Siyonizm
Siyonizm (İbranki: צִיּוֹנוּת,: [t͡sijo̞ˈnut], translit. Tziyonut, dıma Zion), ideolociyo politik u internasyonalo ke semedê hardê Fılıstini ser de dewleta Cıhudi vıraştene niya ro. Kıtabê Cıhudan Tewrate de ravêreno ki Welatê İsraili (İbranki de: Eretz Yisra'el) u şarê Cıhudi nê hardi ser de heqe ida keno. Siyonizm, roniyayışê İsraili ra tepeya, şekılê xo vurno u sistemê destegnayışê İsraili rameno.
Siyonizm esasên qewramê şarê Cıhudi verê İsay 1200 u peyniya domê Mabedê Dıyıni (hata dıma İsay serra 70ıne ra) miyan de Cıhudi ke kamca de hakimiyet vıraşto, yani Diyarê İsraili u cayê ke bınê ekseriyetê şarê Cıhudi de mendê, heme inan Siyonizm de erdê İsraili u erdê İsrailiê ke tede bawer beno ke Homay şarê Cıhudi rê suwend werdo, vad kerdo inan ra. Rıçıkê Siyonizmi, keyê ke pêro Ewropa de Cıhudan sero antisemitizm vıraziyao, miyandê Cıhudanê Ewropayıcan de zi ideolociya peyserperrayışi veciya. Vıraştoğê nê ideoloci, pêro Cıhudanê sekuleran ra yenê pera. Siyonizm oyo ke lızegeyê nasyonalizmê modernio.
Xısusên Holokost ra dıme, yani Holokost oyo ki tertele u qırkerdışo ke Cıhudan sero vıraziyao, gênc u xortê ke Cıhudê inan miyan de destegnayışê sistemê Siyonizmi xo berzno, destegniyao. Hereketo politik, terefê qazetewanê (rocnamewan) Awıstırya-Macarıcı Theodor Herzl ra be çapnayışê Der Judenstaat (Dewleta Cıhudi) ra seserra 19ıne de serranê peyêni de resmen aferiyao[1] Hereketo ke "Welatê İsraili" rê goçê Cıhudan teşwıkneno u fel u emelê xo vêneno, nixayet be ğeyretanê xo serra 1948ıne de emelê xo resao u serra 1948ıne de Cengê Cihaniê II ra tepeya İsrail niya ro. Seveknoğê xo, hedefê Siyonizmi ana vênenê ki siyonizm oyo ke mıletê Cıhudi qaderê xo be xo ramenê.[2] Amarê Cıhudê ke İsrail de cıwiyenê, be cıwiyayış rê viyarniyayışê nê hereketi roc be roc zêde biyê. Ewro zi dınya ser de %40ê Cıhudan İsrail de weşiya inan ramenê. Dewletê Amerikayê Yewbiyayey de zi Cıhudi xeylê estê u cıwiyenê.
Çımey
[bıvurne | çımeyi bıvurne]- ↑ Walter Laqueur (2003) The History of Zionism Tauris Parke Paperbacks, ISBN 1-86064-932-7 p 40
- ↑ A national liberation movement: Rockaway, Robert. Zionism: The National Liberation Movement of The Jewish People, World Zionist Organization, January 21, 1975, accessed August 17, 2006). Shlomo Avineri:(Zionism as a Movement of National Liberation, Hagshama department of the World Zionist Organization, December 12, 2003, accessed August 17, 2006). Neuberger, Binyamin. Zionism - an Introduction, Israeli Ministry of Foreign Affairs, August 20, 2001, accessed August 17, 2006).