Jabłušcyna
|
Toś ten nastawk z temu bom jo pó lema na drugi nastawk pódobny. Drugi lema Jabłuko ma temu płod. |
|---|
| |
| (Malus florentina), bom | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| pórěd: | (Rosales) |
| swójźba: | Rožowe rostliny (Rosaceae) |
| pódswójźba: | Spiraeoideae |
| tribus: | Pyreae |
| pódtribus: | Měkopackosadowe rostliny (Pyrinae) |
| rod: | Jabłušcyna[1][2] |
| wědomnostne mě | |
| Malus | |
| Mill. | |
Jabłušcyna[1][2] (teke jabłukowy bom[2], Malus) jo rod ze swójźby rožow. Rod wopśimjejo něźi 40 až do 55 družynow listochytacych bomow a kerkow z lěsow a gusćinow pódpołnocneje měrneje cony w Europje, Aziji a pódpołnocnej Americe, z kótarychž teke wjelika licba jo na cesto śěžko se rozeznawacych hybridow nastawała.
Nejwažnjejše družyny:
- źiwa jabłušcyna (Malus sylvestris)
- zagrodna jabłušcyna (Malus x domestica)
Swětodaloko z wótstawkom nejznaśejše a góspodaŕski wjelgin wuznamna družyna jo kultiwěrowana jabłušcyna (Malus × domestica). Mimo togo bu někotare z pódzajtšneje Azije pochadźane družyny z jano něźi wišničkowjelikimi płodami, kaž na pśi. Japańska jabłušcyna (Malus floribunda), wišnjojta jabłušcyna (Malus baccata) a Malus × zumi w měrnych klimowych regionach kaž pyšne kerki a štomy nasajźane. Nic zaměnjowaś z jabłušcynami su nic bliže pśiswójźbne granatowe jabłuka (Punica granatum).
-
Kwiśonka jabłušcyny -
Płody jabłušcynow, jabłuka -
Jabłuce sorty "Idared" na štomje
Systematika
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
Malus asiatica, Kwiśonki z kronowymi łopjenkami
Malus florentina, płody
Malus prunifolia, płody
Malus sikkimensis, płody
Malus transitoria, kćenja
Rod Malus słuša k subtribusoju Pyrinae tribusa Pyreae w pódswójźbje Spiraeoideae znutśika swójźby Rosaceae. Mě roda Malus bu w lěśe 1754 wót Philip Miller w Gard. Dict. Abr., 4. nakład, S. 835, nejpjerwjej wózjawjone. Synonymy za Malus Mill. su Docyniopsis (C.K.Schneid.) Koidz., Eriolobus (DC.) M.Roem.[3]
Eksistěrujo něźi 42 až 55 Malus-družynow; tu listowanje z informacijami wó domownje. W Chinskej se góźe něźi 25 družynow namakaś z kótarychž 15 jano tam. Rod Malus se do (šesć[3] hač) wósym sekcijow (2006 a 2008 dwa k tomu pśišłej) rozrědujo:
- Sekcija Chloromeles: Z jano hyšći tśimi płaśiwymi družynami jano w Pódpołnocnej Americe:
- Südlicher Wildapfel (Malus angustifolia (Aiton) Michx.): Domownja jo USA.
- Süßer Wildapfel (Malus coronaria (L.) Mill., Syn.: Malus bracteata Rehder, Malus coronaria var. dasycalyx Rehder, Malus fragrans Rehder, Malus glabrata Rehder, Malus glaucescens Rehder, Malus lancifolia Rehder, Pyrus coronaria L.): Domownja jo pódzajtšna Pódpołnocna Amerika.
- Savannen- oder Prärie-Wildapfel Malus ioensis (Alph.Wood) Britton: Domownja jo pódwjacorna Pódpołnocna Amerika.
- Sekcija Docyniopsis: Z jano styri družynami w Aziji:
- Malus doumeri (Bois) A.Chev. (Syn.: Malus formosana Kawak. & Koidz., Malus laosensis (Cardot) A.Chev., Pyrus doumeri Bois): Domownja jo Chinska, Tajwan, Laos a Vietnam.
- Malus leiocalyca S.Z.Huang: Domownja jo Chinska.
- Malus melliana (Hand.-Mazz.) Rehder: Domownja jo Chinska.
- Wollapfel (Malus tschonoskii (Maxim.) C.K.Schneid.): Domownja jo Japańska.
- Sekcija Eriolobus (Seringe) C.K.Schneid.: Z jadnučkej družynu:
- Malus trilobata (Poir.) C.K.Schneid.: Domownja jo Mała Azija: Grichiska, Syriska, Libanon, Israel.
- Sekcija Florentinae Cheng et al.:[4]
- Malus florentina (Zuccagni) C.K.Schneid. (Syn.: Malus crataegifolia (Savi) Koehne)
- Sekcija Gymnomeles: Z něźi šesć družynami:
- Kirschapfel, auch Sibirischer Wildapfel oder Beerenapfel genannt (Malus baccata (L.) Borkh. (Syn: Malus pallasiana Juz., Malus sibirica (Maxim.) Kom., Malus daochengensis C.L.Li, Malus rockii Rehder, Malus jinxianensis J.Q.Deng & J.Y.Hong, Malus xiaojinensis M.H.Cheng & N.G.Jiang): Domownja jo Pódzajtšna Azija.
- Halls Apfel (Malus halliana Koehne): Domownja jo Japańska a Chinska.
- Teeapfel oder Chinesischer Wildapfel (Malus hupehensis (Pamp.) Rehder: Domownja jo Chinska.
- Malus mandshurica (Maxim.) Kom. ex Skvortsov (Syn: Malus cerasifera Spach, Malus sachalinensis Juz., Pyrus baccata var. mandshurica Maxim., Malus baccata ssp. mandshurica (Komarov) Likhonos, M. baccata var. mandshurica (Maxim.) C.K.Schneider): Domownja jo Pódzajtšna Azija.
- Malus sikkimensis (Wenz.) Koehne ex C.K.Schneid.: Domownja jo Himalaja.
- Malus spontanea (Makino) Makino
- Sekcija Malus: Z něźi jadnasćo družynami a někotarymi hybridami:
- Malus chitralensis Vassilcz.
- Japańska źiwa jabłucyna (Malus floribunda Sieb. ex Van Houtte): Domownja jo Japańska.
- Malus muliensis T.C.Ku
- Kawkazowa jabłušcyna (Malus orientalis Uglitzk.), górske góle a kšomy góle pódpołdnjowego Kawkaza - Mimo M. sieversii drugi nejwažnjejšy prědownik kulturneje jabłucyny
- Malus prunifolia (Willd.) Borkh.: Domownja jo Chinska.
- Malus pumila Mill. (Syn.: Malus communis Poiret, M. dasyphylla Borkhausen, M. dasyphylla var. domestica Koidzumi, M. domestica Borkhausen, M. domestica subsp. pumila (Mill.) Likhonos, M. pumila var. domestica C.K.Schneider, Niedzwetzki-Apfel M. niedzwetzkyana Dieck ex Koehne, M. sylvestris ssp. mitis Mansfeld, Pyrus malus L., P. malus var. pumila Henry), (zapadna Azija, Centralna Azija a Wuchodna Europa)
- Aziska źiwa jabłušcyna (Malus sieversii (Ledeb.) M.Roem., Syn.: Malus kirghisorum Al.Fed. & Fed., Malus turkmenorum Juz. & Popov), górske lěse centralneje Azije wót Tadžikistana až pódwjacorneje Chinskeje – nejskerjej głowna póchadna forma kulturneje jabłušcyny.
- Chinska jabłušcyna (Malus spectabilis (Aiton) Borkh.), (Azija, najskerje Chinska)
- Źiwa jabłušcyna (Malus sylvestris (L.) Mill.), pódwjacorna Azija a Europa – pó nejnowšych pśepytowanjach nejskerjej njejo žedna póchadna forma zagrodneje jabłušcyny, ale snano jo w tej zakśicona.
- Malus zhaojiaoensis N.G.Jiang
- Malus ×adstringens Zabel (= M. baccata × M. pumila)
- Malus ×arnoldiana (Rehder) Sarg. ex Rehder (= M. baccata × M. floribunda, Syn.: Malus floribunda var. arnoldiana Rehder)
- Malus ×asiatica Nakai (Syn.: Malus ringo Sieb. ex Carrière): Heimat ist China, dort gibt es viele Sorten für den Fruchtanbau.
- Malus ×astracanica hort. ex Dum. Cours. (= M. prunifolia × M. pumila)
- Zagrodna jabłušcyna (Malus domestica Borkh.), pochad leži w Aziji. Póchadne formy su nejskerjej Aziska źiwa jabłušcyna (M. sieversii) a Kawkaziska jabłušcyna (M. orientalis). Mimo togo buchu rane kśicenja z M. dasyphylia a M. praecox měnjone.
- Malus ×hartwigii Koehne (= M. baccata × M. halliana)
- Malus ×magdeburgensis Hartwig (= M. pumila × M. spectabilis), (Nimska, Pśipadnowa namakanka w bliskosći Magdeburga)
- Malus ×micromalus Makino (= M. spectabilis × M. baccata): Wóna se w Chinskej šyroko rozšyrjona ako pyšne drjewa a dla jědnych płodow sajźa.
- Purpurowa jabłušcyna (Malus ×purpurea (A.Barbier) Rehder, = M. ×atrosanguinea × M. pumila, Syn.: Malus floribunda var. lemoinei É.Lemoine, Malus floribunda var. purpurea A.Barbier, Malus ×purpurea f. eleyi (Bean) Rehder, Malus ×purpurea f. lemoinei (É.Lemoine) Rehder, Malus ×purpurea var. aldenhamensis Rehder)
- Malus ×robusta (Carrière) Rehder (= M. baccata × M. prunifolia, Syn.: Malus microcarpa var. robusta Carrière)
- Malus ×scheideckeri Späth ex Zabel (= M. floribunda × M. prunifolia)
- Sekcija Sorbomalus (Zabel) C.K.Schneid.
- Malus bhutanica (W.W.Sm.) J.B.Phipps (Syn.: Malus toringoides (Rehder) Hughes)
- Oregon-Wildapfel (Malus fusca (Raf.) C.K.Schneid. (Syn.: Malus diversifolia (Bong.) M.Roem., Malus rivularis (Douglas) M.Roem.), (dłujkowjacorna Pódpołnocna Amerika)
- Malus kansuensis (Batalin) C.K.Schneid.: Domownja jo pódwjacorna Chinska.
- Malus komarovii (Sarg.) Rehder: Domownja jo Chinska a pódpołnocna Korejska
- Malus maerkangensis M.H.Cheng et al.
- Malus sargentii Rehder, (Japańska)
- Malus toringo (Sieb.) de Vriese (Syn.: Malus sieboldii (Regel) Rehder), (pódzajtšna Azija, Japańska)
- Malus transitoria (Batalin) C.K.Schneid. (Syn.: Malus bhutanica (W W.Sm.) J.B.Phipps), (sewjerozapadna Chinska)
- Zierapfel (Malus ×zumi (Matsum.) Rehder), žedna źiwa forma njejo znata; eksistěrujo wšake sorty, pó źělach z kšejcerwjenymi łopjenami.
- Malus ×atrosanguinea (hort. ex Späth) C.K.Schneid. (= M. halliana × M. toringo)
- Sektion Yunnanenses (Rehd.) G.Z.Qian [5]: Z jano styri družynami, kótarež jano w Chinskej wustupuju:
- Malus honanensis Rehder: Domownja jo Chinska.
- Malus ombrophila Hand.-Mazz.: Domownja jo Chinska.
- Malus prattii (Hemsl.) C.K.Schneider (Syn.: Malus kaido Dippel): Domownja stej jano chinskej prowinca: pódwjacorny Sichuan a dłujkowjacorny Yunnan
- Malus yunnanensis (Franch.) C.K.Schneid.: Domownja jo krotkowjacorna Chinska.
- bźez tribusowego pśisłušnosći:
- Malus brevipes (Rehder) Rehder (jo jano z kultury znata)
- Malus ×platycarpa Rehder (USA)
- Malus ×sublobata (Dippel) Rehder (= M. prunifolia × M. toringo, Syn.: Malus ringo var. sublobata Dippel)
- Malus × soulardi
Eksistěrujo teke rodowe kśicenja znutśika pódtribusa Pyrinae, na pśikład Sorbus × Malus a samo trójne kśicenja: (Cydonia × Pyrus) × Malus.
Wó znatych sortach płody dawacych jabłušcynow glědaj zagrodna jabłušcyna a sorty jabłušcynow.
Nožki
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]- ↑ 1,0 1,1 Dolnoserbsko-nimski słownik, ISBN 3-7420-1096-4, bok 163
- ↑ 2,0 2,1 2,2 W internetowem słowniku: Apfelbaum
- ↑ 3,0 3,1 Genus: Malus Mill. Zapisk pśi GRIN
- ↑ Taxonomic study of Malus section Florentinae (Rosaceae), In: Botanical Journal of the Linnean Society, Volume 158, Issue 2, 2008, S. 223–227.
- ↑ G.-Z. Qian, L.-F. Liu, G.-G. Tang: A new section in Malus (Rosaceae) from China. In: Annales Botanici Fennici. Volume 43, Number 1, 2006, S. 68–73. (PDF_Online)
Wótkaze
[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]
