Чарцёж

Чарцёж дэталі

Чарцёж або рысунак (ад бел. «рыса») — графічная выява матэрыяльнага, або нематэрыяльнага, віртуальнага аб’екта, які робяць з дапамогай розных відаў машын, механізмаў і матэрыялаў. Для такіх выяў ёсць агульнапрынятыя даныя (памеры, маштаб, тэхнічныя патрабаванні), неабходныя ў некаторых выпадках для вытворчасці і кантралявання працэсу вытворчасці выяўленага на чарцяжы аб’екта.

Чарцёж — адзін з відаў канструктарскіх дакументаў. Правілы графічнага адлюстравання выпрацоўваліся стагоддзямі і ўсталяваная зараз сістэма практычна адзіная для ўсіх краін і ў найбольшай ступені адпавядае асаблівасцям чалавечага мозгу ва ўспрыманні аб’ектаў навакольнага свету. Сучасным высокатэхналагічным машынам для працы чарцяжы не патрэбныя — яны працуюць з матэматычнымі мадэлямі аб’ектаў.

Тэхнічныя чарцяжы перадаюць наступную крытычную інфармацыю

• Тытульны блок мае найбольшую канцэнтрацыю інфармацыі на лісце тэхнічнага чарцяжа і звычайна размешчаны ў правым ніжнім куце ліста. Гэта дзверы для разумення ідэнтыфікацыі чарцяжа, маштабу і вагі дэталі. Ён складаецца з усёй інфармацыі, якая дазваляе чарцяжу быць інтэрпрэтаваным і заархіваваным. Напрыклад, апошнія тры лічбы могуць быць нумарам, прызначаным дэталі (001, 002, 003 і т. д.).
• Геаметрыя — форма аб’екта; прадстаўлены як віды. Асновай для шматлікіх інжынерных чарцяжоў з’яўляецца арфаграфічнае ўяўленне (праекцыя).
• Памеры — памер аб’екта ўлічваецца ў прынятых адзінках.
• Допускі — дапушчальныя адхіленні ад намінальнага памеру для кожнага памеру.
• Матэрыял — уяўляе форму нарыхтоўкі і марку па стандарце з чаго выраблены прадмет.
• Паверхневая апрацоўка — вызначае якасць шурпатасці паверхні вырабу.
• Засцерагальныя пакрыцці і працэсы, неабходныя для вырабу канечнага прадукту.

Маштабы

У адпаведнасці са стандартамі аб’ект праектавання на чарцяжы можа быць выкананы ў натуральную велічыню, паменшаным ці павялічаным. Стаўленне лінейных памераў аб’екта на чарцяжы да іх натуральнай велічыні называецца маштабам. У Расіі гэта ДАСТ 2.302-68 Адзіная сістэма канструктарскай дакументацыі (ЕСКД). Маштабы. Згодна з гэтым ДАСТам пры праектаванні варта выкарыстоўваць наступныя маштабы:

Маштабы памяншэння 1:2; 1:2,5; 1:4; 1:5; 1:10; 1:15; 1:20; 1:25; 1:40; 1:50; 1:75; 1:100; 1:200; 1:400; 1:500; 1:800; 1:1000

Натуральная велічыня 1:1

Маштабы павелічэння 2:1; 2,5:1; 4:1; 5:1; 10:1; 20:1; 40:1; 50:1; 100:1.

Пры праектаванні генеральных планаў буйных аб’ектаў дапускаецца прымяняць маштабы 1:2000; 1:5000; 1:10000; 1:20000; 1:25000; 1:50000.

Падрабязней чытайце ў тэксце стандарту.

Стылі ліній

Розныя стылі ліній графічна прадстаўляюць фізічныя аб’екты. Адрозніваюцца лініі па ЭСКД ДАСТ 2.303 паміж сабой па тыпе і па таўшчыні. Даступныя сем асноўных варыянтаў ліній у машынабудаванні, якія дазваляюць адлюстроўваць утоеныя і бачныя краі дэталяў, вар’іруецца па таўшчыні S. Самы распаўсюджаны тып лініі — гэта суцэльная асноўная лінія. Многія называюць гэта лініяй чарчэння. Яна прадстаўляе фізічныя межы аб’екта. Гэта значыць гэта тып лініі, якая выкарыстоўваецца для чарчэння аб’екта. Таўшчыня лініі вар’іруецца. На вонкавых контурах выкарыстоўваюцца больш асноўныя тоўстыя лініі, на ўнутраных — больш тонкія штрыхавыя. Восевыя лініі штрыхпункцірныя паказваюць адтуліны і сіметрычныя ўласцівасці дэталі.

Класіфікацыя чарцяжоў

Па галінах: тэхнічныя чарцяжы, будаўнічыя чарцяжы.

У сваю чаргу тэхнічныя і будаўнічыя чарцяжы можна падзяліць па прызначэнні.

Тэхнічныя: зборачны чарцёж, габарытны чарцёж, мантажны чарцёж, упаковачны чарцёж і г. д. згодна з ДАСТ 2.102-68.

Будаўнічыя: архітэктурныя рашэнні, генеральны план, холадазабеспячэнне, інтэр’еры і інш.

Па метадзе праектавання: спачатку пабудова 3D потым чарцяжы і наадварот.

Па носьбіце: лічбавыя, папяровыя

Агульнапрынятымі для ўсіх галін у міжнароднай практыцы лічацца дзевяць відаў чарцяжоў:

1. тэарэтычны чарцёж (theoretical drawing);
2. чарцёж дэталі (detail drawing);
3. зборачны чарцёж (assembly drawing);
4. чарцёж агульнага віду (general arrangement drawing);
5. габарытны чарцёж (dimensional drawing);
6. мантажны чарцёж (installation drawing);
7. тэхнічны эскіз выраба (technical sketch in engineering), малюнак — з’яўляецца часовым чарцяжом для разавага выкарыстання;
8. схема, план (schematic, scheme, plan, diagram);
9. патэнтны чарцёж (patent drawing).

Стварэннем чарцяжоў займаюцца

Рабочыя чарцяжы дэталяў робіць тэхнік-канструктар, інжынер-канструктар. Чарцёж дэталі складаюць у адпаведнасці з патрабаваннямі неабходнага стандарту, аб якіх пайдзе прамову далей.

Канструктарскае бюро (КБ) — падраздзяленне вытворчай арганізацыі, калектыў інжынераў і дызайнераў, якія займаюцца распрацоўкай і канструяваннем абсталявання і прыбораў або іх складовых частак.

КБ можа быць камерцыйная арганізацыя, якая прадстаўляе паслугі для вытворчасці: прамысловы дызайн, інжынірынг, прататыпаванне вырабаў, канструктарская дакументацыя і аўтарскі нагляд.

Асноўныя правілы тэхнічнага чарцяжа

Выкарыстаная прастора ліста. Адпаведнасць фармату чарцяжа памеру выяўленай на ім дэталі, а таксама правільна абраны яе маштаб. Чарцёж павінен выглядаць гарманічна: не быць забітым пад завязку, але пры гэтым быць дастатковым для разумення структуры намаляванага на ім вырабу. Занадта дробныя выявы відаў і нагрувашчванне памераў недапушчальныя.

Памерныя лініі не павінны размяшчацца занадта далёка ці занадта блізка ад контуру дэталі. Таксама яны павінны размяшчацца з аднолькавым крокам і на адным узроўні адносна адна адной. Аб’ядноўвайце вынаскі, калі ў паданні ёсць некалькі аднолькавых аб’ектаў.

Не перагружанасць віды чарцяжа памерамі. Калі іх занадта шмат, становіцца цяжка зразумець, да чаго ставяцца тыя ці іншыя памеры. У такім разе лепш скарыстацца вынаснымі ці дадатковымі відамі.

Памеры на чарцяжы не павінны паўтарацца.

Назвы файлаў пэўнымі імёнамі з улікам версіі. Часам файлам даюць незразумелыя і смешныя назвы, напрыклад: «3333», «стары чарцёж», «новы чарцёж2», «Коля». Калі ствараецца чарцёж утулкі, то і файл трэба назваць на ўзор «СПА.23022021.001 — Утулка». Яшчэ адно правіла: прыстаўкі (суфіксы і постфіксы) да назваў файлаў, якія дазволяць лёгка вызначыць актуальную версію файла. Напрыклад: «СПА.23022021.001-01 — Утулка»,

Захаванне вышэйвыкладзеных правіл не абавязковае, але яно паказчык узроўню канструктара і яго стаўлення да працы.

Стандарты чарцяжоў на тэрыторыі СНД

У Рэспубліцы Беларусь і краінах СНД галоўныя патрабаванні да чарцяжоў і вырабаў выкладзены ў ДАСТах, многія з якіх працягваюць дзейнічаць з савецкіх часоў.

ДАСТ (дзяржаўны стандарт) — адзін з асноўных стандартаў у СССР, міждзяржаўны стандарт у СНД. ЕСКД — Адзіная сістэма канструктарскай дакументацыі. Да 1971 года ЕСКД насіла назву сістэма чарцёжнай гаспадаркі.

ДАСТ Р — дзяржаўны стандарт Расійскай Федэрацыі.

ДАСТ Р ІСО — стандарт Расійскай Федэрацыі, заснаваны на міжнародным стандарце ISO. Як правіла, нумары стандартаў супадаюць.

Аўтаматызаванае праектаванне (САПР)

Да сярэдзіны XX ст. усе інжынерныя малюнкі выконваліся ўручную алоўкам і асадкай на паперы ці іншым субстраце (напрыклад, пергаменце). Цяпер механіка праектнай задачы ў значнай ступені аўтаматызавана і паскорана за кошт выкарыстання аўтаматызаваных сістэм праектавання (САПР). З моманту з’яўлення аўтаматызаванага праектавання інжынернае маляванне з кожны дзесяцігоддзем усё болей рабілася на электронным носьбіце. Першапачаткова САПР, як правіла, абмяжоўваўся вытворчасцю чарцяжоў, аналагічных чарцяжам, выкананым уручную. Цяпер пакеты праграмнага забеспячэння для аўтаматызаванага праектавання вар’іруюцца ад 2D-вектарных сістэм чарчэння да 3D-мадэляў цвёрдага цела і паверхні. Сучасныя пакеты САПР таксама часта дапускаюць кручэнне ў трох вымярэннях, дазваляючы праглядаць праектаваны аб’ект пад любым жаданым кутом, нават знутры. Сёння большасць тэхнічных чарцяжоў выконваецца з дапамогай САПР, але аловак і папера не зніклі.

Стварэнне чарцяжоў звычайна складаецца з стварэння арыгінала, які затым капіруюць, стварэння некалькіх копій для распаўсюджвання ў цэхі, пастаўшчыкам, архівам кампаніі і г. д. Копіі тэхнічных чарцяжоў цяпер робяць больш сучаснымі метадамі (часта струменным або лазерным друкам), якія даюць чорныя ці шматколерныя лініі на белай паперы. У выпадку чарцяжоў САПР арыгіналам з’яўляецца файл САПР, а раздрукоўкамі гэтага файла з’яўляюцца «копіі». Калі дэталь больш не прадаецца, чарцёж дасягае канца свайго жыццёвага цыкла. Гэта не азначае, што дэталь не можа быць зроблена, але толькі тое, што яе статус змяніўся на «састарэлы». Чарцяжы ніколі не знішчаюцца. Чарцяжы могуць быць класіфікаваны як «састарэлыя» для вытворчасці, але захаваныя для абслугоўвання, або захаваныя для вытворчасці. Пры неабходнасці чарцёж можа быць паўторна актываваны для вытворчасці, абслугоўвання.

Літаратура

• Черчение и чертежные инструменты // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Раппапорт А. Г. Основные исторические этапы использования и изучения чертежа // Труды XIII Международного конгресса по истории науки. Секция 11. История техники. М., 1974. С. 34-37.