Rumunija

Rumunija România
Zastava
Himna: "Deşteaptă-te, române!" ("Probudite se, Rumuni")
Položaj Rumunije na karti Položaj Rumunije
Glavni grad		Bukurešt 44°25′N 26°06′E
Službeni jezik		rumunski
Državno uređenje		Republika
• Predsjednik		Klaus Iohannis
• Premijer		Nicolae Ciucă
Zakonodavstvo
Nezavisnost
• Priznato		13. juli 1878.
Površina
• Ukupno		238.392 km2 (81)
• Vode (%)		3
Stanovništvo
• Ukupno		20.121.641 (50)
• Gustoća		84,4/km2
BDP (PKM)		Procjena 2020.
• Ukupno		576.946 milijarde $
• po stanovniku		$29,555
Gini (2018)		35,1
HDI (2018)		▲0.816 (vrlo visok)
Valuta		Lej (RON)
Vremenska zona		EET (UTC+2) - ljeti EEST (UTC+3)
Topografija
• Najviša tačka		Moldoveanu 2 544 m
• Najveća rijeka		Dunav ? km
Pozivni broj		+40
Internetska domena		.ro

Rumunija (rumunski: România) jest unitarna polupredsjednička država koja se nalazi u jugoistočnoj Evropi. Graniči s Ukrajinom i Moldavijom na sjeveroistoku, Mađarskom i Srbijom na zapadu, Bugarskom na jugu, a na istoku izlazi na Crno more. Prostire se na 238.392 km² i ima umjereno kontinentalnu klimu. S nešto više od 20 miliona stanovnika sedma je najmnogoljudnija država članica Evropske unije. Njen glavni i najveći grad Bukurešt šesti je najveći grad Evropske unije. Dunav, druga najveća rijeka Evrope, protječe kroz Rumuniju.

Moderna Rumunija pojavila se unutar teritorija antičke rimske provincije Dakije, a formirana je 1859. preko personalne unije kneževina Moldavije i Vlaške. Nova država, službeno nazvana Rumunija od 1866, stekla je nezavisnost od Osmanlijskog Carstva 1877. godine. Nakon Prvog svjetskog rata, Transilvanija, Bukovina i Besarabija pripojene su suverenoj Kraljevini Rumuniji. Tokom Drugog svjetskog rata, Rumunija je bila saveznik nacističke Njemačke, boreći se protiv Sovjetskog Saveza do 1944, kada se pridružuje silama Alijanse nakon što su je okupirale snage Crvene armije. Nakon rata Rumunija je postala socijalistička država i član Varšavskog pakta. Nakon revolucije 1989. počela je restauracija kapitalizma, tj. tranziciju ka kapitalističkoj tržišnoj ekonomiji.

Nakon brzog ekonomskog rasta 2000-tih, rumunska ekonomija pretežno je zasnovana na uslugama, a proizvođač je i izvoznik mašina i električne energije, s kompanijama poput Automobili Dacia i OMV Petrom. Članica je NATO-a od 2004, a Evropske unije od 2007. Približno 90% stanovništva izjašnjava se kao pravoslavci, te govore rumunski jezik. Uz bogatu kulturnu historiju, Rumunija je bio dom utjecajnih umjetnika, muzičara, izumitelja i sportista, te ima razne turističke atrakcije.

Historija

Glavni članak: Historija Rumunije

Rana historija

Glavni članak: Antička Rumunija, Dakija, Dakija (rimska provincija)

Najstariji tragovi postojanja ljudi u Evropi su otkriveni u Pećini sa kostima (rumunski: Peștera cu Oase) koja se nalazi na teritoriji današnje Rumunije. Stari su oko 42.000 godina i predstavljaju najstarije ostatke Homo sapiensa u Evropi. Prije rimskog osvajanja Dakije, teritorija između rijeka Dunav i Dnjestar je bila naseljena raznim tračanskim narodima, uključujući Dačane i Gete. Herodot, u svom djelu "Histories", navodi vjerske razlike između Geta i drugih Tračana. Međutim, prema Strabonu, Dačani i Geti su govorili istim jezikom. Cassius Dion skreće pažnju na kulturnu sličnost između njih. Također, postoji i akademski spor oko toga da li su Dačani i Geti bili isti narod.

Rimski prodor 106. godine za vrijeme cara Trajana rezultirao je da Dakija postane rimska provincija pod nazivom "Dacia Felix". Rimska vladavina je trajala 165 godina. U ovom periodu pokrajina je u potpunosti integrisana u Rimsko carstvo, a značajan dio stanovništva je došao iz drugih pokrajina. Rimljani su uveli latinski jezik, ali je intenzivna romanizacija izrodila prarumunski jezik. Provincija je bila bogata rudama (posebno zlata i srebra u mjestima kao što su Alburnus Maior). Rimske trupe su se povukle iz Dakije 271. godine nakon napada raznih migrantskih naroda.

Srednji vijek

Glavni članci: Rumunija u ranom srednjem vijeku i Rumunija u srednjem vijeku

U srednjem vijeku Rumuni su živjeli u tri rumunske kneževine: Vlaškoj, Moldaviji i Transilvaniji. Postojanje nezavisnog rumunskog vojvodstva Transilvanije u 9. stoljeću se spominje u Gesta Hungarorumu, ali od 11. stoljeća Transilvanija je postala autonomna od Kraljevine Ugarske. Osim Transilvanije, postojale su male lokalne kneževine Vlaška i Moldavija sa različitim stepenima nezavisnosti i razvitka, koje su se u 14. stoljeću za vrijeme Basaraba I i Bogdana I suočile sa opasnošću od Osmanlijskog carstva.

Osmanlijska Vlaška

Savremena Rumunija je nastala kada su se države Moldavija i Vlaška ujedinile 1859. i postale nezavisne 1877. Država je proširena nakon Prvog svjetskog rata kada su Transilvanija, Bukovina i Besarabija pripojene Rumuniji.

Dijelovi Rumunije pripojeni su Sovjetskom Savezu 1940. Danas su to većinom dijelovi Moldavije, a mali dio tih teritorija pripada Ukrajini. Nakon Drugog svjetskog rata Rumunija je postala socijalistička država pod pritiskom Sovjetskog Saveza.

Nakon dugih decenija vlast predsjednika Nicolaea Ceauşescua završila se ustankom krajem 1989.

Savremena Rumunija

Dana 29. marta 2004. godine Rumunija je postala članicom NATO-a , a 1. januara 2007. godine Rumunija je postala članicom Evropske unije.

Vlada

Bukurešt

Rumunija je demokratska republika. Zakonodavna grana Rumunije vlasti čini dva vijeća, Senat (Senat) sa 140 senatora i Vijeće zastupnika (Camera Deputaţilor) sa 345 poslanika. Članovi oba vijeća se biraju na neposrednim izborima svake četiri godine.

Predsjednik, glava izvršne vlasti, također se bira neposrednim glasanjem na period od pet godina (do 2004. biran je na četiri godine). Predsjednik daje mandat premijeru, koji predlaže ministre, koje imenuje parlament.

Administrativna podjela

Podjela Rumunije na okruge

Glavni članak: Okruzi Rumunije

Rumunija je administrativno podijeljena u 41 okruga (judeţe) i teritoriju glavnog grada Bukurešta.

Najranija podjela Rumunije na okruge javlja se krajem 14. vijeka kada su Kneževina Vlaška, koja je obuhvatala današnju rumunsku južnu regiju Vlašku i Kneževina Moldavija bile podijeljene na județe tj. okruge.

Trenutna administrativna podjela je aktuelna od 1968. godine, uz vrlo male izmjene od kojih se posljednja desila 1997.

Prema podacima popisa iz 2011, prosječna populacija rumunskog okruga iznosi 445.000 stanovnika, pri čemu je okrug Iași najmnogoljudniji sa 772.000 stanovnika, dok je okrug Covasna najmanji, s 210.000 stanovnika.

Prosječna površina okruga je 5.809 km². Najveći okrug je Timiș sa 8.697 km², dok je najmanji Ilfov s površinom od samo 1.583 km². Grad Bukurešt, koji se ne ubraja u okruge, ali ima isti status kao i oni, istovremeno je i najmnogoljudnija administrativna jedinica Rumunije (1.883.425 stanovnika) i površinski najmanja (228 km²).

Okruzi su uglavnom nazvani po svome najznačajnijem gradu koji je ujedno i administrativni centar ili po historijskom nazivu, odnosno toponimu, od kojih je najčešće naziv neke od rijeka.

Geografija

Glavni članak: Geografija Rumunije

Veliki dio granice Rumunije sa Srbijom i Bugarskom čini Dunav. U Dunav se također ulijeva i Prut, koji čini granicu s Moldavijom.

Karpati dominiraju zapadnim dijelovima Rumunije, s vrhovima koji dosežu i do 2500 m, sa najvišim vrhom Moldoveanuom (2544 m).

Najveći gradovi su glavni grad Bukurešt, zatim Braşov, Temišvar, Cluj-Napoca, Constanţa, Craiova i Iaşi.

Privreda

Dacia

Nakon raspada sovjetskog bloka u periodu 1989–1991. Rumunija je ostala sa zastarjelom industrijom i industrijskim i proizvodnim kapacitetima koji uopće ne odgovaraju uvjetima i potrebama zemlje.

U februaru 1997. u Rumuniji počinje detaljna makroekonomska stabilizacija i strukturalna reforma, ali u tom periodu tranzicije dolazi do čestih zaustavljanja i nastavljanja reformi koji ne doprinose brzom oporavku zemlje. Program restruktuiranja podrazumijeva postavljanje na noge i prodaju velikih industrijskih postrojenja i promjene u poljoprivrednom i finansijskom sektoru.

Gospodarska slika Rumunije vrlo je crna. BDP je 2002. iznosio 12.900 $ po stanovniku što je tada bio osmi najmanji u Evropi. BDP po sektorima iznosio je 15% za prvi, 35% za drugi i 50% za treći. Manji postotni udio u trećem sektoru imali su samo Albanija, Bjelorusija, Srbija i Crna Gora te Ukrajina, dok su Moldavija i Irska imale otprilike jednak postotni udio. Ovo upućuje na činjenicu kako je rumunska privreda među najnerazvijenijma u Evropi. Među pokrajinama razlike su još očitije. Turistički devizni priljev 2000. iznosio je mizernih 364 milijuna dolara. 2001. uvoz je bio veći od izvoza i iznosio je 15 552 000 000 $, dok je izvoz iznosio 11 385 000 000 $. Iz ovih je podataka vidljiv deficit od preko 4 milijarde i 100 milijuna dolara! 1991. BDP iznosio je 1 140 $ po stanovniku pa je ipak vidljiv neki napredak kroz vrijeme tranzicije, no hiperinflacija i nezaposlenost ipak su jači faktori od rasta BDP tim više što je dolar izgubio na vrijednosti. Tranzicijski procesi još se snažno odvijaju i osjećaju na stanovništvu tako da crna tržišta (čak i ona s osnovnim namirnicama) cvjetaju.

Glavni izvori prihoda su: nafta, prirodni plin, drvo, ugalj, so, žitarice. Iako je Rumunija bogata prirodnim bogatstvima goriva i industrijski poluproizvodi još se uvijek uvoze. Ipak, i ovakva rumunska privreda ima svijetlih strana. Rumunija je 11. proizvođač kukuruza na svijetu; 12. vina, 11. lanenog vlakna, 7 .lanene tkanine, 7. dušičnih gnojiva te 10. smeđeg uglja i lignita. Rumunija je po broju konja na 11. mjestu. Velik značaj za Rumunijsku privredu ima automobilska industrija i eksploatacija nafte, plina i drvne građe.

Rumunski novac je leu (lej) čiji se manji dijelovi zovu bani. 1 leu = 100 bani. Skraćenica za rumunski lej je RON.

Etnički sastav Rumunije (2011)

Stanovništvo

• Etničke zajednice (procjena za 2002):
  • Rumuni 89,5%
  • Mađari 6,6%
  • Romi 2,5%
  • Ukrajinci 0,3%
  • Nijemci 0,3%
  • Rusi 0,2%
  • Turci 0,2%
  • Srbi 0,1 %
  • ostali 0,3%

Religija

• Vjeroispovijesti (procjena za 2011):
  • pravoslavci (svih denominacija) 81%
  • protestanti 4,8%
  • rimokatolici 4,3%
  • ostali (uglavnom muslimani) 0,4% (2002)
  • neizjašnjeni 0,2% (2002)

Jezici

U Rumuniji je službeni jezik rumunski (romanska skupina jezika), u nekim dijelovima i mađarski, a govore se i bugarski, njemački, hrvatski, srpski i drugi.

Kultura

Univerzitet u Bukureštu otvoreno je 1864.

Umjetnost

Eugène Ionesco, koji je kao i njegovi savremenici književnici Mircea Eliade i Emil Cioran napustio komunističku Rumuniju i otišao u inozemstvo.

Paul Celan i dobitnik Noleove nagrade Elie Wiesel, također su rumunjski književnici priznati u svijetu, koji su obojica preživjela holokaust.

George Enescu (1881–1955) je jedan od najpoznatijih rumunskih muzičara

Jedan od najvećih i najutjecajnijih rumunjskih umjetnik s utjecajem na svjetsku kulturu je kipar Constantin Brâncuşi, centralna figura modernog pokreta i pionir apstrakcije.

Cristina Neagu

Sport

Najpopularniji sport u Rumuniji je nogomet. Rumunska nogometna reprezentacija nastupila je na Svjetskom prvenstvu u nogometu sedam puta, a najuspješnije je bila na prvenstvu 1994. u SAD-u kada su se uspjeli plasirati u četvrtfinale. Poznati igrači iz toga vremena su Gheorghe Hagi (nadimak: Maradona s Karpata), Adrian Mutu i Cristian Chivu. Najuspješniji nogmetni klub je FC Steaua Bukurešt, koja je 1986, postala klupski evropski prvak u nogometu (prvi iz Istočne Evrope).

Gastronomija

Svinjetina, piletina i govedina su najčešće vrste mesa, ali ovčetina i riba su također vrlo popularni. Neki tradicionalni recepti su u izravnoj vezi s praznicima: chiftele, Toba i tochitura na Božić; Pasca i Cozonac na Uskrs i drugih rumunski prazici.Ţuică je jaka rakija koja postiže sadržaj alkohola od 70%, što je tradicionalno alkoholno piće u zemlji, uzimajući čak 75% nacionalnog usjeva (Rumunija je jedna od najvećih proizvođača šljive u svijetu). Tradicionalni alkoholna pića također su vino, rachiu, palincă i vişinată, ali potrošnja piva dramatično se povećala tokom posljednjih nekoliko godina

Vanjski linkovi

• Zvanični sajt rumunske vlade
• Rumunsko Predsjedništvo
• Rumunski Senat
• Camera Deputaţilor (donji dom Parlamenta) Arhivirano 7. 12. 2006. na Wayback Machine
• Ministarstvo turizma Arhivirano 12. 5. 2005. na Wayback Machine
• Duh Rumunije – putovanja, slike, zvuci
• Rumunski novac