Ancien Régime
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | system wleidyddol  |
|---|---|
| Dechreuwyd | 15 g |
| Daeth i ben | Awst 1789 |
Cyfeiria'r Ancien Régime (Ffrangeg am yr "hen drefn") at drefniadaeth wleidyddol a chymdeithasol Teyrnas Ffrainc o ddiwedd yr Oesoedd Canol hyd y Chwyldro Ffrengig yn 1789.[1] a ddiddymodd y drefn ffiwdal a system bonheddigion Ffrainc (1790).[2] Nodweddion yr system oedd brenhiniaeth absoliwt, bodolaeth breintiau niferus, gweinyddiaeth yn ôl ystadau (lle rennir y wladwriaeth i wahanol 'ystadau' neu ddosbarthiadau ac iddynt hawliau gwahanol), eglwys wladol freintiedig a rhaniad tiriogaethol gyda gwahaniaethau mawr mewn gweinyddiaeth a chyfraith. Roedd llinach Valois yn rheoli yn ystod yr Ancien Régime hyd at 1589 ac fe'i disodlwyd wedyn gan linach Bourbon. Defnyddir y term yn achlysurol i gyfeirio at systemau ffiwdal cyffelyb y cyfnod mewn mannau eraill yn Ewrop megis y Swistir.[3]
Trwy estyniad, mae'r term yn cael ei gymhwyso i'r rhannau helaeth o Ewrop a gafodd newidiadau aruthrol o ganlyniad i'r Chwyldro Ffrengig. Yn yr Iseldiroedd a Gwlad Belg, defnyddir y term ancien régime yn gyffredinol i gyfeirio at y strwythurau gwleidyddol a chymdeithasol a ddiddymwyd yng Ngweriniaeth Batafia gan oresgyniad Ffrainc rhwng 1794 - 1795. Roedd y sefydliadau hyn yn aml yn dod o hyd i'w gwreiddiau yn ffiwdaliaeth yr Oesoedd Canol.
Mae'r term 'ancien régime' hefyd yn cymryd lle'r cyfnod modern cynnar, cyfnod yn hanes Ewrop sy'n rhedeg o c.1450 i c.1800.[4]
Nodweddion
[golygu | golygu cod]
Ni ellir siarad am yr 'ancien régime' gyda'r un nodweddion a strwythur ym mhobman ac ym mhob amser heb ddatblygiadau. Cododd clytwaith o dywysogaethau ledled Ewrop, pob un â'i hanes ei hun a'i gwahaniaethau rhanbarthol.[5] Gan symleiddio'r ancien régime yn gryf, gwyddys am gymdeithas ddosbarth sy'n cynnwys tri dosbarth: yr uchelwyr, y clerigwyr a'r drydedd stad, gydag israniadau. Roedd gan yr uchelwyr a'r clerigwyr nifer o freintiau, gan gynnwys, er enghraifft, eithriad rhag trethi. Ar y dechrau, nid oedd gan y drydedd ystâd, a oedd yn cynnwys trigolion y wlad fel ffermwyr a gweithwyr, masnachwyr, gweithwyr a chrefftwyr yn y dinasoedd, unrhyw lais, ond nodwyd hynny dros y canrifoedd, yn enwedig yn y dinasoedd. Nodwedd y cyfnod hwn oedd y ffurf fechan o ddylanwad gwleidyddol a grym i'r dinesydd, y crefftwyr a'r gweithwyr ar y naill law o'i gymharu â dylanwad gormodol ac yn enwedig breintiau'r uchelwyr a'r clerigwyr neu'r clerigwyr ar y llaw arall.
Yng nghefn gwlad roedd gwrthgyferbyniad mawr rhwng y werin a'r dosbarth landlord, a oedd bron yn gwbl ddominyddol ar sail y system ffiwdal. Er enghraifft, gallai arglwydd pentref arfer y pwerau deddfwriaethol a barnwrol a'r weinyddiaeth o ddydd i ddydd mewn pentref. Ar y llaw arall, roedd lefel uchel o ddatganoli. Adlewyrchwyd hyn hefyd mewn amrywiaeth eang iawn o arian cyfred, pwysau a mesurau, a oedd yn wahanol ym mron pob rhanbarth.
Yn yr ancien régime, gellid prydlesu mandadau cyhoeddus a swyddogaethau barnwrol, megis swydd y siryf, y faeryddiaeth, am gyfnod cyfyngedig. Mewn egwyddor, gallai hyn fod yn effeithlon iawn, ond oherwydd gweledigaeth tymor byr a mynd ar drywydd elw, arweiniodd hefyd at gam-drin, ffafriaeth neu fympwyoldeb biwrocrataidd.
Diddymu'r ancien régime
[golygu | golygu cod]Roedd llawer o ganlyniadau cymdeithasol a gweinyddol i ddileu’r ancien régime:
- Diddymwyd yr arglwyddiaethau (gan gynnwy seneddau rhanbarthol a Senedd Llydaw a'u disodli gan un model llywodraeth leol cyffredinol, y fwrdeistref. Cafodd bwrdeistrefi eu grwpio yn gantonau barnwrol ac arrondissements, a osodwyd yn eu tro o dan adrannau newydd - a elwid yn daleithiau eto yn ddiweddarach.
- Ad-drefnu'r farnwriaeth - disodlwyd meinciau’r henaduriaid lleol gan lysoedd a weinyddir yn ganolog. Cyflwynwyd Llysoedd Apêl a Brawdlysoedd.
- Cyflwyno’r gofrestr sifil i gymryd lle cofrestriad genedigaethau, priodasau a marwolaethau a drefnwyd yn flaenorol gan yr Eglwys.
- Dileu'r system ffiwdal: daeth fiefs (yr oedd y deiliad yn dal yr usufruct yn unig a'r suzerain yr eiddo noeth) yn eiddo llawn.
- Dileu system y degwm: - Disodlwyd y degwm a gesglir fel arfer gan yr Eglwys (a rennir yn gyfartal rhwng offeiriad y plwyf, yr esgobaeth a chymorth y tlodion lleol) gan system o drethi a drefnwyd gan y Wladwriaeth. Roedd degwm a ddelid gan seciwlariaid yn cael eu fforffedu (neu deitl yr eiddo yn cael ei wneud yn ddiwerth).
- Fforffedu'r parth brenhinol: daeth hwn yn eiddo gwladol.
- Diddymu pob teitl swyddogol a bonheddig.
- Ad-drefnu'r Gyfraith - Diddymu cyfraith arferol a chyflwyno Cod Napoleon (cod sifil).
- System Fesur - Diddymu'r hen systemau mesur a chyflwyno'r system fetrig.
Nid oedd y newidiadau hyn o reidrwydd yn gadarnhaol ym mhobman. Er enghraifft, roedd dinasyddiaeth drefol cyn 1800 mewn llawer o brif ddinasoedd Ewrop yn llawer mwy democrataidd na gwladwriaethau gwladwriaethau’r 19gg. Gallai preswylydd dinas gymryd rhan mewn sefydliadau trefol mewn pob math o ffyrdd, sicrhau bod ei lais yn cael ei glywed, a thrwy weithdrefnau aml-gam ddatgan ei ddylanwad yn genedlaethol. Dinistriodd y Chwyldro y strwythurau hyn. Diddymwyd yr urddau a sefydliadau cymdeithasol eraill fel creiriau 'ffiwdal', a chymerodd fwy na chanrif cyn i Ffrainc hefyd dderbyn rhywbeth tebyg i bleidlais gyffredinol.[6]
Ancien Régime fel term llawfer
[golygu | golygu cod]Wrth ddefnyddio'r term Ancien Régime gyda phriflythrennau cyfeirir yn benodol ar lywodraeth a gweinyddiaeth Ffrainc hyd at y Chwyldro, ac, efallai teyrnasoedd cyfredol eraill i un Ffrainc. Ond defnyddir y term hefyd, fel rheol heb brif lythrennau, i gyfeirio at unrhyw weinyddiaeth neu lywodraeth arall bu'n araf neu'n stwbwrn i newid.[7]
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Dewever, Richard (14 Mehefin 2017). "On the changing size of nobility under Ancien Régime, 1500-1789" (PDF). L'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales. Cyrchwyd February 3, 2022.
- ↑ The National Assembly (19 June 1790). "Decree on the Abolition of the Nobility" (PDF). The Open University. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 2017-10-19. Cyrchwyd 27 Rhagfyr 2021.
- ↑ "Switzerland | History, Flag, Map, Capital, Population, & Facts | Britannica". www.britannica.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-03-07.
- ↑ Zie Open Universiteit: Europa in het ancien regime (1450-1800)
- ↑ A.R. Brown (2023-08-09). "Feudalism | Definition, Examples, History, & Facts | Britannica Money". www.britannica.com. Cyrchwyd 2023-08-13.
- ↑ (yn en) Ancien Regime, The Gale Group Inc., 2004, http://www.encyclopedia.com/history/modern-europe/ancient-history-middle-ages-and-feudalism/ancien-regime, adalwyd 26 Chwefror 2017
- ↑ "Long Live the Ancien Régime! The coronation of Charles III was dense with meaning. It's complicated; and easy to misunderstand" (yn Saesneg). History Today. 8 Awst 2023.
Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]- Ancien Regime in France: Structure & Inequality Cwrs ar wefan Study.com
- The Ancien Regime | A Level History sianel Learning Academy ar Youtube