Δαμαλάκι
| Δαμαλάκι | ||||
|---|---|---|---|---|
 εν πτήσει
 σε ανάπαυση
| ||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||
|
Το δαμαλάκι (Macroglossum stellatarum - Μακρόγλωσσο το αστρικό) είναι ένα είδος νυχτοπεταλούδας που απαντάται σε εύκρατες περιοχές της Ευρασίας. Μοιάζει αρκετά με τα κολίβρια, καθώς τρέφονται με το νέκταρ λουλουδιών σε σχήμα σωλήνα χρησιμοποιώντας τη μακριά προβοσκίδα τους ενώ αιωρούνται στον αέρα, αλλά αυτή η ομοιότητα είναι καθαρά συμπτωματική και αποτελεί παράδειγμα συγκλίνουσας εξέλιξης.
Το δαμαλάκι περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Κάρολο Λινναίο στη 10η έκδοση του Systema Naturae το 1758. Από το 2018, ολόκληρο το γονιδίωμά του και το μιτογόνο έχει αλληλουχηθεί. [1]
Έκταση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το δαμαλάκι ζει σε όλο τον βόρειο Παλαιό Κόσμο από την Πορτογαλία μέχρι την Ιαπωνία, αλλά αναπαράγεται κυρίως σε θερμότερα κλίματα (νότια Ευρώπη, Βόρεια Αφρική και σημεία ανατολικά). Τρεις γενιές παράγονται σε ένα χρόνο στην Ισπανία. [2]
Διασκορπίζεται ευρέως το καλοκαίρι. [3] Ωστόσο, σπάνια επιβιώνει τον χειμώνα σε βόρεια γεωγραφικά πλάτη (π.χ. βόρεια των Άλπεων στην Ευρώπη, βόρεια του Καυκάσου στη Ρωσία).
Κύκλος ζωής
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Κάθε χρόνο παράγονται δύο ή περισσότεροι γόνοι. Το ενήλικο μπορεί να συναντηθεί οποιαδήποτε στιγμή του χρόνου, ειδικά στα νότια της οροσειράς, όπου μπορεί να υπάρχουν τρεις ή τέσσερις γόνοι. Διαχειμάζει ως ενήλικας σε μια σχισμή ανάμεσα σε βράχους, δέντρα και κτίρια. [4] Τις πολύ ζεστές μέρες μπορεί να βγει να τραφεί στα μέσα του χειμώνα. Σε αντίθεση με άλλες νυχτοπεταλούδες, δεν έχουν σεξουαλικό διμορφισμό στο μέγεθος των λοβών κεραίας τους. [5]
Αυγά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα γυαλιστερά ωχροπράσινα ωάρια (αυγά) είναι σφαιρικά με 1 χιλιοστό διάμετρο. Λέγεται ότι μοιάζουν με τα μπουμπούκια λουλουδιών του φυτού Galium, και εκεί τα γεννάει το θηλυκό. Εκκολάπτονται 6 έως 8 ημέρες μετά την ωοτοκία. [4] Ένα θηλυκό μπορεί να γεννήσει έως και 200 αυγά, το καθένα σε ξεχωριστό φυτό.
Προνύμφες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι πρόσφατα εκκολαφθείσες προνύμφες είναι καθαρές κίτρινες και στο δεύτερο στάδιο παίρνουν τον πράσινο χρωματισμό τους. Η προνύμφη είναι πράσινη με δύο γκρίζες λωρίδες που οριοθετούνται σε κρεμ χρώμα κατά μήκος των πλευρών και με ένα κέρατο στο πίσω άκρο, χαρακτηριστικό των συγγενών εντόμων. Το κέρατο είναι μοβ κόκκινο, αλλάζει σε μπλε με μια πορτοκαλί άκρη στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξης πριν την νύμφη.[4] Τρέφονται πλήρως εκτεθειμένα στην κορυφή του φυτού ξενιστή και ξεκουράζονται ανάμεσα σε ένα κουβάρι μίσχων. Αν και εξαρτάται από τη ζεστασιά και τον ήλιο, το στάδιο της προνύμφης μπορεί να διαρκέσει 20 ημέρες.
Νύμφη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι νύμφες είναι ανοιχτό καφέ. Είναι κλεισμένες σε χαλαρά μεταξωτά κουκούλια ανάμεσα στα υπολείμματα του φυτού που τις φιλοξενεί ή στο έδαφος ανάμεσα στα απορρίμματα των φύλλων.[4]
Ενήλικα άτομα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα μπροστινά φτερά είναι καφέ, με μαύρες κυματιστές γραμμές κατά μήκος τους, ενώ τα πίσω φτερά είναι πορτοκαλί με μαύρη άκρη. Η κοιλιά είναι αρκετά φαρδιά, με μια μικρή ουρά που μοιάζει με βεντάλια. Το άνοιγμα των φτερών είναι 40 - 45 χιλιοστά .
Στα νότια τμήματα της έκτασής του, το δαμαλάκι είναι πολύ δραστήριο ακόμα και όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές. [6]
Συμπεριφορά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η μακριά προβοσκίδα του ( 25 - 28 χιλιοστά ) [7] και η αιωρούμενη συμπεριφορά του, συνοδευόμενη από έναν ηχητικό θόρυβο, το κάνουν να μοιάζει εντυπωσιακά με κολίβριο ενώ τρέφεται με λουλούδια. Όπως τα κολίβρια, τρέφεται με λουλούδια που έχουν στεφάνια σε σχήμα σωλήνα . [7] Πετάει κατά τη διάρκεια της ημέρας, ειδικά σε έντονη ηλιοφάνεια, αλλά και το σούρουπο, [6] την αυγή, ακόμη και στη βροχή, κάτι που είναι ασυνήθιστο ακόμη και για ημερόβιες νυχτοπεταλούδες ή σκόρους.[4]
Όραση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι οπτικές ικανότητες του δαμαλακίου έχουν μελετηθεί εκτενώς και έχουν δείξει μια σχετικά καλή ικανότητα στην εκμάθηση χρωμάτων. [8] Έχουν τριχρωματικό οπτικό σύστημα και είναι πιο ευαίσθητα σε μήκος κύματος στην περιοχή 349-521 nm. Έχει αποδειχθεί ότι διακρίνουν μια διαφορά μήκους κύματος τόσο μικρή όσο 1-2 nm μεταξύ πηγών. Αυτή η διάκριση είναι ακόμη πιο ακριβής από την Apis mellifera, ένα είδος μέλισσας. [9][5]
Οικότοποι και φυτά στα οποία εποάζονται
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το δαμαλάκι μπορεί εύκολα να εμφανιστεί σε κήπους, πάρκα, λιβάδια, θάμνους και δάση, όπου αναπτύσσονται τα προτιμώμενα φυτά διατροφής (αγιόκλημα, κόκκινη βαλεριάνα και πολλά άλλα). [10]
Οι προνύμφες τους τρέφονται συνήθως με άχυρα.[4]
Τα ενήλικα αγαπούν ιδιαίτερα τα πλούσια σε νέκταρ λουλούδια με μακρύ και στενό κάλυκα, αφού μπορούν να εκμεταλλευτούν τη μακριά προβοσκίδα τους και να αποφύγουν τον ανταγωνισμό από άλλα έντομα.[4]
Τα λουλούδια με μακρύτερους σωλήνες συνήθως προσφέρουν στο ζώο που ταΐζει υψηλότερη ανταμοιβή νέκταρ. [11] Το μήκος της προβοσκίδας πιστεύεται ότι επηρεάστηκε εξελικτικά από το μήκος των σωλήνων τροφοδοσίας λουλουδιών. [11]
Στον πολιτισμό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα δαμαλάκια έχουν ειδωθει ως τυχερός οιωνός. Συγκεκριμένα, ένα σμήνος από δαμαλάκια εθεάθη να πετάει στη Μάγχη την ημέρα της απόβασης στη Νορμανδία στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. [12] Αυτά τα έντομα, μαζί με άλλους σκώρους, ανήκουν στην οικογένεια Σφιγγίδες, επειδή οι προνύμφες τους θεωρήθηκε ότι μοιάζουν με την Αιγυπτιακή Σφίγγα. [13]
Στην Ελλάδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στην Ελλάδα το Δαμαλάκι ζει σε όλη την χώρα, εκτός, φυσικά των πολύ ακραίων ορεινών.[14]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Li, Jun; Zhang, Yaoyao; Hu, Kunjie; Zhao, Yaqi; Lin, Ruirui; Li, Yan; Huang, Zhuoran; Zhang, Xu και άλλοι. (2018-07-01). «Mitochondrial genome characteristics of two Sphingidae insects (Psilogramma increta and Macroglossum stellatarum) and implications for their phylogeny». International Journal of Biological Macromolecules 113: 592–600. doi:. ISSN 0141-8130. PMID 29501752.
- ↑ Cuadrado, M. (2017). «The year-round phenology of Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758) at a Mediterranean area of South of Spain (Lepidoptera: Sphingidae).». Revista de Lepidopterologia 45 (180): 625–633.
- ↑ Herrera, Carlos M. (1992-02-01). «Activity pattern and thermal biology of a day‐flying hawkmoth (Macroglossum stellatarum) under Mediterranean summer conditions». Ecological Entomology 17 (1): 52–56. doi:. ISSN 1365-2311. https://archive.org/details/sim_ecological-entomology_1992-02_17_1/page/52.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Pittaway, A. R. (1993). The Hawkmoths of the Western Palaearctic. London: Harley Books. ISBN 978-0-946589-21-0.
- ↑ 5,0 5,1 Kelber, Almut; Warrant, Eric; Basil el Jundi; Charalabidis, Alice; Heinze, Stanley; Stöckl, Anna (2016-05-17). «Differential investment in visual and olfactory brain areas reflects behavioural choices in hawk moths». Scientific Reports 6: 26041. doi:. ISSN 2045-2322. PMID 27185464. Bibcode: 2016NatSR...626041S.
- ↑ 6,0 6,1 Herrera, Carlos M. (1992). «Activity pattern and thermal biology of a day-flying hawkmoth (Macroglossum stellatarum) under Mediterranean summer conditions». Ecological Entomology 17: 52–56. doi:. https://archive.org/details/sim_ecological-entomology_1992-02_17_1/page/52.
- ↑ 7,0 7,1 Faucheux, Michel J. (2013-03-01). «Sensillum types on the proboscis of the Lepidoptera: a review». Annales de la Société Entomologique de France. Nouvelle Série 49 (1): 73–90. doi:. ISSN 0037-9271.
- ↑ Kelber, Almut (1996). «Colour learning in the hawkmoth Macroglossum stellatarum». Journal of Experimental Biology 199 (5): 1127–1131. doi:. PMID 9318956. http://jeb.biologists.org/cgi/reprint/199/5/1127.pdf. Ανακτήθηκε στις October 21, 2011.
- ↑ Rodríguez-Gironés, Miguel A.; Kelber, Almut; Telles, Francismeire J. (2016-02-15). «Wavelength discrimination in the hummingbird hawkmoth Macroglossum stellatarum». Journal of Experimental Biology 219 (4): 553–560. doi:. ISSN 0022-0949. PMID 26747900.
- ↑ «Hummingbird Hawk Moth | Moth Migration».
- ↑ 11,0 11,1 Johnson, Steven D.; Moré, Marcela; Amorim, Felipe W.; Haber, William A.; Frankie, Gordon W.; Stanley, Dara A.; Cocucci, Andrea A.; Raguso, Robert A. (January 2017). Nicolson, Sue, επιμ. «The long and the short of it: a global analysis of hawkmoth pollination niches and interaction networks». Functional Ecology 31 (1): 101–115. doi:. PMID 28344378.
- ↑ «Hummingbird moths colonise UK». BBC. 10 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2016.
- ↑ «Featured Creature: Hummingbird Hawk-Moth | Blog | Nature | PBS». Nature. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2019.
- ↑ «Δαμαλάκι (Macroglossum stellatarum)». iNaturalist. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2023.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Macroglossum stellatarum στο Wikimedia Commons