Ошская разня (1990)

Ошскія падзеі 1990 года — міжнацыянальны канфлікт на тэрыторыі Кіргізскай ССР паміж кіргізамі і ўзбекамі.

Перадгісторыя падзей

У кіргізскім горадзе Ош, у якім жыве значная колькасць узбекаў, з ранняй вясны 1990 года пачалі актывізаваць сваю дзейнасць нефармальныя аб’яднанні «Адалат» і крыху пазней «Ош-аймагы» (кірг.: Ош-аймагы, «Ошскі раён»). Асноўнай задачай «Адалат» было захаванне і развіццё культуры, мовы, традыцый узбекскага народа. Мэты і заданні «Ош-аймагы» — рэалізацыя канстытуцыйных праў чалавека і забеспячэнне людзей зямельнымі дзяльніцамі для жыллёвага будавання — ядналі галоўным чынам кіргізскую моладзь.

У маі 1990 года маламаёмныя маладыя кіргізы запатрабавалі даць ім пляцоўкі для жыллёвага будаўніцтва на землях калгаса імя Леніна каля горада Ош, улады пагадзіліся. З 30 мая на атрыманай пляцоўцы калгаса кіргізы праводзілі мітынгі з патрабаваннем зняць з пасады першага намесніка старшыні Вярхоўнага Савета Кіргізскай ССР, былога першага сакратара абкама партыі, які, па іх думцы, не вырашаў праблемы прапіскі, працаўладкавання і жылля для кіргізскай моладзі і спрыяў таму, што ў сферы гандлю і абслугоўвання ў Ошы працавалі галоўным чынам узбекі.

Узбекі вельмі негатыўна ўспрынялі вылучэнне кіргізам зямлі. Яны таксама правялі мітынгі і прынялі зварот да кіраўніцтва Кіргізіі і вобласці з патрабаваннем стварыць узбекскую аўтаномію ў Ошскай вобласці, надаць узбекскай мове статус адной з дзяржаўных, стварыць узбекскі культурны цэнтр, адкрыць узбекскі факультэт пры Ошскім педагагічным інстытуце і зняць з пасады першага сакратара абкама, які нібы бароніць інтарэсы толькі кіргізскага насельніцтва. Яны запатрабавалі даць адказ да 4 чэрвеня.

З 1 чэрвеня ўзбекі, якія здавалі жыллё кіргізам, пачалі іх высяляць, у выніку чаго больш за 1500 кіргізскіх кватарантаў таксама сталі патрабаваць вылучэнне зямельных дзяльніц для забудовы. Кіргізы таксама запатрабавалі ад улады даць ім даканцовы адказ пра падаванне земляў да 4 чэрвеня.

Аднак рэспубліканская камісія на чале з старшынём Савета Міністраў Кіргізскай ССР А. Джумагулавым прызнала вылучэнне пад забудову зямель калгаса імя Леніна незаконным і для будавання жылля вырашана вылучыць іншыя зямельныя дзяльніцы. Большасць кіргізаў, якія патрабавалі зямлю пад забудову, і ўзбекаў пагадзіліся з гэтым рашэннем, але каля 200 прадстаўнікоў «Ош-Аймагы» працягвалі настойваць на падаванні ім менавіта зямель калгаса імя Леніна.

Канфлікт

4 чэрвеня кіргізы і ўзбекі сышліся на полі калгаса імя Леніна. Кіргізаў прыйшло каля 1,5 тысяч, узбекаў — больш за 10 тысяч. Іх падзяляла міліцыя, узброеная аўтаматамі. Узбекская моладзь паспрабавала прадраць кардон міліцыі і напасці на кіргізаў, міліцыю пачалі закідваць камянямі і бутэлькамі, два міліцыянера былі захоплены. Міліцыя адкрыла агонь і, па некаторых дадзеных, было забіта (па іншай інфармацыі, паранена) 6 узбекаў. Пасля гэтага ўзбекскі натоўп пад кіраўніцтвам лідараў з крыкамі «Кроў за кроў!» скіравалася ў Ош, громячы кіргізскія дамы. З 4 па 6 чэрвеня колькасць узбекскіх пагромнікаў павялічылася да 20 тысяч за кошт прыбылых з раёнаў, сёл і Андыжана (Узбекістан). Каля 30-40 узбекаў паспрабавалі захапіць будынкі Ошскага ГАУС, СІЗА-5, УУС Ошскага аблвыканкама, але ім гэта не атрымалася і супрацоўнікі міліцыі затрымалі каля 35 актыўных пагромнікаў.

Ноччу з 6 на 7 чэрвеня ў Ошы былі абстраляныя будынак УУС і атрад міліцыі, двое супрацоўнікаў міліцыі былі паранены. На мяжы з Андыжанскай вобласцю Узбекскай ССР з’явіўся шматтысячны натоўп узбекаў, што прыбыў на падмогу ошскім узбекам.

Раніцай 7 чэрвеня адбыліся напады на пампоўню і гарадскую аўтабазу, пачаліся перабоі ў забеспячэнні насельніцтва прадуктамі і пітной вадой.

Кіргізска-ўзбекскія сутыкненні адбыліся і ў іншых населеных пунктах Ошскай вобласці. У Ферганскай, Андыжанскай і Наманганскай абласцях Узбекскай ССР пачаліся збіцці кіргізаў і падпалы іх хат, што выклікала ўцёкі кіргізаў з тэрыторыі Узбекістана.

Разаніну атрымалася спыніць толькі да вечара 6 чэрвеня, увядучы ў вобласць вайсковыя часткі. Цаной велізарных высілкаў войску і міліцыі атрымалася ўнікнуць уцягвання насельніцтва Узбекістана ў канфлікт на тэрыторыі Кіргізскай ССР. Паход узброеных узбекаў з гарадоў Наманган і Андыжан у Ош быў спынены ў некалькіх дзясятках кіламетраў ад горада. Натоўп перагортваў міліцэйскія кардоны і спальваў аўтамабілі, зафіксаваны выпадкі сутыкненняў з вайсковымі падраздзяленнямі. Тады перад узбекамі, якія рваліся ў Кіргізію, выступілі галоўныя палітычныя і рэлігійныя дзеячы Узбекскай ССР, што дапамагло ўнікнуць далейшых ахвяр.

Ахвяры

Па дадзеных следчай групы пракуратуры СССР, у канфлікце з кіргізскага боку ў гарадах Узген і Ош, а таксама ў селах Ошскай вобласці загінула каля 1200 чалавек, а з узбекскага боку следчыя знайшлі каля 10 тысяч эпізодаў злачынстваў. У суды было скіравана 1500 крымінальных спраў. У канфлікце бралі ўдзел каля 30-35 тыс. чалавек, да крымінальнай адказнасці прыцягнулі каля 300 чалавек. Пасля здабыцця незалежнасці Кіргізіяй усе яны былі адпушчаны на волю.

Спасылкі

• КоммерсантЪ: Ошская резня 1990 года
• Ошская резня 1990 года. Хронология трагедии
• [1] (англ.)
• [2] (англ.)
• Lubin, Nancy; Martin, Keith; Rubin, Barnett R. (1999). Calming the Ferghana Valley: Development and Dialogue in the Heart of Central Asia. New York, NY: The Century Foundation Press. ISBN 978-0-87078-414-9.
• Tishkov, Valery (May 1995). "'Don't Kill Me, I'm a Kyrgyz!': An Anthropological Analysis of Violence in the Osh Ethnic Conflict". Journal of Peace Research. 32 (2): 133–149. doi:10.1177/0022343395032002002.
• Razakov, Talant (1993). Ошские события: На материалах КГБ (The Osh Events Based on KGB Materials)(руск.)(кырг.). Bishkek: Ренессанс. ISBN 5-85580-001-6.
• А. А. Асанканов, Кыргыз тарыхы: Энциклопедия, Бишкек, 2003 ISBN 5-89750-150-5