədəni əlaqələri tarixində və ictimai-siyasi münasibətləri salnaməsində müstəsna xidmətlər göstərmiş şəxsiyyətlərdəndir. Onun həyat və yaradıcılığının, elmi-pedaqoji, mədəni-maarif və ictimai-siyasi fəaliyyətinin 11 ilə yaxın dövrü (1909–1920) sıx şəkildə Azərbaycanla bağlı olubdur.

O, 1908-ci ildə müqəddəs Vladimir adına Kiyev İmperator universitetini bitirdikdən sonra – 1909–1920-ci illərdə Bakı 1-ci realnı məktəbində rus dili və ədəbiyyatı müəllimi olaraq çalışıb. Bakıda gözəl pedaqoq kimi ad qazanmış V. Kreve azərbaycanlı şagirdlərinin mütərəqqi dünya görüşlərinin formalaşması, ədəbi-estetik və elmi-nəzəri baxışlarının rasional istiqamətdə inkişaf etməsi və beləliklə, yüksəksəviyyəli Azərbaycan ziyalılar dəstəsinin yetişdirilməsi işinə mühüm töhfələr veribdir. Onun yetişdirmələri sırasında sonralar Azərbaycanda yazıçı, jurnalist, həkim, iqtisadçı, pedaqoq və ictimai-mədəni xadimlər kimi tanınmış Tağı Şahbazi Simurğ, Ruhulla Axundov, Abdulla Şıxlinski, Abdulla Şahbazov, Həbib Talışinski, Qulaməli Həsənov, Hadı Əliyev, Səməndər Axundov və bir sıra digər şəxslər olublar. V. Kreve realnı məktəbində o vaxt onunla birgə müəllim işləmiş klassik yazıçı Abdulla Şaiqlə (1881–1959) yaxın dostluq və yaradıcılıq əlaqələri saxlayıbdır. A. Şaiq 1957-ci ildə V. Kreve haqqında yazdığı xatirələrində minnətdarlıqla qeyd etmişdir ki, Litva yazıçısı onun "…ədəbi görüş dairəsinin genişləndirilməsində və dünya ədəbiyyatı xəzinəsini öyrənməkdə böyük əmək sərf etmiş və çox mühüm rol oynamışdır".

V. Kreve 1917–1918-ci illərdə Bakı şəhər Dumasının deputatı olaraq fəaliyyət göstərib. O, 1918–1920-ci illərdə müstəqil Litva-Azərbaycan dövlətlərarası münasibətləri təməlinin qoyulmasında və bu ölkələrin beynəlxalq aləmdə de facto tanınmasında bir sıra faydalı işlər görübdür. V. Kreve 1919–1920-ci illərdə Litva dövlətinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindəki konsulu vəzifəsində çalışıbdır. V. Kreve həmin illərdə Bakıda Vikenti İosifoviç Mitskeviç kimi tanınmışdı.

V. Krevenin həyat və fəaliyyətinin Bakı dövrü bir yazıçı və dramaturq kimi onun yaradıcılığında ən məhsuldar və qiymətli illər hesab olunur. Belə ki, o, Litva ədəbiyyatının "qızıl fonduna" daxil olmuş bir sıra məşhur əsərlərini – "Şarunas" dramını, "Skirgayla" və "Kürəkən" pyeslərini, "Daynava diyarı qocalarının rəvayətləri"ni və "Küləşlə örtülmüş dam altında" adlı hekayələr toplusunu, "Səma və Yer oğulları" roman epopeyasının böyük hissəsini və digər klassik nəsr əsərlərini məhz Bakıda yaradıbdır.

Şərq fəlsəfəsi, eləcə də Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti, Bakının ictimai-siyasi mühiti və o dövrdə burada baş vermiş coşqun hadisələr V. Krevenin ədəbi, elmi və publisistik yaradıcılığına güclü təsir göstərmişdir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, V. Krevenin Bakıda Şərq mövzusunda yaratdığı əsərlər onun ədəbi irsində müstəsna bir yer tutur və nüfuzlu kreveşünas alimlərin fikrincə sənətkarın bütün yaradıcılığının ideya-fəlsəfi açarı hesab olunur. Bunu litvalı yazarın Azərbaycan mövzusunda yaratdığı əsərlər ("Azəristan ölkəsi", "Qartal haqqında nəğmə", "Çarpışan qüvvələr", "Bolşeviklər" və b.) barədə də demək mümkündür. Həmin əsərlər Litva ədəbiyyatına əvəzsiz bədii incilər, bənzərsiz surətlər, yeni məzmunlu bədii təsvir və ifadə vasitələri, əsrarəngsiz təşbeh və metaforalar sistemi, lirik-fəlsəfi duyğular dünyası və xüsusi bir Şərq zənginliyi gətiribdir.

V. Krevenin Şərq mövzusunda yaratdığı əsərlərin bir qismi onun məşhur "Rytų pasakos" (Şərq hekayətləri") adlı kitabında toplanmışdır. Bu kitaba Baltik xalqları ədəbiyyatı tarixində ilk dəfə olaraq İslam, buddizm, zərdüşt və yəhudi dinləri mövzusunda yazılmış 5 dini-fəlsəfi əsər – "Pratyekabudda", "Kralın ən yaxşı şərabını saxladığı qab", "Azəristan ölkəsi", "Çarpışan qüvvələr" və "Qadın" adlı hekayətlər daxildir.

"Azəristan ölkəsi" ("Azerstano šalis") hekayəti V. Krevenin Azərbaycan tarixi və milli-mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri və dini ayinləri, məişəti və təbiəti mövzusunda yaratdığı mühüm əsərlərdən biridir. Əsərdə digər ümumiləşdirmələrlə yanaşı, XIX əsrdə Qafqazda aparılmış məcburi miqrasiya prosesləri, ermənilərin Azərbaycana köçürülməsi, tarix boyu onların yerli əhalini doğma yurdundan necə sıxışdırıb çıxartmaları, erməni köçkünləri tərəfindən yerli xalqın var-dövlətinin hansı hiyləgərliklərlə ələ keçirilməsilə bağlı inandırıcı bədii boyalarla işlənmiş səhnələr də yer alıbdır. Həmin səhnələr rəvayət janrında yaradılmasına baxmayaraq, onlar real hadisələrin bədii inikası olaraq bir sıra Rusiya müəlliflərinin (A. Qriboyedov, S. Qlinka, V. Mayevski, A. Frenkel, V. Veliçko, N. Şavrov, İ. K. Kanadpev və b.) XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində çapdan çıxmış və Qarabağın tarixinə bu və ya başqa şəkildə aidiyyəti olan əsərləri ilə müəyyən mövzu yaxınlığı təşkil edir.

Tədqiqatçıların fikrincə (Albertas Zalatoryus, Mahir Həmzəyev və b.) "Azəristan ölkəsi" hekayəti Azərbaycanda 1920-ci il aprel çevrilişindən sonra yazılmış əsərdir. Hekayətin əlyazmasının fraqmentləri Vilnüsdə Litva Ədəbiyyatı və Folkloru İnstitutu kitabxanasının fondunda saxlanılır. "Azəristan ölkəsi" əsəri ilk dəfə 1921-ci ildə Kaunasda Litva Maarif Nazirliyinin nəşri olaraq buraxılan "Skaitymai" ("Bədii qiraət") adlı aylıq ədəbi jurnalın 3-cü sayında dərc edilibdir, daha sonra isə V. Krevenin əsərlərinin 1921–1930-cu illərdə Kaunasda çapdan çıxmış külliyatının 10-cu cildində (1930-cu ildə) nəşr olunubdur.

"Azəristan ölkəsi" hekayəti 1940-cı ildən etibarən V. Krevenin bir neçə başqa romanları, povest və siyasi oçerkləri ilə bərabər ("Dumanda" romanı, "Tovlama" povesti, "Qadın", "Çarpışan qüvvələr" adlı hekayətlər, "Bolşeviklər" siyasi oçerki və s.) Sovet Litvasında qadağan olunmuş əsərlər siyahısına salınmışdı.

"Azəristan ölkəsi" sovetlər dönəmində yalnız xaricdə – V. Krevenin 1954-cü ildə Çikaqoda "Terra" nəşriyyatında çapdan çıxmış "Şərq hekayətləri" kitabında, daha sonra isə yazıçının 1956–1961-ci illərdə Bostonda "Ümumdünya Litva ensiklopediyası" nəşriyyatı tərəfindən litvaca buraxılmış əsərlərinin 5-ci cildində təkrarən işıq üzü görübdür.

11 mart 1990-cı ildə Litvada dövlət müstəqilliyinin bərpa edilməsindən sonra "Şərq hekayətləri" kitabı (o cümlədən "Azəristan ölkəsi" əsəri) ilk dəfə olaraq 2008-ci ildə Vilnüsdə "Petro ofsetas" nəşriyyat-poliqrafiya şirkəti tərəfindən çap edilibdir.

1944-cü ilin yayında Qırmızı ordu Kaunasa yaxınlaşarkən V. Kreve ailəsi ilə birgə Qərbə mühacirət etməyə məcbur olmuşdur. 1947-ci ildə isə Amerika Birləşmiş Ştatlarına köçmüş və ömrünün sonuna qədər buradakı Pensilvaniya universitetində professor olaraq slavyan dilləri və dünya ədəbiyyatı kursu üzrə mühazirələr oxumuşdur.

V. Kreve 1954-cü ilin iyulun 7-də ABŞ-nin Pensilvaniya ştatının Sprinqfild (Filadelfiya yaxınlığında) şəhərində vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdu. 1992-ci ilin oktyabr ayında isə V. Krevenin və onun bakılı həyat yoldaşı Rebeka Karak-Mitskəviçienenin cənazələri Amerikadan müstəqil Litvaya gətirildi və yazıçının vəsiyyətinə uyğun olaraq anadan olduğu yurdda – Subartonis kəndinin qəbiristanlığında doğma torpağa tapşırıldı.

2002-ci, 2007-ci, 2012-ci və 2017-ci illərdə V. Krevenin anadan olmasının 120, 125, 130 və 135 illik yubileyləri münasibətilə Litva Azərbaycanlıları Cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə Vilnüsdə, Kaunasda, Varena rayonunda bir sıra tədbirlər təşkil olunubdur. Həmin tədbirlər çərçivəsində 2012-ci ilin oktyabr ayında Litva Respublikası Seyminin Konstitusiya zalında "Vilnüs-Bakı: mədəniyyət körpüləri" mövzusunda beynəlxalq elmi konfrans da keçirilmişdir.

V. Krevenin bir sıra əsərləri — "Azəristan ölkəsi", "Çarpışan qüvvələr", "Kralın ən yaxşı şərabını saxladığı qab", "Qadın", "Qartal haqqında nəğmə" hekayətləri, "Bolşeviklər" adlı sənədli siyasi öçerki 2006–2018-ci illərdə Azərbaycan dilinə tərcümə olunaraq Bakıda çap olunub (Litva dilindən Mahir Həmzəyev tərcümə edib).

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Vincas Kreve Mickievicius // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
Qaralama məqalələr  Bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək, və ya müvafiq qaralama şablonlarından istifadə edərək Vikipediyanı zənginləşdirə bilərsiniz.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Vintsas_Kreve&oldid=7883568"