Πολωνοί

Πολωνοί
Polacy

Το Βάπτισμα της Πολωνίας. Λεπτομέρεια από το Εκχριστιανισμός της Πολωνίας 966 μ.Χ. του Γιαν Ματέικο.
Συνολικός πληθυσμός
π. 60 εκατομμύρια
Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Πολωνία ! Πολωνία   38.080.000
Ηνωμένες Πολιτείες ! Ηνωμένες Πολιτείες	10.600.000 (2015)
Βραζιλία ! Βραζιλία	2.400.000 (2015)
Γερμανία ! Γερμανία	2.253.000 (2018)
Γαλλία ! Γαλλία	1.350.000 (2012)
Καναδάς ! Καναδάς	1.010.705 (2013)
Ηνωμένο Βασίλειο ! Ηνωμένο Βασίλειο	695.000 (2019)
Αργεντινή ! Αργεντινή	500.000 (2014)
Λευκορωσία ! Λευκορωσία	295.000 (2009)
Ρωσία ! Ρωσία	273.000 (2013)
Αυστραλία ! Αυστραλία	216.056 (2006)
Ισραήλ ! Ισραήλ	202.300 (2011)
Λιθουανία ! Λιθουανία	164.000 (2015)
Ουκρανία ! Ουκρανία	144.130 (2001)
Δημοκρατία της Ιρλανδίας ! Δημοκρατία της Ιρλανδίας	112.500 (2018)
Νορβηγία ! Νορβηγία	108.255 (2019)
Ιταλία ! Ιταλία	97.000 (2016)
Σουηδία ! Σουηδία	75.323 (2012)
Ισπανία ! Ισπανία	70.606 (2013)
Αυστρία ! Αυστρία	69.898 (2015)
Ολλανδία ! Ολλανδία	60.000 (2017)
Ελλάδα ! Ελλάδα	50.000 (2007)
Βέλγιο ! Βέλγιο	49.600 (2019)
Λετονία ! Λετονία	44.783 (2011)
Δανία ! Δανία	37.876 (2014)
Καζακστάν ! Καζακστάν	34.057 (2018)
Νότια Αφρική ! Νότια Αφρική	30.000 (2014)
Τσεχία ! Τσεχία	20.305 (2017)
Ουγγαρία ! Ουγγαρία	20.000 (2018)
Ελβετία ! Ελβετία	20.000 (2007)
Ισλανδία ! Ισλανδία	17.010 (2018)
Παραγουάη ! Παραγουάη	16.748 (2012)
Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ! Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα	14.500 (2015 )
Γλώσσες
Πολωνικά Κασουβικά Σιλεσικά
Θρησκεία
Κυρίως Ρωμαιοκαθολικισμός
Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες
Τσέχοι, Γκουράλοι, Κασούβιοι, Μοράβιοι, Σιλέσιοι, Σλοβάκοι, Σόρβοι

Οι Πολωνοί (πολωνικά: Polacy, προφέρεται: [pɔˈlat͡sɨ] [Πολάτσι], αρσενικό ενικό: Polak [Πόλακ], θηλυκό ενικό: Polka [Πόλκα]) είναι δυτική σλαβική εθνοτική ομάδα και ένα ιθαγενές έθνος της Πολωνίας στην Κεντρική Ευρώπη, που μοιράζονται μια κοινή πολωνική καταγωγή, ιστορία και πολιτισμό και είναι ομιλητές της πολωνικής γλώσσας.

Ο πληθυσμός των αυτοδηλωθέντων Πολωνών στην Πολωνία εκτιμάται σε 37.394.000 από ένα συνολικό πληθυσμό 38.538.000 (βάσει της απογραφής του 2011), των οποίων 36.522.000 δήλωσαν μόνο Πολωνοί. Μια ευρεία πολωνική διασπορά (Polonia) υπάρχει σε όλη την Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλασία. Σήμερα, οι μεγαλύτερες αστικές συγκεντρώσεις των Πολωνών βρίσκονται στις μητροπολιτικές περιοχές της Βαρσοβίας και της Σιλεσίας.

Οι εθνοτικοί Πολωνοί θεωρούνται οι απόγονοι των αρχαίων δυτικών σλαβικών Λεχιτών και άλλων φυλών που κατοικούσαν στα πολωνικά εδάφη κατά την ύστερη περίοδο της αρχαιότητας. Η καταγεγραμμένη ιστορία της Πολωνίας χρονολογείται προς τα πίσω για πάνω από χίλια χρόνια έως περίπου το 930-960 μ.Χ., όταν οι Δυτικοί Πολάνοι - μια ισχυρή φυλή στην περιοχή της Μείζονος Πολωνίας - ένωσε διάφορες λεχιτικές φυλές κάτω από αυτό που έγινε ο Οίκος των Πιαστ, δημιουργώντας έτσι το πρώτο πολωνικό κράτος. Ο επακόλουθος εκχριστιανισμός της Πολωνίας από την Δυτική Εκκλησία, το 966 μ.Χ., σηματοδότησε την έλευση της Πολωνίας στην κοινότητα του Δυτικού Χριστιανισμού. Ωστόσο, καθ' όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του, το πολωνικό κράτος ακολούθησε μια ανεκτική πολιτική απέναντι στις μειονότητες με αποτέλεσμα την ύπαρξη πολλών εθνοτικών και θρησκευτικών ταυτοτήτων των Πολωνών, όπως οι Πολωνοί Εβραίοι.

Οι Πολωνοί έχουν συνεισφέρει σημαντικά στον κόσμο σε κάθε σημαντικό πεδίο των ανθρώπινων εγχειρημάτων, μεταξύ των οποίων οι: Νικόλαος Κοπέρνικος, Μαρία Κιουρί, Τζόζεφ Κόνραντ, Φρεντερίκ Σοπέν και Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄. Σημαντικοί Πολωνοί μετανάστες - πολλοί από τους οποίους εξαναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρίδα τους από ιστορικές αντιξοότητες - συμπεριλαμβάνουν τον φυσικό Τζόζεφ Ρότμπλατ, τον μαθηματικό Στανίσουαφ Ούλαμ, τον πιανίστα Άρτουρ Ρούμπινσταϊν, τις ηθοποιούς Χελένα Μοντιέσκα και Πόλα Νέγκρι, τους στρατιωτικούς ηγέτες Ταντέους Κοστσιούσκο και Κάσιμιρ Πουλάσκι, τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι, την πολιτικό Ρόζα Λούξεμπουργκ, τη ζωγράφο Ταμάρα ντε Γουεμπίτσκα, τους σκηνοθέτες Σάμιουελ Γκόλντγουϊν και τους αδερφούς Γουόρνερ, τον γελοιογράφο Μαξ Φλάισερ και τους αισθητικούς Χελένα Ρούμπινσταϊν και Μαξ Φάκτορ.

Καταγωγή

Απόκομμα του Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum (1073) του Αδάμ της Βρέμης, που περιέχει το όνομα «Πολάνοι»: «trans Oddaram sunt Polanos».

Οι Σλάβοι βρίσκονται στο έδαφος της σύγχρονης Πολωνίας για πάνω από 1500 χρόνια. Οργανώθηκαν σε φυλετικές μονάδες, από τις οποίες οι μεγαλύτερες αργότερα ήταν γνωστές ως πολωνικές φυλές. Τα ονόματα πολλών φυλών βρίσκονται στη λίστα που συνέταξε ο ανώνυμος Βαυαρός γεωγράφος τον 9ο αιώνα. Στους 9ο και 10ο αιώνες, οι φυλές αναπτύχθηκαν σε περιοχές κατά μήκος του άνω Βιστούλα (οι Βιστούλοι εντός της σφαίρας της Αυτοκρατορικής Μεγάλης Μοραβίας), στις ακτές της Βαλτικής Θάλασσας και στη Μεγάλη Πολωνία. Το τελευταίο φυλετική εγχείρημα τον 10ο αιώνα είχε ως αποτέλεσμα μια διαρκή πολιτική δομή και κράτος, την Πολωνία, ένα από τα δυτικά σλαβικά έθνη.

Η ιδέα που έγινε γνωστή ως Ιδέα των Πιαστ, ο κύριος υποστηρικτής της οποίας ήταν ο Γιαν Λούντβικ Ποπουάφσκι, βασίστηκε στη δήλωση ότι η πατρίδα των Πιαστ κατοικήθηκε από τους λεγόμενους «γηγενείς» αυτόχθονες Σλάβους και Σλαβικούς Πολωνούς από αμνημονεύτων χρόνων και μόνο αργότερα «διαποτίστηκε» από «ξένους» Κέλτες, Γερμανούς, Βαλτικούς και άλλους. Μετά το 1945, η λεγόμενες «αυτόχθονες» ή «γηγενής» σχολές της πολωνικής προϊστορίας έλαβαν επίσημη υποστήριξη στην Πολωνία και σημαντικό βαθμό λαϊκής υποστήριξης. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, ο Λουσάτιος πολιτισμός που οι αρχαιολόγοι έχουν αναγνωρίσει μεταξύ του Όντερ και του Βίστουλα στην πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, λέγεται ότι είναι σλαβικός και όλες οι μη σλαβικές φυλές και λαοί που καταγράφηκαν στην περιοχή σε διάφορα σημεία στην αρχαιότητα απορρίπτονται ως «μετανάστες» και «επισκέπτες». Αντίθετα, οι επικριτές αυτής της θεωρίας, όπως η Μαρίγια Γκιμπούτας, την θεωρούν ως μη αποδεδειγμένη υπόθεση και γι' αυτούς η ημερομηνία και η προέλευση της δυτικής μετανάστευσης των Σλάβων είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξέλεγκτη, καθώς οι σλαβικές συνδέσεις του Λουσάτιου Πολιτισμού είναι εντελώς φανταστικές και η παρουσία μιας εθνικώς μικτής και συνεχώς μεταβαλλόμενης συγκέντρωσης λαών στην Πεδιάδα της Μέσης Ευρώπης θεωρείται δεδομένη.

Στατιστικά

Οι Πολωνοί είναι η 6η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν ανάλογα με την πηγή, αν και τα διαθέσιμα δεδομένα δείχνουν συνολικό αριθμό περίπου 60 εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως (με περίπου 18-20 εκατομμύρια που ζουν εκτός Πολωνίας, πολλοί από τους οποίους δεν είναι πολωνικής εθνικότητας, αλλά Πολωνοί υπήκοοι). Υπάρχουν σχεδόν 38 εκατομμύρια Πολωνοί μόνο στην Πολωνία. Υπάρχουν επίσης πολωνικές μειονότητες στις γύρω χώρες και αυτόχθονες μειονότητες στην Τσεχία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία, τη βόρεια και ανατολική Λιθουανία, τη δυτική Ουκρανία και τη δυτική Λευκορωσία. Υπάρχουν μερικές μικρότερες αυτόχθονες μειονότητες σε γειτονικές χώρες, όπως η Μολδαβία. Υπάρχει επίσης μια πολωνική μειονότητα στη Ρωσία που περιλαμβάνει αυτόχθονες Πολωνούς, καθώς και εκείνους που απελάθηκαν βίαια κατά τη διάρκεια και μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο συνολικός αριθμός των Πολωνών στην πρώην Σοβιετική Ένωση εκτιμάται σε 3 εκατομμύρια.

Χάρτης που απεικονίζει χώρες ανά αριθμό πολιτών που ανέφεραν πολωνική καταγωγή ή ιθαγένεια (με βάση πηγές σε αυτό το άρθρο)

  Πολωνία

  + 10.000.000

  + 1.000.000

  + 100.000

  + 10.000

Ο όρος «Polonia» χρησιμοποιείται συνήθως στην Πολωνία για να αναφερθεί σε άτομα πολωνικής καταγωγής που ζουν έξω από τα πολωνικά σύνορα, οι οποίοι εκτιμούνται επίσημα σε περίπου 10 έως 20 εκατομμύρια. Υπάρχει μια αξιοσημείωτη πολωνική διασπορά στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βραζιλία και τον Καναδά. Η Γαλλία έχει μια ιστορική σχέση με την Πολωνία και έχει έναν σχετικά μεγάλο πληθυσμό Πολωνών. Οι Πολωνοί ζούσαν στη Γαλλία από τον 18ο αιώνα. Στις αρχές του 20ού αιώνα, πάνω από 1 εκατομμύριο Πολωνοί εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία, κυρίως κατά τη διάρκεια των Παγκόσμιων Πολέμων, μεταξύ των οποίων Πολωνοί μετανάστες που τράπηκαν σε φυγή είτε από τη ναζιστική κατοχή είτε αργότερα από τη σοβιετική κυριαρχία.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας σημαντικός αριθμός Πολωνών μεταναστών εγκαταστάθηκε στο Σικάγο (που αναφέρεται ως η πιο πολωνική πόλη στον κόσμο εκτός Πολωνίας), στο Μιλγουόκι, στο Οχάιο, στο Ντιτρόιτ, στο Νιου Τζέρσεϊ, στη Νέα Υόρκη, στο Ορλάντο, στο Πίτσμπεργκ, στο Μπάφαλο και στη Νέα Αγγλία. Η υψηλότερη συγκέντρωση Πολωνοαμερικανών σε έναν δήμο της Νέας Αγγλίας είναι στη Νέα Βρετανία του Κονέκτικατ. Η πλειοψηφία των Πολωνοκαναδών έχουν φτάσει στον Καναδά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο αριθμός των Πολωνών μεταναστών αυξήθηκε μεταξύ 1945 και 1970, και ξανά μετά το τέλος του κομμουνισμού στην Πολωνία το 1989. Στη Βραζιλία, η πλειοψηφία των Πολωνών μεταναστών εγκαταστάθηκαν στην πολιτεία Παρανά. Μικρότεροι, αλλά σημαντικοί αριθμοί εγκαταστάθηκαν στις πολιτείες Ρίο Γκράντε ντο Σουλ, Εσπίριτο Σάντο και Σάο Πάολο. Η πόλη Κουριτίμπα έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη πολωνική διασπορά στον κόσμο (μετά το Σικάγο) και η πολωνική μουσική, κουζίνα και πολιτισμός είναι αρκετά κοινά στην περιοχή.

Μια πρόσφατη μεγάλη μετανάστευση των Πολωνών πραγματοποιήθηκε μετά την ένταξη της Πολωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 και με το άνοιγμα της αγοράς εργασίας στην ΕΕ, όπου, κατά προσέγγιση, ένας αριθμός 2 εκατομμυρίων, κυρίως νέων, Πολωνών εργάζονται στο εξωτερικό. Υπολογίζεται ότι πάνω από μισό εκατομμύριο Πολωνοί έχουν μεταναστεύσει για εργασία στο Ηνωμένο Βασίλειο από την Πολωνία. Από το 2011, οι Πολωνοί μπόρεσαν να εργαστούν ελεύθερα σε ολόκληρη την ΕΕ και όχι μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σε χώρες όπως η Ιρλανδία και η Σουηδία, όπου είχαν πλήρη δικαιώματα εργασίας από την ένταξη της Πολωνίας στην ΕΕ το 2004. Η πολωνική κοινότητα στη Νορβηγία έχει αυξηθεί σημαντικά σε συνολικό αριθμό 120.000, καθιστώντας τους Πολωνούς τη μεγαλύτερη ομάδα μεταναστών στη Νορβηγία. Μόνο τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός στο εξωτερικό έχει μειωθεί, ειδικά στο Ηνωμένο Βασίλειο, με 116.000 να εγκαταλείπουν το Ηνωμένο Βασίλειο μόνο το 2018.

Πολιτισμός

Ένα πορτρέτο από τις αρχές του 20ου αιώνα, ενός ορεσίβιου εθνοτικού Γκουράλου με άσκαυλο στην Μικρά Πολωνία.

Ο πολιτισμός της Πολωνίας έχει ιστορία πάνω από 1000 χρόνια. Η Πολωνία, η οποία βρίσκεται στην Κεντρική Ευρώπη, ανέπτυξε έναν χαρακτήρα που επηρεάστηκε λόγω της γεωγραφίας της και της διασταύρωσης με πολιτισμούς γειτονικών χωρών της Κεντρικής Ευρώπης (Αυστριακοί, Τσέχοι, Γερμανοί, Ούγγροι και Σλοβάκοι), καθώς και με πολιτισμούς της Δυτικής Ευρώπης (Γάλλοι, Ισπανοί και Ολλανδοί), πολιτισμούς της Νότιας Ευρώπης (Ιταλοί και Έλληνες), βαλτικούς/βορειοανατολικούς πολιτισμούς (Λιθουανοί, Εσθονοί και Λετονοί), πολιτισμούς της Ανατολικής Ευρώπης (Λευκορώσοι και Ουκρανοί) και πολιτισμούς της Δυτικής Ασίας και του Καυκάσου (Οθωμανοί Τούρκοι, Αρμένιοι και Γεωργιανοί). Οι επιρροές μεταφέρθηκαν επίσης από μετανάστες (Ούγγρους, Σλοβάκους, Τσέχους, Εβραίους, Γερμανούς και Ολλανδούς), από πολιτικές συμμαχίες (με τις Λιθουανία, Ουγγαρία, Σαξονία, Γαλλία και Σουηδία), από ανατολικές κατακτήσεις από το Πολωνικό-Λιθουανικό κράτος (Ουκρανία, Λευκορωσία, Μολδαβία, Ρουμανία και Λετονία) και από τους κατακτητές των πολωνικών εδαφών (Ρωσική Αυτοκρατορία, Βασίλειο της Πρωσίας και Μοναρχία των Αψβούργων, αργότερα γνωστή ως Αυστριακή Αυτοκρατορία ή Αυστροουγγαρία).

Με την πάροδο του χρόνου, ο πολωνικός πολιτισμός επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τους δεσμούς της με τον γερμανικό, ουγγρικό και λατινικό κόσμο και άλλες εθνοτικές ομάδες και μειονότητες που ζούσαν στην Πολωνία. Ο λαός της Πολωνίας παραδοσιακά θεωρείται φιλόξενος προς τους καλλιτέχνες από το εξωτερικό (ειδικά από την Ιταλία) και είναι ανοιχτός σε πολιτιστικές και καλλιτεχνικές τάσεις που είναι δημοφιλείς σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Λόγω αυτής της κεντρικής θέσης, οι Πολωνοί ήρθαν πολύ νωρίς σε επαφή με τους δύο πολιτισμούς - ανατολικό και δυτικό -, και ως εκ τούτου αναπτύχθηκαν οικονομικά, πολιτιστικά και πολιτικά. Ένας Γερμανός στρατηγός, ο Χέλμουτ Καρλ Μπέρνχαρντ φον Μόλτκε, στο έργο του Πολωνία. Ένα ιστορικό σκίτσο (1885), δήλωσε ότι «η Πολωνία του 15ου αιώνα ήταν ένα από τα πιο πολιτισμένα κράτη της Ευρώπης».

Τον 19ο και τον 20ο αιώνα, η εστίαση της Πολωνίας στην πολιτιστική πρόοδο υπερίσχυε συχνά έναντι της πολιτικής και οικονομικής δραστηριότητας, βιώνοντας σοβαρές κρίσεις, ειδικά κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τα επόμενα χρόνια. Αυτοί οι παράγοντες έχουν συμβάλει στην ευέλικτη φύση της πολωνικής τέχνης, με όλες τις πολυσύνθετες αποχρώσεις της.

Η Πολωνία ήταν για αιώνες καταφύγιο για πολλούς Εβραίους από όλη την Ευρώπη. Τον εικοστό αιώνα, ένας μεγάλος αριθμός μετανάστευσε στο Ισραήλ. Αρκετοί εξέχοντες Ισραηλινοί πολιτικοί γεννήθηκαν στην Πολωνία, μεταξύ των οποίων ο ιδρυτής του Ισραήλ Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, ο πρώην Πρόεδρος του Ισραήλ Σιμόν Πέρες και οι Πρωθυπουργοί Γιτζάκ Σαμίρ και Μεναχέμ Μπέγκιν.

Γλώσσα

Το Βιβλίο του Χενρίκουφ. Επισημασμένη με κόκκινο χρώμα είναι η πρώτη γνωστή πρόταση που γράφτηκε στην παλαιά πολωνική γλώσσα

Γνώση της πολωνικής γλώσσας στην Ευρώπη.

Η πολωνική γλώσσα (πολωνικά: język polski) είναι μια δυτική σλαβική γλώσσα της λεχιτικής ομάδας και η επίσημη γλώσσα της Πολωνίας. Η γραπτή της μορφή χρησιμοποιεί το πολωνικό αλφάβητο, το οποίο είναι το λατινικό αλφάβητο με την προσθήκη μερικών διακριτικών σημείων.

Η Πολωνία είναι η πιο γλωσσικά ομοιογενής ευρωπαϊκή χώρα, με σχεδόν το 97% των πολιτών της Πολωνίας να δηλώνουν την πολωνική ως τη μητρική τους γλώσσα. Οι εθνοτικοί Πολωνοί αποτελούν μεγάλες μειονότητες στη Γερμανία, τη βόρεια Σλοβακία και την Τσεχία, την Ουγγαρία, τη βορειοανατολική Λιθουανία, τη δυτική Λευκορωσία και την Ουκρανία. Η πολωνική γλώσσα είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μειονοτική γλώσσα στην Επαρχία Βίλνιους της Λιθουανίας (26% του πληθυσμού, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της απογραφής του 2001) και ομιλείται αλλού στη βορειοανατολική και δυτική Λιθουανία. Στην Ουκρανία είναι πιο συχνή στη δυτική επαρχίες Λβιβ και Βόλιν, ενώ στη δυτική Λευκορωσία ομιλείται από τη σημαντική πολωνική μειονότητα, ειδικά στις περιοχές της Μπρεστ και του Γκρόντνο και σε περιοχές κατά μήκος των λιθουανικών συνόρων.

Η γεωγραφική κατανομή της πολωνικής γλώσσας επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τις αλλαγές στα σύνορα και τις μεταφορές πληθυσμού που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Πολωνοί επανεγκαταστάθηκαν στις «Ανακτημένες Περιοχές» στα δυτικά και βόρεια. Κάποιοι Πολωνοί παρέμειναν στα παλαιότερα υπό πολωνική κυριαρχία εδάφη στα ανατολικά που προσαρτήθηκαν από την ΕΣΣΔ, με αποτέλεσμα τις σημερινές πολωνόφωνες μειονότητες στη Λιθουανία, τη Λευκορωσία και την Ουκρανία, αν και πολλοί Πολωνοί εκδιώχθηκαν ή μετανάστευσαν από αυτές τις περιοχές σε περιοχές εντός των νέων συνόρων της Πολωνίας. Εν τω μεταξύ, η φυγή και η απέλαση των Γερμανών, καθώς και η απέλαση των Ουκρανών και η επανεγκατάσταση των εκδιωγμένων Πολωνών εντός της Πολωνίας, συνέβαλαν στη γλωσσική ομοιογένεια της χώρας.

Οι πολωνόφωνοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα με ομοιόμορφο τρόπο σε όλη την Πολωνία, αν και πολλές γλώσσες και διάλεκτοι συνυπάρχουν παράλληλα με την τυπική πολωνική γλώσσα. Οι πιο συνηθισμένες διάλεκτοι στην Πολωνία είναι η σιλεσική, η οποία ομιλείται στην Άνω Σιλεσία και η κασουβική, η οποία ομιλείται ευρέως στην ιστορική Ανατολική Πομερανία (Πομερηλία), σήμερα στο βορειοδυτικό τμήμα της Πολωνίας.

Επιστήμη και τεχνολογία

Η εκπαίδευση έχει υπάρξει πρωταρχικού ενδιαφέροντος για την Πολωνία από τις αρχές του 12ου αιώνα. Ο κατάλογος της βιβλιοθήκης της Καθεδρικής Αίθουσας στην Κρακοβία, που χρονολογείται από το 1110, δείχνει ότι οι Πολωνοί μελετητές είχαν τότε πρόσβαση σε λογοτεχνία από όλη την Ευρώπη. Το 1364, ο Βασιλιάς Καζίμιρ Γ΄ ο Μέγας ίδρυσε την Ακαδημία της Κρακοβίας, η οποία αργότερα θα γινόταν το Γιαγκιελόνιο Πανεπιστήμιο, ένα από τα σπουδαία πανεπιστήμια της Ευρώπης. Οι Πολωνοί έχουν συνεισφέρει σημαντικά στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και των μαθηματικών.

Ο κατάλογος των πρώτων διάσημων επιστημόνων στην Πολωνία ξεκινά τον 13ου αιώνα με τον Βιτέλο και περιλαμβάνει τον πολυμαθή και αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο, ο οποίος διαμόρφωσε ένα μοντέλο του σύμπαντος που έθετε τον Ήλιο και όχι τη Γη στο κέντρο του. Η δημοσίευση του βιβλίου του Κοπέρνικου, De Revolutionibus Orbium Coelestium (Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών), λίγο πριν το θάνατό του το 1543 θεωρείται ένα σημαντικό γεγονός στην ιστορία της επιστήμης, πυροδοτώντας την Κοπερνίκεια Επανάσταση και συμβάλλοντας σημαντικά στην Επιστημονική Επανάσταση. Το 1773, ο Βασιλιάς Στανίσουαφ Αύγουστος Πονιατόφσκι ίδρυσε την Επιτροπή Εθνικής Παιδείας, το πρώτο Υπουργείο Παιδείας στον κόσμο.

Μετά τον τρίτο διαμελισμό της Πολωνίας το 1795, δεν υπήρχε ελεύθερο πολωνικό κράτος. Ο 19ος και ο 20ος αιώνας είδαν πολλούς Πολωνούς επιστήμονες να εργάζονται στο εξωτερικό. Η σπουδαιότερη ήταν η Μαρία Σκλοντόφσκα Κιουρί (1867-1934), μια φυσικός και χημικός που διεξήγαγε πρωτοποριακή έρευνα στη ραδιενέργεια και η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ, το πρώτο άτομο και η μόνη γυναίκα που το κέρδισε δύο φορές, το μοναδικό άτομο που κέρδισε δύο φορές σε πολλαπλές επιστήμες και ήταν μέρος της κληρονομιάς της οικογένειας Κιουρί με πέντε βραβεία Νόμπελ. Ένας άλλος αξιοσημείωτος Πολωνός απόδημος επιστήμονας ήταν ο Ιγκνάτσι Ντομέικο (1802-1989), γεωλόγος και ορυκτολόγος, ο οποίος έζησε και εργάστηκε στη Χιλή της Νότιας Αμερικής.

Ο Καζίμιες Φουνκ (1884-1967), γνωστός ως Καζίμιρ Φουνκ, ήταν Πολωνός βιοχημικός, που γενικά θεωρείται ότι ήταν μεταξύ των πρώτων που διατύπωσαν (το 1912) την έννοια των βιταμινών, τις οποίες ονόμασε «ζωτικές αμίνες» ή «βιταμίνες».

Σύμφωνα με τη NASA, Πολωνοί επιστήμονες ήταν μεταξύ των πρωτοπόρων της πυραυλικής.

Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, η Πολωνία ήταν ένα παγκόσμιο κέντρο των μαθηματικών. Οι εξαιρετικοί Πολωνοί μαθηματικοί δημιούργησαν τη Σχολή Μαθηματικών της Λβιβ (συμπεριλαμβανομένων των Στέφαν Μπάναχ, Χιούγκο Στάινχαους και Στανίσουαφ Ούλαμ) και τη Σχολή Μαθηματικών της Βαρσοβίας (συμπεριλαμβανομένων των Άλφρεντ Τάρσκι, Καζίμιες Κουρατόφσκι και Βάτσουαφ Σιερπίνσκι). Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έσπρωξε πολλούς από αυτούς στην εξορία. Η οικογένεια του Μπενουά Μάντελμπροτ έφυγε από την Πολωνία όταν ήταν ακόμη παιδί. Ένας απόφοιτος της Σχολής Μαθηματικών της Βαρσοβίας ήταν ο Αντόνι Ζίγκμουντ, ένας διαμορφωτής της μαθηματικής ανάλυσης του 20ου αιώνα.

• 
  Βιτέλο (περ. 1230-1314), φιλόσοφος και επιστήμονας που ειδικευόταν στην οπτική, του οποίου η πραγματεία Perspectiva επηρέασε τον Ρότζερ Μπέικον και έκανε βασικές συνεισφορές στην ψυχολογία της όρασης.
• 
  Νικόλαος Κοπέρνικος (1473-1543), πολυμαθής και αστρονόμος του οποίου το ηλιοκεντρικό μοντέλο του Ηλιακού Συστήματος, τοποθετώντας τον Ήλιο παρά τη Γη στο κέντρο, συνέβαλε στην έλευση της Επιστημονικής Επανάστασης.
• 
  Μιχαήλ Σεντιβόντζιους (1566-1636), πρωτοπόρος στη χημεία, ο οποίος ανακάλυψε το οξυγόνο και ανέπτυξε μεθόδους εξαγωγής μετάλλων και σύνθεσης οξέων και άλλων ουσιών.
• 
  Ιγκνάτσι Λουκασιέβιτς (1822-82), πρωτοπόρος της φαρμακοποιίας και της βιομηχανίας πετρελαίου που δημιούργησε το πρώτο διυλιστήριο πετρελαίου στον κόσμο, εφεήυρε τη σύγχρονη λάμπα κηροζίνης και εισήγαγε τον πρώτο σύγχρονο λαμπτήρα δρόμου στην Ευρώπη.
• 
  Λουδοβίκος Λάζαρος Ζαμένχοφ (1859-1917), οφθαλμίατρος και δημιουργός της διεθνούς γλώσσας, Εσπεράντο.
• 
  Μαρία Σκλοντόφσκα Κιουρί (1867-1934), πρωτοπόρος ερευνήτρια της ραδιενέργειας (επινόησε τον όρο), διπλά βραβευμένη με Νόμπελ (φυσική, χημεία) και η πρώτη γυναίκα που κέρδισε βραβείο Νόμπελ.
• 
  Βάτσουαφ Σιερπίνσκι (1882-1969), μαθηματικός που σημείωσε εξαιρετικές συνεισφορές στη θεωρία συνόλων (έρευνα για το αξίωμα της επιλογής και την υπόθεση του συνεχούς), στη θεωρία αριθμών, στη θεωρία συναρτήσεων και στην τοπολογία.
• 
  Μπρονίσουαφ Μαλινόφσκι (1884-1942), ανθρωπολόγος που συχνά θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ανθρωπολόγους του 20ού αιώνα.
• 
  Καζίμιρ Φουνκ (1884-1967), βιοχημικός που πιστώθηκε τη διαμόρφωση της έννοιας των βιταμινών.
• 
  Στέφαν Μπάναχ (1892-1945), ένας από τους πιο σημαντικούς μαθηματικούς του 20ου αιώνα και κύριος θεμελιωτής της σύγχρονης συναρτησιακής ανάλυσης.
• 
  Ταντέους Ράιχσταϊν (1897-1996), κατάφερε να συνθέσει τη βιταμίνη C στη λεγόμενη Μέθοδος Ράιχσταϊν και έλαβε το Βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής.
• 
  Μάριαν Ρεγέφσκι (1905-1980), μαθηματικός και κρυπτολόγος που το 1932 ανακατασκευάστηκε το γερμανικό μηχάνημα κρυπτογράφησης Enigma και, με τους Χένρικ Ζιγκάλσκι και Γέζι Ρουζίτσκι, εφηύραν μεθόδους και μηχανές για να σπάσουν τους κρυπτογράφους, ξεκινώντας τη Επιχείρηση Ultra της Βρετανίας που ήταν κρίσιμη για τη νίκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
• 
  Τζόζεφ Ρότμπλατ (1908-2005), φυσικός που εργάστηκε στο Πρόγραμμα Μανχάταν, στη συνέχεια μοιράστηκε το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης του 1995 με τα Συνέδρια του Πάγκουος στα οποία προήδρευσε, «για προσπάθειες μείωσης του ρόλου που διαδραματίζουν τα πυρηνικά όπλα στις διεθνείς υποθέσεις και, μακροπρόθεσμα, για την εξάλειψη τέτοιων όπλων».
• 
  Στανίσουαφ Ούλαμ (1909-1984), μαθηματικός, ο οποίος συμμετείχε στο Πρόγραμμα Μανχάταν της Αμερικής, όπου δημιουργήθηκε ο σχεδιασμός θερμοπυρηνικών όπλων Teller-Ulam, ανακάλυψε την έννοια του κυτταρικού αυτόματου, εφυήρε τη μέθοδος υπολογισμού Μόντε Κάρλο και πρότεινε την πρόωση πυρηνικού παλμού.
• 
  Χιλάρι Κοπρόφσκι (1916-2013), ιολόγος και ανοσολόγος, και ο εφευρέτης του πρώτου αποτελεσματικού εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας στον κόσμο.
• 
  Λεόνιτ Χούρβιτς (1917-2008), ο πρώτος οικονομολόγος που αναγνώρισε την αξία της θεωρίας παιγνίων και ο μεγαλύτερος σε ηλικία βραβευμένος με Νόμπελ, έχοντας λάβει το βραβείο στην ηλικία των 90.
• 
  Μπενουά Μάντελμπροτ (1924-2010), αναγνωρίστηκε για τη συμβολή του στο πεδίο της γεωμετρίας φράκταλ, καθώς και για την ανάπτυξη μιας θεωρίας «τραχύτητας και αυτοομοιότητας» στη φύση.
• 
  Άλφρεντ Τάρσκι (1901–1983), λογικός και μαθηματικός, γνωστός για την εργασία στα θεμέλια της σύγχρονης λογικής και την τυπική έννοια της αλήθειας, ο οποίος θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους λογικούς της ιστορίας.
• 
  Αλεκσάντερ Βόλστσαν (γεν. 1946), αστρονόμος, πραγματοποίησε πρωτοποριακές αστρονομικές παρατηρήσεις και ανακάλυψε τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες και πλανήτες πάλσαρ.
• 
  Κσίστοφ Ματιγιασέφσκι (γενν. 1950), χημικός, εφευρέτης του ριζικού πολυμερισμού μεταφοράς ατόμων (ATRP), μια μεθόδου πολυμερικής σύνθεσης που έχει φέρει επανάσταση στην παραγωγή μακρομορίων.

Ο Μάριαν Ρεγέφσκι (1905-1980), Πολωνός μαθηματικός, το Δεκέμβριο του 1932 επίλυσε το εξοπλισμένο με πλακέτα μηχάνημα Enigma, την κύρια συσκευή κρυπτογράφησης που χρησιμοποιούταν από τη ναζιστική Γερμανία. Οι κρυπτολογικές επιτυχίες του Ρεγέφσκι και των συναδέλφων του μαθηματικών Γέζι Ρουζίτσκι και Χένρικ Ζιγκάλσκι, πάνω από 6,5 χρόνια αργότερα, ξεκίνησαν τη βρετανική ανάγνωση του Enigma στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η νοημοσύνη που είχε αποκτηθεί, με κωδικό όνομα Ultra, συνέβαλε, ίσως αποφασιστικά, στην ήττα της Γερμανίας.

Ο Σερ Τζόζεφ Ρότμπλατ (1908-2005) ήταν Πολωνός φυσικός, ο οποίος εγκατέλειψε το Πρόγραμμα Μανχάταν των ΗΠΑ για λόγους συνείδησης. Το έργο του σχετικά με τα πυρηνικά ραδιενεργά κατάλοιπα ήταν μια σημαντική συμβολή στην επικύρωση της συνθήκης μερικής απαγόρευσης πυρηνικών δοκιμών του 1963. Υπογράφων του Μανιφέστου Ράσελ - Αϊνστάιν, ήταν γενικός γραμματέας των Συνεδρίων του Πάγκουος για την Επιστήμη και τις Παγκόσμιες Υποθέσεις από την ίδρυσή τους μέχρι το 1973. Μοιράστηκε, με τα Συνέδρια του Πάγκουος, το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης του 1995 για τις προσπάθειες για τον πυρηνικό αφοπλισμό.

Ο Χιλάρι Κοπρόφσκι (1916-2013) ήταν Πολωνός ιολόγος και ανοσολόγος, και ο εφευρέτης του πρώτου αποτελεσματικού εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας στον κόσμο. Ενώ ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, έγραψε ή συνέγραψε πάνω από 875 επιστημονικές εργασίες και συνέταξε πολλά επιστημονικά περιοδικά. Ο Αλεκσάντερ Βόλστσαν (γεννημένος το 1946), Πολωνός αστρονόμος, είναι ένα από τα άτομα που ανακάλυψε τους πρώτους εξωηλιακούς πλανήτες και πλανήτες πάλσαρ.

Σήμερα, η Πολωνία διαθέτει περισσότερα από 100 ιδρύματα μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης - τεχνικά, ιατρικά, οικονομικά, καθώς και 500 πανεπιστήμια - που βρίσκονται σε μεγάλες πόλεις όπως το Γκντανσκ, η Κρακοβία, το Βρότσουαφ, το Λούμπλιν, το Λοτζ, το Πόζναν, το Ζέσουφ και η Βαρσοβία. Απασχολούν πάνω από 61.000 επιστήμονες και μελετητές. Άλλα 300 ινστιτούτα έρευνας και ανάπτυξης φιλοξενούν περίπου 10.000 ερευνητές. Υπάρχουν επίσης ορισμένα μικρότερα εργαστήρια. Συνολικά, αυτά τα ιδρύματα υποστηρίζουν περίπου 91.000 επιστήμονες και μελετητές.

Μουσική

Γιούζεφ Χόφμαν(1876-1957)	Κάρολ Σιμανόφσκι(1882-1937)	Άρτουρ Ρούμπινσταϊν(1887-1982)	Κσίστοφ Πεντερέτσκι(1933-2020)

Η προέλευση της πολωνικής μουσικής μπορεί να ανιχνευθεί ήδη από τον 13ο αιώνα, από όπου έχουν βρεθεί χειρόγραφα στο Στάρι Σοντς, που περιέχουν πολυφωνικές συνθέσεις που σχετίζονται με την παριζιάνικη Σχολή του Νοτρ-Νταμ. Άλλες πρώιμες συνθέσεις, όπως η μελωδία του Μπογκουροντζίτσα (Bogurodzica), μπορεί επίσης να χρονολογηθεί από αυτήν την περίοδο. Ο πρώτος γνωστός συνθέτης, ωστόσο, ο Μικοουάι Ραντόμσκι, έζησε τον 15ο αιώνα.

Κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, κυρίως δύο μουσικές ομάδες - και οι δύο με έδρα την Κρακοβία, όπου ανήκαν στον Βασιλιά και τον Αρχιεπίσκοπο του Βάβελ - οδήγησαν στην ταχεία καινοτομία της πολωνικής μουσικής. Οι συνθέτες που έγραφαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου περιλαμβάνουν τους Βάτσουαφ του Σαμοτούουι, Μικοουάι Ζιελένσκι και Μικοουάι Γκομούουκα. Ο Διομήδης Κάτο, ένας ιθαγενής Ιταλός που ζούσε στην Κρακοβία από την ηλικία των πέντε ετών, έγινε ένας από τους πιο διάσημους λαουτίστες στην αυλή του Σιγισμούνδου Γ΄, ο οποίος όχι μόνο εισήγαγε μερικά από τα μουσικά στυλ από τη νότια Ευρώπη, αλλά τα ένωσε με την πολωνική λαϊκή μουσική.

17ος-18ος αιώνας

Τα τελευταία χρόνια του 16ου αιώνα και το πρώτο μέρος του 17ου αιώνα, αρκετοί Ιταλοί μουσικοί ήταν φιλοξενούμενοι στις βασιλικές αυλές του Βασιλιά Σιγισμούνδου Γ΄ και του γιου του, Βλαδίσλαου Δ΄. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι Λούκα Μαρέντσιο, Τζοβάνι Φραντσέσκο Ανέριο και Μάρκο Σκάκι. Οι Πολωνοί συνθέτες από αυτήν την περίοδο επικεντρώθηκαν στη μπαρόκ θρησκευτική μουσική, στο κονσέρτο για φωνές, στα όργανα και στο μπάσο κοντίνουο, μια παράδοση που συνεχίστηκε τον 18ο αιώνα. Ο πιο γνωστός συνθέτης αυτής της περιόδου είναι ο Άνταμ Γιαζέμπσκι, γνωστός για τα οργανικά έργα του όπως Chromatica, Tamburetta, Sentinella, Bentrovata και Nova Casa. Άλλοι συνθέτες περιλαμβάνουν τους Γκζέγκος Γκερβάζι Γκορτσίτσκι, Φραντσίσεκ Λίλιους, Μπαρτουόμιεϊ Πένκιελ, Στανίσουαφ Σιλβέστερ Σαζίνσκι και Μάρτσιν Μιελτσέφσκι.

Επιπλέον, η παράδοση της παραγωγής όπερας ξεκίνησε στη Βαρσοβία το 1628, με μια παράσταση της Γαλάτειας (αβέβαιος συνθέτης), της πρώτης ιταλικής όπερας που παρήχθη εκτός Ιταλίας. Λίγο μετά από αυτήν την παράσταση, η αυλή παρήγαγε την όπερα της Φραντσέσκα Κατσίνι La liberazione di Ruggiero dall'isola d'Alcina, την οποία είχε γράψει για τον πρίγκιπα Βλαδίσλαο τρία χρόνια νωρίτερα όταν ήταν στην Ιταλία. Μια άλλη πρωτιά, αυτή είναι η πρώτη διασωθείσα όπερα που γράφτηκε από γυναίκα. Όταν ο Βλαδίσλαος έγινε βασιλιάς (ως Βλαδίσλαος Δ΄) επέβλεψε την παραγωγή τουλάχιστον δέκα οπερών κατά τα τέλη του 1630 και του 1640, καθιστώντας τη Βαρσοβία κέντρο της τέχνης. Οι συνθέτες αυτών των οπερών δεν είναι γνωστοί: μπορεί να ήταν Πολωνοί που εργάζονταν υπό τον Μάρκο Σκάκι στο βασιλικό παρεκκλήσι ή μπορεί να ήταν μεταξύ των Ιταλών που εισήγαγε ο Βλαδίσλαος.

Στα τέλη του 17ου αιώνα και στον 18ο αιώνα, η Πολωνία βρέθηκε σε κοινωνικοπολιτική παρακμή, η οποία εμπόδισε την ανάπτυξη της μουσικής. Ορισμένοι συνθέτες (όπως ο Γιαν Στεφάνι και ο Μάτσεϊ Καμιένσκι) προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια πολωνική όπερα. Άλλοι μιμήθηκαν ξένους συνθέτες, όπως ο Γιόζεφ Χάυντν και ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ.

Η πιο σημαντική εξέλιξη εκείνη τη στιγμή, ωστόσο, ήταν η πολωνέζα, ίσως η πρώτη χαρακτηριστική πολωνική μουσική τέχνης. Οι πολωνέζες για πιάνο ήταν και παραμένουν δημοφιλείς, όπως αυτές των Μίχαου Κλεόφας Ογκίνσκι, Κάρολ Κουρπίνσκι, Γιούλιους Ζαρέμπσκι, Χένρυκ Βινιάφσκι, Μιετσίσουαφ Καρουόβιτς, Γιόζεφ Έλσνερ και, πιο διάσημες, του Φρεντερίκ Σοπέν. Ο Σοπέν παραμένει πολύ γνωστός και έχει αναγνωριστεί για τη σύνθεση μιας μεγάλης ποικιλίας έργων, όπως μαζούρκες, νυκτωδίες, βαλς και κονσέρτα, και για τη χρήση παραδοσιακών πολωνικών στοιχείων στα κομμάτια του. Την ίδια περίοδο ήκμαζε ο Στανίσουαφ Μονιούσκο, το κορυφαίο άτομο στην επιτυχή ανάπτυξη της πολωνικής όπερας, που εξακολουθεί να φημίζεται για όπερες όπως η Halka και Η Στοιχειωμένη Έπαυλη.

• 
  Μίχαου Κλεόφας Ογκίνσκι, έγραψε την πολωνέζα Pożegnanie Ojczyzny (Αποχαιρετισμός στην πατρίδα μου) για τη μετανάστευση μετά την αποτυχία της εξέγερσης του Κοστσιούσκο.
• 
  Φρεντερίκ Σοπέν, του οποίου οι καινοτομίες στο στυλ, τη μουσική μορφή και την αρμονία, και η σχέση της μουσικής του με τον εθνικισμό, είχαν επιρροή καθ΄ όλη τη διάρκεια της ρομαντικής περιόδου.
• 
  Στανίσουαφ Μονιούσκο, έγραψε πολλά δημοφιλή τραγούδια και όπερες και η μουσική του είναι γεμάτη με πατριωτικά λαϊκά θέματα των λαών της πρώην Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας.
• 
  Χένρυκ Βινιάφσκι, βιολιστής και συνθέτης.
• 
  Βίτολντ Λουτοσουάφσκι, ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους συνθέτες του 20ού αιώνα και ένας από τους σημαντικότερους Πολωνούς μουσικούς κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών.
• 
  Άντζεϊ Πανούφνικ, ένας από τους κορυφαίους Πολωνούς συνθέτες που είναι υπεύθυνος για την αποκατάσταση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βαρσοβίας μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• 
  Χένρικ Γκουρέτσκι, έγινε ηγετική προσωπικότητα της πολωνικής αβάν-γκαρντ κατά τη διάρκεια της μετασταλινικής αναθέρμανσης και πέτυχε μεγάλη εμπορική επιτυχία.

Παραδοσιακή μουσική

Η πολωνική παραδοσιακή μουσική συλλέχθηκε τον 19ο αιώνα από τον Όσκαρ Κόλμπεργκ, ως μέρος ενός κύματος εθνικής αναβίωσης της Πολωνίας. Με την έλευση των παγκόσμιων πολέμων και στη συνέχεια του κομμουνιστικού κράτους, οι λαϊκές παραδόσεις καταπιέστηκαν ή εντάχθηκαν σε λαϊκές μπάντες εγκεκριμένες από το κράτος. Οι πιο διάσημες από τις κρατικές μπάντες είναι οι Μαζόφσε και Σλονσκ, όπου και οι δύο εξακολουθούν να παίζουν. Αν και αυτές οι μπάντες είχαν μια τοπική πινελιά στην παρουσίαση τους, ο συνολικός ήχος ήταν ένα ομογενοποιημένο μείγμα πολωνικών στυλ. Υπήρχαν πιο αυθεντικές υποστηριζόμενες από το κράτος ομάδες, όπως η Σουοβιάνκι, αλλά η κομμουνιστική λογοκρισία της παραδοσιακής μουσικής έκανε το όλο πεδίο να φαίνεται ασύμβατο με το νεανικό κοινό και πολλές παραδόσεις μίκρυναν γρήγορα.

Η πολωνική χορευτική μουσική, ειδικά η μαζούρκα και η πολωνέζα, διαδόθηκαν από τον Φρεντερίκ Σοπέν και σύντομα εξαπλώθηκαν σε όλη την Ευρώπη και παραπέρα. Αυτοί είναι χοροί τριπλού χρόνου, ενώ οι φόρμες πέντε ρυθμών είναι πιο συχνές στα βορειοανατολικά και οι χοροί διπλού χρόνου, όπως ο κρακόβιακ, προέρχονται από το νότο. Η πολωνέζα (polonaise) προέρχεται από τη γαλλική λέξη για το πολωνική, για να προσδιορίσει την προέλευσή της ανάμεσα στην πολωνική αριστοκρατία, οι οποίοι είχαν προσαρμόσει τον χορό από έναν βραδύτερο χορό περπατήματος που ονομάζεται chodzony (χοντζόνι). Στη συνέχεια, η πολωνέζα επανήλθε στη μουσική ζωή των κατώτερων στρωμάτων και έγινε αναπόσπαστο μέρος της πολωνικής μουσικής.

Λογοτεχνία

Η πολωνική λογοτεχνία είναι η λογοτεχνική παράδοση της Πολωνίας. Η περισσότερη πολωνική λογοτεχνία έχει γραφτεί στην πολωνική γλώσσα, αν και άλλες γλώσσες, που χρησιμοποιήθηκαν στην Πολωνία κατά τη διάρκεια των αιώνων, έχουν συμβάλει επίσης στην πολωνική λογοτεχνική παράδοση, συμπεριλαμβανομένων των λατινικών, γερμανικών, γίντις, ρουθενιανών, ουκρανικών, λευκορωσικών, ουγγρικών, σλοβακικών, τσεχικών, λιθουανικών και εσπεράντο.

Μεσαίωνας

Γιαν Ντουούγκος

Σχεδόν τίποτα δεν έχει απομείνει από την πολωνική λογοτεχνία πριν από τον εκχριστιανισμό της χώρας το 966. Οι παγανιστές κάτοικοι της Πολωνίας είχαν σίγουρα προφορική λογοτεχνία που επεκτείνεται σε σλαβικά τραγούδια, θρύλους και πεποιθήσεις, αλλά οι πρώιμοι Χριστιανοί συγγραφείς δεν την έκριναν άξια αναφοράς στα υποχρεωτικά λατινικά και έτσι χάθηκε.

Η πρώτη καταγεγραμμένη πρόταση στην πολωνική γλώσσα έχει ως εξής: «Day ut ia pobrusa, a ti poziwai» («Επιτρέψτε μου να αλέσω, και μπορείτε να ξεκουραστείτε») - μια παράφραση του λατινικού «Sine, ut ego etiam molam». Το έργο, στο οποίο εμφανίστηκε αυτή η φράση, αντικατοπτρίζει τον πολιτισμό της πρώιμης Πολωνίας. Η πρόταση γράφτηκε στο λατινικό χρονικό Liber fundationis (Βιβλίο του Χενρίκουφ) μεταξύ 1269 και 1273, μια ιστορία του Κιστερκιανού μοναστηριού στο Χενρίκουφ της Σιλεσίας. Καταγράφηκε από έναν ηγούμενο γνωστό απλώς ως Πιότρ (Πέτρος) και αναφέρεται σε ένα γεγονός σχεδόν εκατό χρόνια νωρίτερα. Η πρόταση φέρεται να εκφωνήθηκε από έναν άποικο από τη Βοημία, τον Μπόγκβαλ («Μπόγκβαλους Μποέμους»), υποτελή του Μπολέσλαφ Α΄ του Υψηλού, εκφράζοντας συμπόνια για τη σύζυγό του, η οποία «πολύ συχνά στεκόταν και άλεθε στον πέτρινο χειρόμυλο». Τα πιο αξιοσημείωτα πρώιμα μεσαιωνικά πολωνικά έργα στα λατινικά και παλαιά πολωνικά περιλαμβάνουν το παλαιότερο υπάρχον χειρόγραφο εκλεκτής πεζογραφίας στην πολωνική γλώσσα με τίτλο «Κηρύγματα Τιμίου Σταυρού», καθώς και την πρώιμο πολωνόγλωσσο Βίβλο της Βασίλισσας Σαφίας και το Χρονικό του Γιαν του Τσάρνκουφ από τον 14ο αιώνα, καθώς και το Puławy Psalter.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1470, ένα από τα πρώτα τυπογραφεία στην Πολωνία ιδρύθηκε από τον Κάσπερ Στράουμπε στην Κρακοβία (βλ.: παγκόσμια εξάπλωση του τυπογραφικού πιεστηρίου). Το 1475, ο Κάσπερ Έλιαν του Γκλόγκαου (Γκουόγκουφ) δημιούργησε ένα τυπογραφείο στο Μπρέσλαου (Βρότσουαφ) της Σιλεσίας. Είκοσι χρόνια αργότερα, ο πρώτος κυριλλικός τυπογραφικός οίκος δημιουργήθηκε στην Κρακοβία από τον Σβάιπολτ Φίολ για τους ιεράρχες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τα πιο αξιοσημείωτα κείμενα που παράχθηκαν εκείνη την περίοδο περιλαμβάνουν τη Σύνοψη του Αγίου Φλωριανού, τυπωμένο εν μέρει στα πολωνικά στα τέλη του 14ου αιώνα, το Statua synodalia Wratislaviensia (1475), μια έντυπη συλλογή πολωνικών και λατινικών προσευχών, καθώς και το Χρονικό του Γιαν Ντουούγκος του 15ου αιώνα και το Catalogus archiepiscoporum Gnesnensium.

Αναγέννηση

Γιαν Κοχανόφσκι

Με την έλευση της Αναγέννησης, η πολωνική γλώσσα έγινε τελικά αποδεκτή στην Πολωνία σε ίση βάση με τη λατινική. Η πολωνική τέχνη και ο πολιτισμός άνθισαν υπό τη δυναστεία των Γιαγκελλόνων και πολλοί ξένοι ποιητές και συγγραφείς εγκαταστάθηκαν στην Πολωνία, φέρνοντας μαζί τους νέες λογοτεχνικές τάσεις. Αυτοί οι συγγραφείς περιλαμβάνουν τους Καλλίμαχο (Φιλίπο Μπουονακόρσι) και Κόνραντ Κέλτις. Ο Μικόουαϊ Ρέι και ο Γιαν Κοχανόφσκι έθεσαν τα θεμέλια για την πολωνική λογοτεχνική γλώσσα και τη σύγχρονη πολωνική γραμματική. Το πρώτο βιβλίο γραμμένο εξ ολοκλήρου στην πολωνική γλώσσα εμφανίστηκε σε αυτήν την περίοδο: ένα προσευχητάρι από τον Μπιέρνατ του Λούμπλιν (περ. 1465 - μετά το 1529), Raj duszny (Hortulus Animae, Εδέμ της Ψυχής), τυπωμένο στην Κρακοβία το 1513 σε μια από τις πρώτες τυπογραφικές εγκαταστάσεις της Πολωνίας, που λειτουργούσε από τον Φλόριαν Ούνγκλερ (με καταγωγή από τη Βαυαρία).

Πολλοί Πολωνοί συγγραφείς σπούδασαν στο εξωτερικό και στην Ακαδημία της Κρακοβίας (τώρα Γιαγκιελόνιο Πανεπιστήμιο), η οποία έγινε ένα χωνευτήρι για νέες ιδέες και ρεύματα. Σε αυτήν την περίοδο (όπως είχε νωρίτερα, και θα είχε και στο μέλλον), η Πολωνία είχε αξιοσημείωτους φιλόσοφους, συμπεριλαμβανομένων των Νικόλαου Κοπέρνικου, Σεμπάστιαν Πετρίτσι, Άντζεϊ Φριτς Μοντζέφσκι, Βαβζίνιετς Γκζιμάουα Γκοσλίτσκι, Γιαν Τζόνστον (Βρετανός), Ιωάννη Αμός Κομένιου (Τσέχος) και Στανίσουαφ Λεστσίνσκι (Πολωνός βασιλιάς).

Μια άλλη αξιοσημείωτη λογοτεχνική φιγούρα από αυτήν την περίοδο είναι ο Πιότρ Σκάργκα (1536-1612), Πολωνός Ιησουίτης, ιεροκήρυκας, αγιογράφος, πολεμικός και ηγετική φυσιογνωμία της Αντιμεταρρύθμισης στην Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία. Σπουδαιότερα έργα του περιλαμβάνουν το Οι ζωές των αγίων (Żywoty świętych, 1579), το οποίο ήταν για αρκετούς αιώνες ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία στην πολωνική γλώσσα και το Οκτώ κηρύγματα πριν από το Σέιμ (Kazania sejmowe, 1597), μια πολιτική πραγματεία, η οποία έγινε δημοφιλής στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όταν ο Σκάργκα θεωρήθηκε ως «πατριωτικός μάντης» που προέβλεψε τους διαμελισμούς της Πολωνίας.

Το 1488, η πρώτη λογοτεχνική κοινωνία στον κόσμο, Sodalitas Litterarum Vistulana (Λογοτεχνική Κοινωνία του Βιστούλα) ιδρύθηκε στην Κρακοβία. Στα αξιοσημείωτα μέλη περιλαμβάνονται οι Κόνραντ Κέλτις, Άλμπερτ Μπρουντζέφσκι, Φιλίπο Μπουονακόρσι και Λαουρέντιους Κορβίνους.

Μπαρόκ

Γιαν Άντζεϊ Μόρστιν

Η πολωνική μπαρόκ λογοτεχνία (1620-1764) επηρεάστηκε από τη διάδοση των δευτεροβάθμιων σχολείων των Ιησουιτών, τα οποία προσέφεραν μια εκπαίδευση βασισμένη στις λατινικές κλασικές σπουδές ως μέρος μιας προετοιμασίας για μια καριέρα στην πολιτική. Η μελέτη της ποίησης απαιτούσε πρακτική εξειδίκευση στη συγγραφή τόσο λατινικών όσο και πολωνικών ποιημάτων και αύξησε ριζικά τον αριθμό των ποιητών και των στιχουργών σε όλη τη χώρα. Μερικοί εξαιρετικοί συγγραφείς μεγάλωσαν επίσης στο έδαφος της ανθρωπιστικής εκπαίδευσης: ο Πιότρ Κοχανόφσκι (1566-1620) παρήγαγε μια μετάφραση του Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ του Τορκουάτο Τάσσο, ο επίσημος κρατικός ποιητής Μάτσεϊ Καζίμιες Σαρμπιέφσκι έγινε γνωστός σε όλη την Ευρώπη για τα λατινικά γραπτά του, όπως το Horatius christianus («Χριστιανός Οράτιος»). Ο Γιαν Άντζεϊ Μόρστιν (1621-1693), επικούρειος αυλικός και διπλωμάτης, επισήμανε στα εκλεπτυσμένα ποιήματά του την αξία των επίγειων απολαύσεων και ο Βάτσουαφ Ποτότσκι (1621-1696), ο πιο παραγωγικός συγγραφέας του πολωνικού μπαρόκ, ένωσε τις τυπικές πολωνικές απόψεις της σλάχτα (αριστοκρατία) με βαθύτερες σκέψεις και υπαρξιακές εμπειρίες.

Άλλοι σημαντικοί Πολωνοί ποιητές και πεζογράφοι της περιόδου περιλάμβαναν:

Μικόουαϊ Σενπ Σαζίνσκι (1550-1581), Rymy Κάσπερ Μιασκόφσκι (1550-1622) Ντάνιελ Ναμπορόφσκι (1573-1640) Χιερόνιμ Μόρστιν (1581-1623) Σίμον Σταροβόλσκι (1588-1656) Μάτσεϊ Καζίμιες Σαρμπιέφσκι (1595-1640) Γιούζεφ Μπαρτουόμιεϊ Ζιμορόβιτς (1597-1677) Σαμούελ Σφαρντόφσκι (1600-1661) Σίμον Ζιμορόβιτς (1608-1629), Roksolanki Κσίστοφ Οπαλίνσκι (1611-1655)

Γούκας Οπαλίνσκι (1612-1666) Γιαν Άντζεϊ Μόρστιν (1621-1693), εξέχων μπαρόκ ποιητής Βάτσουαφ Ποτότσκι (1621-1696), Wojna Chocimska Ζμπίγκνιεφ Μόρστιν (1628-1689) Στανίσουαφ Γκροχόφσκι (1633-1645) Γιαν Χριζόστομ Πάσεκ (1636-1701), Pamietniki (απομνημονεύματα) Κάσπερ Τφαρντόφσκι, «Lekcyje Kupidynowe» («Μαθήματα του Έρωτα», ερωτικά απαγορευμένα από την εκκλησία) Σεμπάστιαν Γκραμποβιέτσκι (1543-1607) Πιότρ Κοχανόφσκι (1566-1620) Γιαν του Κίγιαν (αρχές του 1600)

Διαφωτισμός

Ιγκνάτσι Κρασίτσκι

Η περίοδος του Διαφωτισμού στην Πολωνία ξεκίνησε στις δεκαετίες 1730 και 1740 και κορυφώθηκε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του τελευταίου βασιλιά της Πολωνίας, του Στανίσουαφβ Αυγούστου Πονιατόφσκι. Ωθήθηκε σε απότομη παρακμή με τον τρίτο και τελευταίο διαμελισμό της Πολωνίας (1795), ακολουθούμενη από πολιτική, πολιτιστική και οικονομική καταστροφή της χώρας, που οδήγησε στη Μεγάλη Μετανάστευση της αφρόκρεμας της Πολωνίας. Ο Διαφωτισμός τελείωσε γύρω στο 1822 και αντικαταστάθηκε από τον πολωνικό Ρομαντισμό στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Τα κορυφαία επιτεύγματα του πολωνικού Διαφωτισμού περιλαμβάνουν την έγκριση του Συντάγματος της 3ης Μαΐου 1791, του παλαιότερου γραπτού συντάγματος της Ευρώπης, καθώς και τη δημιουργία της Επιτροπής Εθνικής Παιδείας, του πρώτου Υπουργείου Παιδείας στον κόσμο.

Ένας από τους κορυφαίους Πολωνούς ποιητές του Διαφωτισμού ήταν ο Ιγκνάτσι Κρασίτσκι (1735-1801), γνωστός ως «Πρίγκιπας των Ποιητών» και ο Λα Φονταίν της Πολωνίας, συγγραφέας του Μύθοι και παραβολές (Bajki i przypowieści), καθώς και του πρώτου πολωνικού μυθιστορήματος με τίτλο Οι περιπέτειες του Νικόλαου Εμπειρικού (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki), ο οποίος ήταν επίσης θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος, εγκυκλοπαιδιστής και μεταφραστής από γαλλικά και ελληνικά. Ένας άλλος εξέχων συγγραφέας της περιόδου ήταν ο Γιαν Ποτότσκι (1761-1815), Πολωνός ευγενής, Αιγυπτιολόγος, γλωσσολόγος και τυχοδιώκτης, των οποίων τα ταξιδιωτικά απομνημονεύματα τον έκαναν θρυλικό στην πατρίδα του. Εκτός Πολωνίας, είναι γνωστός κυρίως για το μυθιστόρημά του, Το χειρόγραφο που βρέθηκε στη Σαραγόσα, το οποίο έχει συγκριθεί με διάσημα έργα όπως Το Δεκαήμερο και οι Χίλιες και μια νύχτες.

Ρομαντισμός

Λόγω των τριών διαδοχικών διαμελισμών που διεξήχθησαν από τρεις γειτονικές αυτοκρατορίες - τερματίζοντας την ύπαρξη του κυρίαρχου πολωνικού κράτους το 1795 - ο πολωνικός Ρομαντισμός, σε αντίθεση με τον Ρομαντισμό αλλού στην Ευρώπη, ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα κίνημα ανεξαρτησίας από την ξένη κατοχή και εξέφρασε τα ιδανικά και τον παραδοσιακό τρόπο ζωής του πολωνικού λαού. Η περίοδος του Ρομαντισμού στην Πολωνία τελείωσε με την καταστολή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από την Ιανουαριανή Εξέγερση του 1863, με αποκορύφωμα τις δημόσιες εκτελέσεις και απελάσεις στη Σιβηρία.

Η λογοτεχνία του πολωνικού Ρομαντισμού εμπίπτει σε δύο ξεχωριστές υποπεριόδους, όπου κάθε μία τελειώνει με μια εξέγερση: η πρώτη, γύρω στο 1820-1830, η οποία τελειώνει με τη Νοεμβριανή Εξέγερση του 1830 και η δεύτερη το 1830-1864, που πυροδοτεί τον πολωνικό Θετικισμό. Στην πρώτη ρομαντική υποπερίοδο, οι Πολωνοί Ρομαντικοί επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από άλλους Ευρωπαίους Ρομαντικούς: το έργο τους περιείχε συναισθηματισμό και φαντασία, λαογραφία και αγροτική ζωή, εκτός από την επιθυμία για ανεξαρτησία. Οι πιο διάσημοι συγγραφείς της περιόδου ήταν οι Άνταμ Μιτσκιέβιτς, Σεβέριν Γκοστσίνσκι, Τόμας Ζαν και Μαουρίτσι Μοχνάτσκι.

Στη δεύτερη ρομαντική υποπερίοδο, μετά την Νοεμβριανή Εξέγερση του 1830, πολλοί Πολωνοί Ρομαντικοί εργάστηκαν στο εξωτερικό, καθώς είχαν εκδιωχθεί από την Πολωνία από τις κατοχικές δυνάμεις. Το έργο τους κυριαρχήθηκε από τη φιλοδοξία να ανακτήσουν την χαμένη κυριαρχία της χώρας τους. Τα στοιχεία του μυστικισμού έγιναν πιο εμφανή. Επίσης, αναπτύχθηκε η έννοια των Τριών Βάρδων (trzej wieszcze), οι οποίοι λειτούργησαν ως πνευματικοί ηγέτες των καταπιεσμένων ανθρώπων. Ο πιο αξιοσημείωτος ποιητής των Τριών Βάρδων, που αναγνωρίστηκε και στις δύο πολωνικές Ρομαντικές υποπεριόδους, ήταν ο Άνταμ Μιτσκιέβιτς. Οι άλλοι δύο εθνικοί βάρδοι ήταν οι Γιούλιους Σλοβάτσκι και Ζίγκμουντ Κρασίνσκι.

• 
  Άνταμ Γέζι Τσαρτορίσκι, Πρόεδρος της Πολωνικής Εθνικής Κυβέρνησης κατά τη διάρκεια της Νοεμβριανής Εξέγερσης του 1830 και ρομαντικός ποιητής.
• 
  Αλεξάντερ Φρέντρο, του οποίου οι μύθοι, η πεζογραφία και ειδικά τα έργα ανήκουν στον κανόνα της πολωνικής λογοτεχνίας.
• 
  Άνταμ Μιτσκιέβιτς, βασική προσωπικότητα του πολωνικού Ρομαντισμού, ο οποίος θεωρείται ευρέως ως ένας από τους μεγαλύτερους Πολωνούς και Ευρωπαίους ποιητές όλων των εποχών.
• 
  Ζίγκμουντ Κρασίνσκι, ένας από τους Τρεις Βάρδους που επηρέασε την εθνική συνείδηση κατά τη διάρκεια της πολιτικής δουλείας της Πολωνίας.
• 
  Γιούζεφ Ιγκνάτσι Κρασέφσκι, συγγραφέας του Μια Αρχαία Ιστορία, ο οποίος παρήγαγε πάνω από 200 μυθιστορήματα και 150 νουβέλες.
• 
  Γιούλιους Σλοβάτσκι, μια σημαντική φιγούρα του πολωνικού Ρομαντισμού και πατέρας του σύγχρονου πολωνικού δράματος.
• 
  Τσίπριαν Νόρβιντ, ένας σεβαστός πανεθνικά ποιητής, ο οποίος μερικές φορές θεωρείται ο «Τέταρτος Βάρδος».

Θετικισμός

Μπολέσουαφ Πρους, συγγραφέας του Φαραώ

Μετά την αποτυχημένη Ιανουαριανή Εξέγερση του 1863 εναντίον της ρωσικής κατοχής, μια νέα περίοδος σκέψης και λογοτεχνίας, ο πολωνικός Θετικισμός, προχώρησε στην υπεράσπιση της επιπεδότητας, του σκεπτικισμού, της άσκησης της λογικής και της «οργανικής εργασίας». Οι «θετικιστές» συγγραφείς υποστήριξαν την καθιέρωση ίσων δικαιωμάτων για όλα τα μέλη της κοινωνίας, για την αφομοίωση της εβραϊκής μειονότητας της Πολωνίας και για την υπεράσπιση του πληθυσμού της Δυτικής Πολωνίας, στο κατεχόμενο από τη Γερμανία τμήμα της Πολωνίας, ενάντια στο γερμανικό Κουλτούρκαμπφ (Kulturkampf) και τον εκτοπισμό του πολωνικού πληθυσμού από τον γερμανικό αποικισμό. Συγγραφείς όπως ο Μπολέσουαφ Πρους προσπάθησαν να εκπαιδεύσουν το κοινό για έναν εποικοδομητικό πατριωτισμό που θα επέτρεπε στην πολωνική κοινωνία να λειτουργεί ως ένας πλήρως ολοκληρωμένος κοινωνικός οργανισμός, ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες. Ένας άλλος σημαντικός Πολωνός μυθιστοριογράφος που δραστηριοποιήθηκε εκείνη την περίοδο ήταν ο Χένρικ Σιενκιέβιτς, ο οποίος έλαβε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1905. Η περίοδος του Θετικισμού διήρκεσε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και την έλευση του κινήματος της Νέας Πολωνίας.

Νέα Πολωνία (1890-1918)

Βουαντίσουαφ Ρέιμοντ, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Τζόζεφ Κόνραντ, συγγραφέας του Η καρδιά του σκότους.

Η μοντερνιστική περίοδος γνωστή ως το κίνημα της Νέας Πολωνίας στις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία και τη μουσική, δημιουργήθηκε γύρω στο 1890 και ολοκληρώθηκε με την επιστροφή της Πολωνίας στην ανεξαρτησία (1918). Η περίοδος βασίστηκε σε δύο έννοιες. Το αρχικό της στάδιο χαρακτηριζόταν από έντονη αισθητική αντίθεση στα ιδανικά του προκατόχου της (προώθηση της οργανικής εργασίας ενόψει της ξένης κατοχής). Οι καλλιτέχνες που ακολούθησαν αυτήν την πρώιμη φιλοσοφία της Νέας Πολωνίας πίστευαν στην παρακμή, τον συμβολισμό, τη σύγκρουση μεταξύ των ανθρώπινων αξιών και του πολιτισμού και την ύπαρξη της τέχνης για χάρη της τέχνης. Διακεκριμένοι συγγραφείς που ακολούθησαν αυτήν την τάση ήταν οι Τζόζεφ Κόνραντ, Καζίμιες Πσέρβα-Τετμάγιερ, Στανίσουαφ Πσιμπισέφσκι και Γιαν Κασπρόβιτς.

Αποκατεστημένη ανεξαρτησία (1918-39)

Η λογοτεχνία στη Δεύτερη Πολωνική Δημοκρατία (1918-39) αποτέλεσε μια σύντομη αλλά εξαιρετικά γόνιμη περίοδο. Με την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της χώρας στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Πολωνία αναπτύχθηκε κοινωνικοπολιτικά και πολιτισμικά. Αναδύθηκαν νέα πρωτοποριακά ρεύματα. Ο Μεσοπόλεμος των μόλις είκοσι ετών μεταξύ των Παγκοσμίων Πολέμων καλλιέργησε πολλούς αξιοσημείωτους συγγραφείς, όπως οι Γιούλιαν Τούβιμ, Στανίσουαφ Ιγκνάτσι Βιτκιέβιτς, Ταντέους Ντοουένγκα-Μοστόβιτς, Βίτολντ Γκομπρόβιτς, Τσέσλαφ Μίλος, Μάρια Ντομπρόφσκα και Ζόφια Ναουκόφσκα, που είδαν τους εαυτούς τους ως εκπροσώπους του εξελισσόμενου και προοδευτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Μετά το 1945

Στανίσουαφ Λεμ

Μεγάλο μέρος της πολωνικής λογοτεχνίας που γράφτηκε κατά τη διάρκεια της κατοχής της Πολωνίας εμφανίστηκε σε έντυπη μορφή μόνο μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων των Ζόφια Ναουκόφσκα, Άντολφ Ρουντνίτσκι, Ταντέους Μπορόφσκι και άλλων. Η σοβιετική κατάληψη της χώρας δεν αποθάρρυνε τους μετανάστες και τους εξόριστους να επιστρέψουν, ειδικά πριν από τον ερχομό του σταλινισμού. Πράγματι, πολλοί συγγραφείς προσπάθησαν να αναδημιουργήσουν την πολωνική λογοτεχνική σκηνή, συχνά με ένα άγγιγμα νοσταλγίας για την προπολεμική πραγματικότητα, συμπεριλαμβανομένου του Γέζι Αντζεγιέφσκι, συγγραφέα του Στάχτες και διαμάντια, που περιγράφει τα πολιτικά και ηθικά διλήμματα που σχετίζονταν με την αντικομμουνιστική αντίσταση στην Πολωνία. Το μυθιστόρημα του προσαρμόστηκε σε ταινία μια δεκαετία αργότερα από τον Άντζεϊ Βάιντα. Οι νέοι αναδυόμενοι πεζογράφοι, όπως ο Στανίσουαφ Ντίγκατ και ο Στέφαν Κισιελέφσκι προσέγγισαν την καταστροφή του πολέμου από τη δική τους οπτική γωνία. Ο Καζίμιες Βίκα επινόησε τον όρο «μυθιστόρημα διαχωριστικής γραμμής» για το μυθιστορηματικό ντοκιμαντέρ.

Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, πολλοί Πολωνοί συγγραφείς κατάφεραν διεθνή αναγνώριση, συμπεριλαμβανομένων των Στανίσουαφ Λεμ, Τσέσλαφ Μίλος (βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας, 1980), Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ, Σουαβόμιρ Μρόζεκ, Βισουάβα Σιμπόρσκα ( βραβευμένη με Νόμπελ Λογοτεχνίας, 1996), Γέζι Κοσίνσκι, Άνταμ Ζαγκαγιέφσκι, Άντζεϊ Σαπκόφσκι και Όλγκα Τοκάρτσουκ (βραβευμένη με Νόμπελ Λογοτεχνίας, 2019).

Θέατρο και κινηματογράφος

Προς το παρόν, ο Πολωνός ηθοποιός θεάτρου που είναι πιο γνωστός εκτός της χώρας είναι ο Άντζεϊ Σεβέριν, ο οποίος κατά τα έτη 1984-1988 ήταν μέλος της διεθνούς ομάδας που συγκροτήθηκε από τον Πίτερ Μπρουκ για να εργαστεί στην παραγωγή του The Mahabharata και από το 1993 έχει συνδεθεί με την Κομεντί Φρανσαίζ. Ο πιο σεβαστός ηθοποιός του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα στην Πολωνία θεωρείται γενικά ο Ταντέους Γουομνίτσκι, ο οποίος πέθανε το 1992 από καρδιακή προσβολή ενώ έκανε πρόβες για το Βασιλιάς Ληρ.

Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990, εμφανίστηκε στο πολωνικό δραματικό θέατρο μια νέα γενιά νέων σκηνοθετών, οι οποίοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν παραγωγές σχετικές με την εμπειρία και τα προβλήματα μιας γενιάς των τριάντα κάτι που μεγάλωσε περιτριγυρισμένη από μαζική κουλτούρα, συνηθισμένη σε ένα γρήγορο τρόπος ζωής, αλλά ταυτόχρονα όλο και περισσότερο χαμένη στον κόσμο του καταναλωτικού καπιταλισμού. Δεν υπάρχει αυστηρή διαίρεση στην Πολωνία μεταξύ σκηνοθετών και ηθοποιών θεάτρου και κινηματογράφου, επομένως πολλοί καλλιτέχνες του κινηματογράφου είναι γνωστοί στους θεατρόφιλους από ταινίες του Άντζεϊ Βάιντα, όπως για παράδειγμα οι Βόιτσεχ Πσόνιακ, Ντάνιελ Ολμπρίχσκι, Κριστίνα Γιάντα, Γέζι Ραντζιβιουόβιτς και από ταινίες του Κσίστοφ Κιεσλόφσκι. Σημαντικοί ηθοποιοί από την Πολωνία περιλαμβάνουν τους: Γέζι Στουρ, Γιάνους Γκάγιος, Γέζι Σκολιμόφσκι και Μίχαου Ζεμπρόφσκι. Πολωνοί και Πολωνές ηθοποιοί που πέτυχαν μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό, κυρίως στο Χόλιγουντ, περιλαμβάνουν τους: Μπέλα Ντάρβι, Πόλα Νέγκρι, Ρος Μάρτιν, Ίνγκριντ Πιτ, Νεντ Γκλας, Λι Στράσμπεργκ, Ιζαμπέλα Σκορούπκο, Πολ Γουέσλι και Τζον Μπλούθαλ.

Σημαντικοί Αμερικανοί και Αμερικανίδες ηθοποιοί πολωνικής καταγωγής του Χόλιγουντ, περιλαμβάνουν τους: Ντέιβιντ Αρκέτ, Κάρολ Μπέικερ (γεννημένη Καρολίνα Πιεκάρσκι), Κριστίν Μπαράνσκι, Κρίστεν Μπελ, Μαρία Μπέλο, Τζακ Μπένι, Τσαρλς Μπρόνσον, Μαγίμ Μπιάλικ, Κέιτ Μπλάνσετ, Άλεξ Μπόρσταϊν, Ντέιβιντ Μπούρτκα, Στιβ Καρέλ, Άννα Κλάμσκι, Τζένιφερ Κόνελι, Τζέσι Άιζενμπεργκ, Εστέλ Γκέτι, Σκάρλετ Τζοχάνσον, Χάρβεϊ Καϊτέλ, Τζον Κρασίνσκι, Λίζα Κούντροου, Μπεν Στίλερ, Κάρολ Λάντις, Τέια Λεόνι, Πωλ Νιούμαν, Ίλαϊ Γουάλακ, Τζάρεντ Πανταλέκι, Γκουίνεθ Πάλτροου, Ρόμπερτ Πρόσκι, Μάγκι Κιου, Γουίλιαμ Σάτνερ, Σάρα Σίλβερμαν, Λίλι Σομπιέσκι, Λορέτα Σουίτ και άλλους.

• 
  Χελένα Μοντιέσκα (Μοντζεγιέφσκα, 1840-1909) ήταν η κυρίαρχη ντίβα του πολωνικού θεάτρου πριν γίνει ηγετική ηθοποιός στις Ηνωμένες Πολιτείες.
• 
  Πόλα Νέγκρι, διάσημη για τους τραγικούς και φαμ φατάλ ρόλους της.
• 
  Ρος Μάρτιν, απεικόνισε τον Άρτεμους Γκόρντον στη σειρά του γουέστερν CBS The Wild Wild West.
• 
  Άντζεϊ Βάιντα, αποδέκτης τιμητικού Όσκαρ και Χρυσού Φοίνικα, ήταν πιθανώς το πιο εξέχον μέλος της «Πολωνικής Σχολής Κινηματογράφου».
• 
  Κάρολ Μπέικερ, κέρδισε υποψηφιότητες για το Βραβείο BAFTA και το Βραβείο Όσκαρ για το Η Φωνή του Πόθου του Τενεσί Ουίλιαμς (1956).
• 
  Ρόμαν Πολάνσκι, σκηνοθέτης και νικητής του Βραβείου Όσκαρ. Γνωστός για Το Μωρό της Ρόζμαρι, Chinatown (1974), Ο Πιανίστας (2002) και Όλιβερ Τουίστ (2005).
• 
  Άντζεϊ Σεβέριν, ένας από τους πιο επιτυχημένους ηθοποιούς της Πολωνίας, πρωταγωνίστησε σε περισσότερες από 50 ταινίες.
• 
  Πολ Γουέσλι, γνωστός για τον ρόλο του ως Άαρον Κόρμπετ στο Fallen και ως Στέφαν Σαλβατόρε στο υπερφυσικό δράμα The Vampire Diaries.
• 
  Κσίστοφ Κιεσλόφσκι, ένας σημαντικός σκηνοθέτης. Οι πιο αναγνωρισμένες ταινίες του περιλαμβάνουν τις Δεκάλογος, Η διπλή ζωή της Βερόνικα και την τριλογία Τρία χρώματα.
• 
  Μία Βασικόβσκα, Αυστραλή ηθοποιός πολωνικής καταγωγής, γνωστή για τους ρόλους της σε ταινίες όπως Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, Τζέιν Έιρ, Χάρτες για τα Αστέρια και Η Αλίκη μέσα από τον καθρέφτη.
• 
  Πάβεου Παβλικόφσκι, σκηνοθέτης που κέρδισε το Βραβείο Όσκαρ. Οι ταινίες του περιλαμβάνουν τις Το καλοκαίρι του έρωτα μου, Ida και Ψυχρός πόλεμος.
• 
  Γέζι Σκολιμόφσκι, σκηνοθέτης, αποδέκτης του Βραβείου Χρυσής Άρκτου και του Βραβείου για Επίτευγμα Ζωής Χρυσού Λέοντα.

Θρησκεία

Ο Βασιλιάς Καζίμιρ Γ΄ ο Μέγας καλωσορίζει τους Εβραίους στην Πολωνία (πίνακας του Βόιτσεχ Γκέρσον, 1874).

Οι Πολωνοί παραδοσιακά ακολούθησαν στη χριστιανική πίστη, με την πλειοψηφία να ανήκει στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, με το 87,5% των Πολωνών το 2011 να αυτοπροσδιορίζονται ως Ρωμαιοκαθολικοί. Το υπόλοιπο μέρος του πληθυσμού αποτελείται κυρίως από Προτεστάντες (ειδικά Λουθηρανούς), Ορθόδοξους Χριστιανούς, Μάρτυρες του Ιεχωβά, Άθρησκους και Ιουδαϊστές (κυρίως από τους εβραϊκούς πληθυσμούς στην Πολωνία που έζησαν εκεί πριν από τον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο). Επιπλέον, πολλά Πολωνοί Τάταροι είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Οι Ρωμαιοκαθολικοί ζουν σε όλη τη χώρα, ενώ οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί βρίσκονται κυρίως στα βορειοανατολικά, στην περιοχή του Μπιαουίστοκ και οι Προτεστάντες (κυρίως Λουθηρανοί) στη Σιλεσία του Τσιέσιν και στη Βαρμία-Μαζουρία. Ένας αυξανόμενος εβραϊκός πληθυσμός υπάρχει σε μεγάλες πόλεις, ειδικά στη Βαρσοβία, την Κρακοβία και το Βρότσουαφ. Πάνω από δύο εκατομμύρια Εβραίοι πολωνικής καταγωγής κατοικούν στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βραζιλία και το Ισραήλ.

Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Πολωνίας, η θρησκευτική ελευθερία διασφαλίζεται σε όλους. Επιτρέπει επίσης στις εθνικές και εθνοτικές μειονότητες να έχουν το δικαίωμα να ιδρύουν εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, ιδρύματα σχεδιασμένα για την προστασία της θρησκευτικής ταυτότητας τους, καθώς και να συμμετέχουν στην επίλυση θεμάτων που σχετίζονται με την πολιτιστική ταυτότητα τους.

Οι θρησκευτικές οργανώσεις στη Δημοκρατία της Πολωνίας μπορούν να εγγράψουν το ίδρυμά τους στο Υπουργείο Εσωτερικών και Διοίκησης και να δημιουργήσουν ένα αρχείο εκκλησιών και άλλων θρησκευτικών οργανώσεων που λειτουργούν βάσει ξεχωριστών πολωνικών νόμων. Αυτή η εγγραφή δεν είναι απαραίτητη, ωστόσο, είναι επωφελές για την εξυπηρέτηση των νόμων περί ελευθερίας των θρησκευτικών πρακτικών.

Ομάδες της σλαβικής ιθαγενούς πίστης (rodzimowierstwo słowiańskie), η οποία καταχωρήθηκε στις πολωνικές αρχές το 1995, είναι η Ιθαγενής Εκκλησία της Πολωνίας (Rodzimy Kościół Polski), η οποία αντιπροσωπεύει μια ειδωλολατρική παράδοση που πηγαίνει πίσω στον Ιερό Κύκλο των πιστών του Σβάντεβιτ (Święte Koło Czcicieli Światowida) του 1921 του Βουαντίσουαφ Κοουόντζιεϊ και την Πολωνική Σλαβική Εκκλησία (Polski Kościół Słowiański). Υπάρχει επίσης η Ένωσης Ιθαγενούς Πίστης (Zrzeszenie Rodzimej Wiary, ZRW), η οποία ιδρύθηκε το 1996.

Εξώνυμα

Είσοδος της πολωνικής αντιπροσωπείας στην Κωνσταντινούπολη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, 1790. Η Πολωνία ήταν γνωστή στους Τούρκους και τους Άραβες ως Lahestān (Λαχεστάν, περσικά: لهستان), από το αρχικό όνομα της Πολωνίας, Λεχία. Οι Πολωνοί ονομάστηκαν Λέχοι.

Μεταξύ των εξωνύμων για το «Πολωνός», που δεν είναι εγγενής στους Πολωνούς ή τη γλώσσα τους, είναι το лях (λιαχ), που χρησιμοποιείται στις ανατολικές σλαβικές γλώσσες. Σήμερα η λέξη Lachy (Λάχι, «Πολωνοί») χρησιμοποιείται στα λευκορωσικά, στα ουκρανικά (αλλά τώρα θεωρείται προσβλητική και έχει αντικατασταθεί από το ουδέτερο поляк [πολιάκ]) και στα ρωσικά. Τα ξένα εξώνυμα περιλαμβάνουν επίσης: λιθουανικά Lenkai (Λενκάι), ουγγρικά Lengyelek (Λενγκιέλεκ), τουρκικά Leh (Λεχ), αρμενικά Լեհաստան (Λεχαστάν) και περσικά لهستان (Λαχεστάν).

Εθνογραφία

Κεντρική Πολωνία

Οι Γουεντσιτσιανοί ζουν μεταξύ της Μείζονος Πολωνίας και της Μασοβίας και είναι μια ενδιάμεση ομάδα, αρχικά πιο κοντά στους Πολωνούς της Μείζονος Πολωνίας, αλλά με σημαντικές επιρροές από τους Μαζούριους. Οι Σιεραντσιανοί από την άλλη πλευρά, περιβάλλονται από την Μεγάλη Πολωνία, την Μικρά Πολωνία και τη Σιλεσία, και έχει υπάρξει υπό ισχυρές επιρροές και από τις τρεις επαρχίες. Έχασαν μεγάλο μέρος της αρχικής τους διαφορετικότητας. Η κύρια πόλη σε αυτήν την περιοχή είναι το Λοτζ, το οποίο αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, καθώς πριν από αυτήν ήταν απλώς μια μικρή πόλη.

Μεγάλη Πολωνία

Οι Μείζονες Πολωνοί (Wielkopolanie) κατοικούν λίγο πολύ στην αρχική επικράτεια της φυλής των Πολάνων (από την οποία προέρχονται τα ονόματα Πολωνία και Πολωνοί), καθώς και σε άλλες περιοχές όπου η Μείζονες Πολωνοί και η διάλεκτός τους επεκτάθηκαν σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Η Μεγάλη Πολωνία είναι εκεί όπου το πολωνικό κράτος εμφανίστηκε κατά τον 9ο και 10ο αιώνα. Με μέρη όπως το Γκνιέζνο, το Γκιέτς και το Όστρουφ Λεντνίτσκι, είναι το παλαιότερο βοεβοδάτο της Πολωνίας. Το Πόζναν είναι η κύρια πόλη του. Μπορούν να διακριθούν μικρότερες εθνογραφικές υποδιαιρέσεις μεταξύ των Μείζονων Πολωνών, όπως για παράδειγμα οι Παλουτσάνοι, οι Μπισκουπιανοί (κοντά στην Κρόμπια), οι Μπάμπζοι και οι Χανόμπζοι (καταγόταν από πολωνοποιημένους Γερμανούς εποίκους από τις περιοχές του Μπάμπεργκ και του Ανόβερο), οι Καλίσιοι, οι Βιελένοι Μαζούριοι, οι Σαμοτούλοι, οι Γκοστινιανοί και άλλοι. Λόγω των προηγούμενων μεταναστεύσεων και της μετατόπισης των συνόρων των ιστορικών περιοχών, επίσης δύο σιλεσικές εθνογραφικές ομάδες ζουν στο έδαφος της Μείζονος Πολωνίας, οι Χαζάτσοι, που κατοικούν στην περιοχή του Ράβιτς και οι Χφαλιμιάτσοι, που ζουν γύρω από τα Χφάλιμ, Νόβε Κράμσκο και Στάρε Κράμσκο.

Κουγιαβία

Ορισμένοι γλωσσολόγοι και εθνογράφοι θεώρησαν τους Κουγιαβιανούς ως υποδιαίρεση των Μείζονων Πολωνών, αλλά οι περισσότεροι αναγνωρίζουν τον ξεχωριστό πολιτισμό και την ταυτότητά τους. Κατοικούν στις περιοχές από τη λίμνη Γκόπουο στα νότια έως τον ποταμό Νότετς στα βορειοδυτικά και τον ποταμό Βιστούλα στα βορειοανατολικά. Το Τόρουν, που περιλαμβάνεται στη λίστα των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1997, βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Κουγιαβίας, Περιοχής Χέουμνο και Περιοχής Ντόμπζιν. Άλλες σημαντικές πόλεις περιλαμβάνουν το Μπίντγκοστς, το Βουοτσουάβεκ και το Ινοβρότσουαφ.

Μικρά Πολωνία

Άνδρες ντυμένοι ως Κρακοβιανοί από την περιοχή της Κρακοβίας.

Οι Ελάσσονες Πολωνοί (ή Νότιοι Πολωνοί) μπορούν να διαιρεθούν σε αρκετές μεγάλες υποομάδες: Κρακοβιανοί (στην ιστορική Περιοχή της Κρακοβίας), Λασοβιάτσοι, Σαντομιεσνοί, Γκουράλοι (Πολωνοί ορεσίβιοι), Λάχοι, Ποσανιάτσοι, Βιλαμονιανοί, Χαλτσνοβιανοί, Λουμπλινιανοί και κάτοικοι του Βοεβοδάτου Κάτω Καρπαθίων, όπως οι Ντολινιανοί, οι Ζεσουφιανοί, οι Πογκουζάνοι ή οι Κωφοί Γερμανοί. Η Κρακοβιανοί ζουν στα βόρεια των Γκουράλων, στα ανατολικά των Σιλέσιων, στα δυτικά των Σαντομιεσνών και στα βόρεια εκτείνονται μέχρι την Τσενστοχόβα και το Κιέλτσε. Αυτή η ομάδα μπορεί να υποδιαιρεθεί περαιτέρω σε μικρότερες εθνογραφικές περιοχές.

Μεταξύ των Ελάσσονων Πολωνών, ιδιαίτερα έντονα διαφοροποιημένοι είναι οι Γκουράλοι, οι οποίοι μπορούν να χωριστούν περαιτέρω σε Μπεσκίντες Γκουράλους, Ποντχαλάνιους, Κλιστσάτσιους, Σπισιανούς, Οράβιους και πολλές μικρότερες ομάδες. Στα ανατολικά, οι Ελάσσονες Πολωνοί Γκουράλοι περιλαμβάνουν τους ρουθενιανόφωνους Γκουράλους (Μποΐκοι, Λέμκοι, Χουτσούλοι) και τους Ρουθήνιους. Υπάρχει αλληλεπικάλυψη με τους σλοβακικόφωνους Γκουράλους στο νότο. Οι Σαντομιεσνοί εκτείνονται στο βορρά εώς το Σκαρίσεφ και την Ίουζα και στα δυτικά πέρα από το Χεντσίνι. Οι Λουμπλινιανοί ζουν στα ανατολικά των Σαντομιεσνών, γύρω από τις πόλεις Λούμπλιν, Χέουμ, Ζάμοστς, Τομάσουφ Λουμπέλσκι, Γιάνουφ Λουμπέλσκι και Μπιουγκόραϊ.

Μασοβία

Κούρπιοι από τη Μασόβια.

Οι Μαζούριοι (Μασόβιοι) αποτελούνται από τους τυπικούς Μαζούριους, γνωστούς και ως Κεντρικούς Μαζούριους, οι οποίοι ζουν από την περιοχή μεταξύ Σιέρπτς και Πουότσκ μέχρι τον κάτω ποταμό Βιεπς. Μεταξύ των Κεντρικών Μαζούριων και των Ποντλάχιων βρίσκεται η πατρίδα των Ανατολικών Μαζούριων και στα νότια τμήματα της Βαρμίας-Μαζουρίας βρίσκεται η πατρίδα των Λουθηρανών Πρωσικών Μαζούριων, οι οποίοι κατάγονται από τους Κεντρικούς Μαζούριους που εγκαταστάθηκαν εκεί τους 14ο, 15ο και 16ο αιώνες και αφομοίωσαν τα απομεινάρια του βαλτικόφωνου παλαιού πρωσικού πληθυσμού. Μια άλλη μεσαιωνική διάιρεση των Μαζούριων, στα ανατολικά, σε πρώην εδάφη Γοτβίνγκιων (εθνοτικά Δυτικοί Βαλτικοί), οδήγησε στην ανάδυση των Πολωνών του Σουβάουκι και των Ποντλάχων Μαζούριων (στις περιοχές γύρω από τις πόλεις Βένγκρουφ, Σιέντλτσε, Πουουάβι, Γούκουφ, Σοκόουουφ Ποντλάσκι, Βουοντάβα μέχρι τον ποταμό Μπιέμπζα). Μια άλλη ομάδα προήλθε από έναν συνδυασμό Πολωνών (κυρίως Μαζούριων) και Δυτικών Βαλτικών είναι οι Κούρπιοι, οι οποίοι ζουν κυρίως στο Πούστσα Ζιελόνα και στο Πούστσα Μπιάουα (το Πράσινο Δάσος και το Λευκό Δάσος). Μια ακόμη υποδιαίρεση των Μαζούριων, η οποία ανέπτυξε έναν πολύ πλούσιο λαϊκό πολιτισμό χάρη στο ότι έχει ειδικά προνόμια και ευημερία, είναι οι Γουοβιτσάνοι (γύρω από το Γουόβιτς). Μια άλλη ομάδα είναι οι Πομποζάνοι στις περιοχές της Μουάβα και του Ζάφκσε.

Η πρωτεύουσα της Πολωνίας, Βαρσοβία, βρίσκεται στο έδαφος των Κεντρικών Μαζούριων. Ωστόσο, όπως κάθε μεγάλη πόλη υπήρξε πάντοτε ένα χωνευτήρι ανθρώπων από όλες τις περιοχές της Πολωνίας, καθώς και ξένων. Είναι το σπίτι της μεγαλύτερης εβραϊκής κοινότητας στην Πολωνία, καθώς και το πολιτιστικό κέντρο των Πολωνών Καραϊτών. Οι πολίτες της Βαρσοβίας ονομάζονται Βαρσοβιανοί. Κατά τον Πρώιμο Μεσαίωνα, το Πουότσκ ήταν η κύρια πόλη της Μασοβίας. Κατά μήκος των ανατολικών συνόρων της Πολωνίας, μεταξύ Ποντλάχιας και Βοεβοδάτου Λούμπλιν, μπορούν να βρεθούν μερικοί κάτοικοι που ταυτίζονται ως Πολεσούκοι. Στην Περιοχή Σουβάουκι και το Βοεβοδάτο Ποντλάσκιε, μπορούν να βρεθούν διασκορπισμένες κοινότητες Πολωνών Τάταρων και Παλαιών Πιστών, καθώς και οικισμοί λιθουανικών και λευκορωσικών μειονοτήτων.

Βόρεια Πολωνία

Ομάδες ενδιάμεσες μεταξύ των Μείζονων Πολωνών και των Μαζούριων (αλλά πλησιέστερες στους Μείζονες Πολωνούς), είναι οι Χεούμνοι και οι Ντομπζινιανοί (που ζουν στα εδάφη του Χέουμνο και του Ντόμπζιν του Βιστούλα), καθώς και οι Λουμπάβιοι (στα εδάφη της Λουμπάβα). Μια άλλη ενδιάμεση ομάδα, αλλά πιο κοντινή στους Μαζούριους, είναι οι Καθολικοί Βαρμιανοί στην περιοχή της Ανατολικής Πρωσίας της Βαρμίας. Από τον Πρώιμο Μεσαίωνα και μετά, η Πομερανία βρισκόταν υπό ισχυρές επιρροές από την Πολωνία (ιδιαίτερα από τους Μείζονες Πολωνούς και τους Κουγιαβιανούς). Από το μείγμα των Κασούβιων και των Μείζονων Πολωνών, προέκυψε μια εθνογραφική ομάδα που ονομάζεται Μποροβιάτσι Τουχόλτσι, που ζει στην περιοχή του Δάσους Τουχόλα, μεταξύ των Τουχόλα, Κορονόβο, Σφιέτσιε και Σταρόγκαρντ Γκντάνσκι. Οι Μποροβιάτσι είναι ενδιάμεσοι, ενώ μια άλλη μικτή ομάδα - οι Κραϊνιάτσι - έχει ως επί το πλείστον χαρακτήρα Μείζονων Πολωνών, με σχετικά μικρές επιρροές από τους Κασούβιους. Ζουν στην περιοχή της Κράινα. Δύο άλλες εθνογραφικές ομάδες στη Βόρεια Πολωνία είναι οι Ποβισλάνοι (των οποίων οι πατρίδες είναι οι περιοχές γύρω από το Στουμ, το Κφίτζιν και το Μάλμπορκ) και οι Κοσναΐντζοι.

Το Ζουουάβι Βισλάνε στη Βόρεια Πολωνία ήταν η πατρίδα των Μενονιτών, οι οποίοι θεωρούνται είτε Ολλανδοί ή Γερμανοί είτε αυτόνομη ομάδα.

Πομερανία

Εθνοτικοί Κασούβιοι στη Γκντίνια.

Οι Πρώιμοι Μεσαιωνικοί Πομεράνιοι κατοικούσαν σε ολόκληρη το έδαφος που βρίσκεται στα βόρεια των Πολάνων, μεταξύ του Νότετς και της Βαλτικής Θάλασσας. Στα δυτικά, οι Πομεράνιοι επεκτάθηκαν ίσως μέχρι και το Ούζεντομ. Στα ανατολικά, επεκτάθηκαν μέχρι τη Λιμνοθάλασσα του Βιστούλα και οι ανατολικοί γείτονές τους ήταν οι βαλτικόφωνοι Προύσοι. Η Κρινίτσα Μόρσκα ήταν το ανατολικότερο σλαβικό χωριό στην ακτή της Βαλτικής, ενώ η περιοχή του Τρούσο (σήμερα Έλμπλονγκ) στα νότια ήταν εθνοτικά παλαιά πρωσική. Οι περισσότεροι Πομεράνιοι γερμανικοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια όλης της ιστορίας. Μόνο οι Ανατολικοί Πομεράνιοι διατήρησαν τη σλαβική τους εθνικότητα και είναι γνωστοί σήμερα ως Κασούβιοι. Οι Κασούβιοι που ήταν υπό την πολωνική κυριαρχία κατά τη διάρκεια των 16ου-18ου αιώνων παρέμειναν Ρωμαιοκαθολικοί, ενώ όσοι ζούσαν στο Βρανδεμβούργο-Πρωσία την περίοδο του 1700, έγιναν Λουθηρανοί μετά την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση.

Οι Κασούβιοι μπορούν να χωριστούν σε πολλές υποδιαιρέσεις, όπως οι Σλοβίνσιοι. Από τον Πρώιμο Μεσαίωνα και μετά, η Πομερανία βρισκόταν υπό ισχυρές επιρροές από την Πολωνία (ιδιαίτερα από τη Μεγάλη Πολωνία και την Κουγιαβία), οι οποίες οδήγησαν στην εμφάνιση αρκετών ενδιάμεσων εθνογραφικών ομάδων. Καταγόμενοι κυρίως από τους Μείζονες Πολωνούς και Κουγιάβιους εποίκους που αναμίχθηκαν με τους Κασούβιους, είναι οι Κοτσιέβιοι στην περιοχή Κοτσιέβιε, που βρίσκεται μεταξύ των Σταρόγκαρντ Γκντάνσκι, Ττσεφ, Γκνιέφ, Σφιέτσιε και μέχρι τα περίχωρα του Γκντανσκ στα βόρεια. Η κύρια πόλη της Ανατολικής Πομερανίας ήταν πάντα το Γκντανσκ, που βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ τριών περιοχών: της Κασουβίας στα δυτικά, του Κοτσιέβιε στα νότια και της Πρωσίας στα ανατολικά.

Σιλέσιοι

Δείτε επίσης: Σιλεσία του Τσιέσιν

Γκουράλες γυναίκες από τα όρη Μπεσκίντι στη Σιλεσία.

Στον Πρώιμο Μεσαίωνα, η Σιλεσία κατοικήθηκε από πολλές λεχιτικές φυλές, γνωστές από γραπτές πηγές με τα λατινοποιημένα ονόματά τους. Η πιο σημαντική φυλή (που τελικά έδωσε το όνομά της στην περιοχή) ήταν οι Σιλέσιοι που ζούσαν σε περιοχές κοντά στο σύγχρονο Βρότσουαφ και κατά μήκος του ποταμού Σλένζα, καθώς και κοντά στο Όρος Σλένζα. Οι Οπολάνοι ζούσαν σε εδάφη κοντά στο σύγχρονο Οπόλε. Οι Ντζιαντοσάνοι (Dziadoszanie) ζούσαν σε περιοχές κοντά στο σύγχρονο Γκουόγκουφ. Οι Γκολενσίζοι κατοικούσαν κοντά στις σύγχρονες Ρατσίμπους, Τσιέσιν και Οπάβα. Οι Γκουουμπτσίτσοι πιθανότατα ζούσαν στο Οροπέδιο Γκουουμπτσίτσε, κοντά στο Γκουουμπτσίτσε. Οι Τσεμποβιάνοι, οι οποίοι αναφέρονται στο Έγγραφο της Πράγας (το οποίο περιγράφει την κατάσταση από το 973 ή νωρίτερα), κατέλαβαν περιοχές κοντά στη σύγχρονη Λεγκνίτσα. Οι Πομποράνοι - που αναφέρονται στο ίδιο έγγραφο - έζησαν κατά μήκος της κάτω και της μεσαίας πορείας του ποταμού Μπουμπρ. Οι Πσουβιανοί (Pszowianie) ζούσαν κοντά στο Πσουφ, στα ανατολικά των Οπολάνων και στα δυτικά της Κρακοβίας. Κατά μήκος των παραμεθόριων περιοχών μεταξύ της Κάτω Σιλεσίας και της Λουσατίας, έζησαν φυλές που σχετίζονται με τους σύγχρονους Σόρβους.

Στη στροφή από το 10οο στον 11ο αιώνα (1000 μ.Χ.), ο συνολικός πληθυσμός της Σιλεσίας εκτιμάται σε περίπου 250.000 άτομα. Μέχρι το 2ο μισό του 12ου αιώνα (περ. 1150-1200 μ.Χ.) ο πληθυσμός αυξήθηκε σε 330.000, εξακολουθώντας να είναι στη συντριπτική πλειοψηφία του σλαβόφωνος. Μετά το γερμανικό Όστζιντλουνγκ (περ. 1350-1400 μ.Χ.), ο πληθυσμός της Κάτω Σιλεσίας ήταν περίπου 2/3 σλαβικός και 1/3 γερμανικός (σύμφωνα με εκτιμήσεις των Κόκοτ, Κάρολ Μαλετσίνσκι και Τόμας Καμουσέλα), ενώ η Άνω Σιλεσία παρέμεινε 80% εθνικά πολωνική, με το υπόλοιπο 20% να μοιράζεται κυρίως μεταξύ Γερμανών και Τσέχων. Κατά τους επόμενους αιώνες η πολιτιστική γερμανοποίηση μετατόπισε σταδιακά την εθνοτική δομή της Σιλεσίας, έτσι ώστε έως τον 20ο αιώνα σχεδόν όλη η Κάτω Σιλεσία είχε μια γερμανόφωνη πλειοψηφία. Όμως η Άνω Σιλεσία παρέμεινε στην πλειοψηφία πολωνόφωνη. Υπήρξαν επίσης κοινότητες Μοράβιων και Τσέχων.

Οι Πολωνοί Σιλέσιοι μπορούν να χωριστούν σε πολλές μικρότερες ομάδες, όπως οι Τσιεσίνοι Βλάχοι, οι Λάχοι, οι Σιλέσιοι Γκουράλοι, οι Οπολάνοι και άλλοι. Η παλαιότερη πολωνική πόλη στις ΗΠΑ, η Πάνα Μάρια στο Τέξας, ιδρύθηκε από Σιλέσιους το 1854. Μιλούν την τεξανή σιλεσιακή διάλεκτο της πολωνικής γλώσσας.

Ανατολικό Κρέσι

Πολωνοί από τα πρώην ανατολικά εδάφη της Πολωνίας και άλλες περιοχές της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Από τον 14ο αιώνα και μετά, η επέκταση των Πολωνών (κυρίως των Μαζούριων από τη Μασοβία, αλλά και των Μείζονων Πολωνών και άλλων) εποίκων προς τα βορειοανατολικά, καθώς και η πολωνοποίηση των ντόπιων κατοίκων, οδήγησε στην εμφάνιση της Δημοκρατίας της Κεντρικής Λιθουανίας (βορειοανατολικοί Κρεσοβιάτσοι) στις περιοχές Γκρόντνο και Βίλνιους, η οποία περιλαμβάνει τις γειτονικές περιοχές της βόρειας Λευκορωσίας, της νότιας Λιθουανίας και της νότια Λετονίας (πρώην Βοεβοδάτο Ινφλάντι, συμπεριλαμβανομένων των Ντίνεμπουργκ και Ιλούκστε). Ταυτόχρονα, η επέκταση των Πολωνών εποίκων (κυρίως Ελάσσονων Πολωνών και Μαζούριων) προς τα νοτιοανατολικά, καθώς και η πολωνοποίηση των ντόπιων κατοίκων, οδήγησε στην ανάδυση των νοτιοανατολικών Κρεσοβιάτσων στην Χαλίτσνα της Ερυθράς Ρουθηνίας (με την κύρια πόλη της, το Λβουβ), στη Βολυνία και στην Ποδολία.

Εθνικές μειονότητες

Πολωνοί Ορθόδοξοι Εβραίοι προσεύχονται σε συναγωγή, Βαρσοβία, 1941.

Στις παραδοσιακές εθνικές και εθνοτικές μειονότητες στα σύγχρονα σύνορα της Πολωνίας περιλαμβάνονται οι Γερμανοί, οι Εβραίοι, οι Ουκρανοί, οι Λευκορώσοι, οι Λιθουανοί, οι Τσέχοι (συμπεριλαμβανομένων των πολωνοποιημένων απογόνων των προσφύγων των Βοήμιων Αδελφών προσφύγων), οι Σλοβάκοι, οι Ρομά, οι Ολλανδοί (Ολέντσοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν πολωνοποιημένοι), οι Αρμένιοι (υπήρχαν τουλάχιστον τέσσερα κύματα μετανάστευσης Αρμενίων στην Πολωνία, τα πρώτα από τα οποία έλαβαν χώρα τον 11ο αιώνα), οι Βλάχοι (ρομανόφωνοι βοσκοί) και οι Σκωτσέζοι (οι περισσότερα Σκωτσέζοι στην Πολωνία έχουν επίσης πολωνοποιηθεί). Ιστορικά, υπήρχαν επίσης μικρότερες κοινότητες Ούγγρων, Ρώσων, Βαλλώνων, Γάλλων, Ιταλών και άλλων. Σήμερα οι Πολωνοί Γερμανοί κατοικούν κυρίως στη Σιλεσία, όπου ήρθαν για πρώτη φορά κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα.

Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της Πολωνίας αποτελούταν από εθνοτικές μειονότητες. Μετά τον πόλεμο, ωστόσο, οι μειονότητες της Πολωνίας εξαφανίστηκαν, κυρίως λόγω της αναθεώρησης των συνόρων του 1945 και του Ολοκαυτώματος. Ειδικότερα, ο πληθυσμός των Εβραίων στην Πολωνία, ο οποίος αποτέλεσε τη δεύτερη μεγαλύτερη (μετά την ΕΣΣΔ) εβραϊκή κοινότητα στην προπολεμική Ευρώπη με περίπου 3 εκατομμύρια ανθρώπους, σχεδόν εξαφανίστηκε μέχρι το 1945.

Δείτε επίσης

• Δημογραφικά στοιχεία της Πολωνίας
• Karta Polaka
• Λεχίτες
• Ονομασίες της Πολωνίας
• Πολωνοί στη Γερμανία
• Πολωνοί στη Λιθουανία
• Πολωνοί στη Λετονία
• Πολωνοί στη Ρουμανία
• Πολωνοί στην πρώην Σοβιετική Ένωση
• Πολωνοί στο Ηνωμένο Βασίλειο
• Πολωνοί στη Γαλλία
• Πολωνοί στην Ισπανία
• Πολωνοί στη Νορβηγία
• Πολωνοαμερικανοί
• Πολωνοαργεντίνοι
• Πολωνοαυστραλοί
• Πολωνοβραζιλιάνοι
• Πολωνοβρετανοί
• Πολωνοκαναδοί
• Πολωνοχιλιανοί
• Πολωνομεξικάνοι
• Πολωνική μειονότητα στην Τσεχία
• Πολωνονεοζηλανδοί
• Πολωνοουρουγουανοί
• Πολωνοβενεζουελανοί
• Νομοθεσία πολωνικής ιθαγένειας
• Πολωνοποίηση
• Υιοί της Πολωνίας
• Δυτικοί Σλάβοι

 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• 8 τυπικά πολωνικά γνωρίσματα
• Πολωνοαμερικανοί