Bu çalışmada, Güney Sibirya Türk lehçelerinden Tuva Türkçesinde {+KI} ekinin kullanımı üzerine, E... more Bu çalışmada, Güney Sibirya Türk lehçelerinden Tuva Türkçesinde {+KI} ekinin kullanımı üzerine, Eski Türkçe ve Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır. Türkçede genellikle aitlik eki olarak adlandırılan {+KI} eki, Türk dilinin yaygın ve işlek eklerinden biridir. Ekin temel fonksiyonu; bulunma, temsil, aitlik gibi anlamlarla sıfat veya zamir görevli unsurlar türetmektir. Ek, Eski Türkçeden beri kendine özgü kullanım özellikleriyle dikkat çeker. Yer ve zaman bildiren isim soylu sözcüklere doğrudan eklenebildiği gibi, bazı hâl eklerini almış sözcüklerden sonra da işlek olarak kullanılır; bu yönüyle yapım eki ile çekim eki arasında bir yerde konumlanır. Bu özellikleri nedeniyle söz konusu ekin diğer ekler arasındaki yeri de kaynaklarda tartışılmıştır. Ekin kullanımları, tarihî veya çağdaş lehçeler arasında benzer ve farklı yönlere sahiptir. Bu nedenle eldeki inceleme karşılaştırmalı olarak yapılmıştır. Ekin Tuva Türkçesindeki art zamanlı gelişimini göstermek amacıyla Eski Türkçeyle; incelenen özelliklerin Türkiye Türkçesindeki karşılıklarını göstermek açısından da Türkiye Türkçesiyle karşılaştırma yoluna gidilmiştir. Ekin Tuva Türkçesindeki genel özelliklerine konuyla ilgili kaynaklarda yer verildiği ancak üzerinde durulmayan yönlerin de olduğu görülmüştür. Bu incelemede ekin kullanım özelliklerinin çeşitli açılardan bir bütün hâlinde gösterilmesi ve özellikle Tuva Türkçesine özgü yanların karşılaştırmalı olarak ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. İnceleme; ekin fonetik özellikleri, kullanılış şekilleri ve işlevleri, eki alan sözcüklerin sözlükselleşme durumları ve ekin morfo-sentaktik özellikleri ana başlıkları altında yapılmıştır. İncelemeyle ilgili genel sonuçlar şu şekildedir: Aitlik eki almış sözcükler Tuva Türkçesinde sözlükselleşme bakımından daha ileri seviyededir. Türkiye Türkçesinde ek, geçici ilişkiler kurmak üzere işlek olarak kullanılırken Tuva Türkçesinde daha çok kalıplaşmış olarak varlık göstermektedir. Aitlik ekinin Türk dilinde yaygın bir özelliği, bulunma hâli ekinden sonra da işlek olarak kullanılmasıdır ancak Tuva Türkçesinde bu kullanım işlek değildir. İncelemede bunun sebepleri tahlil edilmiştir. Ek, Tuva Türkçesinde; sıra sayıları yapmak, başka birleşik ekler meydana getirmek gibi ilave gramerlik özellikler de kazanmıştır.
ABSTRACT In this study, a comparative analysis has been made on the use of the suffix {+KI} in Tuvan, one of the South Siberian Turkic languages, with Old Turkic and Turkish. The suffix {+KI}, which is named as mixed suffix, pronominal suffix, relative suffix, possessive pronoun etc. in the sources, is one of the productive and common suffixes of Turkic. The main function of the suffix is to create the words in the function of adjective or pronoun from nominals with the meanings of presence, representation, possession. The suffix draws attention with its unique usage features since Old Turkic. It can be both used after nominals in the meaning of time or location and after the nominals marked by case suffixes and from this aspect it stands between formatives and inflectional suffixes. Because of these usage features the place of this suffix among other suffixes is discussed in the sources. The uses of the suffix among historical or contemporary Turkic languages have similar and different aspects. For this reason, this analysis has been made comparatively. In order to show the diachronic development of the suffix in Tuvan, a comparison was made with Old Turkic and in order to show the equivalents of the examined features in Turkish, a comparison was made with Turkish. The general features of the suffix in Tuvan are included in the sources but it has been seen that there are some aspects that are not emphasized. In this study, it is aimed to show the usage features of the suffix as a whole from various aspects and to reveal the features specific to Tuvan comparatively. The study is made under the following headings: the phonetic features of the suffix, usage/affixation features and functions of the suffix, the lexicalization status of the words marked by this suffix and its morpho-syntactic features. The general results of the examination are as follows: The words marked with this suffix are at a more advanced stage in Tuvan in terms of lexicalization. While the suffix is usued productively and provide temporary relations between nominals in Turkish, it is used generally in formulaic constructions in Tuvan. A common feature of this suffix in Turkic is to be used after locative suffix productively but this usage is not productive in Tuvan. In the study, the reasons for this are analyzed. In Tuvan, the suffix {+KI} shows additional grammatical features such as forming ordinal numbers and creating other compound suffixes.
Türk kültüründe hayvancılığın önemine bağlı olarak süt ve süt ürünlerinin dikkate değer bir yeri ... more Türk kültüründe hayvancılığın önemine bağlı olarak süt ve süt ürünlerinin dikkate değer bir yeri vardır. Bunun bir sonucu olarak da Türk dilinde bu konuyla ilgili zengin bir söz varlığı oluşmuştur. Bu söz varlığı ögeleri başka dillere de geçmiş; özellikle “yoğurt”, Türk dilinin bir verintisi olarak pek çok dilde yer almıştır. Türk dili tarihine bakıldığında yoğurt sözcüğünün Eski Türkçeden itibaren metinlerle takip edilebildiği görülür. İlk örneklerine Eski Uygur Türkçesi metinlerinde rastlanan sözcük, çağdaş Türk lehçelerinin pek çoğunda çeşitli fonetik farklılıklarla yaşar. Bazı lehçelerde ise yoğurt sözcüğü kullanılmaz, onun yerine başka sözcükler kullanılır. Sözcüğün lehçelerdeki dağılımına bakılarak Oğuzcaya özgü bir unsur olduğu, kaynaklarda dile getirilmiştir. Bu çalışmada, Türk kültüründe önemli bir yeri olan yoğurt’un etimolojisi, önceki çalışmalardan da yararlanılarak izah edilmeye çalışılmıştır. Giriş bölümünden sonra sözcüğün tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki biçimleri gösterilmiş; ardından sözcüğün yapısı ve kökeniyle ilgili bölüme yer verilmiştir. İnceleme sonucunda sözcüğün, yogur- “yoğurmak” fiiliyle ilgili olduğu görülmüş; bunun gerekçeleri yapısal ve semantik olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Milk and dairy products have a significant place in Turkic culture depending on the importance of the animal husbandry. As a result of this, a rich vocabulary on this subject has emerged in Turkic language. These vocabulary elements have also been transferred to other languages. Especially “yoghurt” has taken place in many languages as a borrowing from Turkic languages. When we look at the history of the Turkic language, it is seen that the word yogurt can be followed with texts from Old Turkic. The word, whose first examples are found in Old Uyghur Turkic texts, lives in many modern Turkish languages with various phonetic differences. In some Turkic languages, the word yogurt is not used, instead other words are used. Considering the distribution of the word in Turkic languages, it is stated in the sources that it is an element specific to Oghuz Turkic. In this study, the etymology of the word yogurt, which has an important place in Turkish culture, has been tried to be explained considering previous studies. After the introduction, firstly the use of the word in historical and contemporary Turkic languages is shown, then the section about the structure and etymology of the word is given. As a result of the examination, it is seen that the word was related to the verb yogur- “to knead”; the reasons for this have been tried to be explained morphologically and semantically.
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 2022
Bu incelemede, Tuva Türkçesinde zamir kökenli fiiller ve bu fiillerden türemiş sözcükler incelenm... more Bu incelemede, Tuva Türkçesinde zamir kökenli fiiller ve bu fiillerden türemiş sözcükler incelenmiş; Tuva Türkçesinin ilgi çekici özelliklerinden olan bu kategoriye ait sözlerin bir arada gösterilmesi hedeflenmiştir. Çalışma için Tuva Türkçesine ait sözlükler, gramerler ve edebî metinlerden derlenen malzeme, ortak kök veya gövdeden türeme özelliğine göre sınıflandırılmış; morfolojik ve semantik olarak incelenmiştir. İncelemede, yapıları bakımından bu fiiller üç gruba ayrılmıştır: ınça, mınça ve kança zamir tabanlarından türeyenler; çü/çüü soru zamirinden türeyenler; {+LA-} ekiyle türeyenler. Her bölümde ilgili sözcüklerin yapı özellikleri tartışılmış, bu fiillerden türeyen sözcüklerin kullanımları örnek cümlelerle gösterilmiştir. İncelemedeki bulgulara göre; yapısı ilk bakışta açık olmayan birinci gruptaki fiillerin ınça, mınça, kança tabanları ile kıl- fiilinin kaynaşmasından; ikinci gruptakilerin de çü/çüü zamiri ile bol- fiilinin kaynaşmasından oluştuğu tespit edilmiş; söz konusu fiillerden türemiş pek çok biçimin, Tuva Türkçesinde gramerleşme ve sözlükselleşmenin tipik örnekleri arasında yer aldığı görülmüştür. * In this study, pronominal verbs and their derivatives in Tuvan are examined and it is aimed to represent the words in this category in Tuvan as a whole. The material of the study is classified according to sharing the common root or stem, analysed morphologically and semantically. In the study, these verbs are classified into three groups in terms of their structures: derivations of ınča, mınča, kanča; derivations of interrogative pronoun čü/čüü; derivations through {+LA-}. In each section, structural aspects of these words are discussed and their usages are represented by sample sentences. According to the findings of the study, it is concluded that the verbs, whose structures are not clear at first sight, in the first group are formed by fusion of the words ınča, mınča, kanča and kıl-; second group is formed by fusion of the words čü/čüü and bol- The forms derived from these verbs are typical samples of grammaticalization and lexicalization in Tuvan.
Binomials are the word groups that are seen in the vocabulary of the Turkic since old times. Espe... more Binomials are the word groups that are seen in the vocabulary of the Turkic since old times. Especially Old Uighur Turkic is rich in this respect. Among the modern Turkic languages, Tuvan has interesting characteristics in terms of binomial vocabulary. In this study, the term “ikileme” in Turkish, which is commonly used to name these expressions, and its scope have been discussed, and then the semantic features of the binomials are analysed in the case of Tuvan. Binomials in Turkic have been studied from various perspectives in several studies. However, it remains up-to-date with its various aspects starting from the terminology. In the studies on this topic in Turkey, the terms ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koshma etc. are used to mark these expressions. Among them, the term ikileme is widely used and accepted. When we look at the definition of this word in the dictionaries, it is seen that the word is intertwined with the concept of “repetition”. But binomials stand as a different linguistic phenomenon than repetition/reduplication. In addition, it is seen that there is no coordination in the terms in the publications in Turkey with the terms in the international literature. Hendiadyoin and reduplication are mostly used terms in this context. These terms also represent different linguistic phenomenons than binomials. In the second and third section of our study, the terms used in the field and their scopes have been discussed comparatively and in conclusion, it is suggested that to name these expressions as “ikili sozler” in Turkish for the equivalent of the term binomials/binomial expressions. Binomials, in general, can be defined as phrases formed by two coordinated words in the same word class that come together with semantic relations. Then, on this theoretical ground, the semantic features of the binomials have been examined in the case of Tuvan. Since the words compose binomial structures combine with each other by some semantic relations, in this study, semantic features of the binomals have been analysed. We compiled the material in our study from the headwords in Tuvan dictionaries. Based on our material, we have classified these expressions semantically. According to this, meronymy, relating to the same conceptual field, synonymy and antonymy are determined as the major topics. When we look at the whole of these expressions, it is seen that the need to express a whole or concept together comes to the fore. Binomial expressions also show characteristic features in terms of both intralingual developments and relations with other languages or dialects. In this context, to mention to lexical and etymological features of the words create binomial structure stands as another side of the problem. For this reason, we mentioned the lexical and etymological characteristics of the binomials in the 4th part of our study. Considering their origins, it is seen that Mongolic borrowings are mostly found in the binomials in Tuvan. In terms of lexical features, as can be seen in other areas of the Turkic, some binomials in Tuvan can contain words that are not used alone. These may be words borrowed from other dialects or languages. Mongolic borrowings are mostly seen in this kind of binomials too. Keywords: Turkic, Tuvan, binomaials, binomial expressions, hendiadyoin, reduplication
Öz: İkilemeler/ikili sözler, Türk dilinin söz varlığında eski devirlerden beri görülen söz öbekleridir. Özellikle Eski Uygur Türkçesi bu açıdan zenginlik taşır. Çağdaş Türk lehçelerinden de Tuva Türkçesi bu söz varlığı ögeleri bakımından dikkat çekici özellikler gösterir. Bu araştırmada “ikileme” terimi ve kapsamı tartışılmış; Tuva Türkçesi örneğinde ikilemelerin/ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. “İkilemeler” şimdiye kadar çeşitli açılardan pek çok çalışmaya konu edilmiştir. Bununla birlikte, terim sorunundan başlayarak konunun üzerinde durulması gereken yönleri bulunmaktadır. Türkiye’de bu konuda yapılmış çalışmalarda söz konusu yapıların ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koşma gibi terimlerle işaretlendikleri görülmektedir. Bunlardan ikileme, en yaygınlaşmış ve genel kabul görmüş olan terimdir. İkileme sözcüğünün sözlüklerdeki tanımına bakıldığında, konunun “tekrar” kavramıyla iç içe geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri, tekrardan ayrı bir dil olgusuna işaret etmektedir. Ayrıca, Türkiye’de yapılan yayınlarda, bu yapıların uluslararası literatürdeki karşılığı için kullanılan terimlerde de tam bir örtüşme olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda en çok kullanılan terimler hendiadyoin ve reduplication terimleridir. Ancak söz konusu terimler,esasında bu yapılardan ayrı dil olgularını ifade etmektedir. İncelememizin ikinci ve üçüncü bölümlerinde, alanda kullanılan terimlerin ve bunların kapsamlarının tartışması yapılmış; söz konusu yapıların ikili sözler (binomials/binomial expressions) olarak adlandırılması tercih edilmiştir. İkili sözler, genel olarak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen aynı türden ve eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri şeklinde tanımlanabilir. Ardından, bu teorik zeminde Tuva Tükçesi örneğinde ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. İkili sözleri oluşturan sözcükler, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelmektedir. Bu nedenle incelemede ikili sözlerin semantik özellikleri üzerinde durulmuştur. İnceleme materyali, Tuva Türkçesine ait sözlüklerde madde başı olan sözler arasından derlenmiş; oluşturulan örneklem esasında bu sözler ayrıntılı bir semantik sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Buna göre; parça-bütün ilişkisi, aynı kavram ya da anlam alanına ait olma, yakın anlamlılık, zıt anlamlılık ilişkilerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Bu yapıların bütününe bakıldığında ise birlikte bir bütünü ya da kavramı ifade etme ihtiyacının öne çıktığı anlaşılmaktadır. İkili sözler, hem dil içi gelişmeler hem de başka diller veya lehçelerle ilişkiler bakımından da karakteristik özellikler gösterir. Bu bağlamda ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri de konunun üzerinde durulması gereken diğer bir yönüdür. Bu nedenle, incelemenin dördüncü bölümünde, ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri üzerinde de durulmuştur. Kökenlerine göre bakıldığında, Tuva Türkçesindeki ikili sözlerin bünyesinde en çok Moğolca alıntılar görülmektedir. Leksik bakımdan, Türk dilinin diğer sahalarında da görülebildiği gibi, Tuva Türkçesindeki bazı ikili sözlerin bünyesinde de tek başına kullanımı olmayan sözcükler bulunabilmektedir. Bunlar, başka lehçe ya da dillerden alıntı sözcükler olabilmektedir. Bu tür yapılarda da yabancı alıntı olarak en çok Moğolca sözcükler tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk dili, Tuva Türkçesi, ikileme, ikili sözler, hendiadyoin, tekrar, yineleme
Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu - II Tam Metin Bildirileri, 2021
Tuva Türkçesinde kiji, “kişi, insan”; ulus, “kişiler; ulus, millet”; çüve, “şey” anlamlarına gele... more Tuva Türkçesinde kiji, “kişi, insan”; ulus, “kişiler; ulus, millet”; çüve, “şey” anlamlarına gelen sözcüklerdir. Bu sözcüklerin, sözlük anlamları dışında farklı pozisyonlarda kullanılmaları Tuva Türkçesinin dikkat çekici özelliklerindendir. Bu çalışmada, bu sözcüklerin yüklemlerin yapısında ya da cümle sonlarındaki kullanımları incelenmiştir. Yüklemlerin yapısında genel olarak, kiji sözcüğünün teklik kişilerde, ulus sözcüğünün çokluk kişilerde ve çüve sözcüğünün de özellikle üçüncü kişilerde kullanımı ilk bakışta dikkati çekmekte, bununla birlikte bu genellemenin dışında çeşitli karakteristik özellikler de kendini göstermektedir. Bu sözcüklerin yüklem içerisindeki kullanımları sadece kişi gösterme fonksiyonuyla da sınırlı kalmamaktadır. Söz konusu sözcükler; pekiştirme, teyit, kanıtsallık gibi bakımlardan sona gelen edatlara ya da entklitiklere benzer görevleri yerine getirmekte, kimi kullanımlarda bildirme yapısıyla örtüşmektedir. Art zamanlı olarak bakıldığında, bu sözcüklerin bulundukları pozisyonlarda önce anlamlı birer sözcük olarak kullanılırken zamanla anlamlarını yitirdiği ve sonuç olarak görevli ya da yardımcı unsurlar durumuna geldikleri anlaşılmaktadır. Bu yönüyle bu sözcüklerin sözü edilen kullanımları birer gramerleşme örneği olarak kendini göstermektedir. Kimi kullanımlarda sözcüklerin Ø/nötr konumda oldukları da görülmektedir. İncelememizde söz konusu sözcüklerin bu kullanımları örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır.
ABSTRACT In Tuvan, kiji, ulus and chuve are lexemes mean “person”, “people” and “thing” respectively. Besides their lexical meanings, the use of these words in different positions is an interesting feature of Tuvan. In this study, the use of these words in the structure of the predicate (or in dependent clauses) or at the end of the sentences is examined. In the structure of the predicate, in general, it attracts the attention at first glance that kiji is used for singular person, ulus is used for plural people and chuve is specially used for third person, in addition to this, some characteristic features are also seen except this generalization. And, the use of these words in the predicate structure is not only limited with the function of demonstrating person. They also function in the meaning of emphasis, evidentially, confirmation etc. as similar to particles or clitics and sometimes match up with copular system. From the diachronic perspective, it is seen that while these words were used as meaningful elements in their positions, they lost their meanings over time and as a result they became auxiliary elements. In this respect, the present position of these words stands as a grammaticalization case. It is also seen that these words are in Ø/neutral position in some uses. In our study we tried to demonstrate these usages of these words with examples.
Türk lehçeleri hakkında verdiği bilgilerle Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en önemli eserlerin... more Türk lehçeleri hakkında verdiği bilgilerle Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en önemli eserlerindendir. Kâşgarlı Mahmud, eserinde Oğuzlarla ilgili de ayrıntılı kayıtlara yer vermiştir. Oğuzların dil özellikleriyle ilgili düştüğü kayıtlardan biri de diğer Türk boylarının kullandığı ikilemeli ifadeler yerine onların ikilemelerin yalnızca bir ögesini kullandıklarıdır. Bu konuda verdiği bir örnek, diğer lehçelerdeki kattı kardı ifadesi yerine Oğuzların sadece kardı dedikleri şeklindedir. Bugün Türkiye Türkçesi ve ağızlarında kat- ve kar- fiillerinin ikisi de yaşamakta; bu sözcükler bazen eş anlamlı olarak da kullanılabilmektedir. Anadolu ağızlarında kat- fiilinin; Dîvânu Lugâti’tTürk’teki “kattı kardı” ikilemesi ve aynı zamanda hem tarihsel hem çağdaş olarak kar- fiilinin anlamıyla örtüşen bir kullanımı olduğu görülmektedir. Bu durumu, ağızlarımızda kullanılan hamur katmak ifadesi açık bir şekilde yansıtmaktadır. Aynı kullanım, Azerbaycan Türkçesi ve ağızlarında da tanıklanmıştır. Bu incelemede, bu ifadedeki kat- fiilinin, kat- kar- (“katı kardı”) ikilemesinden eksiltmeli bir kullanımla ortaya çıktığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, Derleme Sözlüğü’nde yer almayan bu kullanımla Derleme Sözlüğü’ne katkıda bulunmak amaçlanmıştır. * Divan Lugat at-Turk is one of the remarkable monuments of Turkic with the data providing information about Turkic dialects. In his work, Mahmud al-Kasgari gave detailed information about Oghuzs too. One of the notes about the Oghuzs’ language in the books is that they use only one element of a hendiadyoin while the other Turkic communities use the complete form. One example about this topic is as follows: Oghuzs say only kardı instead of the hendiadyoin kattı kardı unlike other Turkic communities. Today, both the verbs kat- and kar- live in Turkish and its dialects and these words are sometimes used synonymously. In Anatolian dialects, it is seen that the verb kat- has a similar semantical context with the usage of the hendiadyoin kat- kar- in the Divan Lugat at-Turk and also with the historical and modern meaning of the verb kar-. Hamur kat-, an expression in Anatolian dialects, represents this case clearly. The same usage is found in Azerbaijan Turkish and its dialects too. In this study, it is aimed to demonstrate that the verb kat- in this expression developed from the hendiadyoin kat- kar- through ellipsis. Additionally, it is aimed to contribute to Derleme Sözlüğü since the usage of the verb is not mentioned in this dictionary.
Öz: Yansıma sözler, genel olarak doğadaki sesleri taklit yoluyla yansıtan sözler olarak tanımlanı... more Öz: Yansıma sözler, genel olarak doğadaki sesleri taklit yoluyla yansıtan sözler olarak tanımlanır. Türk dilinin bu konuda geniş söz varlığı ve söz yapım yolları vardır. Tuva Türkçesinde de yansımalar, anlam ve şekil bakımından karakteristik özellikler taşımaktadır. Anlam yönünden; bu yansıma sözlerin, sesle birlikte çeşitli görünüş ve durumları da yansıtan geniş bir kapsamı olduğu görülür. Bu nedenle, bu çalışmada Tuvacadaki yansımalar "ses yansımalı" sözlerle birlikte, "görünüş ve hareket yansıtanlar" ve "duygu ve durumları yansıtanlar" olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Bu sözcükler, her bir grupta anlam ayrıntılarına göre sınıflandırıldıktan sonra ses ve yapı özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Son olarak yansımaların cümlede kullanılış özelliklerine değinilmiştir. Anahtar Sözcükler: Tuva Türkçesi, yansıma sözler, anlam bilgisi, şekil bilgisi, ses bilgisi. Abstract: Onomatopoeia is generally defined as the words reflect the sounds in the nature imitatively. Turkic has a wide vocabulary and word formation process in this area. Onomatopoeic words have typical features in terms of their meanings and forms in Tuvan language as well. With regard to their meanings, it is seen that these words have a wide scope including various appearances and situations along with sounds. Therefore, in this study, onomatopoeic words in Tuvan have been analysed in those three groups: "words imitating sounds", "words imitating appearances and actions" and "words imitating emotions and situations". After classifying them according to their meanings, we examined them in terms of phonetic and morphological features in each section. Finally, usage features of onomatopoeic words in sentence have been mentioned.
ULUSLARARASI TOPLUM VE KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU - TAM METİN BİLDİRİLER KİTABI, 2019
Epics have their own narrative styles and there are many expressions
which consist of formulaic s... more Epics have their own narrative styles and there are many expressions which consist of formulaic structures in them. From these expressions, elliptical words and epithets have been examined in terms of linguistics in this study. Elipsis are formed by deleting a part of a word, phrase or sentence and the remaining elements of the expression stand for the whole meaning of the structure. Examples of ellipsis given in this study belong to syntactic level. Elliptical words may lexicalize over time, depending on their use frequencies. Epithets are formulaic words that describe the heros or various creatures and objects in folkloric texts. Epithets are seen in Turkic epics widely and they are characteristic stylistic features of Tuvan epics as well. These formulaic expressions spesific to oral tradition may also lexicalize by formulization. Some epithets and elliptical structures in the epics analysed in this study are also found in the literary texts and thus, these words have a place in Tuvan dictioanries too. In this context, it is seen that these elements which arise from the vocabulary of epics are transferred to literary language too. Accordingly, our analysis is done comparatively between oral literature and literary language. Keywords: Tuvan language, Tuvan epics, ellipsis, epithet, vocabulary, lexicalization.
Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal Of Endangered Languages, 2019
Gerundial suffixes can create new lexemes and grammar units in Turkic by combining the words they... more Gerundial suffixes can create new lexemes and grammar units in Turkic by combining the words they used together. Gerund {-A}is one of these suffixes. As in many Turkic languages, there are adverbs and postpositions that are formed by this suffix in Tuvan too. These words are widely seen in Tuvan even without this suffix and they reveal a characteristic case in this respect. In the same way, the causative suffix {–DIr} has been used as an adverbial suffix because the gerundial suffix {–A} on it is lost. In this paper, the words that are lost the suffix {–A} are analysed in terms of their structures, meanings and usages, and they are examined in terms of lexicalization and grammaticalization.
Türk dilinde zarf-fiil ekleri sözcükler üzerinde kalıplaşarak yeni sözlük ve gramer birimleri meydana getirebilmektedir. {–A} zarf-fiil eki de bu eklerden biridir. Pek çok Türk lehçesinde olduğu gibi Tuvacada da bu ekin kalıplaşmasıyla oluşmuş zarf ve edat görevli sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler, söz konusu eki düşürmüş olarak da Tuvacada yaygın olarak görülmekte, bu yönüyle karakteristik bir durum sergilemektedir. Aynı şekilde, aslında bir ettirgenlik eki olan {–DIr}, üzerindeki {–A} zarf-fiil ekinin düşmesiyle bir zarf yapım eki olarak da kullanılır olmuştur. Bu makalede, Tuvacada {–A} zarf-fiil ekini düşürmüş bu sözcükler yapı, anlam ve kullanım özellikleri yönüyle incelenmiş, sözlükselleşme ve gramerleşme bakımından değerlendirilmiştir.
ÖZ: Güney Sibirya Türk topluluklarından biri olan Tuvaların zengin bir sözlü geleneği vardır. Tuv... more ÖZ: Güney Sibirya Türk topluluklarından biri olan Tuvaların zengin bir sözlü geleneği vardır. Tuvalar, 1930'dan itibaren kendi dillerini yazı dili olarak kullanmaya başlamışlardır. Bu çalışmada, Tuva destanlarında kullanılmış olan, ancak Tuva yazı dilini temsil eden sözlüklerde yer almayan sözcükler ele alınmıştır. Böylece, sözlüklerde bulunmayan bu sözcükleri ortaya koymak amaçlanmıştır. Ayrıca, Tuva yazı dilinin halk edebiyatı ürünleri ile ilişkisi üzerinde de durulmuştur. Makalenin giriş bölümünde Tuva destanları ve bu konudaki yayımlar hakkında genel bir bilgi verilmiş ve incelemenin yöntemi açıklanmıştır. Ardından, bu sözlü gelenek ürünlerinin söz varlığı ile yazı dili arasındaki ilişki üzerinde durulmuştur. Son olarak, destanlardan tespit edilen bu sözlerin genel bir değerlendirilmesi yapılmış ve bu sözler alfabetik olarak sıralanarak açıklanmıştır. İnceleme, destan metinlerindeki söz varlığı ile yazı dili sözlüklerinin karşılaştırılması suretiyle yapılmıştır. Tuva yazı dili ile halk edebiyatı ürünlerinin söz varlığı arasında yakın bir ilişki vardır. Sözlü edebiyat ürünleri, yazı dilinin oluşum sürecinde önemli birer kaynak olarak kullanılmıştır. Bu nedenle bu ikisi arasındaki ilişki incelemeye değer görülmüştür. İnceleme neticesinde, sözlüklerde bulunmadığını tespit ettiğimiz bu sözlerin önemli bir kısmının Tuva-Moğol dil ilişkilerine dayandığı görülmüştür. Sözcüklerin bir kısmı da lehçeler arası ödünçleme ürünüdür. Sözlü gelenek içerisinde aktarılan bu metinlerin doğasına bağlı olarak, arkaikleşme de diğer bir önemli sebeptir. Anahtar Kelimeler: Tuva Türkçesi, Tuva destanları, söz varlığı, sözlü gelenek, yazı dili. ABSTRACT: Tuvans, one of the Turkic communities of the southern Siberia, have a rich oral tradition. Tuvan people started to use their own language as a written language in 1930. In this study, the words that are used in Tuvan epics but do not exist in dictionaries which represent the vocabulary of Tuvan written language have been analysed. Thereby, it is aimed to reveal these words which can not be found in dictionaries. In addition, the relationship between Tuvan folk literature and written language is also elaborated. In the introduction of the study, a general information about Tuvan epics and relevant publications is given and method of the study is explained. Then, the relationship between vocabulary of these oral narratives and written language is mentioned. Finally, the words from epics are overviewed and then they are explained in alphabetical order. The analysis has been made by comparing the vocabulary in the epics with the written language dictionaries. There is a close relationship between the Tuvan written language and the vocabulary of folk literature. Oral literature has been used as an important resource in the formation process of written language. Therefore, the relationship between the two is deemed worthy of examination. As a result of the examination, it is seen that a significant part of those words which could not be found in dictionaries are based on Tuva-Mongol language contacts. And some of the words are based on borrowings from other Turkic dialects. Depending on the nature of these texts conveyed in the oral tradition, archaicism is another fundamental reason for not existing in dictionaries. Keywords: Tuvan Language, Tuvan epics, vocabulary, oral tradition, written language.
Öz Bu çalışmada Demirci halı dokumacılığında kullanılan bazı terimler üzerinde durulmuş ve bunlar... more Öz Bu çalışmada Demirci halı dokumacılığında kullanılan bazı terimler üzerinde durulmuş ve bunların Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanmış olan on iki ciltlik Derleme Sözlüğü'nde yer alıp almadığı araştırılmıştır. Veri toplamada, ilgili çalışmalar da gözden geçirilerek, Demirci'de halı dokuyan kaynak kişilerden yararlanılmıştır. Üç yüz yıllık dokumacılık tarihinde Demirci halıları gündelik kullanımda önemli bir yer tutmaktadır. Bu durum son yıllarda makine halıcılığının gelişmesiyle gerilemiş, Demirci'de halı dokuyanların sayısı azalmaya başlamıştır. Bu sebeple özellikle ilçeye özgü terimlerin en kısa zamanda tespit edilmesi ve halk ağzından derlemeler sözlüğüne kazandırılması gerekmektedir. Bu çalışmayla bir nebze de olsa ağız çalışmalarına katkı koymak amaçlanmıştır. Yapılan çalışma sonucunda argaç, arış, kirkit gibi bazı terimlerin Derleme Sözlüğünde yer almasına rağmen tespit edilen bölge adlarında Demirci'ye rastlanmaması dikkatimizi çekmiştir. Bazıları da sözlükte başka anlamlarla verilmiştir. Tespit ettiğimiz terimlerden ara urganı, e'lik/eklik, gıyı örneği, iç örneği, ters ilme gibi bazılarının da Derleme Sözlüğü'nde yer almadığı görülmüştür.
Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук / материалы межвузовской научно-практической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых с международным участием / , 2014
СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАСПРОСТРАНЁННЫХ ГЛАГОЛОВ В ТУРЕЦКОМ И ТУВИНСКОМ ЯЗЫКАХ (НА БАЗЕ КОКТУРЕЦКОГ... more СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАСПРОСТРАНЁННЫХ ГЛАГОЛОВ В ТУРЕЦКОМ И ТУВИНСКОМ ЯЗЫКАХ (НА БАЗЕ КОКТУРЕЦКОГО НАРЕЧИЯ (ОРХОН ЗАПИСЕЙ))
A SEMANTIC ANALYSIS OF COMMON VERBS IN TURKISH AND TUVAN BASED ON «KOKTURKISH (ORKHON INSCRIPTIONS)»
(KÖKTÜRKÇE TEMELİNDE TÜRKÇE VE TUVACADAKİ ORTAK FİİLLER ÜZERİNE SEMANTİK BİR İNCELEME)
ÖZET
İhsan Oktay Anar, son dönem Türk romanının dikkat çeken, çok okunan
yazarlarındandır. Yazarı... more ÖZET İhsan Oktay Anar, son dönem Türk romanının dikkat çeken, çok okunan yazarlarındandır. Yazarın romanları, kurgu ve anlatım teknikleri bakımından geleneksel anlatılardan izler taşır. Bu durum, yazarın dilinde sözlü geleneğe ait birtakım özellikleri ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada, sözlü gelenekten gelen özelliklerin, yazarın dili üzerindeki etkisi incelenmiştir. İncelemede ilk olarak romanların eski anlatı gelenekleriyle ilişkisine değinilmiş, ardından eserler bu bağlamda cümle kuruluşları ve çeşitli ifadeler bakımından değerlendirilmiştir. Yazarın romanları, cümle dışı öğelerin, açıklayıcı ifadelerin, sıfat tamlamalarının kullanımı ve dil bilgisi kurallarına uymayan kullanımlar yönüyle incelenmiş, tespit edilen özelliklerin “sözlü kültür” ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. ABSTRACT Ihsan Oktay Anar is one of the remarkable and popular authors of Turkish novel’s last period. His novels have impressions from traditional narratives in terms of fiction and narrative techniques. This aspect reveals some features which is belong to oral traditon in author’s language. In this study, the effects of the features coming from oral tradition on author’s language are anlalysed. In the study, firstly, relation between his novels and old narrative traditions is mentioned and then, in this context his novels are examined in terms of sentence constructions and various expressions. Author’s novels are examined in terms of using non-sentence parts, appositive parts, adjectival constructions and anomalous usings in grammar rules, as a result it is decided that all the features which are identified in the study are related to oral culture. Key Words: Ihsan Oktay Anar, oral culture, postmodernism, language.
Konuyla ilgili terimler ve içerikleri konusunda eleştirel bir literatür özeti verilerek bu konuda... more Konuyla ilgili terimler ve içerikleri konusunda eleştirel bir literatür özeti verilerek bu konudaki yaklaşımlar tartışılmış, evrensel terimler de göz önünde bulundurularak birtakım öneriler getirilmiştir.
Bu çalışmada, Güney Sibirya Türk lehçelerinden Tuva Türkçesinde {+KI} ekinin kullanımı üzerine, E... more Bu çalışmada, Güney Sibirya Türk lehçelerinden Tuva Türkçesinde {+KI} ekinin kullanımı üzerine, Eski Türkçe ve Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır. Türkçede genellikle aitlik eki olarak adlandırılan {+KI} eki, Türk dilinin yaygın ve işlek eklerinden biridir. Ekin temel fonksiyonu; bulunma, temsil, aitlik gibi anlamlarla sıfat veya zamir görevli unsurlar türetmektir. Ek, Eski Türkçeden beri kendine özgü kullanım özellikleriyle dikkat çeker. Yer ve zaman bildiren isim soylu sözcüklere doğrudan eklenebildiği gibi, bazı hâl eklerini almış sözcüklerden sonra da işlek olarak kullanılır; bu yönüyle yapım eki ile çekim eki arasında bir yerde konumlanır. Bu özellikleri nedeniyle söz konusu ekin diğer ekler arasındaki yeri de kaynaklarda tartışılmıştır. Ekin kullanımları, tarihî veya çağdaş lehçeler arasında benzer ve farklı yönlere sahiptir. Bu nedenle eldeki inceleme karşılaştırmalı olarak yapılmıştır. Ekin Tuva Türkçesindeki art zamanlı gelişimini göstermek amacıyla Eski Türkçeyle; incelenen özelliklerin Türkiye Türkçesindeki karşılıklarını göstermek açısından da Türkiye Türkçesiyle karşılaştırma yoluna gidilmiştir. Ekin Tuva Türkçesindeki genel özelliklerine konuyla ilgili kaynaklarda yer verildiği ancak üzerinde durulmayan yönlerin de olduğu görülmüştür. Bu incelemede ekin kullanım özelliklerinin çeşitli açılardan bir bütün hâlinde gösterilmesi ve özellikle Tuva Türkçesine özgü yanların karşılaştırmalı olarak ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. İnceleme; ekin fonetik özellikleri, kullanılış şekilleri ve işlevleri, eki alan sözcüklerin sözlükselleşme durumları ve ekin morfo-sentaktik özellikleri ana başlıkları altında yapılmıştır. İncelemeyle ilgili genel sonuçlar şu şekildedir: Aitlik eki almış sözcükler Tuva Türkçesinde sözlükselleşme bakımından daha ileri seviyededir. Türkiye Türkçesinde ek, geçici ilişkiler kurmak üzere işlek olarak kullanılırken Tuva Türkçesinde daha çok kalıplaşmış olarak varlık göstermektedir. Aitlik ekinin Türk dilinde yaygın bir özelliği, bulunma hâli ekinden sonra da işlek olarak kullanılmasıdır ancak Tuva Türkçesinde bu kullanım işlek değildir. İncelemede bunun sebepleri tahlil edilmiştir. Ek, Tuva Türkçesinde; sıra sayıları yapmak, başka birleşik ekler meydana getirmek gibi ilave gramerlik özellikler de kazanmıştır.
ABSTRACT In this study, a comparative analysis has been made on the use of the suffix {+KI} in Tuvan, one of the South Siberian Turkic languages, with Old Turkic and Turkish. The suffix {+KI}, which is named as mixed suffix, pronominal suffix, relative suffix, possessive pronoun etc. in the sources, is one of the productive and common suffixes of Turkic. The main function of the suffix is to create the words in the function of adjective or pronoun from nominals with the meanings of presence, representation, possession. The suffix draws attention with its unique usage features since Old Turkic. It can be both used after nominals in the meaning of time or location and after the nominals marked by case suffixes and from this aspect it stands between formatives and inflectional suffixes. Because of these usage features the place of this suffix among other suffixes is discussed in the sources. The uses of the suffix among historical or contemporary Turkic languages have similar and different aspects. For this reason, this analysis has been made comparatively. In order to show the diachronic development of the suffix in Tuvan, a comparison was made with Old Turkic and in order to show the equivalents of the examined features in Turkish, a comparison was made with Turkish. The general features of the suffix in Tuvan are included in the sources but it has been seen that there are some aspects that are not emphasized. In this study, it is aimed to show the usage features of the suffix as a whole from various aspects and to reveal the features specific to Tuvan comparatively. The study is made under the following headings: the phonetic features of the suffix, usage/affixation features and functions of the suffix, the lexicalization status of the words marked by this suffix and its morpho-syntactic features. The general results of the examination are as follows: The words marked with this suffix are at a more advanced stage in Tuvan in terms of lexicalization. While the suffix is usued productively and provide temporary relations between nominals in Turkish, it is used generally in formulaic constructions in Tuvan. A common feature of this suffix in Turkic is to be used after locative suffix productively but this usage is not productive in Tuvan. In the study, the reasons for this are analyzed. In Tuvan, the suffix {+KI} shows additional grammatical features such as forming ordinal numbers and creating other compound suffixes.
Türk kültüründe hayvancılığın önemine bağlı olarak süt ve süt ürünlerinin dikkate değer bir yeri ... more Türk kültüründe hayvancılığın önemine bağlı olarak süt ve süt ürünlerinin dikkate değer bir yeri vardır. Bunun bir sonucu olarak da Türk dilinde bu konuyla ilgili zengin bir söz varlığı oluşmuştur. Bu söz varlığı ögeleri başka dillere de geçmiş; özellikle “yoğurt”, Türk dilinin bir verintisi olarak pek çok dilde yer almıştır. Türk dili tarihine bakıldığında yoğurt sözcüğünün Eski Türkçeden itibaren metinlerle takip edilebildiği görülür. İlk örneklerine Eski Uygur Türkçesi metinlerinde rastlanan sözcük, çağdaş Türk lehçelerinin pek çoğunda çeşitli fonetik farklılıklarla yaşar. Bazı lehçelerde ise yoğurt sözcüğü kullanılmaz, onun yerine başka sözcükler kullanılır. Sözcüğün lehçelerdeki dağılımına bakılarak Oğuzcaya özgü bir unsur olduğu, kaynaklarda dile getirilmiştir. Bu çalışmada, Türk kültüründe önemli bir yeri olan yoğurt’un etimolojisi, önceki çalışmalardan da yararlanılarak izah edilmeye çalışılmıştır. Giriş bölümünden sonra sözcüğün tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki biçimleri gösterilmiş; ardından sözcüğün yapısı ve kökeniyle ilgili bölüme yer verilmiştir. İnceleme sonucunda sözcüğün, yogur- “yoğurmak” fiiliyle ilgili olduğu görülmüş; bunun gerekçeleri yapısal ve semantik olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Milk and dairy products have a significant place in Turkic culture depending on the importance of the animal husbandry. As a result of this, a rich vocabulary on this subject has emerged in Turkic language. These vocabulary elements have also been transferred to other languages. Especially “yoghurt” has taken place in many languages as a borrowing from Turkic languages. When we look at the history of the Turkic language, it is seen that the word yogurt can be followed with texts from Old Turkic. The word, whose first examples are found in Old Uyghur Turkic texts, lives in many modern Turkish languages with various phonetic differences. In some Turkic languages, the word yogurt is not used, instead other words are used. Considering the distribution of the word in Turkic languages, it is stated in the sources that it is an element specific to Oghuz Turkic. In this study, the etymology of the word yogurt, which has an important place in Turkish culture, has been tried to be explained considering previous studies. After the introduction, firstly the use of the word in historical and contemporary Turkic languages is shown, then the section about the structure and etymology of the word is given. As a result of the examination, it is seen that the word was related to the verb yogur- “to knead”; the reasons for this have been tried to be explained morphologically and semantically.
Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 2022
Bu incelemede, Tuva Türkçesinde zamir kökenli fiiller ve bu fiillerden türemiş sözcükler incelenm... more Bu incelemede, Tuva Türkçesinde zamir kökenli fiiller ve bu fiillerden türemiş sözcükler incelenmiş; Tuva Türkçesinin ilgi çekici özelliklerinden olan bu kategoriye ait sözlerin bir arada gösterilmesi hedeflenmiştir. Çalışma için Tuva Türkçesine ait sözlükler, gramerler ve edebî metinlerden derlenen malzeme, ortak kök veya gövdeden türeme özelliğine göre sınıflandırılmış; morfolojik ve semantik olarak incelenmiştir. İncelemede, yapıları bakımından bu fiiller üç gruba ayrılmıştır: ınça, mınça ve kança zamir tabanlarından türeyenler; çü/çüü soru zamirinden türeyenler; {+LA-} ekiyle türeyenler. Her bölümde ilgili sözcüklerin yapı özellikleri tartışılmış, bu fiillerden türeyen sözcüklerin kullanımları örnek cümlelerle gösterilmiştir. İncelemedeki bulgulara göre; yapısı ilk bakışta açık olmayan birinci gruptaki fiillerin ınça, mınça, kança tabanları ile kıl- fiilinin kaynaşmasından; ikinci gruptakilerin de çü/çüü zamiri ile bol- fiilinin kaynaşmasından oluştuğu tespit edilmiş; söz konusu fiillerden türemiş pek çok biçimin, Tuva Türkçesinde gramerleşme ve sözlükselleşmenin tipik örnekleri arasında yer aldığı görülmüştür. * In this study, pronominal verbs and their derivatives in Tuvan are examined and it is aimed to represent the words in this category in Tuvan as a whole. The material of the study is classified according to sharing the common root or stem, analysed morphologically and semantically. In the study, these verbs are classified into three groups in terms of their structures: derivations of ınča, mınča, kanča; derivations of interrogative pronoun čü/čüü; derivations through {+LA-}. In each section, structural aspects of these words are discussed and their usages are represented by sample sentences. According to the findings of the study, it is concluded that the verbs, whose structures are not clear at first sight, in the first group are formed by fusion of the words ınča, mınča, kanča and kıl-; second group is formed by fusion of the words čü/čüü and bol- The forms derived from these verbs are typical samples of grammaticalization and lexicalization in Tuvan.
Binomials are the word groups that are seen in the vocabulary of the Turkic since old times. Espe... more Binomials are the word groups that are seen in the vocabulary of the Turkic since old times. Especially Old Uighur Turkic is rich in this respect. Among the modern Turkic languages, Tuvan has interesting characteristics in terms of binomial vocabulary. In this study, the term “ikileme” in Turkish, which is commonly used to name these expressions, and its scope have been discussed, and then the semantic features of the binomials are analysed in the case of Tuvan. Binomials in Turkic have been studied from various perspectives in several studies. However, it remains up-to-date with its various aspects starting from the terminology. In the studies on this topic in Turkey, the terms ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koshma etc. are used to mark these expressions. Among them, the term ikileme is widely used and accepted. When we look at the definition of this word in the dictionaries, it is seen that the word is intertwined with the concept of “repetition”. But binomials stand as a different linguistic phenomenon than repetition/reduplication. In addition, it is seen that there is no coordination in the terms in the publications in Turkey with the terms in the international literature. Hendiadyoin and reduplication are mostly used terms in this context. These terms also represent different linguistic phenomenons than binomials. In the second and third section of our study, the terms used in the field and their scopes have been discussed comparatively and in conclusion, it is suggested that to name these expressions as “ikili sozler” in Turkish for the equivalent of the term binomials/binomial expressions. Binomials, in general, can be defined as phrases formed by two coordinated words in the same word class that come together with semantic relations. Then, on this theoretical ground, the semantic features of the binomials have been examined in the case of Tuvan. Since the words compose binomial structures combine with each other by some semantic relations, in this study, semantic features of the binomals have been analysed. We compiled the material in our study from the headwords in Tuvan dictionaries. Based on our material, we have classified these expressions semantically. According to this, meronymy, relating to the same conceptual field, synonymy and antonymy are determined as the major topics. When we look at the whole of these expressions, it is seen that the need to express a whole or concept together comes to the fore. Binomial expressions also show characteristic features in terms of both intralingual developments and relations with other languages or dialects. In this context, to mention to lexical and etymological features of the words create binomial structure stands as another side of the problem. For this reason, we mentioned the lexical and etymological characteristics of the binomials in the 4th part of our study. Considering their origins, it is seen that Mongolic borrowings are mostly found in the binomials in Tuvan. In terms of lexical features, as can be seen in other areas of the Turkic, some binomials in Tuvan can contain words that are not used alone. These may be words borrowed from other dialects or languages. Mongolic borrowings are mostly seen in this kind of binomials too. Keywords: Turkic, Tuvan, binomaials, binomial expressions, hendiadyoin, reduplication
Öz: İkilemeler/ikili sözler, Türk dilinin söz varlığında eski devirlerden beri görülen söz öbekleridir. Özellikle Eski Uygur Türkçesi bu açıdan zenginlik taşır. Çağdaş Türk lehçelerinden de Tuva Türkçesi bu söz varlığı ögeleri bakımından dikkat çekici özellikler gösterir. Bu araştırmada “ikileme” terimi ve kapsamı tartışılmış; Tuva Türkçesi örneğinde ikilemelerin/ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. “İkilemeler” şimdiye kadar çeşitli açılardan pek çok çalışmaya konu edilmiştir. Bununla birlikte, terim sorunundan başlayarak konunun üzerinde durulması gereken yönleri bulunmaktadır. Türkiye’de bu konuda yapılmış çalışmalarda söz konusu yapıların ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koşma gibi terimlerle işaretlendikleri görülmektedir. Bunlardan ikileme, en yaygınlaşmış ve genel kabul görmüş olan terimdir. İkileme sözcüğünün sözlüklerdeki tanımına bakıldığında, konunun “tekrar” kavramıyla iç içe geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri, tekrardan ayrı bir dil olgusuna işaret etmektedir. Ayrıca, Türkiye’de yapılan yayınlarda, bu yapıların uluslararası literatürdeki karşılığı için kullanılan terimlerde de tam bir örtüşme olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda en çok kullanılan terimler hendiadyoin ve reduplication terimleridir. Ancak söz konusu terimler,esasında bu yapılardan ayrı dil olgularını ifade etmektedir. İncelememizin ikinci ve üçüncü bölümlerinde, alanda kullanılan terimlerin ve bunların kapsamlarının tartışması yapılmış; söz konusu yapıların ikili sözler (binomials/binomial expressions) olarak adlandırılması tercih edilmiştir. İkili sözler, genel olarak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen aynı türden ve eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri şeklinde tanımlanabilir. Ardından, bu teorik zeminde Tuva Tükçesi örneğinde ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. İkili sözleri oluşturan sözcükler, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelmektedir. Bu nedenle incelemede ikili sözlerin semantik özellikleri üzerinde durulmuştur. İnceleme materyali, Tuva Türkçesine ait sözlüklerde madde başı olan sözler arasından derlenmiş; oluşturulan örneklem esasında bu sözler ayrıntılı bir semantik sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Buna göre; parça-bütün ilişkisi, aynı kavram ya da anlam alanına ait olma, yakın anlamlılık, zıt anlamlılık ilişkilerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Bu yapıların bütününe bakıldığında ise birlikte bir bütünü ya da kavramı ifade etme ihtiyacının öne çıktığı anlaşılmaktadır. İkili sözler, hem dil içi gelişmeler hem de başka diller veya lehçelerle ilişkiler bakımından da karakteristik özellikler gösterir. Bu bağlamda ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri de konunun üzerinde durulması gereken diğer bir yönüdür. Bu nedenle, incelemenin dördüncü bölümünde, ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri üzerinde de durulmuştur. Kökenlerine göre bakıldığında, Tuva Türkçesindeki ikili sözlerin bünyesinde en çok Moğolca alıntılar görülmektedir. Leksik bakımdan, Türk dilinin diğer sahalarında da görülebildiği gibi, Tuva Türkçesindeki bazı ikili sözlerin bünyesinde de tek başına kullanımı olmayan sözcükler bulunabilmektedir. Bunlar, başka lehçe ya da dillerden alıntı sözcükler olabilmektedir. Bu tür yapılarda da yabancı alıntı olarak en çok Moğolca sözcükler tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk dili, Tuva Türkçesi, ikileme, ikili sözler, hendiadyoin, tekrar, yineleme
Motif Vakfı Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu - II Tam Metin Bildirileri, 2021
Tuva Türkçesinde kiji, “kişi, insan”; ulus, “kişiler; ulus, millet”; çüve, “şey” anlamlarına gele... more Tuva Türkçesinde kiji, “kişi, insan”; ulus, “kişiler; ulus, millet”; çüve, “şey” anlamlarına gelen sözcüklerdir. Bu sözcüklerin, sözlük anlamları dışında farklı pozisyonlarda kullanılmaları Tuva Türkçesinin dikkat çekici özelliklerindendir. Bu çalışmada, bu sözcüklerin yüklemlerin yapısında ya da cümle sonlarındaki kullanımları incelenmiştir. Yüklemlerin yapısında genel olarak, kiji sözcüğünün teklik kişilerde, ulus sözcüğünün çokluk kişilerde ve çüve sözcüğünün de özellikle üçüncü kişilerde kullanımı ilk bakışta dikkati çekmekte, bununla birlikte bu genellemenin dışında çeşitli karakteristik özellikler de kendini göstermektedir. Bu sözcüklerin yüklem içerisindeki kullanımları sadece kişi gösterme fonksiyonuyla da sınırlı kalmamaktadır. Söz konusu sözcükler; pekiştirme, teyit, kanıtsallık gibi bakımlardan sona gelen edatlara ya da entklitiklere benzer görevleri yerine getirmekte, kimi kullanımlarda bildirme yapısıyla örtüşmektedir. Art zamanlı olarak bakıldığında, bu sözcüklerin bulundukları pozisyonlarda önce anlamlı birer sözcük olarak kullanılırken zamanla anlamlarını yitirdiği ve sonuç olarak görevli ya da yardımcı unsurlar durumuna geldikleri anlaşılmaktadır. Bu yönüyle bu sözcüklerin sözü edilen kullanımları birer gramerleşme örneği olarak kendini göstermektedir. Kimi kullanımlarda sözcüklerin Ø/nötr konumda oldukları da görülmektedir. İncelememizde söz konusu sözcüklerin bu kullanımları örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır.
ABSTRACT In Tuvan, kiji, ulus and chuve are lexemes mean “person”, “people” and “thing” respectively. Besides their lexical meanings, the use of these words in different positions is an interesting feature of Tuvan. In this study, the use of these words in the structure of the predicate (or in dependent clauses) or at the end of the sentences is examined. In the structure of the predicate, in general, it attracts the attention at first glance that kiji is used for singular person, ulus is used for plural people and chuve is specially used for third person, in addition to this, some characteristic features are also seen except this generalization. And, the use of these words in the predicate structure is not only limited with the function of demonstrating person. They also function in the meaning of emphasis, evidentially, confirmation etc. as similar to particles or clitics and sometimes match up with copular system. From the diachronic perspective, it is seen that while these words were used as meaningful elements in their positions, they lost their meanings over time and as a result they became auxiliary elements. In this respect, the present position of these words stands as a grammaticalization case. It is also seen that these words are in Ø/neutral position in some uses. In our study we tried to demonstrate these usages of these words with examples.
Türk lehçeleri hakkında verdiği bilgilerle Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en önemli eserlerin... more Türk lehçeleri hakkında verdiği bilgilerle Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en önemli eserlerindendir. Kâşgarlı Mahmud, eserinde Oğuzlarla ilgili de ayrıntılı kayıtlara yer vermiştir. Oğuzların dil özellikleriyle ilgili düştüğü kayıtlardan biri de diğer Türk boylarının kullandığı ikilemeli ifadeler yerine onların ikilemelerin yalnızca bir ögesini kullandıklarıdır. Bu konuda verdiği bir örnek, diğer lehçelerdeki kattı kardı ifadesi yerine Oğuzların sadece kardı dedikleri şeklindedir. Bugün Türkiye Türkçesi ve ağızlarında kat- ve kar- fiillerinin ikisi de yaşamakta; bu sözcükler bazen eş anlamlı olarak da kullanılabilmektedir. Anadolu ağızlarında kat- fiilinin; Dîvânu Lugâti’tTürk’teki “kattı kardı” ikilemesi ve aynı zamanda hem tarihsel hem çağdaş olarak kar- fiilinin anlamıyla örtüşen bir kullanımı olduğu görülmektedir. Bu durumu, ağızlarımızda kullanılan hamur katmak ifadesi açık bir şekilde yansıtmaktadır. Aynı kullanım, Azerbaycan Türkçesi ve ağızlarında da tanıklanmıştır. Bu incelemede, bu ifadedeki kat- fiilinin, kat- kar- (“katı kardı”) ikilemesinden eksiltmeli bir kullanımla ortaya çıktığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, Derleme Sözlüğü’nde yer almayan bu kullanımla Derleme Sözlüğü’ne katkıda bulunmak amaçlanmıştır. * Divan Lugat at-Turk is one of the remarkable monuments of Turkic with the data providing information about Turkic dialects. In his work, Mahmud al-Kasgari gave detailed information about Oghuzs too. One of the notes about the Oghuzs’ language in the books is that they use only one element of a hendiadyoin while the other Turkic communities use the complete form. One example about this topic is as follows: Oghuzs say only kardı instead of the hendiadyoin kattı kardı unlike other Turkic communities. Today, both the verbs kat- and kar- live in Turkish and its dialects and these words are sometimes used synonymously. In Anatolian dialects, it is seen that the verb kat- has a similar semantical context with the usage of the hendiadyoin kat- kar- in the Divan Lugat at-Turk and also with the historical and modern meaning of the verb kar-. Hamur kat-, an expression in Anatolian dialects, represents this case clearly. The same usage is found in Azerbaijan Turkish and its dialects too. In this study, it is aimed to demonstrate that the verb kat- in this expression developed from the hendiadyoin kat- kar- through ellipsis. Additionally, it is aimed to contribute to Derleme Sözlüğü since the usage of the verb is not mentioned in this dictionary.
Öz: Yansıma sözler, genel olarak doğadaki sesleri taklit yoluyla yansıtan sözler olarak tanımlanı... more Öz: Yansıma sözler, genel olarak doğadaki sesleri taklit yoluyla yansıtan sözler olarak tanımlanır. Türk dilinin bu konuda geniş söz varlığı ve söz yapım yolları vardır. Tuva Türkçesinde de yansımalar, anlam ve şekil bakımından karakteristik özellikler taşımaktadır. Anlam yönünden; bu yansıma sözlerin, sesle birlikte çeşitli görünüş ve durumları da yansıtan geniş bir kapsamı olduğu görülür. Bu nedenle, bu çalışmada Tuvacadaki yansımalar "ses yansımalı" sözlerle birlikte, "görünüş ve hareket yansıtanlar" ve "duygu ve durumları yansıtanlar" olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Bu sözcükler, her bir grupta anlam ayrıntılarına göre sınıflandırıldıktan sonra ses ve yapı özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Son olarak yansımaların cümlede kullanılış özelliklerine değinilmiştir. Anahtar Sözcükler: Tuva Türkçesi, yansıma sözler, anlam bilgisi, şekil bilgisi, ses bilgisi. Abstract: Onomatopoeia is generally defined as the words reflect the sounds in the nature imitatively. Turkic has a wide vocabulary and word formation process in this area. Onomatopoeic words have typical features in terms of their meanings and forms in Tuvan language as well. With regard to their meanings, it is seen that these words have a wide scope including various appearances and situations along with sounds. Therefore, in this study, onomatopoeic words in Tuvan have been analysed in those three groups: "words imitating sounds", "words imitating appearances and actions" and "words imitating emotions and situations". After classifying them according to their meanings, we examined them in terms of phonetic and morphological features in each section. Finally, usage features of onomatopoeic words in sentence have been mentioned.
ULUSLARARASI TOPLUM VE KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI SEMPOZYUMU - TAM METİN BİLDİRİLER KİTABI, 2019
Epics have their own narrative styles and there are many expressions
which consist of formulaic s... more Epics have their own narrative styles and there are many expressions which consist of formulaic structures in them. From these expressions, elliptical words and epithets have been examined in terms of linguistics in this study. Elipsis are formed by deleting a part of a word, phrase or sentence and the remaining elements of the expression stand for the whole meaning of the structure. Examples of ellipsis given in this study belong to syntactic level. Elliptical words may lexicalize over time, depending on their use frequencies. Epithets are formulaic words that describe the heros or various creatures and objects in folkloric texts. Epithets are seen in Turkic epics widely and they are characteristic stylistic features of Tuvan epics as well. These formulaic expressions spesific to oral tradition may also lexicalize by formulization. Some epithets and elliptical structures in the epics analysed in this study are also found in the literary texts and thus, these words have a place in Tuvan dictioanries too. In this context, it is seen that these elements which arise from the vocabulary of epics are transferred to literary language too. Accordingly, our analysis is done comparatively between oral literature and literary language. Keywords: Tuvan language, Tuvan epics, ellipsis, epithet, vocabulary, lexicalization.
Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal Of Endangered Languages, 2019
Gerundial suffixes can create new lexemes and grammar units in Turkic by combining the words they... more Gerundial suffixes can create new lexemes and grammar units in Turkic by combining the words they used together. Gerund {-A}is one of these suffixes. As in many Turkic languages, there are adverbs and postpositions that are formed by this suffix in Tuvan too. These words are widely seen in Tuvan even without this suffix and they reveal a characteristic case in this respect. In the same way, the causative suffix {–DIr} has been used as an adverbial suffix because the gerundial suffix {–A} on it is lost. In this paper, the words that are lost the suffix {–A} are analysed in terms of their structures, meanings and usages, and they are examined in terms of lexicalization and grammaticalization.
Türk dilinde zarf-fiil ekleri sözcükler üzerinde kalıplaşarak yeni sözlük ve gramer birimleri meydana getirebilmektedir. {–A} zarf-fiil eki de bu eklerden biridir. Pek çok Türk lehçesinde olduğu gibi Tuvacada da bu ekin kalıplaşmasıyla oluşmuş zarf ve edat görevli sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler, söz konusu eki düşürmüş olarak da Tuvacada yaygın olarak görülmekte, bu yönüyle karakteristik bir durum sergilemektedir. Aynı şekilde, aslında bir ettirgenlik eki olan {–DIr}, üzerindeki {–A} zarf-fiil ekinin düşmesiyle bir zarf yapım eki olarak da kullanılır olmuştur. Bu makalede, Tuvacada {–A} zarf-fiil ekini düşürmüş bu sözcükler yapı, anlam ve kullanım özellikleri yönüyle incelenmiş, sözlükselleşme ve gramerleşme bakımından değerlendirilmiştir.
ÖZ: Güney Sibirya Türk topluluklarından biri olan Tuvaların zengin bir sözlü geleneği vardır. Tuv... more ÖZ: Güney Sibirya Türk topluluklarından biri olan Tuvaların zengin bir sözlü geleneği vardır. Tuvalar, 1930'dan itibaren kendi dillerini yazı dili olarak kullanmaya başlamışlardır. Bu çalışmada, Tuva destanlarında kullanılmış olan, ancak Tuva yazı dilini temsil eden sözlüklerde yer almayan sözcükler ele alınmıştır. Böylece, sözlüklerde bulunmayan bu sözcükleri ortaya koymak amaçlanmıştır. Ayrıca, Tuva yazı dilinin halk edebiyatı ürünleri ile ilişkisi üzerinde de durulmuştur. Makalenin giriş bölümünde Tuva destanları ve bu konudaki yayımlar hakkında genel bir bilgi verilmiş ve incelemenin yöntemi açıklanmıştır. Ardından, bu sözlü gelenek ürünlerinin söz varlığı ile yazı dili arasındaki ilişki üzerinde durulmuştur. Son olarak, destanlardan tespit edilen bu sözlerin genel bir değerlendirilmesi yapılmış ve bu sözler alfabetik olarak sıralanarak açıklanmıştır. İnceleme, destan metinlerindeki söz varlığı ile yazı dili sözlüklerinin karşılaştırılması suretiyle yapılmıştır. Tuva yazı dili ile halk edebiyatı ürünlerinin söz varlığı arasında yakın bir ilişki vardır. Sözlü edebiyat ürünleri, yazı dilinin oluşum sürecinde önemli birer kaynak olarak kullanılmıştır. Bu nedenle bu ikisi arasındaki ilişki incelemeye değer görülmüştür. İnceleme neticesinde, sözlüklerde bulunmadığını tespit ettiğimiz bu sözlerin önemli bir kısmının Tuva-Moğol dil ilişkilerine dayandığı görülmüştür. Sözcüklerin bir kısmı da lehçeler arası ödünçleme ürünüdür. Sözlü gelenek içerisinde aktarılan bu metinlerin doğasına bağlı olarak, arkaikleşme de diğer bir önemli sebeptir. Anahtar Kelimeler: Tuva Türkçesi, Tuva destanları, söz varlığı, sözlü gelenek, yazı dili. ABSTRACT: Tuvans, one of the Turkic communities of the southern Siberia, have a rich oral tradition. Tuvan people started to use their own language as a written language in 1930. In this study, the words that are used in Tuvan epics but do not exist in dictionaries which represent the vocabulary of Tuvan written language have been analysed. Thereby, it is aimed to reveal these words which can not be found in dictionaries. In addition, the relationship between Tuvan folk literature and written language is also elaborated. In the introduction of the study, a general information about Tuvan epics and relevant publications is given and method of the study is explained. Then, the relationship between vocabulary of these oral narratives and written language is mentioned. Finally, the words from epics are overviewed and then they are explained in alphabetical order. The analysis has been made by comparing the vocabulary in the epics with the written language dictionaries. There is a close relationship between the Tuvan written language and the vocabulary of folk literature. Oral literature has been used as an important resource in the formation process of written language. Therefore, the relationship between the two is deemed worthy of examination. As a result of the examination, it is seen that a significant part of those words which could not be found in dictionaries are based on Tuva-Mongol language contacts. And some of the words are based on borrowings from other Turkic dialects. Depending on the nature of these texts conveyed in the oral tradition, archaicism is another fundamental reason for not existing in dictionaries. Keywords: Tuvan Language, Tuvan epics, vocabulary, oral tradition, written language.
Öz Bu çalışmada Demirci halı dokumacılığında kullanılan bazı terimler üzerinde durulmuş ve bunlar... more Öz Bu çalışmada Demirci halı dokumacılığında kullanılan bazı terimler üzerinde durulmuş ve bunların Türk Dil Kurumu tarafından yayınlanmış olan on iki ciltlik Derleme Sözlüğü'nde yer alıp almadığı araştırılmıştır. Veri toplamada, ilgili çalışmalar da gözden geçirilerek, Demirci'de halı dokuyan kaynak kişilerden yararlanılmıştır. Üç yüz yıllık dokumacılık tarihinde Demirci halıları gündelik kullanımda önemli bir yer tutmaktadır. Bu durum son yıllarda makine halıcılığının gelişmesiyle gerilemiş, Demirci'de halı dokuyanların sayısı azalmaya başlamıştır. Bu sebeple özellikle ilçeye özgü terimlerin en kısa zamanda tespit edilmesi ve halk ağzından derlemeler sözlüğüne kazandırılması gerekmektedir. Bu çalışmayla bir nebze de olsa ağız çalışmalarına katkı koymak amaçlanmıştır. Yapılan çalışma sonucunda argaç, arış, kirkit gibi bazı terimlerin Derleme Sözlüğünde yer almasına rağmen tespit edilen bölge adlarında Demirci'ye rastlanmaması dikkatimizi çekmiştir. Bazıları da sözlükte başka anlamlarla verilmiştir. Tespit ettiğimiz terimlerden ara urganı, e'lik/eklik, gıyı örneği, iç örneği, ters ilme gibi bazılarının da Derleme Sözlüğü'nde yer almadığı görülmüştür.
Актуальные проблемы социально-гуманитарных наук / материалы межвузовской научно-практической конференции студентов, аспирантов и молодых ученых с международным участием / , 2014
СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАСПРОСТРАНЁННЫХ ГЛАГОЛОВ В ТУРЕЦКОМ И ТУВИНСКОМ ЯЗЫКАХ (НА БАЗЕ КОКТУРЕЦКОГ... more СЕМАНТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАСПРОСТРАНЁННЫХ ГЛАГОЛОВ В ТУРЕЦКОМ И ТУВИНСКОМ ЯЗЫКАХ (НА БАЗЕ КОКТУРЕЦКОГО НАРЕЧИЯ (ОРХОН ЗАПИСЕЙ))
A SEMANTIC ANALYSIS OF COMMON VERBS IN TURKISH AND TUVAN BASED ON «KOKTURKISH (ORKHON INSCRIPTIONS)»
(KÖKTÜRKÇE TEMELİNDE TÜRKÇE VE TUVACADAKİ ORTAK FİİLLER ÜZERİNE SEMANTİK BİR İNCELEME)
ÖZET
İhsan Oktay Anar, son dönem Türk romanının dikkat çeken, çok okunan
yazarlarındandır. Yazarı... more ÖZET İhsan Oktay Anar, son dönem Türk romanının dikkat çeken, çok okunan yazarlarındandır. Yazarın romanları, kurgu ve anlatım teknikleri bakımından geleneksel anlatılardan izler taşır. Bu durum, yazarın dilinde sözlü geleneğe ait birtakım özellikleri ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada, sözlü gelenekten gelen özelliklerin, yazarın dili üzerindeki etkisi incelenmiştir. İncelemede ilk olarak romanların eski anlatı gelenekleriyle ilişkisine değinilmiş, ardından eserler bu bağlamda cümle kuruluşları ve çeşitli ifadeler bakımından değerlendirilmiştir. Yazarın romanları, cümle dışı öğelerin, açıklayıcı ifadelerin, sıfat tamlamalarının kullanımı ve dil bilgisi kurallarına uymayan kullanımlar yönüyle incelenmiş, tespit edilen özelliklerin “sözlü kültür” ile ilişkili olduğu sonucuna varılmıştır. ABSTRACT Ihsan Oktay Anar is one of the remarkable and popular authors of Turkish novel’s last period. His novels have impressions from traditional narratives in terms of fiction and narrative techniques. This aspect reveals some features which is belong to oral traditon in author’s language. In this study, the effects of the features coming from oral tradition on author’s language are anlalysed. In the study, firstly, relation between his novels and old narrative traditions is mentioned and then, in this context his novels are examined in terms of sentence constructions and various expressions. Author’s novels are examined in terms of using non-sentence parts, appositive parts, adjectival constructions and anomalous usings in grammar rules, as a result it is decided that all the features which are identified in the study are related to oral culture. Key Words: Ihsan Oktay Anar, oral culture, postmodernism, language.
Konuyla ilgili terimler ve içerikleri konusunda eleştirel bir literatür özeti verilerek bu konuda... more Konuyla ilgili terimler ve içerikleri konusunda eleştirel bir literatür özeti verilerek bu konudaki yaklaşımlar tartışılmış, evrensel terimler de göz önünde bulundurularak birtakım öneriler getirilmiştir.
Uploads
Papers by E. Erdem Özbek
ABSTRACT
In this study, a comparative analysis has been made on the use of the suffix {+KI} in Tuvan, one of the South Siberian Turkic languages, with Old Turkic and Turkish. The suffix {+KI}, which is named as mixed suffix, pronominal suffix, relative suffix, possessive pronoun etc. in the sources, is one of the productive and common suffixes of Turkic. The main function of the suffix is to create the words in the function of adjective or pronoun from nominals with the meanings of presence, representation, possession. The suffix draws attention with its unique usage features since Old Turkic. It can be both used after nominals in the meaning of time or location and after the nominals marked by case suffixes and from this aspect it stands between formatives and inflectional suffixes. Because of these usage features the place of this suffix among other suffixes is discussed in the sources. The uses of the suffix among historical or contemporary Turkic languages have similar and different aspects. For this reason, this analysis has been made comparatively. In order to show the diachronic development of the suffix in Tuvan, a comparison was made with Old Turkic and in order to show the equivalents of the examined features in Turkish, a comparison was made with Turkish. The general features of the suffix in Tuvan are included in the sources but it has been seen that there are some aspects that are not emphasized. In this study, it is aimed to show the usage features of the suffix as a whole from various aspects and to reveal the features specific to Tuvan comparatively. The study is made under the following headings: the phonetic features of the suffix, usage/affixation features and functions of the suffix, the lexicalization status of the words marked by this suffix and its morpho-syntactic features. The general results of the examination are as follows: The words marked with this suffix are at a more advanced stage in Tuvan in terms of lexicalization. While the suffix is usued productively and provide temporary relations between nominals in Turkish, it is used generally in formulaic constructions in Tuvan. A common feature of this suffix in Turkic is to be used after locative suffix productively but this usage is not productive in Tuvan. In the study, the reasons for this are analyzed. In Tuvan, the suffix {+KI} shows additional grammatical features such as forming ordinal numbers and creating other compound suffixes.
Milk and dairy products have a significant place in Turkic culture depending on the importance of the animal husbandry. As a result of this, a rich vocabulary on this subject has emerged in Turkic language. These vocabulary elements have also been transferred to other languages. Especially “yoghurt” has taken place in many languages as a borrowing from Turkic languages. When we look at the history of the Turkic language, it is seen that the word yogurt can be followed with texts from Old Turkic. The word, whose first examples are found in Old Uyghur Turkic texts, lives in many modern Turkish languages with various phonetic differences. In some Turkic languages, the word yogurt is not used, instead other words are used. Considering the distribution of the word in Turkic languages, it is stated in the sources that it is an element specific to Oghuz Turkic. In this study, the etymology of the word yogurt, which has an important place in Turkish culture, has been tried to be explained considering previous studies. After the introduction, firstly the use of the word in historical and contemporary Turkic languages is shown, then the section about the structure and etymology of the word is given. As a result of the examination, it is seen that the word was related to the verb yogur- “to knead”; the reasons for this have been tried to be explained morphologically and semantically.
*
In this study, pronominal verbs and their derivatives in Tuvan are examined and it is aimed to represent the words in this category in Tuvan as a whole. The material of the study is classified according to sharing the common root or stem, analysed morphologically and semantically. In the study, these verbs are classified into three groups in terms of their structures: derivations of ınča, mınča, kanča; derivations of interrogative pronoun čü/čüü; derivations through {+LA-}. In each section, structural aspects of these words are discussed and their usages are represented by sample sentences. According to the findings of the study, it is concluded that the verbs, whose structures are not clear at first sight, in the first group are formed by fusion of the words ınča, mınča, kanča and kıl-; second group is formed by fusion of the words čü/čüü and bol- The forms derived from these verbs are typical samples of grammaticalization and lexicalization in Tuvan.
Keywords: Turkic, Tuvan, binomaials, binomial expressions, hendiadyoin, reduplication
Öz: İkilemeler/ikili sözler, Türk dilinin söz varlığında eski devirlerden beri görülen söz öbekleridir. Özellikle Eski Uygur Türkçesi bu açıdan zenginlik taşır. Çağdaş Türk lehçelerinden de Tuva Türkçesi bu söz varlığı ögeleri bakımından dikkat çekici özellikler gösterir. Bu araştırmada “ikileme” terimi ve kapsamı tartışılmış; Tuva Türkçesi örneğinde ikilemelerin/ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. “İkilemeler” şimdiye kadar çeşitli açılardan pek çok çalışmaya konu edilmiştir. Bununla birlikte, terim sorunundan başlayarak konunun üzerinde durulması gereken yönleri bulunmaktadır. Türkiye’de bu konuda yapılmış çalışmalarda söz konusu yapıların ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koşma gibi terimlerle işaretlendikleri görülmektedir. Bunlardan ikileme, en yaygınlaşmış ve genel kabul görmüş olan terimdir. İkileme sözcüğünün sözlüklerdeki tanımına bakıldığında, konunun “tekrar” kavramıyla iç içe geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri, tekrardan ayrı bir dil olgusuna işaret etmektedir. Ayrıca, Türkiye’de yapılan yayınlarda, bu yapıların uluslararası literatürdeki karşılığı için kullanılan terimlerde de tam bir örtüşme olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda en çok kullanılan terimler hendiadyoin ve reduplication terimleridir. Ancak söz konusu terimler,esasında bu yapılardan ayrı dil olgularını ifade etmektedir. İncelememizin ikinci ve üçüncü bölümlerinde, alanda kullanılan terimlerin ve bunların kapsamlarının tartışması yapılmış; söz konusu yapıların ikili sözler (binomials/binomial expressions) olarak adlandırılması tercih edilmiştir. İkili sözler, genel olarak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen aynı türden ve eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri şeklinde tanımlanabilir. Ardından, bu teorik zeminde Tuva Tükçesi örneğinde ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. İkili sözleri oluşturan sözcükler, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelmektedir. Bu nedenle incelemede ikili sözlerin semantik özellikleri üzerinde durulmuştur. İnceleme materyali, Tuva Türkçesine ait sözlüklerde madde başı olan sözler arasından derlenmiş; oluşturulan örneklem esasında bu sözler ayrıntılı bir semantik sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Buna göre; parça-bütün ilişkisi, aynı kavram ya da anlam alanına ait olma, yakın anlamlılık, zıt anlamlılık ilişkilerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Bu yapıların bütününe bakıldığında ise birlikte bir bütünü ya da kavramı ifade etme ihtiyacının öne çıktığı anlaşılmaktadır. İkili sözler, hem dil içi gelişmeler hem de başka diller veya lehçelerle ilişkiler bakımından da karakteristik özellikler gösterir. Bu bağlamda ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri de konunun üzerinde durulması gereken diğer bir yönüdür. Bu nedenle, incelemenin dördüncü bölümünde, ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri üzerinde de durulmuştur. Kökenlerine göre bakıldığında, Tuva Türkçesindeki ikili sözlerin bünyesinde en çok Moğolca alıntılar görülmektedir. Leksik bakımdan, Türk dilinin diğer sahalarında da görülebildiği gibi, Tuva Türkçesindeki bazı ikili sözlerin bünyesinde de tek başına kullanımı olmayan sözcükler bulunabilmektedir. Bunlar, başka lehçe ya da dillerden alıntı sözcükler olabilmektedir. Bu tür yapılarda da yabancı alıntı olarak en çok Moğolca sözcükler tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türk dili, Tuva Türkçesi, ikileme, ikili sözler, hendiadyoin, tekrar, yineleme
ABSTRACT
In Tuvan, kiji, ulus and chuve are lexemes mean “person”, “people” and “thing” respectively. Besides their lexical meanings, the use of these words in different positions is an interesting feature of Tuvan. In this study, the use of these words in the structure of the predicate (or in dependent clauses) or at the end of the sentences is examined. In the structure of the predicate, in general, it attracts the attention at first glance that kiji is used for singular person, ulus is used for plural people and chuve is specially used for third person, in addition to this, some characteristic features are also seen except this generalization. And, the use of these words in the predicate structure is not only limited with the function of demonstrating person. They also function in the meaning of emphasis, evidentially, confirmation etc. as similar to particles or clitics and sometimes match up with copular system. From the diachronic perspective, it is seen that while these words were used as meaningful elements in their positions, they lost their meanings over time and as a result they became auxiliary elements. In this respect, the present position of these words stands as a grammaticalization case. It is also seen that these words are in Ø/neutral position in some uses. In our study we tried to demonstrate these usages of these words with examples.
*
Divan Lugat at-Turk is one of the remarkable monuments of Turkic with the data providing information about Turkic dialects. In his work, Mahmud al-Kasgari gave detailed information about Oghuzs too. One of the notes about the Oghuzs’ language in the books is that they use only one element of a hendiadyoin while the other Turkic communities use the complete form. One example about this topic is as follows: Oghuzs say only kardı instead of the hendiadyoin kattı kardı unlike other Turkic communities. Today, both the verbs kat- and kar- live in Turkish and its dialects and these words are sometimes used synonymously. In Anatolian dialects, it is seen that the verb kat- has a similar semantical context with the usage of the hendiadyoin kat- kar- in the Divan Lugat at-Turk and also with the historical and modern meaning of the verb kar-. Hamur kat-, an expression in Anatolian dialects, represents this case clearly. The same usage is found in Azerbaijan Turkish and its dialects too. In this study, it is aimed to demonstrate that the verb kat- in this expression developed from the hendiadyoin kat- kar- through ellipsis. Additionally, it is aimed to contribute to Derleme Sözlüğü since the usage of the verb is not mentioned in this dictionary.
Abstract: Onomatopoeia is generally defined as the words reflect the sounds in the nature imitatively. Turkic has a wide vocabulary and word formation process in this area. Onomatopoeic words have typical features in terms of their meanings and forms in Tuvan language as well. With regard to their meanings, it is seen that these words have a wide scope including various appearances and situations along with sounds. Therefore, in this study, onomatopoeic words in Tuvan have been analysed in those three groups: "words imitating sounds", "words imitating appearances and actions" and "words imitating emotions and situations". After classifying them according to their meanings, we examined them in terms of phonetic and morphological features in each section. Finally, usage features of onomatopoeic words in sentence have been mentioned.
which consist of formulaic structures in them. From these expressions, elliptical words and epithets have been examined in terms of linguistics in this study. Elipsis are formed by deleting a part of a word, phrase or sentence and the remaining elements of the expression stand for the whole meaning of the structure. Examples of ellipsis given in this study belong to syntactic level. Elliptical words may lexicalize over time, depending on their use frequencies. Epithets are formulaic words that describe the heros or various creatures and objects in folkloric texts. Epithets are seen in Turkic epics widely and they are characteristic stylistic features of Tuvan epics as well. These formulaic expressions spesific to oral tradition may also lexicalize by formulization. Some epithets and elliptical structures in the epics analysed in this study are also found in the literary texts and thus, these words have a place in Tuvan dictioanries too. In this context, it is seen that these elements which arise from the vocabulary of epics are transferred to literary language too. Accordingly, our analysis is done comparatively between oral literature and literary language.
Keywords: Tuvan language, Tuvan epics, ellipsis, epithet, vocabulary,
lexicalization.
Key words: Tuvan, gerund, verb, adverb, postposition, grammaticalization, lexicalization.
Özet
Türk dilinde zarf-fiil ekleri sözcükler üzerinde kalıplaşarak yeni sözlük ve gramer birimleri meydana getirebilmektedir. {–A} zarf-fiil eki de bu eklerden biridir. Pek çok Türk lehçesinde olduğu gibi Tuvacada da bu ekin kalıplaşmasıyla oluşmuş zarf ve edat görevli sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler, söz konusu eki düşürmüş olarak da Tuvacada yaygın olarak görülmekte, bu yönüyle karakteristik bir durum sergilemektedir. Aynı şekilde, aslında bir ettirgenlik eki olan {–DIr}, üzerindeki {–A} zarf-fiil ekinin düşmesiyle bir zarf yapım eki olarak da kullanılır olmuştur. Bu makalede, Tuvacada {–A} zarf-fiil ekini düşürmüş bu sözcükler yapı, anlam ve kullanım özellikleri yönüyle incelenmiş, sözlükselleşme ve gramerleşme bakımından değerlendirilmiştir.
Anahtar sözler: Tuvaca, zarf-fiil, fiil, zarf, edat, gramerleşme, sözlükselleşme.
ABSTRACT: Tuvans, one of the Turkic communities of the southern Siberia, have a rich oral tradition. Tuvan people started to use their own language as a written language in 1930. In this study, the words that are used in Tuvan epics but do not exist in dictionaries which represent the vocabulary of Tuvan written language have been analysed. Thereby, it is aimed to reveal these words which can not be found in dictionaries. In addition, the relationship between Tuvan folk literature and written language is also elaborated. In the introduction of the study, a general information about Tuvan epics and relevant publications is given and method of the study is explained. Then, the relationship between vocabulary of these oral narratives and written language is mentioned. Finally, the words from epics are overviewed and then they are explained in alphabetical order. The analysis has been made by comparing the vocabulary in the epics with the written language dictionaries. There is a close relationship between the Tuvan written language and the vocabulary of folk literature. Oral literature has been used as an important resource in the formation process of written language. Therefore, the relationship between the two is deemed worthy of examination. As a result of the examination, it is seen that a significant part of those words which could not be found in dictionaries are based on Tuva-Mongol language contacts. And some of the words are based on borrowings from other Turkic dialects. Depending on the nature of these texts conveyed in the oral tradition, archaicism is another fundamental reason for not existing in dictionaries.
Keywords: Tuvan Language, Tuvan epics, vocabulary, oral tradition, written language.
A SEMANTIC ANALYSIS OF COMMON VERBS IN TURKISH AND TUVAN BASED ON «KOKTURKISH (ORKHON INSCRIPTIONS)»
(KÖKTÜRKÇE TEMELİNDE TÜRKÇE VE TUVACADAKİ ORTAK FİİLLER ÜZERİNE SEMANTİK BİR İNCELEME)
İhsan Oktay Anar, son dönem Türk romanının dikkat çeken, çok okunan
yazarlarındandır. Yazarın romanları, kurgu ve anlatım teknikleri bakımından geleneksel
anlatılardan izler taşır. Bu durum, yazarın dilinde sözlü geleneğe ait birtakım özellikleri
ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada, sözlü gelenekten gelen özelliklerin, yazarın dili
üzerindeki etkisi incelenmiştir. İncelemede ilk olarak romanların eski anlatı
gelenekleriyle ilişkisine değinilmiş, ardından eserler bu bağlamda cümle kuruluşları ve
çeşitli ifadeler bakımından değerlendirilmiştir. Yazarın romanları, cümle dışı öğelerin,
açıklayıcı ifadelerin, sıfat tamlamalarının kullanımı ve dil bilgisi kurallarına uymayan
kullanımlar yönüyle incelenmiş, tespit edilen özelliklerin “sözlü kültür” ile ilişkili
olduğu sonucuna varılmıştır.
ABSTRACT
Ihsan Oktay Anar is one of the remarkable and popular authors of Turkish
novel’s last period. His novels have impressions from traditional narratives in terms of
fiction and narrative techniques. This aspect reveals some features which is belong to
oral traditon in author’s language. In this study, the effects of the features coming from
oral tradition on author’s language are anlalysed. In the study, firstly, relation between
his novels and old narrative traditions is mentioned and then, in this context his novels
are examined in terms of sentence constructions and various expressions. Author’s
novels are examined in terms of using non-sentence parts, appositive parts, adjectival
constructions and anomalous usings in grammar rules, as a result it is decided that all
the features which are identified in the study are related to oral culture.
Key Words:
Ihsan Oktay Anar, oral culture, postmodernism, language.
Books by E. Erdem Özbek
ABSTRACT
In this study, a comparative analysis has been made on the use of the suffix {+KI} in Tuvan, one of the South Siberian Turkic languages, with Old Turkic and Turkish. The suffix {+KI}, which is named as mixed suffix, pronominal suffix, relative suffix, possessive pronoun etc. in the sources, is one of the productive and common suffixes of Turkic. The main function of the suffix is to create the words in the function of adjective or pronoun from nominals with the meanings of presence, representation, possession. The suffix draws attention with its unique usage features since Old Turkic. It can be both used after nominals in the meaning of time or location and after the nominals marked by case suffixes and from this aspect it stands between formatives and inflectional suffixes. Because of these usage features the place of this suffix among other suffixes is discussed in the sources. The uses of the suffix among historical or contemporary Turkic languages have similar and different aspects. For this reason, this analysis has been made comparatively. In order to show the diachronic development of the suffix in Tuvan, a comparison was made with Old Turkic and in order to show the equivalents of the examined features in Turkish, a comparison was made with Turkish. The general features of the suffix in Tuvan are included in the sources but it has been seen that there are some aspects that are not emphasized. In this study, it is aimed to show the usage features of the suffix as a whole from various aspects and to reveal the features specific to Tuvan comparatively. The study is made under the following headings: the phonetic features of the suffix, usage/affixation features and functions of the suffix, the lexicalization status of the words marked by this suffix and its morpho-syntactic features. The general results of the examination are as follows: The words marked with this suffix are at a more advanced stage in Tuvan in terms of lexicalization. While the suffix is usued productively and provide temporary relations between nominals in Turkish, it is used generally in formulaic constructions in Tuvan. A common feature of this suffix in Turkic is to be used after locative suffix productively but this usage is not productive in Tuvan. In the study, the reasons for this are analyzed. In Tuvan, the suffix {+KI} shows additional grammatical features such as forming ordinal numbers and creating other compound suffixes.
Milk and dairy products have a significant place in Turkic culture depending on the importance of the animal husbandry. As a result of this, a rich vocabulary on this subject has emerged in Turkic language. These vocabulary elements have also been transferred to other languages. Especially “yoghurt” has taken place in many languages as a borrowing from Turkic languages. When we look at the history of the Turkic language, it is seen that the word yogurt can be followed with texts from Old Turkic. The word, whose first examples are found in Old Uyghur Turkic texts, lives in many modern Turkish languages with various phonetic differences. In some Turkic languages, the word yogurt is not used, instead other words are used. Considering the distribution of the word in Turkic languages, it is stated in the sources that it is an element specific to Oghuz Turkic. In this study, the etymology of the word yogurt, which has an important place in Turkish culture, has been tried to be explained considering previous studies. After the introduction, firstly the use of the word in historical and contemporary Turkic languages is shown, then the section about the structure and etymology of the word is given. As a result of the examination, it is seen that the word was related to the verb yogur- “to knead”; the reasons for this have been tried to be explained morphologically and semantically.
*
In this study, pronominal verbs and their derivatives in Tuvan are examined and it is aimed to represent the words in this category in Tuvan as a whole. The material of the study is classified according to sharing the common root or stem, analysed morphologically and semantically. In the study, these verbs are classified into three groups in terms of their structures: derivations of ınča, mınča, kanča; derivations of interrogative pronoun čü/čüü; derivations through {+LA-}. In each section, structural aspects of these words are discussed and their usages are represented by sample sentences. According to the findings of the study, it is concluded that the verbs, whose structures are not clear at first sight, in the first group are formed by fusion of the words ınča, mınča, kanča and kıl-; second group is formed by fusion of the words čü/čüü and bol- The forms derived from these verbs are typical samples of grammaticalization and lexicalization in Tuvan.
Keywords: Turkic, Tuvan, binomaials, binomial expressions, hendiadyoin, reduplication
Öz: İkilemeler/ikili sözler, Türk dilinin söz varlığında eski devirlerden beri görülen söz öbekleridir. Özellikle Eski Uygur Türkçesi bu açıdan zenginlik taşır. Çağdaş Türk lehçelerinden de Tuva Türkçesi bu söz varlığı ögeleri bakımından dikkat çekici özellikler gösterir. Bu araştırmada “ikileme” terimi ve kapsamı tartışılmış; Tuva Türkçesi örneğinde ikilemelerin/ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. “İkilemeler” şimdiye kadar çeşitli açılardan pek çok çalışmaya konu edilmiştir. Bununla birlikte, terim sorunundan başlayarak konunun üzerinde durulması gereken yönleri bulunmaktadır. Türkiye’de bu konuda yapılmış çalışmalarda söz konusu yapıların ikileme, ikizleme, yineleme, tekrar, hendiadyoin, koşma gibi terimlerle işaretlendikleri görülmektedir. Bunlardan ikileme, en yaygınlaşmış ve genel kabul görmüş olan terimdir. İkileme sözcüğünün sözlüklerdeki tanımına bakıldığında, konunun “tekrar” kavramıyla iç içe geçmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ancak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri, tekrardan ayrı bir dil olgusuna işaret etmektedir. Ayrıca, Türkiye’de yapılan yayınlarda, bu yapıların uluslararası literatürdeki karşılığı için kullanılan terimlerde de tam bir örtüşme olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda en çok kullanılan terimler hendiadyoin ve reduplication terimleridir. Ancak söz konusu terimler,esasında bu yapılardan ayrı dil olgularını ifade etmektedir. İncelememizin ikinci ve üçüncü bölümlerinde, alanda kullanılan terimlerin ve bunların kapsamlarının tartışması yapılmış; söz konusu yapıların ikili sözler (binomials/binomial expressions) olarak adlandırılması tercih edilmiştir. İkili sözler, genel olarak, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelen aynı türden ve eş görevli iki sözcüğün oluşturduğu söz öbekleri şeklinde tanımlanabilir. Ardından, bu teorik zeminde Tuva Tükçesi örneğinde ikili sözlerin semantik özellikleri incelenmiştir. İkili sözleri oluşturan sözcükler, çeşitli anlam ilişkileriyle bir araya gelmektedir. Bu nedenle incelemede ikili sözlerin semantik özellikleri üzerinde durulmuştur. İnceleme materyali, Tuva Türkçesine ait sözlüklerde madde başı olan sözler arasından derlenmiş; oluşturulan örneklem esasında bu sözler ayrıntılı bir semantik sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Buna göre; parça-bütün ilişkisi, aynı kavram ya da anlam alanına ait olma, yakın anlamlılık, zıt anlamlılık ilişkilerinin öne çıktığı tespit edilmiştir. Bu yapıların bütününe bakıldığında ise birlikte bir bütünü ya da kavramı ifade etme ihtiyacının öne çıktığı anlaşılmaktadır. İkili sözler, hem dil içi gelişmeler hem de başka diller veya lehçelerle ilişkiler bakımından da karakteristik özellikler gösterir. Bu bağlamda ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri de konunun üzerinde durulması gereken diğer bir yönüdür. Bu nedenle, incelemenin dördüncü bölümünde, ikili yapıyı oluşturan sözcüklerin leksik ve etimolojik özellikleri üzerinde de durulmuştur. Kökenlerine göre bakıldığında, Tuva Türkçesindeki ikili sözlerin bünyesinde en çok Moğolca alıntılar görülmektedir. Leksik bakımdan, Türk dilinin diğer sahalarında da görülebildiği gibi, Tuva Türkçesindeki bazı ikili sözlerin bünyesinde de tek başına kullanımı olmayan sözcükler bulunabilmektedir. Bunlar, başka lehçe ya da dillerden alıntı sözcükler olabilmektedir. Bu tür yapılarda da yabancı alıntı olarak en çok Moğolca sözcükler tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türk dili, Tuva Türkçesi, ikileme, ikili sözler, hendiadyoin, tekrar, yineleme
ABSTRACT
In Tuvan, kiji, ulus and chuve are lexemes mean “person”, “people” and “thing” respectively. Besides their lexical meanings, the use of these words in different positions is an interesting feature of Tuvan. In this study, the use of these words in the structure of the predicate (or in dependent clauses) or at the end of the sentences is examined. In the structure of the predicate, in general, it attracts the attention at first glance that kiji is used for singular person, ulus is used for plural people and chuve is specially used for third person, in addition to this, some characteristic features are also seen except this generalization. And, the use of these words in the predicate structure is not only limited with the function of demonstrating person. They also function in the meaning of emphasis, evidentially, confirmation etc. as similar to particles or clitics and sometimes match up with copular system. From the diachronic perspective, it is seen that while these words were used as meaningful elements in their positions, they lost their meanings over time and as a result they became auxiliary elements. In this respect, the present position of these words stands as a grammaticalization case. It is also seen that these words are in Ø/neutral position in some uses. In our study we tried to demonstrate these usages of these words with examples.
*
Divan Lugat at-Turk is one of the remarkable monuments of Turkic with the data providing information about Turkic dialects. In his work, Mahmud al-Kasgari gave detailed information about Oghuzs too. One of the notes about the Oghuzs’ language in the books is that they use only one element of a hendiadyoin while the other Turkic communities use the complete form. One example about this topic is as follows: Oghuzs say only kardı instead of the hendiadyoin kattı kardı unlike other Turkic communities. Today, both the verbs kat- and kar- live in Turkish and its dialects and these words are sometimes used synonymously. In Anatolian dialects, it is seen that the verb kat- has a similar semantical context with the usage of the hendiadyoin kat- kar- in the Divan Lugat at-Turk and also with the historical and modern meaning of the verb kar-. Hamur kat-, an expression in Anatolian dialects, represents this case clearly. The same usage is found in Azerbaijan Turkish and its dialects too. In this study, it is aimed to demonstrate that the verb kat- in this expression developed from the hendiadyoin kat- kar- through ellipsis. Additionally, it is aimed to contribute to Derleme Sözlüğü since the usage of the verb is not mentioned in this dictionary.
Abstract: Onomatopoeia is generally defined as the words reflect the sounds in the nature imitatively. Turkic has a wide vocabulary and word formation process in this area. Onomatopoeic words have typical features in terms of their meanings and forms in Tuvan language as well. With regard to their meanings, it is seen that these words have a wide scope including various appearances and situations along with sounds. Therefore, in this study, onomatopoeic words in Tuvan have been analysed in those three groups: "words imitating sounds", "words imitating appearances and actions" and "words imitating emotions and situations". After classifying them according to their meanings, we examined them in terms of phonetic and morphological features in each section. Finally, usage features of onomatopoeic words in sentence have been mentioned.
which consist of formulaic structures in them. From these expressions, elliptical words and epithets have been examined in terms of linguistics in this study. Elipsis are formed by deleting a part of a word, phrase or sentence and the remaining elements of the expression stand for the whole meaning of the structure. Examples of ellipsis given in this study belong to syntactic level. Elliptical words may lexicalize over time, depending on their use frequencies. Epithets are formulaic words that describe the heros or various creatures and objects in folkloric texts. Epithets are seen in Turkic epics widely and they are characteristic stylistic features of Tuvan epics as well. These formulaic expressions spesific to oral tradition may also lexicalize by formulization. Some epithets and elliptical structures in the epics analysed in this study are also found in the literary texts and thus, these words have a place in Tuvan dictioanries too. In this context, it is seen that these elements which arise from the vocabulary of epics are transferred to literary language too. Accordingly, our analysis is done comparatively between oral literature and literary language.
Keywords: Tuvan language, Tuvan epics, ellipsis, epithet, vocabulary,
lexicalization.
Key words: Tuvan, gerund, verb, adverb, postposition, grammaticalization, lexicalization.
Özet
Türk dilinde zarf-fiil ekleri sözcükler üzerinde kalıplaşarak yeni sözlük ve gramer birimleri meydana getirebilmektedir. {–A} zarf-fiil eki de bu eklerden biridir. Pek çok Türk lehçesinde olduğu gibi Tuvacada da bu ekin kalıplaşmasıyla oluşmuş zarf ve edat görevli sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler, söz konusu eki düşürmüş olarak da Tuvacada yaygın olarak görülmekte, bu yönüyle karakteristik bir durum sergilemektedir. Aynı şekilde, aslında bir ettirgenlik eki olan {–DIr}, üzerindeki {–A} zarf-fiil ekinin düşmesiyle bir zarf yapım eki olarak da kullanılır olmuştur. Bu makalede, Tuvacada {–A} zarf-fiil ekini düşürmüş bu sözcükler yapı, anlam ve kullanım özellikleri yönüyle incelenmiş, sözlükselleşme ve gramerleşme bakımından değerlendirilmiştir.
Anahtar sözler: Tuvaca, zarf-fiil, fiil, zarf, edat, gramerleşme, sözlükselleşme.
ABSTRACT: Tuvans, one of the Turkic communities of the southern Siberia, have a rich oral tradition. Tuvan people started to use their own language as a written language in 1930. In this study, the words that are used in Tuvan epics but do not exist in dictionaries which represent the vocabulary of Tuvan written language have been analysed. Thereby, it is aimed to reveal these words which can not be found in dictionaries. In addition, the relationship between Tuvan folk literature and written language is also elaborated. In the introduction of the study, a general information about Tuvan epics and relevant publications is given and method of the study is explained. Then, the relationship between vocabulary of these oral narratives and written language is mentioned. Finally, the words from epics are overviewed and then they are explained in alphabetical order. The analysis has been made by comparing the vocabulary in the epics with the written language dictionaries. There is a close relationship between the Tuvan written language and the vocabulary of folk literature. Oral literature has been used as an important resource in the formation process of written language. Therefore, the relationship between the two is deemed worthy of examination. As a result of the examination, it is seen that a significant part of those words which could not be found in dictionaries are based on Tuva-Mongol language contacts. And some of the words are based on borrowings from other Turkic dialects. Depending on the nature of these texts conveyed in the oral tradition, archaicism is another fundamental reason for not existing in dictionaries.
Keywords: Tuvan Language, Tuvan epics, vocabulary, oral tradition, written language.
A SEMANTIC ANALYSIS OF COMMON VERBS IN TURKISH AND TUVAN BASED ON «KOKTURKISH (ORKHON INSCRIPTIONS)»
(KÖKTÜRKÇE TEMELİNDE TÜRKÇE VE TUVACADAKİ ORTAK FİİLLER ÜZERİNE SEMANTİK BİR İNCELEME)
İhsan Oktay Anar, son dönem Türk romanının dikkat çeken, çok okunan
yazarlarındandır. Yazarın romanları, kurgu ve anlatım teknikleri bakımından geleneksel
anlatılardan izler taşır. Bu durum, yazarın dilinde sözlü geleneğe ait birtakım özellikleri
ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada, sözlü gelenekten gelen özelliklerin, yazarın dili
üzerindeki etkisi incelenmiştir. İncelemede ilk olarak romanların eski anlatı
gelenekleriyle ilişkisine değinilmiş, ardından eserler bu bağlamda cümle kuruluşları ve
çeşitli ifadeler bakımından değerlendirilmiştir. Yazarın romanları, cümle dışı öğelerin,
açıklayıcı ifadelerin, sıfat tamlamalarının kullanımı ve dil bilgisi kurallarına uymayan
kullanımlar yönüyle incelenmiş, tespit edilen özelliklerin “sözlü kültür” ile ilişkili
olduğu sonucuna varılmıştır.
ABSTRACT
Ihsan Oktay Anar is one of the remarkable and popular authors of Turkish
novel’s last period. His novels have impressions from traditional narratives in terms of
fiction and narrative techniques. This aspect reveals some features which is belong to
oral traditon in author’s language. In this study, the effects of the features coming from
oral tradition on author’s language are anlalysed. In the study, firstly, relation between
his novels and old narrative traditions is mentioned and then, in this context his novels
are examined in terms of sentence constructions and various expressions. Author’s
novels are examined in terms of using non-sentence parts, appositive parts, adjectival
constructions and anomalous usings in grammar rules, as a result it is decided that all
the features which are identified in the study are related to oral culture.
Key Words:
Ihsan Oktay Anar, oral culture, postmodernism, language.