York (dinastija)

York
Države	Engleska, Irska
Osnivač	Edmund, 1. vojvoda od Yorka
Posljednji vladar	Rikard III, kralj Engleske
Posljednji član	Margareta, 8. grofica od Salisburya
Osnovana	1385.
Izumrla	1541.
Svrgnuta	1485.

York je bila dinastija koja je vladala Engleskom od 1461. do 1470. i ponovo od 1471. do 1485. godine. Bili su patrilinearni potomci trećeg sina Eduarda III i kao takvi su pripadali Plantagenetima, ali i potomci kćerke Eduardovog drugog sina i kao takvi nasljednici engleske krune. Po načelu kognatičke primogeniture, Jorkovci su imali prednost nad svojim rivalima, Lankastercima, ali su Lankasterci imali prednost nad Jorkovcima po principu agnatičke primogeniture; tip primogeniture po kojoj je trebalo da se nasljeđuje engleska kruna nije bio ustaljen sve do 1689. godine.

Osnivanje

York je bio ogranak dinastije Plantagenet koji je osnovao Edmund, 1. vojvoda od Yorka, treći sin engleskog kralja Eduarda III. Edmundov sin Rikard, 3. grof od Cambridgea, oženio je Anne Mortimer, prapraunuku Leonela, drugog sina Eduarda III. Anne de Mortimer je bila sestra Edmunda Mortimera, koji je u to vrijeme bio nasljednik krune po principu kognatičke primogeniture i kojeg je kralj Rikard II bio proglasio svojim prijestolonasljednikom. Međutim, vlast je uzurpirao Henrik IV.

Ratovi ruža

Godine 1455. izbili su Ratovi ruža, sukob potaknut željom Rikarda, 1. vojvode od Yorka, sina pomenutog grofa od Cambridgea i Anne Mortimer, da se domogne engleske krune. Njegov sin, kralj Eduard IV, je 1461. godine uspio zbaciti kralja Henrika VI, ali je tek drugim zbacivanjem Henrika VI 1471. godine uspio osigurati Jorkovcima krunu na neko vrijeme.

Godine 1485. poginuo je kralj Rikard III u bici s predstavnikom izumrle dinastije Lancaster, budućim Henrikom VII, koji je pripadao Tudorima. Henrik VII je oženio Elizabetu od Yorka, kćerku Eduarda IV, i tako ujedinio lankastersku i jorkovsku partiju.

Izumiranje

Henrik VII, i njegov sin, Henrik VIII, namjerno su uzrokavali izumiranje dinastije York, tada jedinih predstavnika nekada brojnih Plantageneta, kako bi učvrstili svoju vlast. Henrik VII je naredio pogubljenje maloumnog Eduarda, 17. grofa od Warwicka i 7. grofa od Salisburya, 1499. godine. Time je dinastija bila osuđena na izumiranje koje se konačno desilo smrću grofove sestre i nasljednice, beatificirane Margarete, 8. grofice od Salisburya, čije je pogubljenje naredio Henrik VIII.

Porodično stablo

Jorkovci

Eduard III 1312-1377 vl. 1327-1377

Leonel 1338–1368

Filipa 1355-1382

Edmund 1341-1402

Roger Mortimer 1374-1398

Anne Mortimer 1390-1411

Rikard 1375-1415

Rikard 1411-1460

Eduard IV 1442-1483 vl. 1461-1470 vl. 1471-1483

George 1449-1478

Rikard III 1452-1485 vl. 1483-1485

Eduard V 1470-? vl. 1483.

Eduard 1475-1499

Margareta 1473-1541

Bibliografija

• Dean, Kristie (15. 3. 2016). On the Trail of the Yorks (jezik: engleski). Amberley Publishing Limited. ISBN 978-1-4456-4714-2.
• Horrox, Rosemary (2004). "Pole, John de la, earl of Lincoln (c. 1460–1487)". Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/22449. (Subscription or UK public library membership required.)

  —— (2011). "Edward IV (1442–1483)". Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/8520. (Subscription or UK public library membership required.)

  —— (2013b). "Edward V (1470–1483)". Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/8521. (Subscription or UK public library membership required.)

  —— (2013). "Richard III (1452–1485)". Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/23500. (Subscription or UK public library membership required.)

• Jones, Michael (2008). "Margaret, duchess of Burgundy (1446–1503)". Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/18051. (Subscription or UK public library membership required.)
• Starkey, David (2009). Henry. Harper Perennial. ISBN 978-0-00-724772-1.
• Watts, John (2011). "Richard of York, third duke of York (1411–1460)". Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/23503. (Subscription or UK public library membership required.)
• Weir, Alison (2008). Britain's Royal Families. Vintage. ISBN 978-0-09-953973-5.