پەنگوین

پەنگوین یان بەتریق (بە ئینگلیزی: Penguin) پەنگوینەکان کۆمەڵێک باڵندەی نەفڕی ئاویین. ئەوان بەشێوەیەکی تایبەت لە نیوەگۆی باشوور دەژین، تەنھا یەک جۆریان ھەیە، کە پەنگوینی گالاپاگۆس لە باکووری ھێڵی یەکسانبوون دۆزرانەوە. ژیان لە ئاودا بۆ ئەوان زۆر گونجاوە، پەنگوینەکان پەلە تاریک و سپییەکانیان پێچەوانە دەکەنەوە بۆ مەلەکردن، زۆربەی پەنگوینەکان خواردنیان لەسەر ماسی و ماسی کویدە و شێوەی تری ژیانی دەریایی دەست دەکەوێت، کە لە کاتی مەلەکردن لەژێر ئاودا دەیانگرنە بەر. بە نزیکەیی نیوەی ژیانیان لەسەر وشکانی و نیوەکەی تری لە دەریادا بەسەر دەبەن.

ھەرچەندە نزیکەی ھەموو جۆرە پەنگوینەکان ڕەسەنن، بۆ بەشی باشووری ھێمیسفیر دەگەڕێنەوە، بەڵام تەنھا لە کەش و ھەوای سارددا نادۆزرێنەوە، لە ڕاستیدا تەنھا چەند جۆرە پەنگوینێک تا ئێستا لە باشوور دەژین، چەندین جۆر لە ناوچەی میزاجیدا دەدۆزرێنەوە، بەڵام یەک جۆر پەنگوین بەناوی گالاپاگۆس لە نزیک گۆی زەوی دەژی. گەورەترین جۆری زیندوو پەنگوینی ئیمپراتۆرە، بە تێکڕایی گەورەکان نزیکەی ١٬١ مەتر بەرزن، کێشی ٣٥ کگم، بچووکترین جۆری پەنگوین «پەنگوینی بچووکی شینە» کە بە پەنگوینی پەری ناسراوە، دەوری ٣٣ سم باڵایانە، کێشیان ١ کیلۆ دەبێت. لەناو پەنگوینەکاندا، پەنگوینە گەورەکان لە ناوچە ساردەکاندا نیشتەجێن، لەکاتێکدا پەنگوینە بچووکەکان لە کەشوھەوای خۆش و تەنانەت خولگەییدا دەدۆزرێنەوە.

وشەڕەتناسی

وشەی پەنگوین بۆ یەکەم جار لە سەدەی ١٦ وەک ھاوتایەک بۆ ئەکی گەورە دەردەکەوێت، دۆزەرەوە ئەورووپییەکان بۆیان دەرکەوت کە بە پەنگوین ناسراون، لە بەشی باشووری نیوەگۆی زەویدا دەژین؛ ھێشتا مشتومڕ لەسەر ناوی پەنگوین دەکرێت، وشەزانی وشەی پەنگوینی بە پیتی لاتینییەوە گرێدا، واتە «چەوری»یان «نەوت». لە ساڵی ١٨٧١ وشەی لاتینی پێنگوینس لە پۆلێنکردنی زانستیدا بەکار ھاتووە، بۆ ناوکردنی (Pinguinus impennis، واتە پەنگوین بەبێ پەڕەکانی فڕین)، کە لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەیەمدا بەرەو لەناوچوو چوو. ھەروەک لە لێکۆڵینەوەی بۆماوەیی ساڵی ٢٠٠٤ پشتڕاستکراوەتەوە، پەنگوینەکان سەر بە خێزانی ئەکەکانە (ئەک: باڵندەیەکی شێوەی پەنگوینە). سەرەڕای ئەو لێکدانانە پەنگوین ئەک نین، و لە نزیکەوە پەیوەندیان بە ئەکی گەورەوە نییە.

پۆڵێنزانی و پەرەسەندن

ژمارەی جۆری پەنگوینەکان گفتوگۆی لەسەر کراوە بەپێی ئەوەی کە دەسەڵات پەیڕەوی دەکات، جیاوازی زیندەیی پەنگوین لەنێوان ١٧ بۆ ٢٠ جۆری زیندوودا جیاوازی ھەیە، ھەموویان لەناو خێزانێکن بەناوی (سوھنیسێین). مێژووی پەرەسەندن لە پەنگوینەکان توێژینەوەی باشی بۆ کراوە، و پیشاندەری بایۆجیۆگرافیای پەرەسەندنە، ھەرچەندە ئێسکی پەنگوین لە ھەر ڕەگەزێک جیاوازی زۆری لە قەبارەدا ھەیە، و بەچەند نموونەی باش ناسراون، ھەروەھا ھەندێک بابەتی تایبەت بە پەنگوین پێش مێژوو لە ساڵی ٢٠٠٥ بڵاوکراونەتەوە.

پەنگوینەکان و مرۆڤەکان

پەنگوینەکان ھیچ ترسێکی تایبەتیان لە مرۆڤ نییە و زۆر جار لە گرووپەکانی خەڵک نزیک دەبنەوە، ئەمە لەوانەیە لەبەر ئەوە بێت کە پەنگوینەکان ھیچ درندەیەکی زەوییان نییە، لە جەمسەری جەمسەرەکان یان دوورگەکانی دوور لە کەنار دەریا. سەگەکان ڕاوی پەنگوینەکان دەکەن، لەکاتێکدا لە جەمسەرەکان لە مرۆڤەکان بە سەگ ڕاوی پەنگوینەکانیان بۆ خواردن دەکرد، بەڵام سەگەکان لە ماوەیەکی زۆرەوە لەجەمسەری یونتاریکەوە قەدەغە کراون، جگە لە سەگەکان پەنگوینەکان لە دەریادا مەترسیان ھەیە، لە ڕاوکەران وەک کۆسە و نەھەنگی بکوژ و پڵنگی دەریا. لە حوزەیرانی ٢٠١١، پێنگوینێکی ئیمپراتۆر ھاتە کەنار دەریای پێکا پێکا لە نیووزلەندا، ٣٢٠٠ کم لە گەشتەکەی بۆ ئەنتارکتیکا بەردەوامبوو.