Šyrinowy krejz
Šyrinowe krejze su krejze na (idealizěrowanem) pówjerchu zemje z konstantneju geografiskeju šyrinu β, kótarež běže paralelnje k ekwatorowej rowninje k pódzajtšno-pódwjacornemu směroju.
Mjaztym až wšykne dlininowe krejze, kótarež běže padorownje k šyrinowym krejzam, su wjelike krejze, su šyrinowe krejze powšyknje małe krejze – mimo ekwatora, kótaryž ako nulowy šyrinowy krejz źěli zemju do pódpołnocneje a pódpołdnjoweje hemisfery. Dalšne wósebne šyrinowe krejze su wobrotnej krejza a polarnej krejza, kótarež dostawaju wuznam za staw słyńca w běgu lětnych casow pśez kśiwosć ekliptiki. Teke definicija klimowych conow póśěgujo se na wěste šyrinowe krejze.
Wótstawk dweju šyrinoweju krejzowu z rozdźělom jadnogo stopnja šyriny jo pśerěznje něźi 111 km, jo wšak wopłonjenja zemje dla w bliskosći ekwatora mjeńšy ako w ekstremnje pódpołnocnych a pódpołdnjowych šyrinach. Pódobna zmólka by było woblicenje dłujkosći šyrinowych krejzow ako 2πR·cos β z konstantnym zemskim radiusom R.
Šyrinowe krejze ako granice
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]Šyrinowe krejze wužywaju se cesto ako granica mjazy krajami abo regionami, pśedewšym w Pódpołnocnej Americe.
- 49 stopnjow pódpołnoc: Źěl granice mjazy USA (Pd) a Kanadu (Pn)
- 45 stopnjow pódpołnoc: Granica mjazy Vermontom (Pd) a Kanadu (Pn), granica mjazy Wyomingom (Pd) a Montanu (Pn)
- 42 stopnjow pódpołnoc: Granica mjazy Kaliforniskeju (Pd) a Oregonom (Pn), źěl granice mjazy Pensylwaniskeju (Pd) a New York (Pn)
- 41 stopnjow pódpołnoc: Źěl granice mjazy Koloradom, Utahom (Pd), Wyomingom a Nebrasku (Pn)
- 40 stopnjow pódpołnoc: Granica mjazy Nebrasku (Pn) a Kansasom (Pd)
- 38 stopnjow pódpołnoc: Granica mjazy pódpołnocneju a pódpołdnjoweju Koreju w lěśe 1945
- 37 stopnjow pódpołnoc: Granica mjazy Utahom, Koloradom a Kansasom (Pn) ako teke Arizonu, New Mexico a Oklahomu (Pd)
- 36 stopnjow 30' pódpołnoc: Granica mjazy statami njewólnikarjow na pódpołdnju a statami ze zakazom njewólnistwa na pódpołnocy Zjadnośonych statow
- 35 stopnjow pódpołnoc: Granica mjazy Tennessee (Pn) ako teke Mississippi, Alabamu a Georgia (Pd)
- 32 stopnjow pódpołnoc: Źěl granice mjazy New Mexico (Pn) a Teksasom (Pd)
- 26 stopnjow pódpołdnjo: Źěl granice mjazy South Australia (Pd) ako teke Northern Territory a Queensland (Pn)