Haiku

Haiku (japaneg : 俳句 haikeu) a zo ur ger bet krouet gant ar barzh Masaoka Shiki (1827-1902). Un doare barzhoniezh reolennet strizh a orin japanat eo.
Lavarout a reer ez eo ar barzh Bashō Matsuo (1644-1694) tad an haiku a anavezer bremañ. Kavout a ra an haiku e orin tanka (pe waka) a 31 more (un doare da droc'hañ ar sonioù resisoc'h eget ar silabennoù) graet gant un hokku a 17 more hag ur werzad 14 more. Bashō Matsuo a rannas ar stumm-se evit mirout al lodenn a 17 more a oa anvet hokku pe haikai. Ne ganer ket haiku pa ganer ar waka (pe tanka).

Ouzhpenn reolennoù diazez an haiku (ar seitek silabenn,an troc'h merket, ar ger mare-bloaz)e tispleg Malo Bouëssel du Bourg en e studiadenn (niverenn 412 Al Liamm) ez eus pevar ferzh e spered an haiku :

fent hag emzalc'h dichek : Koag-koag ur vran/war rastell an tele/ganti ar wirionez (Annaig Kervella) ;
skañvded ha freskded ;
an diglink ;
ar verglenn hag ar c'hemm-digemm.

Mistri japanat an haiku

Skrivet eo bet an anvioù en doare kornogat (anv bihan, anv-familh). Dre vras e vez anvet a vistri vrasañ dre o anv bihan nemetken (anv gwir pe anv-pluenn).

A-raok an haiku (haïkaï-renga)

Sōkan Yamazaki (1465-1553) anvet Sōkan
Arakida Moritake (1473-1549) anvet Moritake

Prantad Edo (1600-1868)

Bashō Matsuo (1644-1694) anvet Bashō
Chiyo-ni (1703-1775) anvet leanez Chiyo
Buson Yosa (1716-1783) anvet Buson
Issa Kobayashi (1763-1828) anvet Issa
Ryōkan Taigu (1758-1831) anvet Ryōkan

Prantad Meiji (1868-1912)

Shiki Masaoka (1867-1902) anvet Shiki
Sōseki Natsume (1867-1916) anvet Sōseki
Sokotsu Samukawa (1875 - 1954)

Prantad Taishō (1912-1926)

Prantad Shōwa (1926-1989)

Kenshin Sumitaku (1961-1987) anvet Kenshin
Kyoshi Takahama (1874-1959) anvet Kyoshi

A-vremañ

Ippekirō Nakatsuka (1887-1946)
Sekitei Hara (1886-1951)
Hisajo Sugita (1890-1946)
Sujū Takano (1893-1976)
Kakio Tomizawa (1902-1962)
Kōi Nagata (1900-1997)
Hōsai Ozaki (1885-1926) anvet Hōsai
Taneda Santōka (1882-1940) anvet Santōka
Shūson Katō (1905-1993)
Tōta Kaneko (ganet 1919)
Ban'ya Natsuishi, ganet e 1955

"Mistri" vreizhat an haiku

Menegiñ a ra Malo Bouëssel du Bourg e-touez ar varzhed o deus savet haiku e brezhoneg : Paol Keineg, Youenn Brusk, Fañch Peru, Mai-Ewen, Fanny Chauffin, Annaig Kervella, Bernez Tangi (Sioulder ur mintinvezh goañv/ar filip war tavañjer ar puñs/ Ma buhez e klemm ar sailh Al Liamm niv 412). Ouzhpenn Malo e-unan e c'heller menegiñ ivez : Patrick Drean, Olöf Pétursdottir, Stefan Carpentier, Kirill, Mari-Soaz ar C'hozh.... Diaes e vefe menegiñ roll diniver a re a gemer perzh e kenstrivadegoù koulz e brezhoneg hag e gallaoueg pe c'halleg e Breizh, kalz a vugale hag a grennarded en o-zouez. Evit Fanny Chauffin ez eo an haiku "ur varzhoniezh poblek, pemdeziek..." (Al Liamm niv 412).

Kenstrivadegoù ha chaseadegoù haiku e Breizh

Taol Kurun, an 14vet kenstrivadeg a voe aozet e 2015 ; mont war lec'hienn Taol Kurun (taolkurun.free.fr)
Pobl Vreizh/Le Peuple breton:unan e 2011 (niverenn570-571), dodenn : "an dour" ; unan e 2013 (niverenn 594-595, dodenn : "al lanv";
Chaseadegoù haiku a vez aozet gant Alan Kervern : abadennoù ma vez roet tro d'ur vandennad tud kenlabourat evit sevel haiku a-stroll.

Levrlennadur

{fr}Fujii Kunihiko, La ronde des haïku, Ubapar, 2004, ASIN B00JSW7ZL8

(br) Koroll an haïku, troet gant A. Kervern ha Fañch Peru, Skol Vreizh, 1999, ISBN 978-2-911447-33-9

{fr}Alan Kervern, Malgré le givre : essai sur la permanence du haïku, Éd. Folle Avoine, 1992, ISBN 978-2868100290
{fr}Alain Kervern, Le Réveil de la loutre – Grand almanach poétique japonais, livre 2 : Le Printemps, Éd. Folle Avoine, 1992, ISBN 978-2868100610
{fr}Alain Kervern, Haïkus des cinq saisons, Georama, 2014, ISBN 978-2915002539

(br) Milena Krebs, Haruto, danevell verr bet embannet gant Keit Vimp Bev e 2014; ISBN 978-2-86824-217-4
(br) Malo Bouëssel du Bourg, Daoulagad ar Werc'hez, teir danevell bet embannet gant Keit Vimp Bev e 2014 ; ISBN978-2-86824-222-8 ; unan anezho (Kouviadenn Tonton H.) a oa bet embannet e niverenn 382 Al Liamm (Gwengolo-Here 2010.
(br) Maï Ewen, Bugel ar glav, danevell embannet e niverenn 407 Al Liamm, Du-Kerzu 2014. Bet adembannet gant Keit Vimp Bev e stumm ul levr evit ar vugale e 2015 (ISBN 978-2-86824-246-4)
(br) Haiku, beaj e bihanañ barzhoneg zo er bed gant Malo Bouëssel du Bourg; Al,Liamm, niverenn 412, pp 11-24, 2015.
(br)An haiku : benveg priziañ live yezh ha nerzh krouiñ ar vrezhonegerien ? gant Fanny Chauffin ; Al,Liamm, niverenn 412, pp 25-39, 2015.
(br) Istor an haïku a-vremañ, troidigezh arnodskrid Alan Kervern Histoire du haïku contemporain, Skol Vreizh 2015 (ISBN 978-2-36758-038-8)
(br) http://taolkurun.free.fr/pages/daouzek_reolenn.html

Filmoù

Savet en deus Ronan Hirrien ur film a-zivout an haiku e Breizh : Haiku en un tenn-alan ar bed. Skignet eo bet e-kerzh an abadenn Bali Breizh d'an 8 a viz Du 2015 da 10.55.

日本と日本文化のポータル — Porched Japan ha sevenadur Japan • Adkavit ar pennadoù a denn da Japan ha d'he sevenadur — 日本とその文化についてのページを見つける